1. OS PET´RÓGLIFOS, A ARTE RUPESTRE GALEGA
Fernando Javier Costas Goberna,
Instituto Estudios Vigueses.
Gondomar xaneiro 2014

2. OS GRAVADOS RUPESTRES DO GRUPO GALAICO DA ARTE RUPESTRE PREHISTORICA
+ de 500 superficies con petróglifos no SO galaico

3. OS PETROGLIFOS DA PREHISTORIA RECENTE
As combinacións circulares
As armas
A fauna
O Home

4. Suroeste Galaico e Noroeste Portugués. Xeométrico
O grupo galaico da arte rupestre prehistórica
Coto da Moura VI; Arbo. Foto M. Certal
Monte Tetón I; Tebra, Tomiño
As Combinacións circulares
Monte Fortes; Valença,

5. Suroeste Galaico e Noroeste Portugués. As Armas
O grupo galaico da arte rupestre prehistórica

6. Suroeste Galaico e Noroeste Portugués. A fauna
O grupo galaico da arte rupestre prehistórica

7. Suroeste Galaico e Noroeste Portugués. A fauna e o home
O grupo galaico da arte rupestre prehistórica

8. A distribución territorial
O grupo galaico da arte rupestre prehistórica
A serra da Grova. O caso de Oia

9. Suroeste Galaico e Noroeste Portugués. A fauna e o home
O grupo galaico da arte rupestre prehistórica
Grupo I
Según A. de la Peña Santos
e F.J. Costas Goberna

10. TABLA 1
1
Egipto
2600 BC
2
Creta
2000 BC
3
4
5
6
Creta
1800 BC
Thera
1600 BC
Fenicios
1500 BC
Creta
1550 BC
Egipto
1200 BC
Pilos
1200 BC
Creta
1200 BC
Pueblos
del mar
1200 BC
Esciros
1100 BC
7
8
9
10
11

11. Suroeste Galaico. Os barcos de Oia
A embarcación nº 1 de Auga dos Cebros
Ulu Burun II. reconstrucción dun barco naufragado no s. XIV a.C na costa
SO de Turquía . Bodrun , Turquía. Xuño/2006

12. OS PETROGLIFOS DE EPOCAS HISTORICAS
As cruces
Os taboleiros de xogo
Outros

13. I . A ORIXE DA CONFUSIÓN . CRUCES e
CRUCIFORMES INTERPRETADOS COMO
FIGURAS HUMANAS PREHISTORICAS .
1916 . J. CABRÈ
PEDRA DO ALTAR de
Punta Herminia.A Coruña.
Escenas de danzas
EIRA
DOS
MOUROS
Cotobade; Pontevedra.
Estilizacións de figuras
de muller e siluetas de
homes.
1923. OBERMAIER
Propón duas fases.

14. III. A FIGURA HUMANA ESQUEMATICA DO GRUPO
GALAICO DA ARTE PREHISTORICA.
Figuras esquemáticas de apariencia cruciforme que xeralmente portan algún
tipo de obxeto (armas).

15. III. A FIGURA HUMANA DO GRUPO GALAICO DA
ARTE PREHISTORICA. PEDRA DAS FERRADURAS
Aparecen con outros motivos que corresponden o GGARP.

16. Jesús FERRO COUSELO
1952- Os petroglifos como
elementos de delimitacion
territorial de épocas históricas.
1957. S LORENZO RUZA
As cruces como elementos de
épocas historicas.

17. V. CRUCES E CRUCIFORMES. TIPOS E
PARALELISMO NAS CONSTRUCCIÓNS DO
MEDIOEVO. FIGURAS EN PHI
Facilmente identificables:
- líña vertical
- óvalo na parte superior
- ramificación na parte inferior

18. V. CRUCES E CRUCIFORMES. TIPOS E
PARALELISMO NAS CONSTRUCCIÓNS DO
MEDIOEVO. FIGURAS EN PHI
Catedral de Ourense
San Xoán de Portomarín. Lugo

19. VII. AS CRUCES COMO ELEMENTO DE CRISTIANIZACIÓN.
O LABERINTO DE PEDRA ESCRITA EN BURGUEIRA. OIA,
PONTEVEDRA

20. VIII AS CRUCES COMO ELEMENTO PROTECTOR
CRUCES NOS MUIÑOS DO FOLÓN. O ROSAL, PONTEVEDRA

21. VII. AS CRUCES DOS MUIÑOS DE AUGA E AS CRUCES DAS ROCHAS
NO SUROESTE DE GALICIA
A.- Cruces en superficies ao aire libre
B.- Cruces nos muiños

22. Os paneis con gravados de épocas históricas
son fundamentais para o coñecimento do noso
pasado. Algúns son tan espectaculares como
os prehistóricos, por iso merecen a mesma
atención e respeto.

23. … AS PEDRAS E OS XOGOS. OS PETROGLIFOS DE
EPOCAS HISTORICAS
Os taboleiros de xogo

24. … AS PEDRAS E OS XOGOS
A problemática das figuras xedrezadas nos petróglifos galegos
Coruña. Muros. Cova da Bruxa. Catedral.
Pontevedra. Baiona. As Abeas.

25. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Figuras xedrezadas ao aire libre en Galicia

26. … AS PEDRAS E OS XOGOS
As figuras xedrezadas como taboleiros de xogo
Egipto

27. … AS PEDRAS E OS XOGOS
A problemática das figuras xedrezadas nos petróglifos galegos
Pontevedra. Baiona. Castro de Morade.

28. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros axedrezados e o latrunculi dos romanos en Galicia
Pontevedra. A Guarda. Castro de
Santa Trega.

29. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros axedrezados e o latrunculi dos romanos en Galicia
Lugo. Castro de Rei. Castro de Viladonga.

30. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros xedrezados e o latrunculi dos romanos. Roma
Italia. Roma. Foro romano

31. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros xedrezados e o latrunculi dos romanos
Italia. Roma. Foro romano
Alemania. Mainz. Romische und
Germanische Museum.

32. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros axedrezados en Galicia. O románico e mais adiante
Ourense. Catedral.
Pontevedra. O Rosal. O Folón

33. … AS PEDRAS E OS XOGOS

34. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de tres en raia

35. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de tres en raia en Galicia ao aire libre
Pontevedra. Oia. Pedornes. Vilar.
Pontevedra. Tui. Randufe. Mirador do
Coello

36. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de tres en raia no mundo romano
Italia. Roma. Basílica Julia.
Turquía. Dídima. Templo de Apolo.

37. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de tres en raia en Galicia. En construccións
relixiosas
Portugal. Guimaraes. Museo Martíns Sarmento.
Pontevedra. Cotobade. Ermida de Xan Xusto.

38. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de tres en raia en Galicia, ao aire libre
Pontevedra. Mondariz. Sabaxáns.
Pontevedra. Oia. Mougás.

39. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de tres en raia en Galicia, ao aire libre
Pontevedra. Mondariz. Sabaxáns.

40. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de tres en raia en Galicia. En construccións
relixiosas
Ourense. Allarriz.
Santa Mariña de Augas Santas.
Ourense. Catedral.
Pontevedra. Tui. Catedral.

41. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de IX.
En lugares de paso.
Pontevedra. Oia. Burgueira. A Portela.

42. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de IX.
En emprazamentos de antigos castelos.
Pontevedra. Gondomar. Vincios. Castro de Xián .

43. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de IX.
En emprazamentos de antigos castelos.
Pontevedra. Vilanova de Arousa. Monte Lobeira.

44. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de IX no
mundo romano
Conímbriga. Condeixa a Nova. Portugal
Lugo. Penadominga. Quiroga.

45. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque. O alquerque de IX no mundo romano.
Mediterráneo Oriental
Siria. Bosra. Mezquita de Omar
Siria. Bosra. Basílicas cristianas.

46. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de IX.
En iglesias románicas
Ourense. Catedral.
Ourense. Leiro. Gomariz
Ourense. Leiro. Gomariz

47. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque. O alquerque de IX
Libro dos Xogos. Alfonso X El Sabio.

48. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de XII.
En emprazamentos de antigos castelos.
Pontevedra. Vilanova de Arousa. Monte
Lobeira.

49. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de IX.
En emprazamentos de antigos castelos.
Valença. Mosteiro de San Fiz de Freitas

50. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de IX.
En igrexas románicas
Ourense. Catedral.

51. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de IX.
En construcciones románicas
Portugal. Bragança. Domus.

52. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque en Galicia. O alquerque de IX.
Reaproveitados
Ourense. Allariz. Santa Mariña de Augas Santas.

53. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de alquerque. O alquerque de XII
Libro dos Xogos. Alfonso X El Sabio.

54. … AS PEDRAS E OS XOGOS
A conquista leva os taboleiros a América.

55. … AS PEDRAS E OS XOGOS

56. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Taboleiros de xogo ao aire libre
1, 2, 3 trés en raia
4, alquerque de XII
5, 6, 7, 8 alquerque de IX
9, xedrezado
10, 11 otros

57. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Taboleiros de xogo en edificacións
1, 2, 3, 4, 5, 6 trés en raia
7, 9, 10, 11 , alquerque de IX
8, alquerque de XII
12, xedrezado

58. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros circulares
Maia. Portugal.

59. … AS PEDRAS E OS XOGOS
As figuras circulares dos petróglifos galaicos coma taboleiros.
Figuras de duvidosa cronoloxía
Auga dos Cebros II. Pedornes. Oia.

60. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros circulares
Maia. Portugal.

61. … AS PEDRAS E OS XOGOS
As figuras circulares dos petróglifos galaicos coma taboleiros
Figuras de duvidosa cronoloxía
Gorguillón. Sabaxáns. Mondariz.
Paso de Gordobalo. Loureza. Oia.
A Portela. Burgueira. Oia.

62. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros circulares romanos. Mérida
Mérida. Teatro.

63. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros circulares romanos. Itálica
Taboleiros circulares de Itálica.Santiponce. Sevilla.

64. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros circulares romanos. Itálica
Taboleiros circulares de Itálica.Santiponce. Sevilla.

65. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros circulares romanos. Roma
Roma. Basílica Julia.

66. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros circulares romanos. Turquía, Dídima
Dídima. Turquía. Templo de Apolo

67. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros circulares romanos. Turquía, Efeso
Efeso. Turquía.

68. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros circulares romanos. Turquía, Afrodisias

69. … AS PEDRAS E OS XOGOS
A problemática das coviñas en Galicia.

70. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os posibles taboleiros de coviñas en Galicia.

71. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os posibles taboleiros de coviñas en Galicia.
Pontevedra. O Rosal. O Folón.
Pontevedra. Baiona. San Cosme de Baíña.

72. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os posibles taboleiros de coviñas en Galicia
A Portela. Oia.
Eira do Ramos. Arbo.

73. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de coviñas. Antecedentes.
Bulgaria. V milenio aC.
Grecia. Santuario de Perachora siglo V aC.

74. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os posibles taboleiros de coviñas
Itálica. Santiponce. Sevilla.
Taboleiros romanos

75. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os posibles taboleiros de coviñas en Galicia
Pontevedra. Oia. Pedornes.
En xacimento romano
Pontevedra. Oia. Chavella.

76. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de coviñas no mundo romano. Merida e Itálica
Sevilla. Santiponce. Itálica.
Badajoz. Mérida.

77. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de coviñas no mundo romano. Roma
Roma. Foro romano.

78. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de coviñas no mundo romano.
Tunez, Dougga.
Tunez. Dougga.

79. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de coviñas no mundo romano. Siria, Palmira
Siria. Palmira. Templo de Bel
Siria. Palmira. Arco triunfal

80. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de coviñas no mundo romano. Siria, Bosra.
Mankala
Siria. Bosra.Teatro romano,
posteriormente fuerte árabe.

81. Os taboleiros de coviñas no mundo
… AS PEDRAS E OS XOGOS
romano.
Os taboleiros de coviñas no mundo romano. Siria, Bosra.
Siria, Bosra. Mankala
Mankala
Siria. Bosra.Teatro romano,
posteriormente fuerte árabe.

82. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de coviñas nos castelos de oriente próximo. Siria.
Mankala
Siria. Aleppo.
Siria. Crac des chevaliers.

83. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os taboleiros de coviñas nos castelos de oriente próximo. Jordania.
Mankala.
Jordania. Al Azrak.
Jordania. Kerak.

84. Os xogos de
semente
(Mankala)
O taboleiro da filla de Abderramán III e un
taboleiro de hoxe en día en Siria

85. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Os posibles taboleiros de coviñas en Galicia. ¿bolos, mankala...?
Pontevedra. O Rosal. O Folón.
Pontevedra. Baiona. San Cosme de Baíña.

86. … AS PEDRAS E OS XOGOS
As coviñas e as pedras do xogo dos birlos en Galicia na actualidade.
Val Miñor

87. … AS PEDRAS E OS XOGOS
As coviñas e as pedras do xogo dos birlos en Galicia onte e hoxe.
Val Miñor

88. … AS PEDRAS E OS XOGOS
As coviñas e as pedras do xogo dos birlos en Galicia onte e hoxe.
Baixo Miño

89. … AS PEDRAS E OS XOGOS. OS PETROGLIFOS DE
EPOCAS HISTORICAS
Os taboleiros de xogo
Mesopotamia. Real juego de Ur (sumerio). Museo Británico. Reproducción. 2600, 2400 a.C.

90. … AS PEDRAS E OS XOGOS. OS PETROGLIFOS DE
EPOCAS HISTORICAS
Os taboleiros de xogo
Grecia. Creta. Cnossos.
Creta. Cnossos. 1600 aC. Museo de Herakleion

91. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Egipto.vUn burro y un leon jugando al Senet. 1100 aC.

92. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Aquiles y Ayax
nunha pausa da guerra de Troya. 530 aC.
Roma. Museo Capitolino

93. … AS PEDRAS E OS XOGOS
Taboleiros de duodecim scripta en Afrodisias,
antecesor do backgamon