2. Spis treści
Streszczenie 3
1. Wstęp 5
2. Luka emerytalna w Europie 6
3. Luka emerytalna w ujęciu indywidualnym 11
4. Podejście konsumentów do oszczędzania 12
5. Wnioski 15
6. Wezwania do podjęcia działań 15
7. Szczegóły techniczne 16
2 Uwaga na emerytury! — Określenie wielkości luki emerytalnej w Europie
3. Streszczenie
Wstęp • Osoby uzyskujące średni dochód są najbardziej narażone na odczucie
skutków luki emerytalnej
• Rosnąca presja na europejskie systemy emerytalne spowodowana
starzeniem się społeczeństw jest szeroko znanym problemem, Podejście konsumentów do oszczędzania
który powoduje, że stosunek liczby emerytów do osób pracujących • Obawy związane z emeryturami są powszechne, ale nie spowodowały
musi wzrastać one ograniczenia oczekiwań związanych z poziomem dochodów
• W raporcie poprzez określenie wielkości „luki emerytalnej” w Europie w okresie pobierania emerytury
zbadano, czy rozwiązania emerytalne w zakresie wypłaty świadczeń • Europejczycy wciąż polegają w dużej mierze na świadczeniach
w przyszłości są wystarczające emerytalnych wypłacanych przez państwo jako głównym źródle
• Luka emerytalna to różnica między świadczeniem emerytalnym, dochodów w okresie emerytalnym
jakiego osoby przechodzące na emeryturę między rokiem 2011 a Wnioski
2051 będą potrzebowały do zachowania odpowiedniego standardu
• Na poziomie europejskim:
życia w okresie emerytalnym, a wysokością emerytury, jakiej mogą się
obecnie spodziewać - Luka emerytalna jest znaczna i będzie się nadal zwiększać,
jeśli natychmiast nie zostaną podjęte odpowiednie działania
• W celu przedstawienia kompletnego obrazu systemu świadczeń
emerytalnych w raporcie przeanalizowano posiadane przez populację - Działania te będą musiały obejmować różne reformy i stymulować
aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne oraz zmiany w zachowaniu konsumentów
zbadano podejście konsumentów do kwestii emerytalnych - Istnieje potrzeba zwiększenia świadomości społecznej związanej
Luka emerytalna w Europie z koniecznością jak najszybszego rozpoczęcia oszczędzania jak
najwyższych kwot
• W skali Unii Europejskiej roczna luka emerytalna wynosi 1,9 bln
euro, co stanowi około 19% PKB w 2010 roku. Zakłada się przy tym, • Na poziomie indywidualnym:
że średnio ludzie potrzebują 70% ich dochodu przed przejściem na - Pojedyncze osoby powinny brać większą odpowiedzialność za
emeryturę, aby zapewnić sobie odpowiedni standard życia podczas własne świadczenia emerytalne
okresu emerytalnego, a inwestycje w fundusze emerytalne przynoszą
5% stopę zwrotu - Największy wpływ na zdolność pojedynczych osób do zachowania
dotychczasowego standardu życia będzie miała wielkość
• Dalsza analiza pokazuje, że jakiekolwiek pojedyncze działanie nie jest oszczędności zgromadzonych przed przejściem na emeryturę oraz
w stanie samodzielnie spowodować likwidacji luki oczekiwania związane z okresem emerytalnym
- Zwiększenie stopy zwrotu z 5% do 8% spowoduje jedynie - Aktywa inne niż świadczenia emerytalne, np. nieruchomości,
zmniejszenie luki do poziomu 1,66 bln euro są tylko fragmentem szerszej strategii zaspokojenia potrzeb
- Zwiększenie o 10% wysokości emerytur wypłacanych przez emerytalnych indywidualnych osób
państwo spowoduje jedynie zmniejszenie luki do poziomu
Wezwania do podjęcia działań
1,59 bln euro
• W celu zwrócenia uwagi na problem luki emerytalnej i
- Przyjęcie założenia, że można się utrzymać za 50% dochodu zintensyfikowania bodźców do zwiększonego oszczędzania,
uzyskiwanego przed przejściem na emeryturę, spowoduje jedynie Aviva wzywa:
zmniejszenie luki do poziomu 669 mld euro
- Komisję Europejską do utworzenia Europejskiego Standardu
- Wzrost wieku emerytalnego o 10 lat spowoduje jedynie Jakości Emerytur, aby przywrócić zaufanie konsumentów do
zmniejszenie luki do poziomu 841 mld euro różnych sposobów gromadzenia oszczędności emerytalnych,
• Aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne są a także do określenia i monitorowania europejskiego celu w
w stanie pokryć jedynie 20% luki emerytalnej zakresie oszczędności emerytalnych, co zachęci rządy narodowe
do ponownego zbilansowania swoich systemów emerytalnych
Luka emerytalna w ujęciu indywidualnym
poprzez zwiększenie w nich udziału funduszy emerytalnych
• Niektóre osoby będą musiały zwiększyć swoje oszczędności nawet o
- Rządy narodowe do wydawania regularnych wyciągów z kont
12 000 euro rocznie, aby zlikwidować indywidualną lukę emerytalną
emerytalnych wszystkim obywatelom, tak aby wiedzieli, na jakie
• Osoby starsze będą musiały polegać na na kilku strategiach, aby świadczenie mogą liczyć w ramach emerytury wypłacanej przez
móc uzyskać wystarczające dochody emerytalne, lub pracować państwo, a także do przeanalizowania efektywności kampanii
dłużej, podczas gdy osoby młodsze mają więcej czasu na zwiększenie zachęcających do gromadzenia oszczędności emerytalnych, tak
poziomu swoich rocznych oszczędności emerytalnych aby ludzie mieli świadomość, że warto oszczędzać na emeryturę
3
4. 1
„Nie można ignorować faktu, że większa
średnia długość życia stawia przed rządami,
rynkiem i indywidualnymi osobami nowe
wyzwania. Wszystkie strony powinny dążyć
do tego, aby życie było nie tylko dłuższe,
ale i bogatsze w każdym aspekcie.”
5. 1
Wstęp
Trendy demograficzne w ostatnich 20 latach pokazują, że społeczeństwa europejskie starzeją się —
stosunek liczby emerytów do osób aktywnych zawodowo wzrośnie z 1/4 w 2010 roku do 1/2 do roku
20601. Podczas gdy osiągnięcia nauki i medycyny pozwalają wydłużyć życie, nie można ignorować
faktu, że większa średnia długość życia i zmniejszający się współczynnik urodzeń stawiają przed
rządami, rynkiem i każdym z nas nowe wyzwania. Wszystkie strony powinny dążyć do tego,
aby życie było nie tylko dłuższe, ale i bogatsze w każdym aspekcie.
Rozwiązania tego problemu przyjmowane przez rządy narodowe obejmują niewielkie podwyższenie
wieku emerytalnego, przejście do planów emerytalnych ze zdefiniowaną składką i wprowadzenie
obowiązkowych lub dobrowolnych planów emerytalnych dla wszystkich pracowników. Są to kroki
w dobrym kierunku, ale rządy wciąż są pod rosnącą presją związaną z zapewnieniem świadczeń
emerytalnych. Sytuacja ulegała dalszemu pogorszeniu w związku z kryzysem finansowym, co oznacza,
że indywidualne osoby będą musiały wziąć na siebie odpowiedzialność za zapewnienie odpowiednich
świadczeń w przyszłości.
Dotychczas próby określenia wielkości potencjalnego niedoboru środków na świadczenia emerytalne w skali europejskiej były rzadkie i skupiały
się na ujęciu krajowym. Poprzez ten raport Aviva próbuje wprowadzić do debaty perspektywę konsumenta, badając, jakie świadczenia emerytalne
są wymagane, aby zachować odpowiedni standard życia w okresie emerytalnym oraz jaka jest kwota emerytury, która mogłaby być obecnie
wypłacana. Współpracowaliśmy z firmą Deloitte w celu określenia różnicy między oczekiwaniami a rzeczywistością, co określiliśmy mianem
„luki emerytalnej”. Wyniki tej analizy doprowadziły nas do postawienie pytania o posiadane przez ludzi aktywa nie przeznaczone bezpośrednio
na cele emerytalne, oraz o ich odczucia związane z perspektywami finansowymi w okresie emerytalnym. Aby odpowiedzieć na te pytania,
przeanalizowaliśmy poziom aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne będące do dyspozycji Europejczyków i, we współpracy
z firmą The Futures Company, zbadaliśmy stosunek ludzi do kwestii emerytalnych.
W niniejszym raporcie przedstawiliśmy wyniki tej analizy, które, mam nadzieję, nakreślają obraz kwestii oszczędności w skali kontynentu i skłaniają do
refleksji nad tym problemem. Celowo skupiliśmy się na kwestiach związanych z wystarczającą wielkością zabezpieczeń emerytalnych, analizując takie
kwestie, jak „kto co będzie miał”, „jakie będą jego potrzeby” i „jak je zaspokoić”, aby uświadomić Unii Europejskiej, władzom państwowym oraz
obywatelom, co może przynieść przyszłość i jakie mogą być tego konsekwencje. Mam nadzieję, że ten raport będzie miał istotny wkład w debatę
poprzez identyfikację skali problemu i jego zróżnicowania w Europie. Jest on pierwszym krokiem na rzecz długofalowego zaangażowania firmy
Aviva w badania nad tymi problemami i ich rozwiązywania we współpracy z konsumentami, rządami i organami nadzorczymi, zarówno na poziomie
krajowym, jak i europejskim.
Andrea Moneta
prezes Aviva Europa
1
Prognoza wskaźnika obciążenia demograficznego w krajach UE 27 (2010–2060), Eurostat.
aviva.pl 5
6. 2
Luka emerytalna
w Europie
2.1 W skali Unii Europejskiej roczna luka emerytalna wynosi 1,9 bln euro
Obecnie występuje różnica pomiędzy poziomem świadczeń emerytalnych, jakie ludzie będą otrzymywać, a potrzebami w okresie emerytalnym.
Aviva określiła wielkość „luki emerytalnej” poprzez przeanalizowanie dodatkowej kwoty rocznie, którą będą musiały zaoszczędzić osoby
odchodzące na emeryturę pomiędzy 2011 a 2051 rokiem, ponad oczekiwane dochody ze świadczeń wypłacanych zarówno przez państwo, jak
i świadczeniodawców prywatnych, aby zapewnić sobie odpowiedni poziom życia w okresie emerytalnym. Tutaj „odpowiedni” oznacza dochód w
okresie emerytalnym wynoszący 70% dochodu przed przejściem na emeryturę (jest to poziom używany przez Organizację Współpracy Gospodarczej
i Rozwoju zgodny z naszym badaniami konsumentów — więcej szczegółów znajduje się w sekcji 7).
Kierując się tym podejściem i patrząc wyłącznie na aktywa emerytalne, analiza firmy Aviva pokazuje, że Europejczycy muszą co roku znaleźć
dodatkowe oszczędności na sumę 1,9 bln euro, aby całkowicie zlikwidować lukę emerytalną. Suma ta odpowiada 19% PKB z 2010 roku i jest
większa niż szacowany koszt ostatniego kryzysu gospodarczego2.
Luka emerytalna to różnica między świadczeniem emerytalnym, jakiego osoby przechodzące na emeryturę między rokiem 2011 a 2051 będą
potrzebowały dla zachowania odpowiedniego standardu życia w okresie emerytalnym, a wysokością emerytury, jakiej mogą się obecnie
spodziewać (w ujęciu rocznym).
2000
1.903,0
1800
1600
1400
mld euro rocznie
1200
1000
800
600
468,8
379,0 401,7
400 374,0
243,5
200 170,5
97,6 91,0
68,8
20,2 25,3 40,2
5,0 9,5
0
Brytania
Litwa
Węgry
Irlandia
Czechy
Rumunia
Polska
Włochy
Hiszpania
Francja
Niemcy
Inne
UE 27
Rosja 3
Turcja 3
Wielka
Wykres 1. Całkowita luka emerytalna rocznie w Unii Europejskiej w przypadku
osób przechodzących na emeryturę w latach 2011–2051.
2
Fiscal implications of the Global Economic and Financial Crisis (IMF, 2009).
3
Dodatkowo określono lukę emerytalną dla Rosji i Turcji. Patrz Szczegóły techniczne (sekcja 7).
6 Godna emerytura czy — Określenie wielkości luki emerytalnej w Europie
Uwaga na emerytury ubóstwo?
7. Luka emerytalna znacznie różni się pomiędzy poszczególnymi krajami. W wartościach bezwzględnych największe braki można zaobserwować w
gospodarkach krajów Europy Zachodniej — Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech i Hiszpanii. Kraje te mają większą liczbę ludności, w związku z czym
więcej ludzi przejdzie w nich na emeryturę. W krajach tych występują również jedne z najwyższych w Europie poziomów dochodów przed przejściem
na emeryturę, co oznacza że dochody emerytalne potrzebne osobom w tych krajach są szacowane wyżej niż w innych.
Określenie rocznej luki emerytalnej w krajach Europy Środkowej i Wschodniej skłoniło nas do głębszego zastanowienia się nad tym, jakie czynniki
mają wpływ na tę lukę oraz co przyniesie przyszłość. W wielu z tych krajów luka jest mniejsza niż w krajach zachodnich, co prawdopodobnie stanowi
odzwierciedlenie skutków wprowadzenia ostatnich reform w systemach emerytalnych tych krajów, które miały na celu przede wszystkim rozwiązać
problem niewystarczającej wielkości zabezpieczeń emerytalnych i ich trwałości.
Założenia dotyczące inflacji płac oraz dochodów pochodzących z działalności w szarej strefie mają istotny wpływ na wielkość luki w krajach Europy Środkowej
i Wschodniej. Aviva założyła, że płace w tych krajach z czasem osiągną podobny poziom w stosunku do gospodarek krajów Europy Zachodniej, wyłączając
z tej analizy szarą strefę. Gdyby szacunki objęły dochody z szarej strefy, luka emerytalna byłaby większa o prawie 60%.
Skutek: Pomimo istnienia w Europie stosunkowo dobrze rozwiniętych państwowych systemów emerytalnych, występuje duża luka emerytalna,
która będzie się powiększać wraz ze starzeniem się społeczeństw.
W przypadku konsumentów indywidualnych
można uniknąć obniżonego standardu życia
w okresie emerytalnym przez zgromadzenie
większych oszczędności lub wydłużenie okresu
aktywności zawodowej.
7
8. 2.2 Pojedyncza reforma nie może zlikwidować luki
Podczas gdy głównym tematem tego raportu jest kwestia wystarczającej wielkości świadczeń, nieco uwagi musimy również poświęcić problemowi
trwałości 20
systemu emerytalnego. Systemy fiskalne wielu krajów mogą po prostu nie być w stanie kontynuować finansowania starzejących się
społeczeństw w obecnym zakresie. W dokumencie Komisji Europejskiej z 2009 roku pt. „Ageing Report” przedstawiono wielkość wzrostu wydatków
na świadczenia emerytalne wypłacane przez państwo do 2050 roku (jako % oczekiwanego PKB).
15 7,1% Poziom bieżący (p.p. PKB)
8,2% 0,7%
14,0% 1,2% Wydatki dodatkowe (p.p. PKB)
13,0% 2,3%
1,9% 2,1%
11,6%
10,9%
10 10,4% 3,6% 2,4% 10,3%
2,6%
8,4% 1,5%
7,8% 4,0%
6,6% 6,8% 6,8% 6,6%
5
4,0%
0
-2,5%
Wydatki Wielka
dodatkowe Hiszpania Rumunia Włochy Francja Węgry Niemcy Litwa Czechy Słowacja Polska Brytania Irlandia Razem
(mld euro) 199,5 27,5 22,8 59,3 5,7 87,3 2,4 7,6 3,8 -18,2 90,4 25,6 513,9
Wykres 2. Zwiększenie wydatków na emerytury wypłacane przez państwo do 2050 roku (w % oczekiwanego PKB).
Źródło: The 2009 Ageing Report (Komisja Europejska, 2008).
Aby poradzić sobie z luką emerytalną, rządy będą musiały rozważyć szereg możliwych wariantów. Dobrym fundamentem będzie zwiększenie stopy
oszczędności emerytalnych. Statystyki pokazują, że stopy oszczędności wzrosły nieznacznie w ostatnich latach, ale takie czynniki jak skłonność ludzi
do oszczędzania będą w takiej sytuacji zawsze odgrywały istotną rolę, podobnie jak zaległe zobowiązania, które muszą zostać spłacone.
15% 300 Stopa oszczędności
Surcroît de dépense (pensions gouvernementales en % du PIB) brutto (%)1
279
Zadłużenie gospodarstw
domowych (bln euro)2
250
13,6%
1
Stopa oszczędności brutto dla
UE 27 (oszczędności brutto
gospodarstw domowych/
dochód rozporządzalny brutto
200
gospodarstw domowych,
nieskorygowane o czynnik
12% sezonowy).
Źródło: Eurostat, 2010 r.
150 2
Zadłużenie gospodarstw
domowych dla UE 27
11% (przepływy zadłużenia
10,8%
gospodarstw domowych,
tj. nowe spłaty zadłużenia).
100 Źródło: EBC, 2010 r.
80
63
9% 50
2007 2008 2009
Wykres 3. Stopa oszczędności brutto i zadłużenie gospodarstw domowych w Europie.
Źródło: Stopy oszczędności gospodarstw domowych (baza danych statystycznych Eurostat 2010 r.)
8 Godna emerytura czy — Określenie wielkości luki emerytalnej w Europie
Uwaga na emerytury ubóstwo?
9. Aviva przeanalizowała szereg możliwych środków umożliwiających rozwiązanie problemu luki emerytalnej poprzez zmianę i dostosowanie
kluczowych danych wejściowych do naszego modelu rocznej luki emerytalnej. Analiza ta daje dobre wyobrażenie o wielkości i charakterze
luki emerytalnej, a także rzuca światło na istotne wyzwania, jakie stoją przed decydentami w Europie.
2000 8% zwrot z inwestycji w
fundusze emerytalne
10% wzrost świadczeń emerytalnych
1.661 wypłacanych przez państwo
1.589
Świadczenie na poziomie 50% dochodu
1500 przed przejściem na emeryturę
Wydłużenie wieku
mld euro rocznie
emerytalnego o 10 lat
1000
841
669
500
0
Wykres 4. Całkowita luka emerytalna rocznie w Unii Europejskiej w przypadku osób przechodzących
na emeryturę w latach 2011–2051 w zależności od zmiennych warunków
gospodarczych lub instrumentów polityki gospodarczej.
Nasza analiza pokazuje, że:
Wielkość oszczędności ma większe znaczenie niż stopa zwrotu. Zwiększenie stopy zwrotu z inwestycji w fundusz emerytalny ma ograniczony
wpływ na lukę — nasz model zakłada stopę zwrotu na poziomie 5%, ale nawet przy 8% stopie zwrotu luka wciąż wynosi 1,66 bln euro.
Zwiększenie poziomu świadczeń emerytalnych wypłacanych przez państwo zmniejszyłoby lukę zaledwie o jedną szóstą. 10%
wzrost świadczeń emerytalnych wypłacanych przez państwo powoduje zmniejszenie luki tylko do 1,59 bln euro, a w obecnej sytuacji gospodarczej
i presji na finanse publiczne zwiększenie świadczeń wypłacanych z budżetu jest bardzo mało prawdopodobne.
Niższe świadczenia w okresie emerytalnym zmniejszyłyby lukę o dwie trzecie. Świadczenie na poziomie 50% dochodu przed przejściem
na emeryturę powoduje zmniejszenie luki emerytalnej do 669 mld euro (jest to jednak mniej, niż ludzie sądzą, że potrzebują, aby móc żyć na
zadowalającym poziomie w okresie emerytalnym — patrz sekcja 4).
Znaczne podniesienie wieku emerytalnego przyniosłoby dobre skutki, ale jest kontrowersyjne. Wydłużenie wieku emerytalnego o
10 lat spowodowałoby zmniejszenie luki do 841 mld euro, ale taka zmiana musiałaby być wprowadzana stopniowo przez dłuższy czas, aby spotkać
się ze zrozumieniem społeczeństwa i oczekiwaniami związanymi z dłuższym trwaniem życia.
Skutek: Wiele rządów narodowych już wprowadziło lub rozważa wprowadzenie powyższych rozwiązań, ale żadna pojedyncza reforma nie
jest w stanie zlikwidować luki emerytalnej. Reformy rządowe będą musiałby objąć kilka rozwiązań mających na celu zwiększenie skłonności
do oszczędzania, podwyższenie wieku emerytalnego oraz wypracowanie jak najlepszych metod współpracy z prywatnymi przedsiębiorstwami
oferującymi rozwiązania emerytalne, tak aby odpowiadały one potrzebom konsumentów.
9
10. 3
2.3 Aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne są w stanie pokryć jedynie 20% luki
emerytalnej
Wielu Europejczyków bierze pod uwagę inne aktywa (poza zainwestowanymi bezpośrednio w programy emerytalne) jako zabezpieczenie w okresie emerytalnym.
Ale w jakim stopniu aktywa te (np. nieruchomości) mogą zostać przekształcone w dochód umożliwiający pokrycie niedoboru dochodów pochodzących
ze świadczeń emerytalnych?
Stopień, w jakim aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne są w stanie wypełnić lukę emerytalną zależy od założeń dotyczących
spadków (tj. ile ludzie zostawiają rodzinie, przyjaciołom i innym), nieprzewidzianych wydatków oraz konsumpcji (związanej z niepewnością dotyczącą
długości życia, a w związku z tym ze stopniem, w jakim mogą wykorzystywać posiadane aktywa w okresie emerytalnym). Bardzo ważne jest, aby
społeczeństwo i pojedyncze osoby zastanowiły się nad możliwościami wykorzystania aktywów do pokrycia kosztów, takich jak długoterminowa opieka,
oraz nad możliwościami zmian zwyczajów związanych z przekazywaniem spadków.
Niepewność co do zakresu, w jakim aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne będą w stanie sfinansować dochody w okresie emerytalnym
oznacza, że szacunki będą się różniły w znacznym stopniu. W oparciu o pewne proste scenariusze Aviva szacuje, że w ujęciu rocznym Europejczycy będą
mogli uzyskać z aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne od ok. 20% luki emerytalnej do ok. 60% luki emerytalnej.
Udział aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne
Luka oszczędności Wykorzystanie 100% Wykorzystanie 100% Wykorzystanie 100%
rocznie (mld euro) aktywów z ubezpieczen aktywów z ubezpieczen aktywów z ubezpieczen
na zycie, 50% innych na zycie i innych plynnych na zycie i innych plynnych
plynnych aktywów i 0% aktywów i 0% wartosci aktywów oraz 100%
wartosci mieszkania/domu mieszkania/domu wartosci mieszkania/domu
Francja 243,5 30% 40% 80%
Czechy 25,3 10% 15% 45%
Niemcy 468,8 20% 30% 55%
Węgry 9,5 20% 35% 115%
Irlandia 20,2 30% 45% 90%
Włochy 97,6 55% 85% 220%
Litwa 5 20% 35% 50%
Polska 68,8 15% 30% 65%
Rumunia 40,2 5% 10% 25%
Hiszpania 170,5 15% 25% 85%
Wielka Brytania 379 15% 25% 50%
Rosja 401,7 5% 5% 10%
Turcja 91 5% 10% 15%
Razem 17% 27% 60%
Wykres 5. Wykorzystanie aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne do likwidacji luki emerytalnej (na poziomie krajów).
Jest oczywiste, że same aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne nie są w stanie wypełnić luki emerytalnej, nawet przy założeniu,
że ludzie byliby w stanie lub byliby skłonni wykorzystać wszystkie te zasoby w okresie emerytalnym.
Skutek: Na poziomie makroekonomicznym aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne będą niewystarczające aby zlikwidować
lukę emerytalną. Bieżące poziomy aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne powinny być zatem rozpatrywane jedynie jako
jeden z elementów szerszej strategii oszczędzania na emeryturę.
10 Godna emerytura czy — Określenie wielkości luki emerytalnej w Europie
Uwaga na emerytury ubóstwo?
11. 3
Luka emerytalna w ujęciu
indywidualnym
3.1 Niektóre osoby będą musiałyby zwiększyć swoje oszczędności średnio o 12 000 euro rocznie,
aby całkowicie zlikwidować lukę emerytalną
Wielkość luki emerytalnej na poziomie krajowym może utrudnić pojedynczym osobom zrozumienie jej konsekwencji. W poniższej tabeli
przedstawiono średnią kwotę, jaką każda osoba przechodząca na emeryturę między rokiem 2011 a 2051 musiałaby zaoszczędzić co roku,
aby całkowicie zlikwidować swoją indywidualną lukę emerytalną.
13
12,3
12 11,6
11
10
9,1
9
8 7,9
tys. euro rocznie
7,0
7
6 5,8
5 4,6
4 3,7
3,4
3,0 3,1
3
2,4
1,9
2
1
0
Węgry
Litwa
Włochy
Polska
Rumunia
Czechy
Hiszpania
Francja
Irlandia
Niemcy
Brytania
Rosja
Turcja
Wielka
Wykres 6. Średnia roczna luka oszczędności emerytalnych na osobę
przechodzącą na emeryturę w latach 2011–2051 (euro).
3.2 Osoby starsze będą musiały polegać na kilku strategiach, aby móc uzyskać wystarczające dochody
emerytalne, podczas gdy osoby młodsze mają więcej czasu na zwiększenie poziomu swoich rocznych
oszczędności emerytalnych
Bardziej szczegółowa analiza pokazuje, że znaczna część luki emerytalnej wynika z nieodpowiedniej wielkości dochodów przeznaczanych na cele
emerytalne w przypadku osób zbliżających się do emerytury (maksymalnie 10 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego). Osoby te nie będą miały czasu, aby
zgromadzić oszczędności pozwalające zlikwidować lukę emerytalną przed przejściem na emeryturę i będą one musiały rozważyć wykorzystanie aktywów nie
przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne, dłuższą aktywność zawodową lub obniżenie oczekiwań związanych z okresem emerytalnym. Natomiast
młodsze osoby mają więcej czasu, aby poradzić sobie z problemem luki, zwiększając własne oszczędności: wciąż jest czas, aby rozwiązać ten problem.
3.3 Osoby uzyskujące średni dochód są najbardziej narażone na odczucie skutków luki emerytalnej
W przypadku osób, które niebawem osiągną wiek emerytalny, skorzystanie z aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne będzie
prawdopodobnie stanowiło element złożonej strategii mającej na celu zlikwidowanie luki emerytalnej. Nie będzie to problem dla osób zamożnych
posiadających istotne aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne, ale dla pozostałych 80% populacji aktywa te zapewnią jedynie
od 420 euro do 1300 euro dodatkowego dochodu rocznie i wartości te będą zależeć od założeń dotyczących konsumpcji i spadków. Podczas gdy
osoby o niższych dochodach będą prawdopodobnie uzyskiwały świadczenia emerytalne wypłacane przez państwo oraz będą korzystały z systemu
opieki społecznej, osoby uzyskujące średni dochód będą najprawdopodobniej najbardziej narażone na odczucie skutków luki emerytalnej.
Skutek: Pojedynczy konsumenci będą musieli brać większą odpowiedzialność za własne oszczędności emerytalne i będą musieli to robić
wcześniej. Powinni oni być świadomi swojej sytuacji finansowej teraz i w przyszłości i brać ją pod uwagę. Ci, którzy nie będą w stanie zwiększyć
własnej stopy oszczędności oraz ci, którzy zdecydują się nie inwestować długoterminowo, będą prawdopodobnie musieli pracować dłużej
(i później przechodzić na emeryturę) lub pogodzić się z obniżonym standardem życia w okresie emerytalnym.
11
12. 4 Podejście konsumentów
do oszczędzania
Określanie rocznej luki emerytalnej pokazało, że ludzie, jeśli tylko mogą, powinni więcej oszczędzać. Ale jakie są odczucia społeczne z tym związane
i jakie są oczekiwania ludzi w związku z okresem emerytalnym? Najnowsze badanie przeprowadzone dla Aviva przez firmę The Futures Company
dotyczyło stosunku konsumentów w wieku produkcyjnym do okresu emerytalnego oraz ich oczekiwań.
4.1 Obawy związane z emeryturami są powszechne, ale nie spowodowały one jeszcze ograniczenia
oczekiwań związanych z poziomem dochodów w okresie pobierania emerytury
Większość ludzi w każdym z badanych krajów obawia się, że w okresie emerytalnym zabraknie im środków do utrzymania odpowiedniego standardu
życia. Dwie trzecie badanych szacowało, że potrzebują co najmniej połowy (50%) dochodu przed przejściem na emeryturę, aby się utrzymać w
okresie emerytalnym, a większość chciałaby mieć co najmniej trzy czwarte (75%) swojego miesięcznego dochodu.
Wielka Brytania Irlandia Francja
100%
10 Około
17
22
29 28 Około
15
Około
16 43
1
3
14
Wszystkie
3 14
22
12 29 4
2 13
1
Włochy Hiszpania Polska
16 14
25
36
41 37
15 19
3
3 23
6 1
15 8 9
8 14 22 3
Wykres 7. Jak sądzisz, jaką część swojego potencjalnego całkowitego miesięcznego dochodu przed przejściem
na emeryturę będziesz potrzebować, aby zachować zadowalający standard życia w okresie emerytalnym?
100% mojego miesięcznego dochodu Mniej niż 1/4 mojego miesięcznego dochodu
Około 3/4 mojego miesięcznego dochodu Nie zastanawiałam(-em) się nad potrzebnym mi w przyszłości dochodem
Około 1/2 mojego miesięcznego dochodu Nie wiem
Około 1/4 mojego miesięcznego dochodu
43
Wszystkie wartości na wykresach są wyrażone w procentach
3
12 Godna emerytura czy — Określenie wielkości luki emerytalnej w Europie
Uwaga na emerytury ubóstwo?
13. 4.2 Europejczycy wciąż polegają w dużej mierze na świadczeniach emerytalnych wypłacanych przez
państwo jako głównym źródle dochodów w okresie emerytalnym
Co najmniej dwie osoby na dziesięć zbadanych przewidywały, że najważniejszym źródłem ich dochodów w okresie emerytalnym będzie świadczenie
emerytalne wypłacane przez państwo, a w przypadku takich krajów jak Hiszpania i Polska wskaźnik ten wynosił cztery osoby na dziesięć. Inne
istotne elementy systemu emerytalnego obejmowały emerytury i oszczędności, inwestycje w nieruchomości lub po prostu wydłużenie okresu
aktywności zawodowej.
Wielka Brytania Irlandia Francja
Emerytu
3 3 3
5 7 6
18
Regularn
10 24 22 9
9 Plan em
Praca po
13
14
15 21
Wszystkie w
13 28
32 30 15
Włochy Hiszpania Polska
1 1
9 2 3
8
24 6
8 19
6
41
45
15
15
20 19
14
9 18 16
Wykres 8. Jakie będzie Twoje najważniejsze źródło dochodu w okresie emerytalnym?
Emerytura wypłacana z budżetu państwa Własny dom
18
Regularne oszczędności emerytalne Majątek inny niż własny zamieszkiwany dom
Plan emerytalny z firmy oferującej usługi finansowe Pieniądze od rodziny
Praca powyżej wieku emerytalnego Przedmioty wartościowe, które zamierzasz sprzedać
Wszystkie wartości na wykresach są wyrażone w procentach
28
13
45
14. W przypadku bezpośredniego pytania zaskakująco duża liczba osób akceptowała ewentualną konieczność pracy po przekroczeniu wieku emerytalnego.
Ponadto cztery osoby na dziesięć w takich krajach jak Hiszpania i Polska były nawet zadowolone z takiej perspektywy, a wskaźnik ten był wyższy w
przypadku Irlandii, gdzie wyniósł pięć osób na dziesięć, co można odczytywać jako efekt wydłużenia czasu trwania życia i poprawy zdrowia. Jest to
oczywiście źródłem nowych wyzwań, ponieważ pracodawcy będą musieli przystosować się do starszej siły roboczej, a pracownicy, wraz z wiekiem,
mogą poszukiwać alternatywnych możliwości zatrudnienia.
Wielka Brytania Irlandia Francja
Zdecyd
7 5 10 8
10
17
Raczej
11
16
18 Wszystkie
23
26 13
12
34
20 25
16
28
Włochy Hiszpania Polska
5 9 3
12 14
13 15 23
12
23
10
17
29
14
22
26
32 18
Wykres 9. „Po przekroczeniu wieku emerytalnego chcę pracować (w pełnym lub niepełnym wymiarze godzin)”.
Zdecydowanie się zgadzam Nie mam zdania Zdecydowanie się nie zgadzam
Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Nie wiem
18 Wszystkie wartości na wykresach są wyrażone w procentach
Skutek: Konsumenci zaczynają uświadamiać sobie istnienie indywidualnej luki emerytalnej, ale rządy i prywatne instytucje emerytalne muszą
25 czynić dalsze starania, aby uświadomić konsumentom ich potrzeby w okresie emerytalnym i przedstawić możliwe warianty. Poleganie wyłącznie
na państwie jako źródle dochodu w okresie emerytalnym jest podejściem nieodpowiednim, ponieważ państwowe systemy emerytalne znajdują
się pod coraz większą presją ze strony starzejących się społeczeństw. Potrzeba większego wysiłku, aby pomóc konsumentom zrozumieć zakres,
w jakim aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne mogą zaspokoić ich potrzeby w okresie emerytalnym.
Niezwykle ważne będzie znalezienie nowych sposobów na zwiększenie skłonności ludzi do oszczędzania. Podczas gdy rządy próbują zmniejszyć zależność
14
konsumentów od emerytur wypłacanych przez państwo i zachęcić ich do oszczędzania, zastosowanie czytelnych i atrakcyjnych bodźców w przypadku
różnych form oszczędzania pozwoli niewątpliwie w znacznym stopniu zachęcić ludzi do tego, aby w przyszłości polegali na sobie. Instytucje finansowe
muszą ofertować produkty emerytalne, które będą proste, czytelne i godne zaufania.
29
14 Uwaga na emerytury — Określenie wielkości luki emerytalnej w Europie
15. 5
Wnioski
Luka emerytalna jest źródłem ważnych wyzwań w całej Europie. Podczas gdy charakter tych wyzwań i możliwe rozwiązania zależą od struktury
istniejącego systemu emerytalnego w każdym kraju, a także warunków socjalnych i kulturowych, w jakich dany system funkcjonuje, Aviva
sformułowała następujące wnioski, które mają zastosowanie w całym regionie.
Wnioski dla rządów Wnioski dla osób indywidualnych
• Luka emerytalna jest znaczna i będzie się nadal zwiększać, jeśli • Pojedyncze osoby będą musiały brać większą odpowiedzialność
natychmiast nie zostaną podjęte odpowiednie działania za własne świadczenia emerytalne
• Żadne pojedyncze działanie nie jest w stanie spowodować • Największy wpływ na zdolność pojedynczych osób do
likwidacji luki. Rządy będą musiały podjąć różne kroki, takie jak zachowania dotychczasowego standardu życia będzie miała
zwiększenie wieku emerytalnego lub wprowadzenie zachęt do wielkość oszczędności zgromadzonych przed przejściem na
indywidualnego oszczędzania na cele emerytalne, zwłaszcza w emeryturę oraz oczekiwania związane z okresem emerytalnym
przypadku osób uzyskujących średni dochód • Aktywa nie przeznaczone bezpośrednio na cele emerytalne, np.
• Istnieje potrzeba zwiększenia świadomości społecznej związanej nieruchomości, mogą być tylko pojedynczym fragmentem szerszej
z koniecznością rozpoczęcia oszczędzenia wcześniej i w strategii zaspokojenia potrzeb emerytalnych indywidualnych osób
większych kwotach
6
Wezwania do podjęcia działań
W celu zwrócenia uwagi na problem luki emerytalnej i zintensyfikowania bodźców do zwiększonego oszczędzania, Aviva wzywa do:
Na poziomie europejskim Na poziomie krajowym
• Utworzenia Europejskiego Standardu Jakości Emerytur, co • Wydawania regularnych wyciągów z kont emerytalnych
umożliwi firmom oferującym produkty emerytalne przekonanie wszystkim obywatelom. Zachęciłoby to konsumentów do
klientów o ich jakości i bezpieczeństwie oraz zwiększy traktowania emerytury wypłacanej przez państwo jako jedynie
porównywalność, umożliwiając wzrost zaufania konsumentów części zróżnicowanej strategii emerytalnej na przyszłość, a także
do podjęcia odpowiednich działań, gdy będą wiedzieć, co ich
• Określenia europejskiego celu w zakresie oszczędności
czeka w przyszłości
emerytalnych różniącego się w zależności od kraju, obliczanego
jako procent PKB i/lub według rozkładu w każdym z filarów. • Dokonania przeglądu środków krajowych mających na celu
Cel w zakresie oszczędności emerytalnych zachęciłby rządy zachęcenie do oszczędzania. Przegląd taki powinien uwzględniać
narodowe do prowadzenia polityki na rzecz zwiększenia analizę efektywności istniejących systemów zachęt do oszczędzania
skłonności do oszczędzania w swoim kraju oraz zwiększenia na emeryturę, ich rozpoznawalności i wpływu na zachowanie
udziału funduszy emerytalnych w systemie tych osób, które w największym stopniu powinny być zachęcane
do oszczędzania
15
17. 7
Szczegóły techniczne
7.1 Określenie wielkości luki emerytalnej
Metodologia
Metodologia zastosowana do określenia luki emerytalnej jest oparta o analizę wstępującą w przypadku następujących krajów: Czech, Niemiec,
Hiszpanii, Francji, Węgier, Irlandii, Włoch, Litwy, Polski, Rumunii i Wielkiej Brytanii. Dodatkowo określono lukę emerytalną dla Rosji i Turcji (krajów,
w których działa Aviva), aby umożliwić analizę porównawczą względem krajów spoza UE 27.
W każdym przypadku przeprowadzono szczegółową analizę w celu określenia rocznej luki dochodów oraz niedoboru kapitału w okresie
emerytalnym, aby uzyskać wartość dodatkowych oszczędności, które będą konieczne do uzupełnienia tego niedoboru.
Zróżnicowanie systemów emerytalnych pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej wymusza pewne uproszenia, aby pozwolić na
przeprowadzenie istotnej analizy przekrojowej. Określono trzy kategorie:
• emerytury wypłacane przez państwo,
• obowiązkowe i dobrowolne plany emerytalne o zdefiniowanym świadczeniu oferowane przez sektor prywatny,
• obowiązkowe i dobrowolne plany emerytalne o zdefiniowanej składce oferowane przez sektor prywatny.
Produkty inne niż emerytalne, które są używane wyłącznie do osiągnięcia dochodu emerytalnego, zostały również uwzględnione w analizie
w kategorii „plany emerytalne o zdefiniowanej składce oferowane przez sektor prywatny”. Zidentyfikowano jedynie trzy takie przykłady:
• Na Węgrzech, gdzie dobrowolne indywidualne konta emerytalne są prowadzone przez banki i domy maklerskie.
• W Niemczech i Hiszpanii, gdzie umowy ubezpieczenia są wykorzystywane w szczególności jako źródło dochodu w okresie emerytalnym.
Dane
Dane wejściowe na potrzeby tej analizy są oparte na programie badań wtórnych przeprowadzonych przez firmę Deloitte oraz sesje wywiadów
z ekspertami od poszczególnych krajów w firmie Aviva. Pierwotna analiza objęła 10 państw członkowskich Unii Europejskiej, czyli ok. 80%
populacji UE. Następnie dokonano ekstrapolacji wyników w celu oszacowania luki oszczędności emerytalnych w skali całej Unii Europejskiej.
Stan bazowy
Założenia dotyczące stanu bazowego wykorzystane na potrzeby niniejszej analizy są następujące:
Zmienna Założenie
Stopy zastąpienia Niski dochód: 90%; średni dochód: 65%; wysoki dochód: 55%
Zwrot z oszczędności 5% rocznie
Wiek emerytalny Średni wiek emerytalny wg kraju
Współczynniki wrażliwości wykorzystane w celu przetestowania alternatywnych scenariuszy to różne warianty założeń dotyczących stanu bazowego.
17
18. 7.2 Obliczanie poziomów aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne
Zakres i dane
Dane umożliwiające określenie wielkości aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne zostały uzyskane z globalnego modelu
indywidualnych aktywów finansowych opracowanego przez Aviva we współpracy z firmą Oliver Wyman. Chociaż pomiędzy okresem objętym tym
modelem a analizą wykonaną przez firmę Deloitte występują różnice, w obu przypadkach można obliczyć wielkość w stosunku rocznym w celu
utworzenia bezpośredniego porównania pomiędzy kwotami, jakie ludzie muszą oszczędzać, aby zlikwidować lukę emerytalną, a tymi, jakie są
oszczędzane w ujęciu rocznym w formie aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne.
Określenie wielkości aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne zależy w dużym stopniu od założeń związanych z uszczupleniami,
tj. efektami podatkowymi powodowanymi sprzedażą aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne oraz stopnia, w jakim te aktywa
będą finansować potrzeby w długim terminie lub zostaną przeznaczone na spadek dla rodziny czy przyjaciół. We wszystkich przypadkach założyliśmy
10% stopę podatkową od dochodów uzyskiwanych ze wszystkich aktywów.
Analiza aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne przeprowadzona przez Aviva obejmowała trzy scenariusze:
1. Emeryci uzyskujący dochód w 100% z własnej pracy, 50% z innych aktywów płynnych, ale nic z nieruchomości mieszkalnych (pozostałe aktywa
są zapisywane w spadku lub wykorzystywane do pokrycia innych nieprzewidzianych kosztów, np. opieki zdrowotnej lub opieki długoterminowej).
2. Emeryci uzyskujący dochód ze wszystkich aktywów poza nieruchomościami mieszkalnymi.
3. Emeryci uzyskujący dochód ze wszystkich aktywów z uwzględnieniem nieruchomości mieszkalnych (jest to mało prawdopodobne i wymagałoby
dokładnego prognozowania długości życia).
Wielkość udziału aktywów nie przeznaczonych bezpośrednio na cele emerytalne w luce emerytalnej została zaokrąglona do najbliższych 5%,
aby odzwierciedlić prawdopodobną dokładność i niepewność związaną z rzeczywistymi możliwościami stwarzanymi przez te aktywa w zakresie
finansowania dochodu w okresie emerytalnym.
Ze wszystkich trzech scenariuszy najbliższy dzisiejszej sytuacji jest scenariusz pierwszy, chociaż spójne dane dotyczące nieoczekiwanych kosztów
i poziomu spadków dla całego regionu są skąpe. Scenariusz trzeci jest bardzo optymistyczny. Wymaga on efektywnego upłynnienia aktywów
i dokonania przez pojedyncze osoby dokładnej prognozy dalszego trwania ich życia. Nie bierze on pod uwagę wpływu zmniejszenia wielkości
aktywów wchodzących do masy spadkowej przekazywanej kolejnym pokoleniom w modelu.
7.3 Analiza podejścia konsumentów do oszczędzania
Badanie podejścia konsumentów
Badanie podejścia konsumentów do oszczędzania (trwające obecnie siódmy rok) jest globalnym badaniem ilościowym dotyczącym podejścia
konsumentów do takich kwestii jak ryzyko, doradztwo, inwestycje i emerytury, wykonywanym dla Aviva przez firmę The Futures Company. Jest to
badanie reprezentatywne w skali kraju, obejmujące osoby dorosłe w wieku co najmniej 18 lat, umożliwiające zidentyfikowanie i śledzenie podejścia
konsumentów do oszczędzania, a także przedstawienie specjalistycznej oceny kwestii związanych z konsumentami w każdym kraju. Badanie firmy
Aviva z 2010 roku obejmuje sześć rynków europejskich: Wielką Brytanię, Francję, Włochy, Hiszpanię, Polskę i Irlandię. W przypadku każdego rynku
o opinię poproszono tysiąc respondentów.
18 Uwaga na emerytury — Określenie wielkości luki emerytalnej w Europie
