1. Η βιβλιοθεραπεία για παιδιά και
η βιβλιοθεραπεία στην εκπαίδευση
«Με έτρωγε με τα μάτια του και όταν καμιά φορά η μοίρα αδικούσε κάποιον από
τους αγαπημένους του ήρωες, το έβλεπα από τον θυμό του κι απ ΄την
προσπάθειά του να μη βάλει τα κλάματα. Σε μερικές φορές έκοβε την αφήγηση
για να προλάβει την αντίρρησή του: μαμά, η βασιλοπούλα δε θα παντρευτεί αυτό
τον παλιοκάλφα κι αν ακόμη αυτός σκοτώσει το δράκο»…
Αλληλογραφία του Γκαίτε με ένα παιδί
(Στο βιβλίο αυτό η μητέρα του Γκαίτε διηγείται πώς έλεγε παραμύθια στον μικρούλη Γιόχαν Βόλφκαγκ)
Η οπτική αυτή βιβλιοθεραπευτικής αφήγησης, όπως περιγράφεται στο
παραπάνω απόσπασμα, είναι ιδιαίτερα σημαντική στα παιδιά, γι’ αυτό και η
βιβλιοθεραπεία εξελίχθηκε ως διδακτική μέθοδος για παιδιά στα Πανεπιστήμια για την
εκπαίδευση των δασκάλων, ως μέθοδος εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε βιβλιοθήκες
και μουσεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η Αθηνά Ανδρουτσοπούλου1
έχει γράψει
μία σειρά άρθρων για την αντιμετώπιση του θανάτου στο περιβάλλον των παιδιών, για
παράδειγμα. Το Κέντρο Τέχνης και Ψυχοθεραπείας στην Αθήνα οργανώνει μαθήματα
και σεμινάρια θεραπείας μέσα από την Τέχνη. Πολλοί ακουστικοί δίσκοι (CDs)
μουσικής αναφέρονται για χρήση μουσικοθεραπείας, αλλά η βιβλιοθεραπεία έχει το
πλεονέκτημα να μιλά κατευθείαν στη γλώσσα μας, να διαβάζεται από τα μάτια της
ψυχής μας μέσα από ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο.
Η αξία της δημιουργικής ματιάς στη βιβλιοθεραπευτική χρήση των βιβλίων
με τεχνικές στην εκπαίδευση όπως η ιδεοθύελλα, οι ανατροπές μύθων κ.ά. υπηρετούν
την ανάγκη μας να βλέπουμε ότι η ζωή δεν είναι μονόδρομος, ότι υπάρχουν επιλογές
και λύσεις, φτάνει να τις αναζητήσουμε και να τις τολμήσουμε, για να αλλάξουμε ριζικά
τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή μας αλλά και την ίδια τη ζωή μας. Είναι σαφώς στο
χέρι μας να την αλλάζουμε προς το καλύτερο με εναλλακτικές προσεγγίσεις της
δημιουργικής γραφής και της ανάγνωσης βιβλίων, φθάνει να είμαστε εξοικειωμένοι με
την ανάγνωση.
1
Ανδρουτσοπούλου, Α., Η Βιβλιοθερπευτική Προσέγγιση της Joan Fassler:Βοηθώντας τα παιδιά να νατιμετωπίσουν
την πραγματικότητα του θανάτου», περιοδικό Διαδρομές, Άνοιξη 1999, Μάρτιος-Απρίλιος, σς. 18-24. Δες επίσης:
www.androutsopoulou.gr/index.files/Page561.htm και το βιβλίο : Ευστάθιος Δημητρόπουλος, Συμβουλευτική
Προσανατολισμός, τ. Α΄, Συμβουλευτική και Συμβουλευτική Ψυχολογία, εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2002.
2. Στην κατεύθυνση αυτή, προτρέπω μάλιστα όσους είναι γονείς ή
σχετίζονται με παιδιά να τους αφηγούνται ιστορίες2
, να ψάχνουν τις ιστορίες
εκείνες που βοηθούν να νιώθεις καλύτερα, που είναι εμπνευσμένες από μία
πένα αισοδοξίας και θετικής στάσης για τη ζωή. Κι αν ακόμη δεν βρουν ιστορίες
που να βοηθούν τα παιδιά να λύσουν ένα πρόβλημα ή να βοηθούν να
ξεπεραστεί ένας φόβος τους, να φτιάχνουν παρέα με τα παιδιά τους τις δικές
τους ιστορίες και αργότερα να τα μάθουν να τις διαβάζουν, γιατί λειτουργούν
λυτρωτικά.
Ο Bruno Bettelheim στο βιβλίο του Η Γοητεία των Παραμυθιών, που
κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Γλάρος, μιλά για το παραμύθι ως «ελιξίριο»
της ψυχής και εξετάζει την ψυχαναλυτική προσέγγιση των κλασικών παραμυθιών και
εξηγεί την επίδρασή τους ως μέσων παρηγοριάς για το παιδί. Χρειαζόμαστε πράγματι
την Κοκκινοσκουφίτσα και τον Κακό Λύκο για να μάθουμε να επιβιώνουμε σε ένα
σκληρό κόσμο; Μήπως τα παιδιά μας διδάσκουν τη Βιβλιοθεραπεία όταν εμείς οι
μεγάλοι την έχουμε λησμονήσει;
Έχω γράψει δύο επιστημονικά βιβλία για την τέχνη της βιβλιοθεραπείας
προσπαθώντας να θυμηθώ και να θυμίσω στους φοιτητές μου την αναγκαιότητα
χρήσης των βιβλίων για τη βελτίωση της ζωής μας και δυο παραμύθια για παιδιά, για
να δείξω πώς αυτό υλοποιείται σε παραμύθια για μικρούς αναγνώστες.
Θα ευχόμουν στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης πολλοί άνθρωποι
να βρουν διέξοδο στα προβλήματά τους με αυτή τη διαχρονική μέθοδο και να
προβούν σε αναζήτηση λύσεων και στάσεων ζωής, όταν νιώθουν τη ζωή τους
να καταρρέει.
Μέσα από αυτή την υπέροχη μέθοδο την οποία διδάσκουν συστηματικά στο
εξωτερικό στο School of Life3
στο Λονδίνο προσφέροντας σπουδές και βιωματικά
σεμινάρια για ενήλικες, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν δεσμοί βιβλιοθεραπείας
ανάμεσα στους συν αναγνώστες και στη χώρα μας. Υπάρχουν κι άλλοι διεθνείς φορείς,
οι οποίοι εργάζονται προς αυτή την κατεύθυνση και θα μπορούσαν να μας δώσουν
2
Ανδρουτσοπούλου, Α., «Η Επιλογή των σύγχρονων ιστοριών για παιδιά ως βιβλιοθεραπευτικών μέσων: Σκεπτικό και
Εφαρμογές», περιοδικό Διαδρομές, Άνοιξη, 1998, Μάρτιος-Απρίλιος σς. 13-14.
3
www.theschooloflife.com Στο πρότυπο αυτό πρόγραμμα του Σχολείου Ζωής συμμετέχουν συγγραφείς όπως ο Alan
De Botton, ακαδημαϊκοί όπως ο καθηγητής Robert Macfarlane του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ κ.ά. (Δες και σχετικό
άρθρο :Ελευθεροτυπία 1-10-2008): «Στην προκειμένη περίπτωση η βιβλιοθεραπεία λειτουργεί ως εξής: αν κάποιος
αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα, αρκεί να εξηγήσει σε κάποιον από τους υπεύθυνους του «Σχολείου της Ζωής» για τι
ακριβώς πρόκειται -ερωτικό, επαγγελματικό, οικογενειακό ή οποιουδήποτε άλλου τύπου- και θα λάβει σύντομα μια
συσκευασία με έξι βιβλία που θα του συστήνει ο καθηγητής Macfarlane, τα οποία και θα πραγματεύονται το
συγκεκριμένο αντικείμενο. Μαζί θα λάβει και μια ενημέρωση στην οποία θα εξηγείται γιατί επελέγησαν οι συγκεκριμένοι
τίτλοι βιβλίων. Μάλιστα, για όποιον θέλει να πάει παραπέρα στο πλαίσιο της βιβλιοθεραπείας, βρίσκεται σε εξέλιξη ένα
πρόγραμμα με συζητήσεις και εκδηλώσεις, διάρκειας πέντε μηνών, στο πλαίσιο των οποίων επιχειρείται να δοθούν
λύσεις σε διάφορους προβληματισμούς μέσω της ανάγνωσης παρέα με τη συγγραφέα Susan Elderkin. Η πώληση των
βιβλίων γίνεται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή τηλεφωνικά, ενώ η συμμετοχή στο πλήρες πρόγραμμα δεν κοστίζει
περισσότερο από περίπου 60 ευρώ, χρέωση κατά κανόνα πολύ μικρότερη από την επίσκεψη σε έναν ψυχαναλυτή».
2
3. ιδέες για το θέμα ή να μας βοηθήσουν να ενημερωθούμε για αυτό, όπως: National
Federation for Bibliopoetry Therapy, N.Y., Brooklyn, Bibliotherapy Forum of the
Associaion of Specialized and Cooperative Library Agencies, Journal of American
Library Association, Bibliopoetry Round table, Institute for the Study of Bibliotherapy,
Ohio Poetry Τherapy Center and Library κ.ά.4
.
Σμαράγδα Μανταδάκη5
4
Οι ακριβείς διευθύνσεις και πληροφορίες για τον κάθε φορέα βιβλιοθεραπείας όπως και θεματικός κατάλογος για
παιδικά βιβλία κατάλληλα για βιβλιοθεραπεία στην Ελλάδα υπάρχουν στο : Σμαράγδα Παπαδοπούλου, Η
Συναισθηματική Γλώσσα, Βιβλία που μιλούν σε μαθητές που σιωπούν, Αθήνα, 2004, εκδόσεις ΤΥΠΩΘΗΤΩ-ΓΙΩΡΓΟΣ
ΔΑΡΔΑΝΟΣ, (σς. 207-302). Για την αξιοποίηση της διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος μέσα από τη μέθοδο της
βιβλιοθεραπείας προσφέρονται επίσης στο εν λόγω βιβλίο χρήσιμες πληροφορίες και δραστηριότητες για
εκπαιδευτικούς, όπως επίσης και στο βιβλίο:
Σμαράγδα Μανταδάκη-Παπαδοπούλου, Η κοινωνιοσυναισθηματική διδασκαλία της Γλώσσας μέσα από το παιδικό
ρεαλιστικό μυθιστόρημα, Ένα παράδειγμα με θεματική ενότητα «το διαζύγιο», Αθήνα, 2003, ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.
5
Η Σμαράγδα Μανταδάκη (λογοτεχνικό ψευδώνυμο) είναι συγγραφέας λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά και
μυθιστορημάτων για ενήλικες. Διδάσκει με το πραγματικό της επίθετο (Σμαράγδα Παπαδοπούλου) στο Πανεπιστήμιο
Ιωαννίνων ως επίκουρη καθηγήτρια και με την ιδιότητα αυτή έχει εκδώσει επιστημονικά βιβλία για τη διδασκαλία της
γλώσσας και της λογοτεχνίας, δύο εκ των οποίων αφορούν τη βιβλιοθεραπεία στην εκπαίδευση.
3
