Prezentacja do referatu wygłoszonego na konferencji OMIS 2021, w którym podjęta została próba określenia nowego sylabusa nauczania pisma japońskiego na kierunkach filologicznych, z wykorzystaniem nowoczesnych technologii.

1. JAK ZANURZYĆ STUDENTA W
ŚWIECIE KANJI?
Projekt innowacyjnego sylabusa nauczania pisma japońskiego z wykorzystaniem
nowoczesnych technologii
Dr Krzysztof Olszewski
Uniwersytet Śląski

2. JAK TO SIĘ ZACZĘŁO?
Shingai Meitekken (471)
Najstarsza zachowana na
wyspach inskrypcja na mieczach
żelaznych
Obecny tzw. kana kanji majiri bun
“zawdzięczamy” … mnichom
buddyjskim z okresu Kamakura.

3. CZY PISMO LOGOGRAFICZNE JEST
TRUDNE?
W opinii większości uczących się, materiałów dydaktycznych to największa trudność
japońskiego (prof. Kotański tak „zachęcał” do studiów japonistycznych na UW w latach
70-tych XX w.: „jest tak trudno, że jedna studentka przez to pismo sobie nawet wzrok
popsuła” – antyreklama ?)
Nierzadkie są prośby np. na korepetycjach, by uczyć tego języka … bez kanji, czy nawet
tylko w transkrypcji.
Kanji („znaki chińskie” jak się czasem jeszcze mówi) zdecydowanie zasługują na
odczarowanie!

4. W CZYM TKWIĄ TRUDNOŚCI?
STUDIUM ZNAKU 風 WIATR, STYL
1 znak, 2 czytania, 4
złożenia
Czy to wszystko?
Czy da się robić
20-30
znaków/tydzień?

5. 『新漢英字典』 JACKA HALPERNA
+ dokończenie hasła na drugiej stronie
11 znaczeń, 54 złożenia
Świetnie opracowane słowotwórstwo

6. 『漢英熟語リバース字典』 M. SPAHN,
W. HADAMITZKY
Maksymalistyczny (245 złożeń ze znakiem 風)
Ciekawy sposób uszeregowania znaków (łatwiejszy, niż
bushu)
Można wyszukiwać złożenia, gdzie dany znak jest na 2.,
czy nawet 3. pozycji (tej funkcjonalności nie ma w innych
słownikach)

7. 学研『新漢和大字典』
Kopalnia informacji (słownik Gakkena
ma około 23 tys. znaków):
• Alternatywne formy znaku
• Stara forma znaku
• Czytania
• Czytania w czasach różnych dynastii
chińskich
• Znaczenia (9 rzeczownikowo, 2 w
użyciu czasownikowym)
• Etymologia, rodzaj logogramu
• Formy archaiczne (na kościach,
naczyniach z brązu, duże i małe
pismo pieczęciowe)
• Złożenia z wyjaśnieniami – 203

8. KANJI „WYMYKAJĄ SIĘ”
STANDARYZACJI
• O 1 logogramie można by zrobić … cykl zajęć przez semestr
• Do tego dochodzą jeszcze umiejętności manualne – umiejętność pisania znaków,
znajomość kolejności kresek (przydaje się np. przy próbie stosowania pisma
półkursywnego, czy czytania takiego), sposób prowadzenia kresek (8 rodzajów
kresek w japońskiej kaligrafii) – czy to jest jeszcze potrzebne w XXI w.?
• Prof. R. Huszcza stwierdził w jednej z prac, że „kompetencja kanji to kompetencja
leksykalna, a nie tylko grafemiczna”
• Z drugiej strony studenci chcieliby się jak najszybciej nauczyć tego obowiązującego
常用漢字 (2136 znaków) myśląc pewnie, że wtedy ich problemy się skończą. Jak to
pogodzić?

9. ILE ZNAKÓW TRZEBA ZNAĆ?
• A co to znaczy „znać znaki”? To jest otwarty system pisma, niemożliwe jest
opanowanie go w stopniu perfekcyjnym (a nawet zbliżenie się do perfekcjonizmu) –
tak jak można opanować np. polską ortografię
• Ujęcie maksymalistyczne – 2136 znaków nie wystarczy bynajmniej do czytania
wszystkiego (np. powieści Oe Kenzaburo), na 1. stopień Kankena (egzamin
kompetencji kanji) trzeba znać ok. 6500 znaków, wykształcony Japończyk (humanista
?) zna około 3000 znaków
• Ujęcie minimalistyczne – najczęstsze 200 kanji pokrywa 50% tekstów
pierwsze 500 kanji pokrywa 75-80% tekstów
jeśli znasz 1000 kanji, przeczytasz 90% tekstów
znajomość 2000 kanji pozwoli zrozumieć aż 98%
(badanie 国立国語研究所 z 1963)

10. MOŻE WIĘC ZNAKÓW NIE JEST ZA
DUŻO?
• Tylko trzeba skończyć z podejściem perfekcjonistycznym … na rzecz budowania
głębokich asocjacji, wzmacniania samodzielności studenta
• Mori (2012) rozprawia się z 5 mitami w nauczaniu kanji – wymieńmy 3:
a) Czytanie po japońsku jest niezwykle trudne – i tak, i nie. Nie wszystkie teksty służą
do czytania na głos (zwłaszcza teksty prasowe), Sakamoto (1960) i Makita (1973)
pokazali badając ruch gałek ocznych, że studenci percepują tekst w kanji-kanie
szybciej, niż w samej kanie. Trudności powoduje duży stopień skomplikowania czytań z
powodu wielosystemowości jap.: Tajima (1989) pokazuje, że 60,1% jouyou kanji mają 2
czytania on i kun, 37,9 % ma tylko on i 2% znaków ma tylko kun (tzw. kokuji)

11. b) Znaki są przejrzyste semantycznie – można się domyślić znaczenia złożenia znając znaczenie znaków
składowych. Niekoniecznie
Dlaczego 婿 zięć ma klucz „kobieta”?
Znak 手 ma inne znaczenie w: 手話 język migowy, a zupełnie inne w 運転手 szofer
Znak na wodę występuje jako element również w takich znakach, jak: 決 decydować、泊 nocować、活
aktywność – co mają wspólnego z wodą?
By zrozumieć, dlaczego 青春 znaczy młodość, trzeba znać symbolikę związaną z kolorem niebieskim i wiosną.
c) Ponieważ prymarną funkcją logogramów jest przekazywanie znaczenia, warstwę fonetyczną można pominąć,
nie jest tak istotna. Częściowa prawda – 60% jouyou kanji to fonoideogramy, gdzie ich czytanie jest łatwe do
zapamiętania. Są badania, że przetwarzanie kanji również ewokuje komponent fonetyczny – czytanie
„szeptane” pomaga w rozumieniu tekstu w kanjach (Shimizu, Green, 2002).

12. KLASYCZNA, TRADYCYJNA
METODYKA KANJI
Bazując na takich podręcznikach, jak Basic Kanji Book, czy Kanji in Context student
powinien opanować:
• Sposób pisania znaku, kolejność kresek, ich geometrię
• Znać bushu (klucz, pod którym znak był w słownikach tradycyjnych)
• Znać czytania i znaczenie (znaczenia) znaku
• Znać złożenia (zwykle 4-10) zamieszczane przy danym znaku wraz z ich
tłumaczeniami
• Umieć czytać (i tłumaczyć) zdania oraz krótkie teksty przy każdej lekcji
• W niektórych podręcznikach (np. Wydawnictwa Nozomi) umieć jeszcze
transkrybować zdania / teksty z romaji na kana-kanji majiri bun

13. CZY TO WYSTARCZY?
• Nie! Tak naprawdę do jednego znaku student powinien opanować: znaczenia,
reprezentację fonetyczną (często uwarunkowaną kontekstowo, np. 市場 shijou,
ichiba), budowę słowotwórczą złożeń, ich funkcje gramatyczne, prototypowe i
idiomatyczne użycia
• Czy da się to robić w tempie 10 znaków/tydzień, 30 znaków/tydzień?
• Po co transkrybować z romaji? Romaji jest kompletnie nieprzejrzyste, a pewna
przejrzystość semantyczna jest warunkiem sine qua non użycia logogramów – por.
encyklopedia 『広辞苑』 wyd. 6 podaje … 19 złożeń czytanych こうえん
• Czy w XXI w. jeszcze trzeba kłaść tak duży nacisk na pisanie odręczne? Zupełnie
inaczej przedstawia się kompetencja kanji, gdy pisze za nas elektronika

14. ISTOTNE TRUDNOŚCI
• Wiele słów nie pojawia się w szerszym kontekście, student nie jest w stanie przenieść
ich do pamięci długotrwałej (rozwiązanie: nauka z Memrise)
• Studenci mają silne przekonanie, że uczą się jakby … „drugiego języka”. Owszem,
język pisany ma swoją specyfikę, wiele form pisanych i tematy z nimi związane nie
będą nigdy ćwiczonych np. na konwersacji, ale czy zasadne jest przeciążanie
studenta balastem leksykalnym bez szerszego kontekstu.

16. W GRUNCIE RZECZY O CO CHODZI?
• By przeczytać tekst (dowolnej długości: od szyldu, ogłoszenia, maila od klienta, smsa
po … powieść) i wyłowić z niego potrzebną nam treść
• By samodzielnie wygenerować proste teksty użytkowe (notkę dla współlokatora w
akademiku, maila, CV, podanie o pracę …)
• Wszystko inne to tylko nadbudowa metajęzykowa

17. UCZYĆ ZNAKÓW NA MIARĘ XXI W.
Model idealny:
1. Student dostaje tekst (interesujący, aktualny, w miarę możliwości autentyczny)
2. Umie ocenić (z pomocą wykładowcy), czy tekst jest na jego poziomie
3. Student (np. w metodyce odwróconej klasy – flipped classroom) przetwarza sobie
nowe znaki w tym tekście, umie je odnieść do już opanowanego materiału
4. Na innych modułach otrzymuje podobne treści, co sprzyja utrwaleniu materiału
(np. przy 都道府県 – na konwersacji planowanie podróży przy pomocy
skonfigurowanych połączeń z Ekitan)
5. Temat kończy się projektem (metoda projektów), np. ułóż plan wycieczki po
Japonii – gwarancja, że zapamiętają pisownię nazw prefektur
Model idealny jest niestety dość trudny w realizacji.

18. ODCZARUJMY KANJI
• Kanji to najszybsze pismo świata
• Najlepiej przystosowane do … naszego mózgu. Uruchamiamy prawą półkulę,
budujemy głębokie asocjacje, widzimy, gdzie w tekście skoncentrowana jest
informacja, możemy dokonać delimitacji tekstu pisanego bez spacji
• Skoro doskonale rozumiemy takie ideogramy / piktogramy:
To dlaczego niby mamy nie rozumieć: 議i
nie rozpoznawać grafemicznie.
• Gry słowne oparte na kanjach, por. nazwa ery 令和 jako manifest polityczny wobec Chin

19. BAWMY SIĘ KANJI
• Tak, na uniwersytecie też 
• Testy na Quizlet
• Memrise
• Polecajmy dobre słowniki (nie Japoński
Pomocnik !!!)
• Chmury słów
• Inne

20. MOŻE ISTOTA TKWI NIE W ILOŚCI, A
W JAKOŚCI?
• Zamiast pędu do jouyou kanji … ciekawe teksty i zainteresowanie językiem
• Pokazywanie studentom elastyczności, pewnej labilności tego systemu:
• Czerpanie z różnych gatunków (piosenka, manga, plakat, szyldy informacyjne, eleganckie
zaproszenia)
Tłum. „Lalki” na jap. (『人形』関口時正): „podłe Szwabisko” – 「シュヴァプ野郎」

21. TECHNOLOGIA W SŁUŻBIE
METODYKI KANJI
Student dostaje do przeczytania coś takiego i … co ma z tym zrobić?

22. 1. OCR, np. convertio.co
Wynik prawie idealny,
przy dość niewyraźnym
skanie podręcznika

23. 2. furigana, analiza składni j-talk.com

24. 3. Znaczenie słów – słownik Jima Breena WWWJDIC

25. 4. Tekst z hiperlinkami – Yamasa Kanji Online Dictionary

26. 5. jReadability – parser składni i analizator poziomu językowego tekstu