jjjjjjjjjjj

1. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMADAL-XORAZMIYNOMIDAGI TOSHKENTAXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
MAVZU: TIBBIY SIGNALLARNI TASNIFLASH ASOSIDA MA’LUM
KASALLIKLARGA TASHXIS QO’YISH USULLARI VA ALGORITMLARI
Talaba: Abduraxmonova N
Raxbar : PhD., Zohirov Q

2. Mavzuning dolzarbligi.
◦ Hozirgi kunda zamonaviy tibbiyot amaliyotida qo’llaniladigan elektrotibbiyot apparatlarining texnik
vositalar umumiy tizimidagi o’rnini baholash uchun aynan shu apparatlarning qanday texnik
imkoniyatlarga va bemor organizmi uchun foydali tomonlari aks ettirish yoki turli xil kasalliklarni
diagnostika qilishda foydalaniladi, shuningdek kasalliklarning avj olish davrida yoki remissiya davrida
bu apparatlarning ma’lumotlari qay darajada o’zgarishini bilishimiz zarur.
◦ Qabul qiluvchi diagnostik qurilmalar organizmdagi turli jarayonlar – a’zo va to’qimalarda hosil
bo’layotgan biopotensiallar, yurak tonlari, tana harorati va boshqalar haqida ma’lumot beradi. Qabul
qiluvchi diagnostik qurilmalar ham barcha boshqa o’lchov moslamalari kabi tekshiriluvchi jarayonga
minimal ta’sir ko’rsatib, ma’lumotni juda kam o’zgarish bilan yetkazib berishi kerak.

3. Ishdan maqsad:
1. Inson tanasidagi biosignallarni tabiati va xususiyatlarini o’rganish;
2. Biosignallarni qayd qiluvchi apparat vositalarni ishlash prinsplarini tahlil
qilish;
3. Biosignallarni maxsus algoritmlar asosida tasniflash (klassifikatsiya qilish)
jarayonini amalga oshirish

4. Zamonaviy BITalino qurilmasining umumiy tavsifi

5. BITalino qurilmasining tuzilmasi quyidagilardan iborat (2-rasm):
1. BITalino board
2. Quvvat batarekasi (LiPo battery, LP553436-3.7V 700mAh)
3. Bluetooth 3.0
4. Sensorlar (3-5 dona)
5. USB kabel

6. Ushbu qurilma sensorlar bilan jihozlangan o’ta sezgir BITalino qurilmasi orqali inson tanasidagi vujudga
keladigan biosignal (biotok) larni qayd qilib boradi. Buning uchun albatta sensorlarni inson tanasiga qo’yish
shart emas. Ma’lum bir noqulayliklarni oldini olish maqsadida ushbu qurilma Bluetooth 3.0 texnologiyasi
bilan jihozlangan bo’lib, xech qanday qo’shimcha ulanishlarsiz xam o’ta sezgir qurilma orqali masofadan
xam natijalarni olish mumkin bo’ladi. Insonda 8 tadan ko’p turdagi biosignallar bo’lishi tibbiyotdan bizga
ma’lum. Demak biz o’zimizga kerak bo’ladigan biosignal turini tanlab olish imkoniyatidan xam
foydalanishimiz xam mumkin.(3-rasm)

7. Barcha yig’ilgan ma’lumotlarni hisobot ko’rinishida saqlab uni istalgan vaqtda ko’rish imkoniyati mavjud.
Bunda .h5 va .txt fayl ko’rinishida saqlanadi.

8. BIOSIGNALLARNI QAYTA ISHLASH USULLARI VAALGORITMI
Bizga ma’lumki biosignal yoki ixtiyoriy signallarning tarkibida shovqinlar (buzilishlar) bo’ladi. Demak,
sensorlar juda kichik bo’lgan shovqinni xam sezadigan bo’lishi kerak. Biz o’rganayotgan biosignallarning
amplituda ko’rsatkichlari juda kichik bo’lganligini uchun turli-xil shovqinlarga aralashib ketishga moyilligi kata
bo’ladi. Bunday shovqinlar sensorlarga tushadigan yorig’lik nuridan yoki tanadagi boshqa organlarning
tarqatayotgan signallaridan xosil bo’lishi mumkin. Inson tanasidagi signal tabiiy xolatda analog signal
hisoblanadi. Uni vizuallashtirish yoki ishlov berish uchun raqamli signal ko’rinishiga keltirishimiz kerak bo’ladi.
Biosignallarni qabul qilish va raqamli ko’rinishga keltirish bosqichlari rasmda keltirilgan.

10. EMG signal belgilarini tasniflash usul va algoritmini ishlab chiqish
Biosignallarni qayta ishlash bosqichi signalni qabul qilish va uzatish bosqichlarining o’rtasida
joylashgan muhim bosqicha sanaladi.
Ba'zi hollarda, qayta ishlash usullarini qo'llashdan oldin, ma'lumotlarni tahlil qilish, mos keladigan
ma'lumotni tayyorlash, dastlabki ishlov berish bosqichidan o'tishi kerak

13. Tasniflashni boshqa usullarini ko‘rib chiqamiz. Bular SVM, perseptron va tasodifiy daraxt usuli. Ushbu usullarning
xar biri uchun signalning belgilari ishlatiladi [7,8]. Foydalanilgan algoritmlar asosida quyidagi natijalarga erishildi:
 Perseptron tarmogida o‘qtishda jami sakkizta xatolik bo‘ldi (perseptronning parametrlari: uchta yashirin
qatlamdan birinchisida 10 ta neyron qatlami, ikkinchisida 15 ta va uchinchisida 5 ta neyron qatlami mavjud).
 SVM algoritmida esa bir xatolik topildi.
 Daraxt algoritmidagi o‘qitishda bir xatolik aniqlandi.
Testlash natijalari xaqidagi ma’lumotlar 2-jadvalda keltirilgan.

14. XULOSA
◦ Bitiruv ishida kо‘zlangan maqsad quyidagilar:
1.Biosignallarni turlarini tahlil qilish, elektromiografiya signalining xususiyatlarinin o’rganish.
2.Inson tanasidan biosignallarni yozib oladigan zamonaviy qurilmalarni o’rganish, ularning arxitekturasi va
ishlash prinspini aniqlash;
3.EMG signallari asosida qo’l xarakatlarini klasisfikatsiya qilishni amalga oshirish;

15. E’tiboringiz uchun raxmat!!!