4. dbh-en lantzeko OINARRIZKO INFORMATIKA:

2. Zer da informatika?
Informatika hitza INFOR (informazioa) eta MATIKA (automatikoa)
hitzetatik dator, eta honela defini daiteke:
Informazioa automatiko eta arrazoizko eran tratatzen duen zientzia.
Beste definizio bat, honakoa izan liteke:
Ordenagailuekin zerikusia duen guztia ikertu eta irakasteaz arduratzen den
zientzia.

3. INFORMATIKAREN
HISTORIA

4. Informatikaren historia
Informatika dirudien baino askoz ere zaharragoa da. 2.000 urte K.a., gizakiak
kalkuluak egiteko erabili zuen lehenengo makina egin zen: abakoa. Orduz
geroztik bilakaera etengabea izan da. Dena den, benetako iraultza XX.
mendearen erdian hasi zen:
Abakoa (2000 K.a.) kalkulu automatikoak egiteko gizakiak erabili zuen lehenengo
makina dugu:
- Abakoaren erabilera azaltzen duen bideoa:
http://www.youtube.com/watch?v=tIGrYRGtngg
- Abakoaren erabileraren adibidea:
http://www.youtube.com/watch?v=sEvJ2sKIb6U&feature=

5. Babbageren makina (1832)
segidako eragiketak egiteko gai
zen lehenengo kalkulagailua
izan zen. Bere tamaina handi
samarra zen:
Mark I (1944) lehenengo ordenagailua izan
zela esan daiteke. Osagai elektriko eta
mekanikoz osatuta zegoen. Howard Aitkenek
asmatu zuen eta izugarrizko tamaina zeukan
(5 tona inguruko pisua)

6. Eniac-ek (1945) balbulak (elektriko osagai
bat) erabili zituen lehenengo ordenagailua
dugu. Hau dela eta, aurrekoa baino askoz
ere azkarrago zebilen. Hala ere, tamainak
izugarria izaten jarraitzen zuen:
Eniac ostean Mark II, Mark III eta Mark IV
ordenagailuak agertu ziren (1951).
Kalkuluak egiteko balbulez bakarrik
(marrazkian agertzen diren bezalakoak)
baliatzen ziren:

7. 1958an osagai elektriko eta elektroniko berriak sortzen dira (transistoreak eta
txip-ak). Geroago (1969) mikroprozesadoreak sortuko dira, oso garrantzitsua
den osagai bat. Gaur egungo ordenagailuetan, mikroprozesadorea
ordenagailuaren burmuina da:
1980 inguruan ordenagailu pertsonalak (etxerako ordenagailu merkeak)
sortzen hasi ziren. Besteak beste, Spectrum eta Commodore ordenagailuak.
Batzuetan monitore bariko ordenagailuak ziren, hau da, telebistarekin
konektatu behar ziren:

8. Spectrum eta Commodore ostean,
benetako lehenengo ordenagailu
pertsonala etorriko da. Lehenengo
PC-ak dira (Personal Computer,
Ordenagailu Pertsonala). Ez zuten
gaur egungo Windows sistema
eragilea erabiltzen, baizik eta
Microsoft MS-DOS (erabiltzeko zaila
zen sistema eragilea intuitiboa ez
zelako; izen ere, ez baitzuen leiho eta
marrazkirik erabiltzen):
Informatika eta ordenadoreen historia kontatuko digu pertsonaia oso
ezagun batek ondorengo bideoan:
Informatikaren historia humore pixkatekin

9. 1990az geroztik beste iraultza bat hasiko da. Multimedia kontzeptua (irudi eta soinua
erabiltzeko ahalmena ordenagailuaren bidez) sortuko da. Internet ere sortuko da
(horrela, beste ordenagailu batzuetan gordeta dagoen informazioa lortzeko aukera
dugu eta beste pertsona batzuekin informazioa trukatzeko aukera ere eskaintzen digu
Internetek):

10. Zer da ordenagailua?
Ordenagailua honela defini daiteke:
Informazio-kopuru handia gordetzeko
eta prozesatzeko gai den makina
elektronikoa. Eta hau guztia era azkar
eta eraginkorrean.
Aurrera | Atzera | Menu Nagusira | Irten

11. HARDWAREA eta SOFTWAREA
ordenagailua
ordenagailuaren
barrutik dela
atal logikoa da,
esan dezakegu,
hau da,
haren atal
ordenagailuan
fisikoa da. Atal
ukitu ezin
nagusiena kutxa
daitekeen guztia:
edo PUZ-a
programak eta
(CPU) da.
datuak.

12. Ordenagailua
Sarrera-irteerako
periferikoak
(eta biltegiragailuak)
Sarrerako
periferikoak
Irteerako
periferikoak
CPU
Memoria

13. Ordenagailuaren osagai fisikoak
• CPUa: ordenagailuaren burmuina da.
Datuen prozesaketaz eta beste
gailuen kontrolaz arduratzen da.
• Memoria: CPUak erabiliko duen
informazio guztia metatzen da
bertan.
• Periferikoak edo ordenagailuaren
kanpoko osagai fisikoak. Bere
funtzioaren arabera: sarrerakoak,
irteerakoak edo sarrera-irteerakoak
izan daitezke (biltegiragailuak ere
bai)

14. Unitate zentralaren barrua konplexu samarra da.
Besteak beste, bere barruan ditugu:
• elikatze-iturria
• oinarrizko plaka
• prozesadorea (CPU)
• RAM memoria
• zabalkuntza-txartelak
• Barruan ere biltegiratze unitateak
(disko gogorra eta CD/DVD-unitatea)
aurki ditzakegu.

15. MEMORIA
Bi memoria mota daude:
- RAM(Random Access Memory) memoria:
ordenagailuaren memoria nagusia da. CPUak
behar duen informazioa metatzen joaten da.
Berak behar dituen datuak idazten ditu
memorian, eta bertatik irakurtzen. Bere edukia
hegazkorra da, hau da, ordenagailua
itzalitakoan edukia galtzen du.
- ROM(Read Only Memory) memoria:
ordenagailuaren fabrikatzaileek bere
datu teknikoak grabatzeko erabiltzen
duen dispositiboa da. Prozesadoreak
bere edukia irakur dezake, baina ez
aldatu edo idatzi. Ordenagailua itzali
arren, ez du edukia galtzen.

16. PERIFERIKOAK
Hiru motatako periferikoak daude:
- SARRERAKOAK: ordenagailuari prozesatu beharreko datuak
ematea ahalbidetzen digute.
- IRTEERAKOAK: ordenagailuak, informazioaren prozesaketa
egin ondoren, bere emaitzak guri (erabiltzaileari) helarazteko
dira.
- SARRERA-IRTEERAKOAK: ordenagailuari datuak emateko
eta berak emaitzak itzultzeko erabiltzen dira. Hauen barruan
biltegiragailuak ere kontatu ditzakegu.

17. SARRERAKO DISPOSITIBOAK
Teklatua
Eskanerra
Webcam
Mikrofonoa
Marrazketako
tableta
Aurrera | Atzera | Menu Nagusira | Irten
Sagua
Joysticka

18. IRTEERAKO PERIFERIKOAK
Inprimagailua
Bozgorailuak
plotterra
Pantaila

19. SARRERA/IRTEERAKO PERIFERIKOAK
RRoouutteerrrraa Modema Ukipen-pantaila

20. Sarrera/irteera periferikoen artean, BILTEGIRAGAILUAK
aurki ditzakegu

21. Softwarea aztertuz, zenbait motatakoa izan daiteke.
Hiru dira garrantzitsuenak:
• Sistema eragilea. Osagai nagusia da. Makina eta gailu
periferikoak kontrolatzeko eragiketak egiten ditu
etengabe. Komunikazioaz arduratzen da. Ordenagailuari
instalatu behar zaion gutxienezko programa da.
Adibidez: Windows, Linux eta Mac OS.
• Driver edo kontrolagailuak. Programa txikiak dira, eta
sistema eragilea eta ordenagailuarekin konektatutako
dispositiboak lotzen dituzte.
• Programak edo aplikazioak. Ofimatika-paketea,
nabigatzaileak, soinu editorea, diseinu grafikoko
programak, audio edo bideo -editoreak, posta
elektronikoko bezeroak, etab.

22. Dispositibo batzuen
ezaugarriak

23. Pantaila
Era errazean sortzen dira irudiak monitorean. Monitore baten
pantaila oso puntu txikiez osatuta dago, pixel-ak. Pixel hauek
honako oinarrizko kolore hauen bidez aktiba daitezke (gorria,
berdea eta urdina). Hiru kolore hauen nahasketaren bidez
(intentsitate desberdinak erabiliz), beste edozein kolore
irudikatzea posible da. Horrela, pantailan ikus dezakegun
edozer, oso puntu txikiez osatuta dago. Puntu hauek hain
dira txikiak, ezen ezin baitira ikusi lupa erabiltzen ez badugu.
Kontuan hartzekoa monitorearen bereizmena da, hots, irudiak ikusteko
erabiltzen den pixel-kopurua.
Gehien erabiltzen diren bereizmenak honako hauek dira:
640 X 480 normalean 14”-ko monitoreetan erabiltzen da
800 X 600 normalean 14” eta 15”-ko monitoreetan erabiltzen da
1024 X 768 normalean 15” eta 17”-ko monitoreetan erabiltzen da
1280 X 960 normalean 17” eta 21”-ko monitoreetan erabiltzen da
Zenbat eta bereizmen handiago, orduan eta txikiago ikusten dira objektuak (hau
da, gauza gehiago ikus daitezke pantailan). Bereizmena ondo aukeratu behar da;
helburua gauza asko ikustea da baina tamaina egokian.
Aurrera | Atzera | Menu Nagusira | Irten

24. Disko gogorra
Disko gogorra azpidisko edo plater batzuez, bata bestearen gainean, osatuta dago karkasa baten barruan.
Karkasa hori airearekiko eta hautsarekiko iragazgaitza da. Platerek 5 eta 13,3 cm bitarteko diametroa daukate.
Plater bakoitzak 2 alde dauzka. Alde bakoitzean irakur-idazketarako buru bat dago, beso batean jarrita.

25. Funtzionamendua
Disko gogorraren irakurketa/ idazketa
prozesua, garai bateko “tokadiskoena”
bezalakoa da.
Informazioa (programak eta datuak),
pistetan gordetzen da.
Pistak: diskoaren azalean dauden
zirkunferentzia zentrokideak dira.
Aldi berean, plater bakoitza, sektoretan
banatuta dago, pizza bat bailitzan.
(Pizza zati1 = Sektore 1)
Platera sektore eta pistatan zatituz gero,
informazio bilaketak errazten dira.

26. Beraz, daturen bat irakurri edo idazteko garaian,
nahikoa da zein platereko, zein sektoretako zein
pistatan kokatzen den adieraztea.
Adb:
Lehen platereko lehen sektoreko laugarren pistan
gordeko litzateke informazioa.

27. Irakur-idazketarako burua plater gainean egoten da platera ukitu barik, hau da, flotatzen, gutxi gorabehera 0,5
mikrara. Plater eta irakur-idazketarako buruaren artean inongo partikularik sartzea saihestu behar da. Ondoko
irudian ikus daitezke ohiko partikula batzuen tamaina eta plater eta irakur-idazketarako buruaren arteko
distantzia:
Halako partikula bat plater eta irakur-idazketarako buruaren artean sartzen bada bi osagaiek, hau da, platerak
eta irakur-idazketarako buruak, konpondu ezinezko kaltea jasango dute. Horregatik, disko gogorrak babestuta
daude karkasa batean hermetikoki itxita. Beraz, garrantzitsua da karkasa hori ez irekitzea.
Ikusi bideo bat Internet helbide honetan:
http://www.youtube.com/watch?v=Y7U8M6UsEwE

28. Ikus dezagun zelan idazten diren datuak disko gogorrean:
Irakur-idazketarako buruan dagoen elektroiman baten bidez idazten dira datuak diskoaren azalean.
Irakur-idazketarako buruaren elektroimana
Diskoaren azala
Fitxategi bat gordetzeko agindua ematen dugunean, adibidez Word programatik, ordenagailuak korronte
elektrikoa bidaltzen dio elektroimanari. Orduan, eremu magnetikoa sortuz, elektroimanak diskoaren
azalaren ezaugarri batzuk aldatu egiten ditu.

29. Eremu magnetikoak diskoaren azala magnetizatu egiten du. Orduan, dipolo bat sortzen da, hau da,
ipar--poloa eta hego-poloa daukan gune bat, iman batean gertatzen den moduan.
Dipolo hauek zelan dauden orientatuta, BIT izeneko gauza bat lortzen da, bi balore eduki ditzakeena: 0
ala 1.
0 balorea daukan BITa 1 balorea daukan BITa

30. CD/DVDa
CD/DVD-ROMa aluminiozko disko islatzailea da plastiko gardenezko bi geruzek babestuta. Aluminiozko
zatian gordetzen da informazioa.
Grabazio-prozesua ezberdina da disko gogor edota disketearekin konparatuta. Grabazioa pitzadura-multzoak
osatuz egiten da (pitzadura dagoenean 0a daukagu eta pitzadura ez dagoenean 1a). Laser-igorgailu batek izpi
bat bidaltzen du diskoaren azalaren kontra. Izpi hau era batean isladatzen da pitzadura dagoenean eta beste era
batean pitzadurarik ez dagoenean; horrela detektatzen dira 0ak eta 1ak.

31. CD/DVD-ROMean gordetzen den informazioa eramangarria da, hau da, ordenagailu batetik beste batera erraz
garraia daiteke, ia ordenagailu guztiek CD/DVD-ROM unitatea baitaukate.

32. Inprimagailuak
Irteerako gailu hau ordenagailuz egiten diren dokumentuak paperean inprimatzeko
erabiltzen da.
Hiru inprimagailu-mota daude: matriziala, tinta-txorrozkoa eta laserra.
Laser inpresora
Inpresora matriziala Tinta-txorrozko inpresora

33. Inprimagailua eta unitate zentrala konektatzeko era ondorengoa da (nahiz eta gaur egun USB konektorea asko
erabiltzen hasi den):
Inprimagailura
Horretaz gain, inprimagailua “elektrizitate asko” behar duen gailua da. Horrek esan nahi du entxufe batekin
konektatu behar dela.

34. Konektore desberdinak

35. Modema eta routerra
Modema telefono-lineen bidez edo ADSL lineen bidez ordenagailu arteko komunikazioa sortzeko
erabiltzen da. Beroni esker, telefonoek erabiltzen dituzten linea berberak erabiliz ordenagailuek
informazioa truka dezakete haien artean. Beraz, Internet sarean sartzeko ezinbestekoak ditugu
modemak.
Telefono-lineen bidez bidaitzen duen informazioa analogikoa da; ordenagailuak, ordez, maneiatzen
duen informazioa digitala da. Modemak informazio digitala informazio analogiko bihurtu eta
informazioa transmititu egiten ditu. Alderantzizko lana ere egiten du: telefono-lineatik datorren
informazio analogikoa jaso eta digital bihurtu. Ikus dezagun marrazki bat:

36. Modema eta routerra
Badago beste gailu bat modemaren antzekoa dena: routerra.
Modem baten ezaugarririk garrantzitsuena abiadura da. Aipatutako abiadura neurtzeko bps (bits
segunduko, geroago ikusiko dugu zer den bit-a) erabiltzen da.
EZBERDINTASUNAK
MODEM ROUTER
•Ordenagailu bakarra
konekta daiteke.
•Ordenagailu bat baino
gehiago konekta daitezke.
•Lehen aldiz konexioa
ezarri behar da.
•Beti internetera
konektatuta dago.
•Maneiatzeko erraza. •Maneiatzeko zailtasun
gehiago.

37. Informazioaren kudeaketa
Ordenagailuek informazioa kode bitarrean
kudeatzen dute. Honek esan nahi du, 0ak eta
1ekoak erabiltzen dituela datu guztiak
kodifikatzeko.
Informazio unitate txikiena BITa da.
Informazioaren tratamendua egiterakoan, bitak multzotan banatuta lantzen
dira. 8 bit-en multzoari BYTE deitzen zaio.
Sistema bitarraren azalpena youtuben

38. UNITATEAK BALIOKIDETASUNA
1 Byte 8 bit
1 Kilobyte (1 Kb) 1024 Byte
1 Megabyte (1 Mb) 1024 Kb
1 Gigabyte (1Gb) 1024 Mb
1 Terabyte (1Tb) 1024 Gb

39. ASCII kodea

40. Unitate zentrala
Unitate zentrala informazioa prozesatzen den lekua da. Aipatutako informazioa
sarrerako gailuetatik iristen zaio unitate zentralari, beronek emaitzak sortu eta
bidaltzeko irteerako gailuetara.
Unitate zentralaren barrua konplexu samarra da. Besteak beste, zera aurki
dezakegu: elikatze-iturria, oinarrizko plaka, prozesadorea (CPU), RAM
memoria eta zabalkuntza-txartelak. Barruan ere, diskete-unitatea, disko
gogorra eta CD/DVD-unitatea aurki ditzakegu.
Ikus dezagun bi irudi unitate zentraleko osagai nagusiak erakusten
dituztenak, eta gero banan-banan aztertuko ditugu aipatutako
osagaiak eta daukaten konektatzeko era.

43. Elikatze-iturria
Elikatze-iturria ordenagailua
korronte elektrikoarekin
konektatzeko erabiltzen den
osagaia da. Horrela,
ordenagailuari heltzen zaizkion
220 V tentsio txikiago bihurtzen
dira (12 V, 5 V, 2 V, eta abar),
horiek baitira unitate zentraleko
osagaiek behar dituzten
tentsioak.

44. Oinarrizko plaka
Oinarrizko plaka unitate zentralaren barruan aurki daitekeen osagairik
handiena da. Oinarrizko plakaren betebeharra gainerako osagaiak konektatu
eta lotzea da haien artean informazioa trukatu ahal izateko. Adibidez...

45. RAM memoria moduloentzako
erretenak
Diskete-
-unitatea
konektatzeko
Disko gogorra
eta
CD/DVD-unitateak
konektatzeko
Inprimagailua
konektatzeko
Zabalkuntza-txartelentzako
PCI erretenak
Prozesadorea
txertatzeko
Sagua
konektatzeko
Teklatua
konektatzeko
Txartel
grafikoarentzako
AGP erretena
Elikatze-iturria
konektatzeko

46. Prozesadorea (edo mikroprozesadorea) ordenagailuaren benetako burmuina
da. Berak egin eta kontrolatzen ditu ordenagailuan egiten diren eragiketa
guztiak. Adibidez...
1986. urtean Intel 80386 sotzen
da 16-40 MHz bitarteko
abiadurekin.
Geroago, 1989.ean, Intel 80486
sortzen da 100 MHz-ko
gehienezko abiadurarekin.
Prozesadorea

47. 1992. urtean Intel
Pentium
prozesadorea sortzen
da. Bere abiadura 75-
200 MHz bitartekoa
da.
Geroago, 1997. urtean, aldaketa handi samarrak gertatzen dira. Alde batetik Intelek
prozesadoreen formatua aldatzen du Pentium II sortuz (233-450 MHz) eta Pentium
Celeron. Bestalde, beste enpresa bat agertzen da prozesadoreak egiten dituena,
AMD.

48. 1999. urtean Intel Pentium III sortzen da 500-1.000 MHz-ko abiadurekin. Bestalde, AMD enpresak AMD
Athlon izeneko prozesadorea sortzen du abiadura berdintsuekin baina merkeagoak eta, batzuen ustez,
hobeak.
Geroago, 2000. urtean aurreko formatuak erabiltzen hasten da.

49. 2001. urtean Intelek Pentium 4 izeneko prozesadorea atera zuen. Hasierako abiadura 1.300 MHz-koa zen
eta gaur egun 3.800 MHz-koa (3,8 GHz). Dena den, Pentium 4 guztiak ez dira berdinak; izan ere, 2002an
Pentium 4 Hyper Threading eta 2003an Pentium 4 Extreme Edition Hyper Threading izenekoak atera
zituen.
2004. urtean Intelek Pentium Mobile izenekoa atera zuen. Nahiz eta bere abiadura txikia izan, potentzia
handikoa zen (adibidez Pentium 4 3,0 GHz = Pentium Mobile 1,73 GHz potentzia aldetik).
2005. urtean Intelek Pentium D prozesadorea atera zuen (barrutik 2 Pentium 4 edukiko balitu bezala
funtzionatzen zuen).
2006. urtean Intelek Intel Core Duo eta Intel Core 2 Duo izeneko prozesadoreak atera zituen.
Aldi berean, AMDk bere prozesadoreak ateratzen jarraitu du: Athlon XP, Athlon 64, Athlon 64 X2 eta
Athlon 64 FX.
Lehen aipatutako prozesadoreekin batera, Intel beste prozesadore batzuk ateratzen ari da (Intel
Celeron), merkeagoak baina potentzia gutxiagokoak; dena den, lan arruntak egiteko (testu prozesadorea
erabiltzeko, Interneten ibiltzeko,...) nahikoak dira. Era berean, AMDk gauza bera egiten du (AMD Duron
eta AMD Sempron).

50. Txartel grafikoa
Txartel grafikoak ordenagailuan irudiak ikusteko beharrezkoak diren eragiketak egiten laguntzen dio
prozesadoreari.
Txartel grafikoa oso garrantzitsua da Windows motako ingurune grafikoak eta bideojokoak agertu zirenetik.
Irudi grafikoak bistaratzeko eragiketa asko egin behar dira, eta, horregatik, prozesadoreak txartel grafiko on
baten laguntza behar du. Gainera, berezko memoria daukate pantailan ikusten ari diren irudiak gordetzeko eta
horrela RAM memoria ez erabiltzeko.
Ikus dezagun argazki bat txartel grafikoa erakusten duena:
Monitorearen kablea

51. Orain zelan konektatu txartel grafikoa eta oinarrizko plaka ikusiko dugu:
Egin behar den gauza
bakarra txartela oinarrizko
plakaren AGP erretenean
egokitzea da eta presioa
egin sartu arte.
Gaur egun AGP erretena
barik PCI-Express (PCI-E)
izeneko erretena erabiltzen
hasi da AGP erretena
baino askoz azkarragoa.
Txartel grafiko batzuek telebista-antena konektatzeko aukera daukate. Horrela, telebista- eta irrati-kateak
ordenagailuan ikus/entzun ditzakegu. Honen bidez, VHS bideoa ere ordenagailuarekin lotu dezakegu VHS
zintak ordenagailuan gordetzeko (prozesu horri VHS zintak digitalizatzea deitzen zaio).
Gaur egun (2007ko irailean), txartel grafikoek oso salneurri ezberdinak dauzkate (potentzia eta kalitatearen
arabera). Etxeko ordenagailu arrunt batean gehien erabiltzen direnek 256 MB dauzkate memoriari dagokionez
eta 40 € eta 150 € inguru balio dute. Dena den, salgai dauden azken bideojokoak erabili nahi baditugu diru
gehiago ordaindu behar izango dugu txartel grafiko hobea lortzeko, kalitate eta gardentasun handiagoz irudiak
ikusteko.

52. Soinu-txartela
Soinu-txartela ordenagailuan soinua sortzeko beharrezkoak diren eragiketak egiten laguntzen dio
prozesadoreari.
Soinu-txartela garrantzitsua da, batez ere, bidojokoetan. Izan ere, soinua sortzeko eragiketa asko egin behar
dira, eta, horregatik, prozesadoreak soinu-txartel baten laguntza behar du.
Ikus dezagun argazki bat soinu-txartela erakusten duena:
Audio-linea sarrera
Mikrofono sarrera
Bozgorailu irteera
Joystick sarrera

53. Ordenagailua nola montatu:
http://www.youtube.com/watch?v=XhIrOAEFtvY
Ordenagailuaren historia bideotan:
1. zatia: http://www.youtube.com/watch?v=OJx36OuvaUI
2. zatia: http://www.youtube.com/watch?v=6S50UK_UiCs&feature=relmfu
3. zatia: http://www.youtube.com/watch?
v=h4qNH_fJzXY&feature=channel&list=UL
4. zatia: http://www.youtube.com/watch?
v=scT7Hllcvus&feature=channel&list=UL
5. zatia: http://www.youtube.com/watch?
v=lYYfcpJLjRA&feature=channel&list=UL
Nanomemoriak:
http://teknopolis.elhuyar.org/ikusi.asp?
Multi_Kodea=857&atala=erreportajeak&lang=EU

54. -Software libreari buruzko bideoa:
http://www.youtube.com/watch?v=A9YTtNgQ7AM
http://www.youtube.com/watch?v=GWMUHLWwhKA
-Eroski taldearen prozesatze zentroa:
http://teknopolis.elhuyar.org/ikusi.asp?
Multi_Kodea=160&atala=erreportajeak&lang=EU
Iturria: www.inforbh.com
http://mundudigitala.wordpress.com/ordenagailuak-hardwarea-
eta-softwarea/