UGALKETA, MENDIGOITI IKASTETXEA

1. UGALKETA

2. Giza ugalketa
Zer da?
Sexuala da.
Bibiparoak gara, amaren
sabelatik jaiotzen
garelako.
Ugaztunak gara, haurrak garenean
amaren bularretan sortzen den esneaz
elikatzen garelako.

3. SEXU-EZAUGARRIAK
Sexu-ezaugarriak gizonen eta emakumeen arteko desberdintasun fisikoak dira. Bi motatakoak
dira:
Lehen mailakoak sexu-ezaugarriak ugaltze-organoak dira.
Bigarren mailako sexu-ezaugarriak, ezaugarri fisikoak dira. Ezaugarri horiek ere emakumeak eta
gizonak bereizten dituzte. Esate baterako, gizonak hauek dituzte: ahots baxua, bizarra,emakumeek
baino gihar handiagoak eta ile asko gorputzean. Emakumeek, berriz, hauek dituzte: titiak, ahots altua,
aldaka zabalak eta ile gutxi gorputzean.

4. PUBERTAROA
Jaiotzean, pertso-nak
sexu-organoak
garatu
gabe dituzte. Adin
jakin batetik
aurrera hasten
dira garatzen.
Pubertaroan, gizakion
ugaltze-aparatua garatu
egiten da. Hipofisiak abian
jartzen du prozesu hori.
Neskei eta mutilei ilea
ateratzen zaie pubisean
eta galtzarbeetan.
Bigarren mailako sexu-ezaugarriak
garatzen
hazten zaizkie ere.
Nesken eta mutilen
gorputza ez dira adin
berean aldatzen.
Neskak 11 urtetik aurrera hasten dira.
Mutilak 13 urtetik aurrera hasten dira.
Denak ez dira adin horretan
aldatzen.

5. EMAKUMEEN UGALTZE-APARATUA
Obulutegiak Falopioren tronpak Umetokia Bagina Alua
GIZONEN UGALTZE-APARATUA
Barrabilak Hodi Guruinak Eskrotoa Zakila
deferenteak
Gernubidea

6. Emakumeen ugaltze aparatua:
- Obulutegiak: Bertan obuluak eta sexu-harremanak sortzen dira.
- Falopioren tronpak: Obulutegia eta umetokia lotzen du.
- Umetokia: Malgua da. Bertan haurra garatzen da.
- Bagina: Umetokia eta kanpoaldea lotzen du.
- Alua: Kanpoko zatia da. Bagina zuloa babesten du.
Gizonen ugaltze aparatua:
- Barrabilak: Espermatozoideak organo horietan sortzen dira.
- Hodi deferenteak:Espermatozoideak gernubideraino eramaten
dituzte.
- Gernubidea: Espermatozoideak kanpoaldera eramaten ditu.
- Guruinak: Semen-besikulak eta prostata dira.
- Eskrotoa: Barrabilak babesten dituen ehun-poltsa da.
- Zakila: Gernubidea hor amaitzen da. Espermatozoideak
gernubidean zehar kanporatzen dira.

7. SEXU-ZELULAK ETA ERNALKETA
Obulua:
Obuluak emakumezkoek sortzen ditugun
sexu-zelulak dira.
Obulutegian sortzen dira obuluak, eta forma
biribila dute. Hiru zatitan banatuta daude:
Nukleoa, zitoplasma eta mintz plasmatikoa
Espermatozoideak:
Espermatozoidea gizonezkoek sortzen duten
sexu-zelula da.
Espermatozoideak obuluak baino txikiagoak dira,
baina ugariagoak. Sei zatitan banatuta daude:
Burua, lepoa, isatsa, bitarteko zatia, nukleoa eta
mintz plasmatikoa.
Nukleoak ia buru osoa hartzen du, eta lepoak, burua
eta isatsa lotzen ditu. Isatsari esker arin mugitu
daitezke, horrela obuluetara heltzeko gai dira.

8. HAURDUNALDIA ETA ERDITZEA
Enbrioiaren garapena
Enbrioia likidoz betetako poltsa batean egoten da.Amniotiko du
izena,eta enbrioia babesten du. Plazentaren bidez mantenugaiak
eta oxigenoa jasotzen ditu amarengandik. Enbrioia zilbor-hestearen
bidez lotuta dago plazentara.
Fetuaren garapena
Hirugarren hilabetean, enbrioiaren organo guztiak osatuta daude.
Hortik aurrera, enbrioiari fetu esaten zaio. Fetua hazi eta heldu
egiten da etengabe, bederatzigarren hilabetera arte.
Bederatzi hilabete dituenean, fetua guztiz osatuta dago, jaiotzeko
modura.

9. Haurdunaldia
Ernalketa gertatzen denetik haurtxoa jaio arteko tarteari haurdunaldia esaten zaio,
bederatzi hilabete inguru irauten du. Haurdunaldian amaren gorputzak hainbat aldaketa
izaten dituzte:
- Ez du obulurik sortzen.
- Sabela hazi egiten zaio.
- Gizendu egiten da.
- Titiak handitzen zaizkio.
Haurdunaldian, amak zaindu behar du bere burua.
Erditzea
Haurtxoa amaren baginatik kanporatzeari deritzo. Erditu aurretik, likido amniotikoa duen
poltsa apurtu egiten da. Urak botatzea esaten da. Haurtxoa jaio ondoren zilbor-hestea
mozten da. Erditzearen amaieran plazenta botatzen da. Fase horri plazenta kanporatzea
deritzo.
Edoskitzea
Lehendabiziko hilabetean, haurtxoa esnea soilik edaten dute. Aldi horri edoskitzaroa esaten zaio.
Amaren esnea oso osasungarria da; umetxoak behar dituen elikagai guztiak ditu. Amaren esnea
ez ezik, esne artifiziala ere har dezakete haurtxoek.

10. LIDIA, IBAI, IKERNE,
SAMUEL ETA IRATI C.