9. Êðèñòàëë òîð (çºâ îðîí çàéí) á¿òýöòýé.
Òîðûí çàíãèëàà á¿ðò àòîì áóþó èîí áàéðëàæ
òàòàæ, ò¿ëõýõ õ¿ч ¿éëчèëíý.
10. Òàòàõ, ò¿ëõýõ õ¿ч òýíöýõ, º.õ òóõàéí ñèñòåìèéí
ýíåðãèéí ò¿âøèí õàìãèéí áàãà áàéõ íºõöºë
13. Õî¸ð àòîìûã îéðòóóëàõàä ýëåêòðîí òóñ á¿ð ººðèéí
öºì人 áóñ õàæóóãèéí öºìä õàðúÿàëàãäàíà.
Õî¸ð àòîìûí õîîðîíä âàëåíòûí õî¸ð ýëåêòðîíû
òóñëàìæòàéãààð àòîìûí áàéðëàõ íºõöºëèéã
á¿ðä¿¿ëýõ õîëáîîñûí чàíàðûã êîâàëåíòûí õîëáîîñ
ãýíý.
16. Êëàññèê ôèçèêèéí õóóëèàð ýãýë áèåò¿¿ä
òºâèéã òîéðч ýðãýëäýõäýý äóðûí òîéðãîîð
ÿìàðч ýíåðãèòýé áàéæ áîëíî ãýäýã. Ýíý
õóóëü çºâõºí òîì áèåò¿¿äèéí õóâüä
õàìààðàëòàé áºãººä àòîìóóäûí õóâüä
õàìààðàëã¿é ýíý íü ýëåêòðîíû
äîëãèîëîã чàíàðààð òàéëáàðëàãäàíà.
ª.õ ýëåêòðîí
˃ Äîëãèîí ¿¿ñãýäýã
˃ Ýíåðãèòýé áàéäàã
17. Ôðàíöûí ôèçèêч Ëóй Äå Áðîéëûí îíîëîîð
ýëåêòðîíû äîëãèîíû óðò
λ= h/m v
λ= h/√2 m V
h – Ï à íê è é í ò îã ò ìîë
ë
m – ý ë å ê ò ð îíû ìà ññ 1 0 27
v – ý ë å ê ò ð îíû õ ó ð ä
Ýë å ê ò ð îíû ý íå ð ã è W= m V2 /2
18. » Îíîëûí õóâüä ýëåêòðîí áàéãàà áàéõã¿éãýýñ ¿ë
õàìààðàí àòîì á¿ðä òîäîðõîé òîîíû ýíåðãèéí
ò¿âøèíòýé áàéäàã ãýæ ¿çäýã.
» Ýíåðãèéí ò¿âøèí íü äèñêðåò øèíæ чàíàðòàé.
» Ýëåêòðîí íýã ò¿âøíýýñ íºãººä øèëæèõäýý
ýíåðãèéã àëäàæ ýñâýë àâäàã.
» Àòîìûí öºìººñ àëñûí îðáèòîä îðøèõ
ýëåêòðîíû ýíåðãèéí ò¿âøèí èõ, îéðûíõ íü áàãà
ò¿âøèíòýé áàéíà.
19. Áèå äààñàí àòîìóóä ìîëåêóë áîëîí
õîëáîãäîõ ¿åä îéðîëöîî õýìæýýòýé
ýíåðãèéí ò¿âøí¿¿ä êðèñòàëë äîòîð áàãö
áîëæ
áàéðëàäàã.
Áèå
äààñàí
àòîìóóäààñ
áàãöëàãäñàí
ýíåðãèéí
ò¿âøèíã¿¿äèéã
ýíåðãèéí á¿ñ
ãýæ
íýðëýäýã.
20. Áèå äààñàí àòîì äîòðîî õàòóó áèåèéí àëü àëèíä
íü ýíåðãèéí ÿã àäèë ò¿âøèíòýé õî¸ð ýëåêòðîí
áàéõã¿é õàðèí êîâàëåíò õîëáîî ¿¿ñýõ ¿åä íýã
ò¿âøèíä õàìààðàõ õî¸ð ýëåêòðîí áàéæ áîëíî
ýëåêòðîíû ýíý чàíàðûã ñïèí áóþó õàìààòàí
ñàäíû чàíàð ãýíý.
21. Äýýä
W
Ýíåðãè màõ – òîãòâîðã¿é áàéäàë
Ǻâøººðºãäñºí ýíåðãèéí á¿ñ
Õîðèîòîé á¿ñ
∆W
Äîîä
r
Ýíåðãè min – òîãòâîðò áàéäàë
22. Õàòóó áèåä âàëåíòèéí á¿ñèéí ýíåðãèéí
ò¿âøíººñ èë¿¿ ºíäºð ò¿âøèíòýé á¿ñ áàéõ
áºãººä òýíä îðøèõ ýëåêòðîí àòîìààñàà
òàñàðñàí áàéäàã.
Ýíý á¿ñèéг äàìæóóëàëòûí á¿ñ ãýíý.
24. Хэрэв хатуу биет тухайлбал металл төгс
кристалл торон хэлбэртэй бол 00 K орчинд
оршиж байгаа үед огт эсэргүүцэлгүй байдаг.
Электрон кристалл тор дотор саадгүй тунгалаг
орчинд гэрэл нэвтрэх адил хөдөлгөөнтэй байж
чадна. Ýñýðã¿¿öýë ¿¿ñýõ øàëòãààí
˃ Äóëààíû íºëººëºë (ãàäíû ýíåðãèéí íºëººëºë)
˃ Êðèñòàëë òîðûí ººðчëºëò (ãýìòýõ, õîëüö ¿¿ñýõ)
25. Ýíý íü ýëåêòðîíóóä êðèñòàëë òîð äîòðîî
ýíåðãèéí íýã òºâøíººñ íºãººä, ýñâýë
ýíåðãèéí íýã á¿ñýýñ íºãººä øèëæèõ þì.
Êðèñòàëë òîðîîñ ãàðñàí ýëåêòðîíûã чºëººò
ýëåêòðîí ãýíý.
26. Металлд ХБ байхгүй учир цахилгаан дамжуулах
чанар нь ВБ ба ДБ дэх чөлөөт электронуудын
кристалл тор дотор хэр хурдтай хөдлөх чанараар
тодорхойлогдоно. Цахилгаан гүйдлийн нягт
j=enV
» Ýíä h – Ïëàíêèéí òîãòìîë ( 6.6* ýðã.ñåê )
»
m – ýëåêòðîíû ìàññ ( îéðîëöîîãîîð )
»
V – ýëåêòðîíû õóðä
Электроны хурд цахилгаан орны хүчлэгт шууд
хамааралтай.
V=µE
27. µ - электроны хөдөлгөөнт чанарын коэффициент
нь хувийн эсэргүүцлийг тодорхойлдог.
ρ=E/ µ=E/en µE=1/en µ
↓n , µ↓ →ρ↑
Металлын онцлог нь температур ихсэхэд
цахилгаан дамжууламж нь буурдаг.
t0↑→ кристалл торын ионы хэлбэлзэл↑→
→ е-ны замд саад болно →µ↓→ρ↑
28. Энэ нь хагас дамжуулагчийн ДБ-д электрон
байгаа эсэх, ДБ-д энергийн чөлөөт бүс байгаа
эсэхээр тайлбарлагдана. t0=0 үед ДБ-д чөлөөт –е
байхгүй тул цахилгаан дамжуулах нөхцөл бүрдэхгүй.
Хагас дамжуулагчийн цахилгаан дамжуулах нөхцөлийг
хангахын тулд:
1. ВБ-с электрон чөлөөлөх
2. Чөлөөлөгдсөн электронд ХБ-ийг давж гарах энерги
өгөх
3. Электронд өгөх энерги нь ∆W хэмжээтэй тэнцүү, эсвэл
түүнээс их байх
30. Цахилгаан дамжуулалтын илрэл нь цэнэг зөөгчүүдийн
урсгалаар тодорхойлогдоно.
Металлд
Хагас дамжуулагчид
– электрон
– электрон ба нүх
Нүхний тухай ойлголт
Õýðýâ õàãàñ äàìæóóëàãчèéí àòîì ãàäíààñ íýìýëò ýíåðãè
àâáàë êîâàëåíòèéí íýã õîëáîîñ òàñàðч íýã ýëåêòðîí àòîìààñ
õîëäîõîä âàëåíòèéí á¿ñä äîëîîí ýëåêòðîí, ýíåðãèéí чºëººòýé
íýã ò¿âøèí ¿ëäýíý. Ýíý ¿åä òýíöâýðò òºëºâò áàéñàí àòîì
íýìýõ èîí áîëæ õóâèðíà. Èíãýæ àòîìä ýëåêòðîíû îðîí çàé
ãàðñàí ýíåðãèéí òºëºâèéã í¿õ ãýæ íýðëýíý.
32. Цахилгааныг дамжуулахын тулд биетийг
цахилгаан оронд оруулах бөгөөд энэ үед цэнэг
зөөгчүүд эмх замбараатай нэгэн чиглэлд
урсана. Үүнийг гүйдэл гэнэ. Цэнэг зөөгчийн
төрлөөс шалтгаалан үүсэх гүйдлээр цахилгаан
дамжуулалтыг хоёр ангилна.
Металд зөвхөн электрон дамжуулалт
ХД –д электрон ба нүхэн дамжуулалт аль аль
нь үүснэ.
34. Дулааны тэнцвэрт төлөв буюу тасалгааны
температурт (T=300К=270C) ВБ-д нүхний рi
концентраци- нүхэн дамжуулалт, ДБ-д электроны
ni концентраци – электроны дамжуулалт үүснэ.
Цэвэр хд-ийн дулааны тэнцвэрт төлвийн үед
үүссэн цахилгаан дамжуулах чанарыг “өөрийн
дамжууламж” гэнэ.
рi = n i
Металл (зэс) - 1,7∙10-6 ом ∙см
Хагас дамжуулагч (германи) - 60 ом ∙см
Тусгаарлагч – 9∙1015 ом ∙см
36. “Фермийн энерги” нь электроны ХБ-ийг туулахын
тулд авсан энерги бөгөөд Фермийн түвшин гэгчээр
илэрхийлэгдэнэ.
Õàãàñ äàìæóóëàãч äàõü äàìæóóëàëòûí á¿ñèéí
õàìãèéí äîîä ýíåðãèéí ò¿âøèí áà âàëåíòèéí á¿ñèéí
õàìãèéí äýýä ò¿âøíèé áàéðëàëûí õàðüöààã
èëýðõèéëýõ ýíåðãèéí ò¿âøèí áàéäãèéã ôåðìèéí
ò¿âøèí W ãýíý.
F
Электроноор эзлэгдэх ВБ-ийн хамгийн дээд
түвшин Фермийн түвшинг илэрхийлнэ.
