M.E. Mutlu, "Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi - Çalışmalar ve Hedefler", Türkiye 2. Bilişim Şurası Düzenleme Kurulu'na gönderilen rapor, 30 Nisan 2004.

1. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi
”Çalışmalar ve Hedefler”
30 Nisan 2004
Yrd. Doç. Dr. M. Emin Mutlu
Bu raporda açıköğretim sistemi kısaca tanıtılarak, son on yılda gerçekleştirilen e-öğrenme
uygulamaları ve gelecek yıllara ilişkin hedefler özetlenmektedir.
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi
Açıköğretim, genel anlamda ele alındığında, geleneksel eğitim kurumlarının eğitim hizmeti
vermeyi öngörmediği insan topluluklarına her düzeyde eğitim vermeyi amaçlayan bir eğitim
yaklaşımıdır. Türkiyede 2003-2004 öğretim yılında Açık İlköğretim, Açıköğretim Lisesi ve
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sisteminde bir milyondan fazla öğrenci öğretim
görmektedir.
Açıköğretim yöntemiyle öğretim gören öğrencilerin açıköğretimi tercih etmelerinin başlıca
nedenleri arasında, bir işte çalışıyor olmak, çağ yaşını geçmiş olmak, askerlik hizmetini
sürdürüyor olmak, fiziksel özürlü olmak, tutuklu olmak gibi örgün öğretimde okumayı
engelleyen nedenler bulunmaktadır. Bunların dışında, öğrenimini tamamlamak isteyen ev
kadınları, bir meslek sahibi olup da ikinci bir dalda öğretim görmek isteyenler, yurt dışında
yerleşik olanlar da açıköğretimi tercih edenler arasındadır. Açıköğretim eğitimde fırsat
eşitliğini sağlamanın en önemli yollarından birisi durumundadır.
Açıköğretimde okuyan öğrencilerin örgün öğretim ortamlarında bulunma olanakları kısıtlı
olduğu için açıköğretimde uygulanan en yaygın öğretim yöntemi “uzaktan öğretim” dir.
Mektupla ve gazeteyle öğretim gibi kökeni yüzyıllar öncesine giden uzaktan öğretimde, bu
yüzyılda telefon, radyo, sinema gibi teknolojiler de kullanılmıştır. Açıköğretim günümüzdeki
yaygınlığına televizyonla eğitimle kavuşmuştur. 1960’larda uygulamaya geçen İngiltere Açık
Üniversitesi’nin deneyimlerinden yararlanılarak, 1980’lerde çoğu ülkede televizyon ağırlıklı
eğitim veren uzaktan eğitim kurumları oluşturulmuştur. Türkiye’de 1982-1983 öğretim
yılında Açıköğretim Fakültesi kurulmuş, 1992-1993 öğretim yılında Açıköğretim Lisesi,
1998-1999 öğretim yılında da Açık İlköğretim Okulu ilk öğrencilerini almıştır.
1982’de 29.000 öğrenciyle öğretime başlayan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi,
günümüzde kayıtlı olan 850.000 öğrencisiyle, dünyanın 10 mega üniversitesi arasında
bulunmaktadır. Mega üniversite adı öğrenci sayısı 100.000’den fazla olan üniversiteleri
tanımlamak amacıyla, İngiltere Açık Üniversitesi rektörlerinden Sir John Daniel tarafından
verilmiştir.
Açıköğretimde temel öğretim malzemesi uzaktan öğretim teknikleriyle kendi kendine
öğrenmeye uygun olarak hazırlanmış ders kitaplarıdır. Çok sayıda üniversiteden binden fazla
yazar ve editörün katkılarıyla hazırlanan yüzlerce ders kitabı, her yıl yaklaşık beş milyon adet
basılarak, öğrencilere iletilmektedir.
Derslerdeki ünitelere paralel olarak hazırlanan televizyon programları öğrencileri kendi
kendilerine öğrenme etkinliklerini destekleme ve pekiştirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla
ortalama 20 dakika uzunluğunda her yıl 1000’den fazla televizyon programı üretilerek, TRT
kanallarında yayınlanmaktadır. Ülke çapında 60 merkezde sunulan akademik danışmanlık

2. hizmetleriyle öğrencilerin akşamları ve hafta sonları yüz yüze eğitim görebilecekleri ortamlar
sağlanmaktadır. Bu hizmet için diğer üniversitelerden yaklaşık 600 öğretim üyesi
görevlendirilmektedir.
Türkiye’de 80 merkezde, KKTC’de ve Köln/Almanya’da öğrencilere büro hizmeti
verilmektedir. Öğrenciler bu bürolar aracılığıyla kayıt yaptırabilmekte, öğrenci
hizmetlerinden yararlanabilmekte ve diploma alabilmektedirler. Öğrenciler Türkiye’de tüm
illerde, KKTC’de ve sekiz Avrupa ülkesinde yılda üç kez düzenlenen örgün sınavlara
katılmakta ve sınavlar merkezi olarak değerlendirilmektedirler. İki gün süreyle dört oturumda
yaklaşık 60.000 salonda gerçekleşen sınavlarda 190.000 kişi görev yapmaktadır. Bu sınavlar
için fakültenin Test Araştırma Biriminde yılda ölçme değerlendirme açısından akredite
edilmiş 20.000’den fazla soru hazırlanmaktadır.
Yeni gelişen ve yaygınlaşan video-konferans, bilgisayar ve İnternet teknolojileri gibi
elektronik ortamlar açıköğretimde öğrenci ve öğreticilere önemli fırsatlar sunmaktadır.
Açıköğretim Sisteminde 1980’lerin sonunda kurulan Bilgisayar Destekli Eğitim Birimi’nde
çeşitli e-öğrenme uygulamaları tasarlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Bu uygulamalardan
başlıcaları Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezleri, Çokluortam Alıştırma
Yazılımları, İnternete Dayalı Deneme Sınavları, İnternete Dayalı Bilgi Yönetimi Önlisans
Programı ve İnternete Dayalı Alıştırma Yazılımlarıdır.
Bilgisayar laboratuvarları ve BDE Yazılımları (1993-1994)
Açıköğretim Sisteminde e-öğrenme uygulamaları 1993 yılında Bilgisayar Destekli Eğitim
yazılımlarının üretilmesiyle ve çeşitli illerde açılan bilgisayar laboratuvarlarında açıköğretim
öğrencilerinin kullanımına sunulmasıyla başlamıştır. Bu proje kapsamında 15 ilde bilgisayar
laboratuvarı açılmıştır.
İnternete Dayalı Deneme Sınavları (1999-2000)
Açıköğretim sisteminde internete dayalı eğitim hizmetleri 1999-2000 öğretim yılında deneme
sınavları ile başlamıştır. Bu uygulama ile öğrenciler örgün sınavlar öncesi, internet ortamında
çok sayıda deneme sınavı gerçekleştirerek, kendi seviyelerini gerçeğe yakın biçimde
öğrenebilmektedirler. Bu sistemden günümüze kadar 300.000’den fazla öğrenci yaklaşık
13.000.000 sınav gerçekleştirerek, yararlanmıştır.
Çokluortam CD-ROM’ları Dağıtımı (2000-2001)
1990’lı yılların başında uzaktan öğretim gören öğrencilerin eğitim teknolojisinden
yararlanabilmeleri için değişik illerde laboratuvarlar kurarak, teknolojiyi onların bulunduğu
yere götürmek dışında bir çözüm bulunmuyordu. 1990’ların sonuna doğru ise açıköğretim
öğrencilerinin kişisel bilgisayar sahibi olma ya da çalıştıkları işyerindeki bilgisayarlardan
yararlanma oranlarında gözle görülür artışlar olduğu saptanmıştır. Bu olanaktan yararlanmak
amacıyla alıştırma yazılımlarını, ders kitabının elektronik kopyasını ve televizyon
programlarının sayısallaştırılmış videolarının CD-ROM ortamında bir araya getirilmesiyle,
açıköğretim çokluortam ders yazılımları oluşturulmaya başlanmıştır. 2000-2001 öğretim
yılında bu ders yazılımlarından 250.000 kopya üretilerek öğrencilere kitaplarıyla birlikte
dağıtılmıştır.
1

3. Açıköğretim çokluortam CD-ROM’larının en önemli özelliği, daha önce ayrı ekipler
tarafından üretilmiş bulunan ve öğrenciye ayrı zamanlarda ve ortamlarda sunulan ders kitabı,
televizyon programları, alıştırma yazılımları ve deneme sınavları gibi uzaktan öğretim
malzemelerinin entegrasyonunu sağlamasıdır. Yüzyüze akademik danışmanlık dersleri
dışındaki tüm eğitim araçlarının entegre olarak sunulduğu CD-ROM’ların, öğrencilerin
öğrenme süreçlerinde verim artışı sağladığı düşünülmektedir. Öğrenci CD-ROM ile ders
çalışırken, uzaktan eğitim yönergesine uyarak, çalışmasını verimli bir şekilde
sürdürebilmekte, ders kitabını, derse ait televizyon programlarını, alıştırma yazılımlarını
birbirine paralel olarak takip edebilmekte ve bütün bu çalışmalarını değerlendirmek amacıyla
deneme sınavlarına bağlantı kurabilmektedir.
Televizyon programlarının CD-ROM’da yer almasıyla, öğrencilerin televizyonun belirli
zamanlarda izleme zorunluluğu ortadan kalkmış, programları arzu ettiği zamanlarda defalarca
seyredebilmelerine olanak sağlanmıştır.
Bilgi Yönetimi Önlisans Programı (2001-2002)
Türkiye’de yüksek lisans düzeyinde internete dayalı Bilgi Üniversitesi’nin e-MBA ve
ODTÜ’nün Informatics Online programları açıldıktan sonra Anadolu Üniversitesi’nde yaygın
eğitim alanında diplomaya yönelik internete dayalı program açılması için çalışmalar
başlatılmıştır. Bu türün ilk örneği olarak Bilgi Yönetimi Önlisans Programı oluşturulmuştur.
Bilgi Yönetimi Önlisans Programı bilgi çalışanı olarak nitelendirilen, bilgisayarla ileri
düzeyde tanışık orta kademe işgücü yetiştirmeye yönelik bir programdır. Bilgi Yönetimi
Önlisans Programının amacı öğrencilerine; işletmelerde bilgiye dayalı sorunlara etkin
çözümler üretme, internet ortamında girişimcilik ve iş yönetimi, güncel uygulama
yazılımlarında uzmanlaşma, internete dayalı kurumsal iletişim ve birlikte çalışma ile
üretkenliği arttıracak büro uygulamaları geliştirme becerilerini kazandırmak olarak
özetlenebilir
Diğer açıköğretim programlarından farklı olarak 500 kontenjanla sınırlandırılmış olan bu
programa, ÖSS sonuçlarına göre 2001-2002 öğretim yılında ilk kez öğrenci kabul edilmiş ve
2002-2003 öğretim yılında ilk mezunları verilmiştir. Program, diğer AÖF programları gibi
uzaktan eğitim amacına hizmet etmekte, ancak diğerlerinden farklı olarak temel eğitim
internete dayalı olarak yapılmaktadır. Bu program aynı zaman Batı Avrupa Programı
içerisinde yer almış dolayısıyla yurtdışında bulunan Türk vatandaşlarına da bu eğitim imkanı
tanınmıştır.
İnternete Dayalı Alıştırma Yazılımları (2002-2003)
Alıştırma yazılımlarının kitap ve televizyon ders programlarıyla birlikte CD-ROM ortamında
sunulmasının çeşitli sınırları olduğu anlaşılmıştır. Bunların başında derslere kayıtlı öğrenci
sayısının, dolayısıyla çoğaltılacak CD-ROM sayısının yüz binler düzeyinde olmasından
kaynaklanan maliyetler gelmektedir. CD-ROM çoğaltma sürecinin sayı çoğaldıkça aylarca
sürüyor olması, proje planlarını sıkıştırmaktadır. Bu bulguların ışığında, Açıköğretim
Fakültesi bünyesinde BDE birimi tarafından 2002-2003 öğretim yılında İnternete Dayalı
Alıştırma Yazılımları projesi başlatılmıştır.
İnternete dayalı alıştırma yazılımlarıyla açıköğretim öğrencilerine internet ortamında etkin ve
verimli bir ders çalışma atmosferi oluşturmak amaçlanmaktadır. Öğrenciler internette bu
2

4. derslere girerek oturum açtıklarında, sesli ve etkileşimli olarak hazırlanmış çokluortam
yazılımları yardımıyla ünitelerini çalışabilmekte ve çok sayıda çözümlü örneği inceleyerek
öğrendiklerini pekiştirebilmektedirler. İnternete dayalı alıştırma yazılımlarında
laboratuvarlardaki ve CD-ROM’lardaki alıştırma yazılımlarına paralel olarak, çözümlü çoktan
seçmeli soruların yer aldığı SORU bölümü, konu ile ilgili örnek olayların probleme
dönüştürülerek aşamalı olarak çözüldüğü ÖRNEK bölümü, sadece doğru yanıtlarının verildiği
çoktan seçmeli sorulardan oluşan TEST bölümü ve öğrencinin soru çözerken ihtiyaç duyması
halinde başvurması için kısa bir konu özetinin bulunduğu KONU bölümü yer almaktadır.
İnternete dayalı alıştırma yazılımları en son teknolojilerle tasarlanmakta ve endüstri
standartları kalitesinde geliştirilmektedir. 2003 yılında bu yazılımların geliştirilmesinde 60
konu uzmanı ve 40 tasarımcı görev almıştır. 2004 yılında bu sayıların daha fazla olması
beklenmektedir.
Açıköğretim Sistemindeki internete dayalı alıştırma yazılımları sunulan içerik miktarı
açısından şu anda Türkiye’nin en büyük e-öğrenme projesidir. Aşağıdaki tabloda Açıköğretim
sistemindeki bazı bölümlerdeki internet destekli derslerin tüm derslere oranı verilmiştir.
Örneğin, İşletme Fakültesi İşletme Bölümü’nde içinde bulunduğumuz öğretim yılında
derslerin yüzde 35’i internet ortamında yayınlanmaktadır. Bu oran önümüzdeki öğretim
yılında yüzde 78’e çıkacaktır.
Açıköğretim Sistemindeki Bazı Bölümlerde İnternet Destekli Derslerin Oranı
2003-2004 2004-2005
Fakülte Öğrenci Sayısı
Gerçekleşen Planlanan
İşletme Fakültesi İşletme Bölümü 237.179 %35 %78
İktisat Fakültesi İktisat Bölümü 45.887 %28 %60
İktisat Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü 101.378 %28 %71
İktisat Fakültesi Maliye Bölümü 18.492 %28 %60
İktisat Fakültesi Çal. Eko. ve End. İliş. B. 17.153 %28 %64
Muhasebe Önlisans Programı 23.396 %31 %75
Mahalli İdareler Önlisans Programı 4.623 %31 %68
Bankacılık ve Sigortacılık 10.069 %37 %56
Sağlık Kurumları İşletmeciliği 13.826 %37 %56
Turizm ve Otel İşletmeciliği 10.113 %31 %50
Bilgi Yönetimi Önlisans Programı 202 %87 %87
Açıköğretim Sistemindeki internete dayalı alıştırma yazılımları hedeflenen ve erişen öğrenci
sayıları açısından da Türkiye’nin en büyük e-öğrenme projesidir. Aşağıdaki tabloda internet
ortamında yayınlanan çokluortam ders yazılımlarının öğrenci-ders sayısı açısından hedef
kitlesi ve toplam öğrenci-ders sayısına göre yüzdesi değişik yıllar için verilmektedir.
Açıköğretim Sisteminde İnternet Destekli Derslerin Hedef Kitlesi
Toplam Öğrenci – Ders
Hedef Kitle
Dönem Sayısına Oranı
(Öğrenci – Ders Sayısı)
(2003 rakamlarıyla)
2003-2004 (Gerçekleşen) 1.447.000 %33
2004-2005 Planlanan 3.153.000 %72
2005-2006 Planlanan 3.860.000 %88
3

5. Ders Kitapları ve Televizyon Programlarının İnternette Yayınlanması (2003-2004)
2003-2004 öğretim yılında internette ders çalışan öğrencilerin kitap ve televizyon
programlarına kolayca erişebilmelerini sağlamak amacıyla ders kitaplarının ve televizyon
programlarının internet ortamında yayınına başlanmıştır. Böylece bir açıköğretim öğrencisi
işyerinden ya da bir internet kafeden derslerine erişerek, kitabını inceleyebilmekte, televizyon
programlarını seyredebilmekte, çokluortam alıştırma yazılımları yardımıyla dersini
çalışabilmekte ve deneme sınavları yardımıyla kendisini sınayabilmektedir.
e-MBA Programı (2004-2005)
Anadolu Üniversitesi ve The State University of New York işbirliği ile yürütülen e-MBA
programı uzaktan öğretim tekniğine dayalı, internet üzerinden erişilen ve Yüksek Öğretim
Kurulu tarafından onaylanmış Türkiye’nin ilk ve tek çift diplomalı İşletme Yönetimi yüksek
lisans programıdır. Bu programın hazırlıkları tamamlanma aşamasına gelmiştir. İlk
öğrencilerini 2004-205 öğretim yılında kabul edecektir.
Anadolu-SUNY, ESC e-MBA programının hedefi; iş yaşamındaki başarı sürecine bireysel
kariyer gelişimini katmak isteyen profesyonellere zaman ve mekandan bağımsız olarak
işletme yönetimi alanında küresel boyutta eğitim vermektir.
İnternet Sunum Altyapısı İçin Gerçekleştirilen Yatırımlar
İnternette yayınlanan deneme sınavları, alıştırma yazılımları, ders kitapları ve televizyon
programlarına özellikle sınavlar yaklaştıkça yoğun erişim talebi olmaktadır. Bu talebi
karşılayacak altyapı ve bant genişliği için gerekli yatırımlar tamamlanmış durumdadır. Bu
hizmetler toplam 30 işlemciye sahip üç büyük sunucu kümesinden yayınlanmaktadır. Bu
amaçla TT-NET üzerinde 4 MBit ve Ulaknet üzerinde 32 MBit bant genişliği
kullanılmaktadır. 2006 yılı sonuna kadar Açıköğretim sisteminde internete dayalı eğitim
oranının yüzde 90’a yaklaşması hedeflenmektedir. Bu durumda bir milyondan fazla
yükseköğretim öğrencisi temel öğretim ortamı olarak interneti kullanıyor olacaktır.
Kaynaklar
Mutlu, M. E., Öztürk, C., Özöğüt, Ö., Yılmaz, R. ve Çetinöz, N., “Açıköğretimde e-
Öğrenme”, 20. Ulusal Bilişim Kurultayı, Harbiye Askeri Müze-İstanbul, 2-5 Eylül 2003.
(http://www.bilgi.aof.edu.tr/yayinlar/2003/Acikogretimde%20e-Ogrenme.pdf)
Mutlu, M. E., Özöğüt, Ö. ve Çetinöz, N., “Açıköğretimde İnternete Dayalı Alıştırma
Yazılımları Tasarımı – Genel Matematik Dersi Örneği”, III. International Educational
Technologies Symposium and Fair, Doğu Akdeniz Üniversitesi, KKTC, 28-30 Mayıs 2003.
(http://www.tojet.sakarya.edu.tr/current%20articles/mutlu.htm)
e-MBA Programı (http://emba.anadolu.edu.tr)
4