ΥΛΙΚΟ

1. Η εξόρυξη του αργύρου χθες-σήμερα
και οι συνέπειες για το περιβάλλον
• Συμμετέχοντες: Υπεύθυνος καθηγητής:
• Εύη Σέττα Σκορδίλης Γεώργιος
• Θεοδώρα Σερβίτη
• Μαριαλένα Λουκά
• Δημήτρης Γεωργαμλής
• Αναστάσης Βουρλιωτάκης
Περιβαλλοντική ομάδα -
Γυμνάσιο Νέας Ερυθραίας
Συντονισμός: Δ. Παυλάκου

2. Ο Άργυρος ή Ασήμι είναι μέταλλο. Είναι
μαλακό, λευκό, λαμπερό και έχει την υψηλότερη
ηλεκτρική αγωγιμότητα από κάθε μέταλλο. Το
μέταλλο βρίσκεται στην καθαρή, ελεύθερη
μορφή του (αυτοφυής άργυρος), ως ένα κράμα
με χρυσό και άλλα μέταλλα. Ο περισσότερος
άργυρος παράγεται ως παραπροϊόν
επεξεργασίας ορυκτών του χαλκού, του χρυσού,
του μολύβδου και του ψευδαργύρου.
Ο άργυρος έχει από παλιά εκτιμηθεί ως ένα
πολύτιμο μέταλλο, και χρησιμοποιείται για να
κατασκευασθούν στολίδια, κοσμήματα, σκεύη
τραπεζιού και νομίσματα. Σήμερα, ο άργυρος
χρησιμοποιείται επίσης σε ηλεκτρικές επαφές
και αγωγούς, σε καθρέπτες και στην κατάλυση
χημικών αντιδράσεων.

3. Η Εξόρυξη του αργύρου στην Αρχαιότητα
 Ο άργυρος αποτέλεσε κατά την αρχαιότητα
σύμβολο εξουσίας και δύναμης, αντικείμενο
λατρείας και αρκετά συχνά αιτία πολέμου.
 Το Λαύριο (Λαυρεωτική) αποτελεί ένα από
τα αρχαιότερα και σημαντικότερα
μεταλλευτικά και μεταλλουργικά κέντρα
στον κόσμο. Η εξόρυξη του πλούσιου σε
άργυρο μεταλλεύματος ήταν ένας από τους
βασικότερους παράγοντες της ανάπτυξης και
άνθισης της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Κατά
την αρχαιότητα εξορύχτηκαν 3.500.000 kg
αργύρου και 1.000.000 kg αργότερα.

4.  Το ΒΑ τμήμα της Χαλκιδικής αποτελεί το
μεγαλύτερο μεταλλευτικό κέντρο στην Ελλάδα μετά
το Λαύριο. Αν και η μεταλλευτική δραστηριότητα
και τα κοιτάσματα εντοπίζονται σε μία έκταση πάνω
από 150 τετραγωνικά χιλιόμετρα υπάρχει μόνο μία
αναφορά για αυτά τα μεταλλεία. Τα κοιτάσματα
αυτά είναι πλούσια σε χρυσό, μόλυβδο και άργυρο
και η εξόρυξη τους ξεκίνησε σύμφωνα με έρευνες
από την προϊστορική εποχή.

6.  Το Παγγαίο αναφέρεται επίσης ως μεγάλο
μεταλλευτικό κέντρο από πολλούς αρχαίους και
νεότερους συγγραφείς.
 Άλλα αξιοσημείωτα μεταλλεία της αρχαιότητας είναι
αυτά των : Θάσου, Φιλίππων και Σίφνου.

7. • Η εξόρυξη του αργύρου σήμερα
 Τα μεταλλεία της αρχαιότητας έκλεισαν, όταν ο
πλούτος της γης σε χρυσό και άλλα πολύτιμα
μέταλλα εξαντλήθηκε. Πλέον στην Ελλάδα δεν
γίνεται εξόρυξη αργύρου σε κανένα από τα
προαναφερθέντα μεταλλεία, αλλά ούτε και σε
κάποιο άλλο.

8. Στην επιφάνεια των τεράστιων αγορασμένων εκτάσεων βρίσκονταν διάσπαρτοι
χιλιάδες τόνοι σκωριών και εκβολάδων του λαυρεωτικού υπεδάφους. Δηλαδή «φτωχού
μεταλλεύματος» που επειδή από την αρχαιότητα μέχρι τότε δεν μπορούσε να
αξιοποιηθεί, σωριάζονταν σε μεγάλες ποσότητες που δημιουργούσαν ολόκληρους
λοφίσκους. Τώρα όμως υπήρχε τρόπος αξιοποίησης αυτού του ανεπεξέργαστου
θησαυρού και η εταιρεία προχώρησε στην άμεση εκμετάλλευσή του χωρίς να
ενημερώσει το ελληνικό κράτος το οποίο βάσιμα διά των εκπροσώπων του υποστήριζε
ότι οι σκουριές ανήκουν στην κυριότητά του, διότι ως προϊόντα ανθρώπινης εργασίας
δεν εντάσσονται στον νόμο του 1861 «Περί μεταλλείων», ο οποίος διελάμβανε μόνο τα
περί φυσικών μεταλλείων. Εκτός αυτού ο Σερπιέρι είχε αρχίσει να ιδιοποιείται
αυθαίρετα τις εκβολάδες, πουλώντας τις καταχρηστικά στην εταιρεία 2 δρχ. τον τόνο
εκτός βέβαια του μερίσματος που θα έπαιρνε ως κύριος μέτοχός της.
Αυτό σήμαινε πλήρη καταστρατήγηση του δημοσίου συμφέροντος, διότι οι εκβολάδες
δεν είχαν παραχωρηθεί αφού και ο ίδιος ο Σερπιέρι γι’ αυτές δεν έκανε καμιά αναφορά
στην αίτησή του. Η ξένη εταιρεία φέρεται αποικιοκρατικά ως πορθητής της
Λαυρεωτικής, περιφρονώντας νόμους, αποφάσεις ελληνικών δικαστηρίων και της
ελληνικής Βουλής.
Η Εταιρεία δεν είχε καταβάλλει ούτε την εγγύηση των 10 χιλιάδων δραχμών που είχε
ορισθεί για την παραχώρηση του δικαιώματος εκμετάλλευσης και καθυστερούσε τις
εισφορές της στο Δημόσιο. Ο Σερπιέρι είχε αναχθεί σε υπερκράτος. Κανείς δεν
τολμούσε να πλησιάσει στην περιοχή του Λαυρίου. Τα εργοστάσια τα φύλαγε ο
διαβόητος ληστής Κίτσος, αντί σεβαστής μηνιαίας αμοιβής και της εισαγωγής του γιου
του στη σχολή της Χωροφυλακής.

9. Όταν αυτό έγινε αντιληπτό από τον κόσμο άρχισαν οι
αντιδράσεις, που κορυφώθηκαν όταν στο «παιχνίδι» μπήκε η
αντιπολίτευση του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη, η οποία,
θέλοντας να φθείρει την κυβέρνηση Κουμουνδούρου, άρχισε
να διασπείρει φήμες ότι σε αυτές τις εκβολάδες υπάρχει
χρυσάφι το οποίο η κυβέρνηση Κουμουνδούρου έχει
παραχωρήσει στους ξένους. Άνθρωποί της μάλιστα
περιφέρονταν στην πόλη έχοντας στα χέρια τους μετάλλευμα
ανακατεμένο με χρυσόσκονη, πείθοντας σιγά σιγά τον λαό ότι
στο Λαύριο βρισκόταν η λύση στα ανυπέρβλητα οικονομικά
προβλήματα του κράτους.
Μπροστά στην αυξανόμενη πίεση από αντιπολίτευση, κόσμο
και εφημερίδες που είχαν μπει στο παιχνίδι, η κυβέρνηση
υποβάλλει νομοσχέδιο τον Μάιο του 1871, που αναφέρει ότι οι
εκβολές και οι σκωρίες του Λαυρίου θα αποτελούσαν πλέον
κρατική περιουσία, διότι όπως προαναφέρθηκε, ως προϊόντα
ανθρώπινης εργασίας δεν εντάσσονταν στον νόμο του 1861
«περί μεταλλείων».

10. Η απεργία της Καμάριζας (1) είναι μια απεργία πρωτόγνωρη για τα
δεδομένα της νεαρής βιομηχανικής ελληνικής κοινωνίας του τέλους του
19ου αιώνα. Έλαβε χώρα μεταξύ 7 και 24 Απριλίου του 1896 στον οικισμό
της Καμάριζας που, κατασκευασμένος γύρω από τα πηγάδια μόλυβδου,
ήταν ιδιοκτησία της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων του Laurium. Στο
επίκεντρό της ήταν οι υπόγειοι εργάτες του μεταλλείου της Καμάριζας, οι
οποίοι, κατανεμημένοι σε τρεις συνεχείς 8ωρες βάρδιες, ανέρχονταν σε
1.500-1.800.
Τα αιτήματα της απεργίας ήταν η κατάργηση των εργολάβων ως
ενδιάμεσων μισθωτών των εργατών, η αύξηση του μεροκάματου κατά μία
δραχμή, η κατασκευή νοσοκομείου ή φαρμακείου στην Καμάριζα, η
διάθεση σούστας στους εργάτες για τη μεταφορά των τραυματιών,
οικήματα προς αντικατάσταση των αυτοσχέδιων καλυβών των εργατών,
δημιουργία καταστήματος τροφίμων. Η εξέλιξη της απεργίας καθορίστηκε
από την ένοπλη επέμβαση της τοπικής αστυνομίας που πυροβόλησε στο
πλήθος.
Ο θάνατος δύο απεργών και ο τραυματισμός πολλών άλλων εξαγρίωσε
τους εργάτες, που επιτέθηκαν. Η δίκη που πραγματοποιήθηκε τον
Δεκέμβριο του 1896 αθώωσε και τους 15 κατηγορουμένους, ενώ η απεργία
τελείωσε χωρίς κέρδος για τους εργάτες, που επανήλθαν στη δουλειά τους
χωρίς όρους. Μετά την απεργία εγκατεστάθη μόνιμα στην Καμάριζα
στρατιωτικό σώμα.

11. Σχέδιο αγροτικής αποκατάστασης των μεταλλωρύχων
Η απεργία του 1929, διάρκειας 48 ημερών (2), παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον
λόγω του τρόπου με τον οποίο η τότε κυβέρνηση Βενιζέλου προσπάθησε να
διαχειριστεί τις έντονες ταξικές αντιθέσεις της πόλης ασκώντας κοινωνική μέριμνα.
Η εταιρεία είχε μειώσει το προσωπικό της και ήταν αδιάλλακτη. Όμως η απεργία
ήταν πολύ μαχητική, πλαισιώθηκε από μεγάλες και συνεχείς συγκεντρώσεις στην
πόλη αλλά και την Αθήνα. Στην πόλη ενισχύθηκε η ήδη υπάρχουσα στρατιωτική
δύναμη, πραγματοποιηθήκαν πολλές συλλήψεις, ενώ στη συγκέντρωση που έγινε
στις 14 Μαρτίου τραυματιστήκαν 30 εργάτριες που ήσαν στην πρώτη γραµµή (3). Η
ένδεια στην οποία βρέθηκε η πόλη, και ως αποτέλεσμα της μακρόχρονης απεργίας,
ανάγκασε την κυβέρνηση να δημιουργήσει συσσίτια. Ο Ε. Βενιζέλος σε επίσκεψή
του στο Λαύριο υποσχέθηκε στους απεργούς ότι, επειδή δεν μπορούσε να
παρέµβει στη γαλλική εταιρεία για αύξηση μισθών και επειδή οι μισθοί ήταν χαμηλοί
και είχαν και πολλά παιδιά, να τους αποκαταστήσει µε χωράφια (4). Φτιάχτηκε ο
Συνεταιρισμός Μεταλλωρύχων Λαυρίου, του οποίου η ηγεσία ήταν αριστερή. Την
καθοδήγηση της απεργίας είχε ο Σκλάβαινας, εργατικό στέλεχος του ΚΚΕ, και ο
λεβητοποιός στη γαλλική εταιρεία Γεώργιος Δαλέζιος, στέλεχος επίσης του ΚΚΕ.
Πολλοί εργάτες δεν μπήκαν στον Συνεταιρισμό ή γιατί δεν διέθεταν τις 50 δραχμές
που απαιτούνταν για την εγγραφή σ' αυτόν ή γιατί φοβήθηκαν το γεγονός ότι οι
ηγέτες ήταν αριστεροί ή διότι θεώρησαν τα κτήματα άγονα.
Από άρθρο της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΠΕΤΡΑΚΗ ( Εφ. ΑΥΓΗ 02/05/2010)

12. Οι επιπτώσεις της εξόρυξης αργύρου
στο περιβάλλον
 Η εκβιομηχάνιση και η μεγάλη ανάπτυξη των
ορυχείων και των μεταλλείων κατά τον 19ο και κατά
τον 20ό αι. προκάλεσε και σημαντική επέκταση των
περιβαλλοντικών συνεπειών της μεταλλευτικής
δραστηριότητας. Τα υπαίθρια ορυχεία απέκτησαν
γιγαντιαίες διαστάσεις και μαζί με αυτά
γιγαντώθηκε και η απόρριψη στείρων, η απορροή
όξινων και τοξικών νερών (συνέπεια της οξείδωσης
και της φυσικής εκχύλισης κυρίως θειούχων
ορυκτών), ο θόρυβος (κυρίως από τις ανατινάξεις,
αλλά και από τα μηχανήματα), η σκόνη και, συχνά, η
καταστροφή του φυσικού τοπίου.

13. Οι υπόγειες εκμεταλλεύσεις συχνά προκαλούν
καθίζηση της επιφάνειας του εδάφους, ενώ δεν
είναι σπάνιο και το φαινόμενο της απορροής όξινων
νερών από ενεργά και εγκαταλελειμμένα υπόγεια
μεταλλεία. Ειδικά σε καιρούς οικονομικής ύφεσης,
πολλές εκμεταλλεύσεις εγκαταλείφθηκαν στην τύχη
τους αφήνοντας πίσω τους μόνον την καταστροφή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας καταστροφής
είναι το χαλκωρυχείο Μπέρκλεϋ στην Μοντάνα
των ΗΠΑ, το οποίο μετά την εγκατάληψή του
το 1982 μετατράπηκε σε μία γιγαντιαία λίμνη
τοξικών νερών.

14. • Τα τελευταία χρόνια, οι μεγάλες μεταλλευτικές
επιχειρήσεις λαμβάνουν σοβαρά τις επιπτώσεις των
δραστηριοτήτων τους στο περιβάλλον και στον
άνθρωπο. Όμως σε πολλές περιοχές του Τρίτου
Κόσμου, όπου δεν υπάρχει νόμος ή δεν εφαρμόζεται
ο νόμος, η κατάσταση δεν έχει αλλάξει σημαντικά.