Here is the article with which Dr Igor Calzada contributed to the magazine Ezkerraberri, promoted by the Basque left-independentist party Aralar. In the article, the author draws the attention at the current and future strategic scenarios by suggesting ten potential and intertwined factors.

1. zkerra
Berriezkerra aberri
aldizkaria
Independentzia
feminismotik
eta federalki
IRITZIA >> 3
34 2016eko APIRILA. Ezkertiar eta Abertzaleeen aldizkaria
Kataluniako
prozesutik
zer ikasi
IRITZIA >> 10
Independentzia,
nola eta nondik?

2. zkerra
Berri
aldizkaria
Editoriala
Aduanaren Txokoa 16-18
31001 IRUÑA
www.ezkerraberri.org Tel: 948206362
fundazioa@ezkerraberri.org
Ekonomia zirkularra
EzkerraBerri
Fundazioak
gizartean
eztabaida
zabaltzeko
egiten duen
ekarpena.
Erredakzio taldea:
Patxi Zabaleta
Rebeka Ubera
Dani Maeztu
Aser Lertxundi
A.Iturriagaetxebarria
I. Irazabalbeitia
Diseinua:
Aser Lertxundi
Maketazioa:
Zigor Agirrezabala
Inprimategia:
Iratxe grafika
ezkerraberri fundazioa
Independentziaz solasean
Ezkerraberriren ale hau ohikoa baino mardulagoa dator. Matxoaren 10ean Bilbo antolatutako
hitzaldi batean dauka jatorria. Bertan Euskal Herriaren subiranotza-prozesuaz erreflexioa egiten
duten obrak publikatu berri dituzten bi autore izan genituen: Jule Goikoetxea eta Igor Calzada.
Garako zuzendari Iñaki Sotok zirikatu zituen ederki bere moderatzaile-aulkitik. Bi biei esandakoa
paperean jartzeko eskatu genien. Egin egin dute eta beraien gogoeta beste batzuekin osatzea de-
liberatu genuen, irakurleak beta izan dezan informatzeko eta bere hausnarketa propioa egiteko.
Jule Goikoetxeak diskurtso erradikala eta berritzailea egiten du. Feminismoaren balioetatika-
biatuta eta demokraziaren eta federalismoan oinarrituta ikusten du Julek bidea. Bilbon emaniko
hitzaldian
Igor Calzadak ere ez-ohiko ikuspegia ematen du. Hamar bektore estrategiko proposatzen ditu
eztabaidarako. Estatua prozesu eraldatzaile baten ondorio izan behar duela aldarrikatzen du, ez
helburu bat bere horretan. Independentismoarako faktore estrategikoak hauek lirateke: Irizpi-
de propioz independentista izatearen beharra, pragmatismo independentista, independentzia
materiala, nazioarteko paradiplomazia intensifikatzea, hiru euskal geografien asimetria onartu/
kudeatzea, metropolizatze/arestizatzearen klabeak ikusmiratzea, estrategia eta taktika elkarre-
likatzea, aliantzen esparrua eta erabakitze-eskubide/aldeaniztasunaren aldarria, estrategia posi-
bilista gisa.
Jon Iñarrituk gure artean sarritan aipatzen den dikotomia bati buruz egiten du gogoeta: alde-
bakartasuna vs aldebikotasuna. Elkarri baztertzaileak ez ei dira. Ongi azpimarratzen du bereizi
behar direla zeinena den prozesu subiranista bat abiatzeko ekimena eta zein izango den sezesio-
prozesu hipotetiko baten prozedura juridikoa. Lehenak aldebakartasunaren kamioa egin dezake,
bigarrenak aldebikotasuna behar du nazioarteko estandarrak bete nahi badira.
Zelai Nikolasen erreflexioa gizarte-mugimenduen alorretik datorkigu, Gure Esku Dago mugimen-
duaren bozeramailetako bat den neurrian. Klaru esplikatzen du euskal herritarrok gure bidea
aurkitu behar dugula eta ez baitigute balio ez Kataluniakoak ezta Eskoziakoak ere.
Fermi Rubiraltak Kataluniako banderen istorioa aitzakiatzat hartuta herri horretako mugimendu
subiranistaren historiari buruz hainbat zertzelada interesgarri ematen dizkigu.
Maite Iturre Kurdistanen izan zen herri kurduaren nazio-egunean, Newroz-en alegia. Herri kurdua
sufritzen ari den egoera latzaren analisia egiten digu.
Azkenik, Aliantza Libre Europarraren batzar nagusiaren kronika laburrak zerratzen du Ezkerrabe-
rriren ale hau.

3. eskubide eta berdintasun ezaren bidez eratu, baizik eta
emakumeak humanitate osoaren - ez erreprodukzioa,
baizik eta produkzioa eta zaintza musu truk egitearen
bidez, soldatarik gabe, eskubiderik gabe eta biolentzia
sistematikoaren bidez. Honi emakumeen esplotazioa
esaten diogu eta EAEn gure BPGren %32 baino gehia-
go da (imajinatu Afrikan, Hegoameriketan edo Asiako
zenbait herrialdeetan – askatasuna ez dakit emakumea
den baina kapitalismoa argi dago gizona dela). Beraz, ez
dut uste independentziaz eta emantzipazioaz hitz egin
daitekeenik, emakumeren esplotazioan oinarria duen
euskal gizarteaz mintzatu gabe.
Gure gizartea egituratzen duten oinarrizko diferen-
tziak klase diferentziak dira, kapital edo botere desber-
dintasunean oinarrituak. Emakume eta gizonen arteko
diferentzia botere diferentzia da, diferentzia politikoa
“sexua” kategoriaren bidez egikaritzen dena, arrazismoa
“arraza” kategoriaren bidez mamitzen den bezala, non
‘arraza’ ez den kategoria biologikoa sozio-politikoa eta
ekonomikoa baizik (botere ekonomiko eta soziopoli-
tikoa kudeatzeko kategoria – menperakuntza kategoria).
horrexegatik, sistema hauetan emakumea ez da soilik
diferentea, esplotatua baizik. Hainbat feministek esan
izan duten moduan, gizonen eremuak balioz beterikoak
dira. Ez ekintza batzuek balio handia dutelako eta horiek
gizonentzako erreserbatuak direlako, baizik eta gizonek
egiten duten orok balioa hartzen duelako, soil-soilik
zakila dutelako (ikus Basque (mas)Culinary Center). Gi-
zonek gobernatzen dute, bertsolaritza eta plazak be-
tetzen dituzte, enpresak, exekutiboak, bankuak eta he-
dabideak zuzentzen dituzte zakila daukatelako.
3
Independetzia nondik eta nola? Nondik, feminis-
motik eta nola? Demokratikoki eta federalki
Feminismotik, hau da, diskurtso eta praktika pa-
triarkal eta kapitalistei aurre eginez; eta nola, kultura
eta egitura federalari jarraiki, lurralde juridiko-admi-
nistratiboen arteko dentsifikazio formala eta informala
irmotuz. Independentziaz ari garenean Euskal Demokra-
zia bat eraikitzeaz ari gara batzuk, non demokrazia ez
den egoera estatiko eta absolutua baizik eta erlatiboa
eta graduala. Zer behar da Euskal Demokratizazioan sa-
kontzeko eta zer erlazio du demokrazia honek kapi-
talismoarekin eta patriarkatuarekin – bi esplotazio sis-
temekin. Emantzipazioa lortu nahi badugu, esplotazio
desberdinak identifikatu behar ditugu lehenik.
Euskal demokratizazio bat egon dadin hurrengoa
eman behar da: (1) Euskal Estatu Erakundeek (EEE) ahal-
men politiko handia, hau da, esku hartze sendoa eta
eragingarria izan behar dute herria eta honek ekoizten
duena kontrolatzeko. (2) Bestetik, Euskal eragile kolekti-
boen gaitasuna beren eskakizunak artikulatzeko. EEEn
ahalmen politikoa eskakizunok gobernaketa prozesuan
barneratzeko da, ez baduzu ahalmen egituraturik ezin
duzu eskola edo osasungintza publikorik egin. Euskal
herritarren eskakizunak gobernatze prozesuan sartzean,
erakundetze-protesta horren dinamikaren bidez sor-
tzen da euskal demos-a, demokratizazioaren objektu
eta subjektu den entitate sozio-politikoa, jakin, euskal
nazioan duena oinarria.
Ezagutzen dugun demokrazia, kapitalista eta pa-
triarkala den heinean, emantzipazio prozesu batek
errotiko eraldaketa ekarriko du gure praktika demokra-
tikoetan eta demokrazia pentsatzeko eran. Adibidez,
gaur egun gure gizartean gizonezkoen arazoak arazo so-
zialak direla ulertzen da, guztion arazoak, publikoak eta
unibertsalak – emakumeen arazoak, aldiz, emakumee-
nak dira, izaki partikular batenak, ez unibertsalak ezta
publikoak ere. Emakumearen esklusioan oinarritzen
den eremu publikoa ez delako soilik eremu pribatuko
Desde el feminismo, haciendo frente al
discurso y a las prácticas patriarcales y
capitalistas, según una cultura y estruc-
tura federal, creando una densificación
formal e informal del territorio jurídico-
administrativo
Iritzia
Jule Goikoetxea, idazlea eta EHUko ikertzailea
Independentzia feminismotik
eta federalki

4. 4
goa geroz eta indartsuagoa patriarkatua eta kapitalis-
moa. Horrela jarraituz, independentzia-emantzipazioa
baino dependentzia-menderakuntza sustatzen da. Ho-
rregatik doaz eskutik emantzipazioa eta feminismoa,
edo demokrazia eta feminismoa XXI mendean.
Honaino demokraziak duen estatugintza feminista-
ren beharra azaldu dugu. Orain ikusiko dugu zergatik be-
har Euskal Demokrazia estatugintza federala ere behar
duen.
Bi korronte politiko-ekonomiko nagusiren aurrean
gaude mende hasiera honetan: globalizazioa eta demo-
kratizazioa. Globalizazioak autoritatea eta eskubideak
pribatizatzen ditu lurraldearen, alegia, nazioaren edo
herriaren lurraldea pribatizatuz. Bestetik demokratiza-
zioa, lurralde publikoaren bidez eraikitzen dena, ezin
duena eskubide eta autoritate publikorik gabe funtzio-
natu, Zeintzuk dira Euskal Herrian sortu behar diren mi-
hiztatze edo ensanblajeak demokraziaren pribatizazioa
ekiditeko?
Autoritate eta erakunde publikoen pribatizazioaren
bidez egiten da des-demokratizazioa, herriaren edo na-
zioaren lurralde hori, nazioarena izatetik esku pribatue-
Hortaz, klase arteko esplotazio bezala ulertzen
dugu gizon-emakumeen arteko diferentzia, Wittigen
pentsamenduari jarraituz. Gizarte patriarkalak “sexu di-
ferentziaren” (zapalkuntzaren) arabera antolatzen diren
gizarteak dira eta feminismoaren lana da “sexu diferen-
tzia” klase esplotazioa dela argitzea, eta neutroak edo
asexuatuak ei diren ohitura, praktika, garapen teoriko
eta estrategia independentista eta unibertsalistak, pa-
triarkalak eta heterosexualak direla argi uztea.
Gizon-emakumeen arteko diferentzia defendatzen
dutenak ugazaba-langileria diferentzia defendatzen
dutenen parekoak dira eta ugazaben eta langileen ar-
teko erlazioari ez zaio diferentzia deitzen, esplotazioa
baizik.
Emantzipazioa, independentzia eta demokratizazio
prozesu ororen helburu nagusia herritarren ahaldun-
tzea da, botereak birbanatuz haien arteko berdintasun
sozio-ekonomikoa eta politikoa erdiestea. Geroz eta
kapital desberdinagoak, hots, kultura maila, diru-sarrera
eta prestigio diferentzia handiagoak egon klase sozio-
ekonomiko eta politikoen artean (gizon-emakume, zuri-
beltz, ugazaba-langile) orduan eta des-demokratizazio
sakonagoa, eta geroz eta des-demokratizazio sakona-
Iritzia
Independentzia feminismotik
eta federalki

5. Solasaldia
La independencia ¿Desde donde y cómo?
Desde el feminismo, democráticamente y
federalmente
na izatera pasatzen delarik (ikus Europar Batasuna, TTIP).
Desartikulazioa edo desensamblaje honetan, nazio edo
herriaren ahalmen politikoa desagertzen da, eta ahal-
men politikoak errealitate politikoa sortzen duenez,
erakundetutako ahalmen politikorik ez duen herriak,
autoritate eta erakunde publikoen kontrola galtzen
du eta ezingo du errealitate politikoa sortu. Ondorioz,
euskal komunitate politikoa, bretoiak, okzitanoak, etab.
bezala desagertzen joango da.
Bi gauza hartu behar ditugu kontuan honen aurrean.
Lehena, demokratizazioa ez da lortzen lurralde inteli-
genteen bidez, lurralde ahaldunduen bidez baizik. Eta
bigarrena, lurraldea egunero egiten dugu, gure praktika
eta diskurtsoen bidez. Zein praktika eta diskurtso eka-
rriko digute demokratizazio eta beraz ongizate gehiago?
Praktika eta diskurtso federalek. Alegia, lurraldekako
boterearen birbanaketa sustatzen dutenak. Zergatik?
Demokrazia kohesio sozialen oinarritzen delako eta
azken hau lurralde kohesioan. Garraio publikoa, zerbi-
tzu, eskola eta erresidentzia publikoak, etxebizitzak,
parkeak, plazak eta lantokiak territorialak direlako, on-
gizatea territoriala delako; soziala da, gizarteak ongiza-
terik ez badu indibiduoak ere ez.
Ongizatea lurralde kontua da, horregatik arazoa ez
da bizkaitar batek 20 mila bozka behar dituela Arabar
batek 5 mila behar dituen bitartean gobernatzeko, bai-
zik eta Bizkaiak ezin duela oreka eta ongizatea sortu
euskal herriarentzat, lurraldeek eta eskualdeek sortzen
dutelako ongizatea hauek duten boterearen arabera.
Eta hau berebizikoa da, zeren independentzia lortzeko
estatua lortu behar da, estatugintza egin behar da, bai-
na ez badakizu zein estatu eredu nahi duzun, jakobinoa
edo federala, nola eta norantz egin estatugintza?
Europar Kapitalismo ezberdinen inguruko litera-
tura irakurrita eta populazioaren distribuzioaren eta
BPGaren arteko alderaketa egi-
ten baduzue Europako herrialde
desberdinetan, populazioaren
kontzentrazioak (Bilbo Handian
bezala) egitura eta politika eko-
nomiko zehatz bat dakarrela iku-
siko duzue, non BPGren parte
handiena zerbitzuen sektoretik
datorren, tradizionalak, ez in-
dustria zerbitzuak, industriaren
kalterako eta guztiok dakigu
industriak turismoak baino
balio erantsi handiago sor-
tzen duela, eta horrek aldi
berean soldata beraz koti-
zazio handiagoak, erakunde
publikoen aberastasuna eta
hauen ahalmen politikoa ir-
motuz, eta beraz demokrati-
zazioa, ongizatea eta kohesioa
handituz.
Baina kohesioa ez dator egitura
ekonomiko produktiboagoa dugu-
lako soilik, baizik eta aberastasuna
era deszentralizatuan sortu eta bir-
banatzen delako (eta ez nahikoa),
lurraldeen botere politiko eta eko-
nomikoarengatik, hau da, egitura
federalarengatik. Gipuzkoako eta
Arabako ongizate maila, hezkuntza
maila, hango herriek dituzten zer-
bitzu publiko, eskola eta osasun-
gintza zerbitzuak Bizkaiko berdi-
nak dira, ez daudelako Bizkaiaren
menpe, alegia, kapital ekonomiko
eta populazio handiena duenaren
menpe, ez politikoki, ez legalki
eta horregatik lortzen da kohesioa
territorial eta beraz, soziala.
Horregatik, independentzia
nondik eta nola? Feminismotik
eta federalismotik.

6. 6
zentzu partikularra, ‘independentzia’ den amets kolektibo
baten parte izateko, beti ere bere indibidualtasuna ber-
matuz? Nola aldatuko litzateke norberaren egunerokota-
sunean post-independentzia?
2. Errealismo vs Desideratum independentista:
Nondik jo behar dugu orain? Ba hagitz erreza:
egungo abiapuntutik. Kontua da, ikusi nahi duguna
To be truly radical is to make hope possible
rather than despair convincing
(Raymond Williams)
Iragan Martxoaren 10ean, Bilbon, Ezkerraberri Funda-
zioak antolatuta, mahaikide izan nituen Iñaki Soto eta
Jule Goikoetxea ‘Independentziara: Nola eta Nondik’
izenburuko eztabaidan.
Paradoxa bat badirudi ere, (euskal) ‘independentis-
moa’, irizpide independentearekin proiektatzea ezinbes-
tekotzat jotzen dut, bizi dugun abagunea kontuan izanda.
Inoiz baino gehiago, gizabanakoon neuronak elkarrekin
lotu behar ditugu, inongo kontsigna magikoaren zain
egon gabe. Eta are gutxiago, arrazoi gehiago nork duen
eta zer egin behar den dakiten orojakileen olinpiadak an-
tolatu baino, arrazoia eraikitzea dagokigu orain: norberak
berea, eta ekintzaz guztiona. Gizartea aldatu da eta ‘in-
dependentismoaren’ esparrua, prozesua, estrategia eta
nazioarteko posizionamendua derrigorrez berrasmatua
izan behar da.
Jarraian, egungo hausnarketa-ekintza-hausnarketa
estrategikorako proposatu nituen hamar bektore estra-
tegiko azalduko ditut modu sintetikoan. Aurrerantzean
eman beharreko garapen politiko, instituzional eta zi-
bikoetan, balizko bektore estrategiko eta gomendio gisa
proposatuak dira:
1. Independentziaz, independentziarekin:
Azken hamarkadetan, autonomismo gradualista eta
borroka armatu rupturista baten tartean, zaila izan da,
‘independentziaz’ independentziarekin pentsatu eta
jokatzea. Alegia, diskurtso ‘enlatatuak’ erabili izan dira,
‘independentziaren’ totema proiektatzeko. Sarrionan-
diak dioen moduan, kontzeptuak zentzuz bete beharrean,
zentzuz hustu ditugu. Kasu, ‘Sociometro Vasco’-koak ‘de-
pende de las circuntancias’ horren inguruan %30a mul-
tzoratzen da (ezer gehiago azaltzea ezinbesteko ez balitz
moduan). Herrschel-ek Euskal Herriaren inguruan ari de-
nean, modu hagitz egokian proposatzen duen moduan:
non aurki lezake euskal hiritar batek bere lekua eta bere
Independentziaz
(independentziarekin)
Dr Igor Calzada, Oxford, Glasgow eta Bruselas-eko Unibertsitateetako ikertzailea eta irakaslea
Análisis
1 The Land of the Basques (1955) https://www.youtube.com/watch?v=eifb43c1_J8
2 Udal-legea (35 urte eta gero), Segurantza soziala (Legegiltzarrean egun), kartzela politikaren transferentzia (arazo asko konponduko lituzkee-
na), hazienda bakarra (!), kanpo-harremanak (selekzioak, banderak, ereserkiak, pasaporteak, enbaxadak, EB/NBE/OECD,…), defentsa…(!).

7. 7
Laburbilduz, abiapuntua oso ona da, baldin eta dago-
kion mihiztatze instituzionalarekin, brikolaje independen-
tista bat egiten asmatzen badugu. Gai zerrenda handia
izango genuke: Konstituzioaren Lehen Xedapen Gehiga-
rria (EAE), Laugarren Xedapen Iragankorra (NFE), Nazio ai-
tortza, Lurralde Historikoen Legea (LTH, gazteleraz), Kon-
tzertu (EAE) eta Konbenio (NFE) Ekonomikoa, eta Politika,
Konpetentzia, Transferentzia eta Estatu-egiturak.
3. Ongizatearen independentzia materiala: (‘Las cosas
de comer’)
Azken boladan, ‘zergatik independentzia?’ galderari,
‘hobeto bizitzeko’ erantzuna aurkitzen ari gara nonahi.
Kontua litzateke: ‘zergatik bizi garen hain ondo, edo zer-
gatik ahal izango genukeen hobeto bizi’.
Europa interdependente batean, Euskal Herria inde-
pendente bat, erresilientzia territoriala erdiesteko modu
zuzen bat dela aldarrikatu ahal izango genuke. Paradoxa
bat dirudi: objektiboki2
, ez gaude hain urrun indepen-
dentzia erdiesteko, baina subjektikoki, oso urruna dirudi.
Estatu bat, prozesu eratzaile baten ondorio bat da, ez he-
lburu bat bere horretan.
Independentziarako proposamen operatibo batek3
, ‘las
cosas de comer’ nola banatzen eta sortzen diren oso gar-
bi izan beharko luke; estatu espainol eta frantsesa baina
egitura arin eta malguago bat proposatuz Europako inter-
dependentzian. Zertarako bestela estatugintza berri bat?
4. Independentzia interdependentea: nazioarteko sa-
reak
Nazioartekoeragileenartean,norberazerden,besteek
aitortzen dizute. Ondorio orokor gisa esan genezake, eus-
kal aktibitate paradiplomatiko deskoordinatu eta lotsatia
dela gurea: batik bat saretzea, koordinaziorik gabe eta du-
gun aparailu instituzionala, modu egokian erabiltzen ari
ez garelako hain zuzen ere. Aspektu hau zeharo harrigarria
iruditzen zait: erakundetze egonkor, intentsibo eta ‘lodi’
bat eratu badugu ere, erakundetze horrek ez du ezertan
laguntzen egun, nazioarteko sare emergenteak sortzen.
eta aurrean duguna, bi gauza ezberdin direla. Neri
pertsonalki, Orson Wells-ek1
, kanpo behatzaile
gisa, 1955ean nola deskribatu gintuen, errealismo
eta desideratum independentistaren uztarketaren
abiapuntua izan liteke. Kontua da, trantsizio garai-
tik erakundetze prozesu intentsibo bat izan dugula
autogobernu fiskal eta administratiboa erdietsiz. Eta
hor elementu oso positiboak eta baita zuzendu be-
harrekoak ere daude.
3 Eskozian eta Katalunian egin zen bezala, Euskal Herrian, abian da, Eusko Ikaskuntzak koordinaturik, Liburu zuri eta berdearen erredakzioa.
Ez dezagun ahantzi, politiken formulazioarekin batera, stakeholder-ren gorpuzte bat ezinbestekoa litzatekeela.
4 http://www.igorcalzada.com/2011/04/bases-de-innovacion-politica-nabai2011-conferencia
5 Gabriel Aresti dixit

8. 8
Análisis
Independentziaz
(independentziarekin)
Modu koordinatuan, nazioarteko sare malgu eta
ekintzaileen kultura instituzional eta estrategia eratzen
ez den bitartean, oso zaila izango da ‘independentismo’
batek zirrikituak kudeatzea EB, OECD eta NBEra iristeko,
noizbait. Egin kontu.
5. Euskal geografien lurraldetasun asimetrikoa
Barrura begira, denbora gehiegi igaro dugula dirudi, lu-
rraldetasun asimetrikoaren ezberdintasunaz jabetu garen
arte. Lurraldeak, ez dira lurzoru trinko eta eransgarriak.
Hurrenez-hurren hasiko bagina, errepasoak askorako
emango luke eta aurrean lan asko dugula erakutsiko luke:
EAE:
Erakundetze sakona izan duen geografia dugu. Baina
berrikuntza publikoa ezinbestekoa litzateke, bertan eratu
diren erakunde handien birdimentsionatzea bideratzeko.
Honekin batera Lurralde Historikoen Legeak azterketa kri-
tiko eta eguneraketa sakon baten premia du, konpeten-
tzia eta zerbitzu-esleipenaren teilakatzea ekiditeko.
NFE:
Aldaketa sakona izaten ari den ‘periferia’ (edo zentru
historiko) berritzailea4. Ulergaitza zen Euroregiotik at
egotea. Lankidetza organoak onurak ekar ditzake ere.
Iparraldea:
Hemen ere, Departamenduaren aldarrikapena eta Lu-
rralde Kolektibitatea aurrera ateratzeko zailtasun ‘jakobi-
noak’ medio, azkenik, Herri Elkargoaren hautua egin da
158 herriz antolatutako egituraz. Ez dezagun ahantzi, Eus-
kadi-Akitania eta Euroregioa ere tresna baliagarriak izan
daitezkeela ‘Gobernantza Multianitza’ bideratzeko.
6. Berrikuntza politikoa: Politika berria vs politika zaharra?
Dudarik ez dago, belaunaldi gazteari proiektatzen
zaion ‘independentismoak’ gabezia asko dituela egun.
Ezin da beraz, kontsignetan oinarritu, baizik eta inde-
pendentismoa egunero egiten den learning by doing bat
beharko luke izan. Politika eta ideologiaz gutxiago, eta
eraldaketa sozialak, kalean, erakundeetan, politika pu-
blikoetan, udalean, enpresetan, eskolan, etab.etan gau-
zatzea izanik erronka.
7. Independentismoaren metropolizazioa:
Lurraldetasun asimetrikoa ez da soilik geografien ar-
tean gertatzen. Glasgow eta Bartzelonaren kasuek ondo
ilustratzen dute, independentismoa gizarte aldarri gisa
proposatzen denean, metropolizazio fenomeno batek
hauspotzen duela independentismoa, abertzaletasunetik
harago. Agian, independentismoa ‘arestitu’5
egin beharko
genuke. Lurraldearen masa kritiko eraldatzailea, hirietan
fokalizatu beharko genuke, alegia. Eta hirietaz ari naize-
nean, Bilbori buruz ari naizen era berean, Irun, Laudio, Iru-
ñea, etab.i buruz ere ari naiz.
8. Taktizismo esperimentala eta pazientzia estrate-
gikoa6
:
Orain arte, ‘independentismoa’, status quo-aren eral-
daketa suposatzen duen ideologia gisa, nahikoa pazien-
tzia gutxikoa izan da.
Pazientzia estrategikoz jokatzen den bitartean, erein,
taktizisimo esperimental baten bidez, polinizazio lana
eginez, gizartearen edozein txokotan. Zergatik ez gure ‘in-
dependentismo’ estatikoa irakaspen horiez blaitu?
9. Aliantza eta sare independentistak: Zubigintza es-
trategikoa
Independentzia ‘arestitu’ behar dela esaten nuenean,
metropolizazioaz gain, aliantzetarako testuinguru ego-
kiak atontzeaz ari nintzen ere. Hona Arestik berak Baionan
1955ean esan zituenak:
Euskaldunak batzuk kolore gorrikoak izango gara
eta beste batzuk kolore zurikoak izaten dira… Elkar so-
6 Iñaki Soto-ren artikulu honetan (ere) inspiratua: http://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2016-02-27-06-00/hemeroteca_articles/
esperimentazio-taktikoa-eta-pazientzia-estrategikoa

9. dea. Nola, kontinentea, zehazteaz gain, zer, edukia
ere garatzen joan behar dugu. Kanal guztiak irekiak
izatea gomendagarria da. Alegia, independentismoa
beti izanen da aldebakartasunean oinarritua (norbe-
rak egin behar duen zeregina baita), baina estatu eta
nazioarteko indar-koerlazioa ez da gauza estatikoa,
eta gutxien espero denean, sor liteke zirrikitu estrate-
gikoa. Laburbilduz, aldeaniztasunean oinarritua behar
du izan…trena geltokira gutxien espero denean eta
edozein trenbidetik iristen baita.
Oharra: Laburpen motz honen bertsio luzea, Creative Commons-en
lizentziapean bidean dagoen argitarapen berri batean aurkitu ahal
izango da:
Calzada, I. (2016), Independentziaz (independentziarekin), Chapter
in the Book Uranga, M. (Ed.) Erabakitzeko eskubidea, botere eragilea,
burujabetasuna, Sorzain argitaletxea: Bilbo
http://www.slideshare.net/icalzada/calzada-i-2016-independen-
tziaz-independentziarekin-chapter-in-the-book-uranga-m-ed-eraba-
kitzeko-eskubidea-botere-eragilea-burujabetasuna-sorzain-argitalet-
xea
9
portatu behar badugu, topa dezagun legez eta umo-
rez.
EAJ eta ezker abertzalearen lehia ez da desagertuko.
Izan ere, biak, geratzeko sortu dira. Kanibalizatze-obse-
sioak albo batetara uztearekin, aliantza eta sare indepen-
dentista malguak eratzea litzateke ezinbestekoa. Bestela
ere, euskal esparru baten alde edota erabakitze-eskubi-
dearen kontsulta batekin ados egon daitezkeen Pode-
mos-ekoak (agian PSE-EE bakan batzuk ere).
Alderdien aparailu organizatiboen artean, zubigintza
estrategiko bat alegia litzateke bide bakarra.
10. Erabakitze-eskubidea? Kontinentea/edukia eta Al-
deaniztasuna
Erabakitze-eskubidea, metodologia da, alegia,
kontinentea: non galdetu, zer galdetu, nola erabaki,
zeinek, zertarako, etab. Alegia, pedagogia indepen-
dentista bat gizartean txertatzeko, balizko estatugin-
tza batetrko beharrezkoa izango genukeen mihistatze
instituzionalaren sukalde-lana da erabakitze-eskubi-

10. 10
guztiak (independentzia barne) zabalik dituena. Prozesu
hori ondo burutzeko baldintzak eta sostengu sozial na-
hikoa badago.
Gure herrian jende asko dago gaurko estatus poli-
tikoarekin konforme ez dagoena, gaur gaurkoak ez baitigu
etorkizun duin eta kolektibo bat bermatzen, ez herritar
bezala ezta herri bezala ere. Batzuen ustez, Euskal edo Na-
far estatu batean bizitzea da irtenbiderik egokiena (Parte
Hartuz taldeak egindako inkesta soziologikoaren arabera,
aukera hau uste baino jende gehiagok partekatzen du eta
esanguratsua da ere aintzat hartzeko prest dagoen herri-
tarren kopurua); beste batzuen iritziz, Espainiaren barruan
botere politikoa beste era batera banatuta lor daiteke ir-
tenbidea; beste batzuk, ordea, politika sozialekin eta eko-
nomikoekin ez daude konforme … Baina, jende hori guztiak
aldaketa nahi du, modu batekoa zein bestekoa, eta bat
Historian zehar eman izan da Katalunia eta Euskal
Herriko burujabetza prozesuen artean ispilu
moduko eragin iraunkor bat. Bakoitzak bere
erritmoak eta berezitasunak izanda ere, elkar zirika-
tzen duten prozesuak dira eta batzuen mugimenduek
besteen gogoetak eta urratsak sorrarazten ohi dituz-
te. Horrela izanik, oso galdera aproposa egin zigun
Norabidea blogak, elkarlanaren bidetik gure herriaren
etorkizunari buruzko gogoetak biltzea eta sustatzea
xedea duen guneak, martxoaren 10ean, Katakraken
(Iruñean) antolatu zuen mahai-inguruan. Ideia interes-
garri asko azaldu ziren solasaldiaren zehar eta ni gaur
non gauden eta aurrean ditugun aukeren inguruan go-
goeta egin nahi izan nuen.
Euskal Herrian bada burujabetza prozesu bat martxan,
oraindik ere helmuga zehatzik ez duena, baina aukera
Kataluniako prozesutik
zer ikasi
Zelai Nikolas, Gure Esku Dago-ko kidea da
Iritzia

11. 11
Euskal Herriko burujabetza prozesua martxan dagoela
baieztatzen duen beste adierazle bat lurraldetasunaren
aferaren inguruan ematen ari diren urratsak dira. Izan ere,
horretan ere, mendeetan izan ez dugun egoeran gau-
de. Aurreko belaunaldien ahalegin eta lanari esker, gaur
egun Euskal Herri osoan (7 lurraldez ari naiz) demokrazia
gehiago eskatzen ari garen herritarrak gara nagusi. Gaur
egun hiru eremu administratiboetan herritarrok aldi be-
rean ari gara demokrazia gehiago eskatzen, bakoitza bere
erritmoan eta bere berezitasunekin, baina denon artean
erabakia gure esku izateko baldintzak sortzen ari gara. Ho-
rregatik, hemendik eta handik ari gara esaten “Erabakiaren
aroan” bizi garela eta hainbat gaztek Gazte Danbada bilku-
ran aldarrikatu dutenez, “esna harrapa gaitzala”. Bai horixe.
Baldintza onak badira euskal burujabetza prozesua
abian jartzeko, baina euskal herritarrok gure bidea aurkitu
behar dugu, ez baitigu balio Katalunia edo Eskoziakoa. He-
rri bakoitzak bere bidea behar du, bere berezitasun guztiak
aintzat hartuta, konfiantzak eta konplizidadeak josteko
gaitasuna sortuko dituena.
Katalunian eta Eskozian argi dute beren burujabetza
prozesuaren baitan ongizate handiagoa eta etorkizun
hobea ekarriko dien proiektua independentzia dela, hau
da, berezko estatu bat izatea. Euskal Herrian, ordea, ora-
indik ez dago aldaketa politikoaren ereduaren inguruan
adostasun nahikorik, ez independentisten partetik, ez fe-
deralisten partetik, ezta autonomia ereduarekin jarraitzea
datoz ideia garrantzitsu
batekin: aldaketa posible
egiteko DEMOKRAZIA GE-
HIAGO behar da, demokra-
zian sakondu alegia.
Burujabetza prozesua demokratiza-
zio prozesu bat da eta proiektu diferenteei
eman ahal die bide, herritarren borondatean
oinarrituz. Aurretik duen irekitasun horrek ematen
dio izaera demokratikoa prozesuari eta zilegitasuna
lortzen den emaitzari. XXI. mendean demokrazia da es-
tatus politikoaren aldaketari ZILEGITASUNA eman ahal
dion arrazoi bakarra, hori baita XX. mendeko eta aurre-
ko mendeetan gertatutako basakeriek erakutsitako ikas-
gaia: botereak eta lurralde bateko aginteak zilegi izateko
herritarren borondate demokratikoan oinarrituta egon
behar du.
Estatus aldaketa demokratizazio prozesuaren bidez
izateak ondorio oso garrantzitsua dakar: herritarrok pro-
tagonismo berezia hartzen dugu gure ordezkari politikoen
eta erakundeen jardunbidearekin batera. Herritarron es-
kutan dago prozesua abiatzea, prozesuak aurrera egitea
(baldintza sortuz eragileen artean ibilbide orriaren ingu-
ruko adostasunak lantzeko jarrerak izango direla nagusi
eta adostasun esparruak sustatuz), eta, era berean, pro-
zesua bera babestea, atzerapausorik gerta ez dadin. Herri-
tarrok badugu zer esan zuzena burujabetza prozesuan eta
ekarpen positiboa egin ahal dugu, gaindituz orain artean
gure ordezkariengan eginda genuen erabateko delegazioa
eta horrela demokraziaren kalitatea handitu..
Horretaz jabetu gara herritar asko eta asko, are gehia-
go esango nuke: jarrera hori esker demokratizazio proze-
sua abian da Euskal Herrian eta mundu mailan ere. Inguru-
mari horretan ulertu behar dugu aldaketaren alde dauden
alderdi politikoak hartzen ari diren indarra eta horrekin
batera, orain artekoa zahar moduan sentitzea, kastaren
arbuiatzea, iruzurrarekiko kezka eta erantzukizun eskariak,
gardentasun gehiago eskatzea erakunde publikoen ku-
deaketan …

12. P.P DEMOKRATIKOA
• Erabakitzeko eskubidearen ezagutza
• Herritarren ahalduntzea
BIDERAGARRITASUN P.P
(barne adostasunaren bila)
• Barne aniztasuna kudeatzeko gaitasuna
• Eredu sozio ekonomikoan gutxieneko
akordioak
• Sare instituzional eraginkorra
ERAGINKORTASUN P.P
(kanpo ezagutzaren bila)
a) Itun federala (norekin eta zein arlotan)
b) Estatu independientearen nazioarteko
ezagutza
12
nahi dutenen partetik ere. Baina ideia garrantzitsu baten
inguruan badago adostasuna: hurrengo estatus politikoa
Euskal Herria adostu behar dela, eta ez Euskal Herritik kan-
po. Horrez gain, gehiengo oso zabal bat (Ikus Parte Hartu-
zen ikerketa) ados dago burujabetza prozesua kudeatzeko
tresna erabakitzeko eskubidea izan behar dela. Abiapuntu
interesgarria, dudarik gabe.
Zer falta da orduan? Burujabetza prozesuak abiada har
dezan, ibilbide-orria da falta dena.
Euskal herritarrok, nolanahi ere, badugu gure ibilbide
orri propioa: borondateak ehundu, elkarrekin adostu eta
erabaki. Hori izan da hain zuzen ere, euskal burujabetza
prozesuari Gure Esku Dago herri dinamikak orain arte egin
dion ekarpenik interesgarrienetako bat, alegia, herritarrok
gure ibilbide-orri propioa izatea gure ekarpena egin ahal
izateko prozesuari.
Herritarron ibilbide-orriaren ekintza bakoitza lan es-
parru bat da eta horietan ekimen zehatzak eginez (tokian
tokiko erabakitzeko adierazpenak, herri galdeketak eta
Erabakitzeko Euskal Ituna) heldu nahi dugu 2018. urtera,
herritar guztiak erabakitzeak dakartzan korapiloez jabe-
tuta eta erabakitzeko prest egonik. Dudarik gabe, herrita-
rron ibilbide-orri horrek beharko du alderdi politiko eta
erakundeen partetik beren ibilbide-orri osagarria, baina
herritarrok badugu zer egina eta badugu ekarpena non
egin.
Alderdi politikoen ibilbide orriari dagokionez, ideia
batzuk ere azaltzeko moduan gaude, GAGNON irakas-
leari (zientzia politikoko Quebeceko irakasleak) jarraiki;
izan ere, irakasle horrek oso modu egokian azaltzen du,
nire ustez, zeintzuk diren herri baten burujabetza proze-
suak borobildu behar dituen printzipioak. Printzipio horiei
helduta, hobeto ulertzen dira burujabetza prozesuetan
erabiltzen diren hainbat kontzeptu, hala nola indepen-
dentzia, federalismoa, konfederalismoa, sezesio prozesua,
aldebakartasuna edo bitarikotasuna… eta hobeto kokatu
ahal ditugu era berean kontzeptu horiek balizko ibilbide-
orri politikoan:
Iritzia
Kataluniako prozesutik
zer ikasi
BALIZKO HERRI GALDEKETA
BALIZKO HERRI GALDEKETA
BURUJABETZA
PROZESUEN
ESKEMA

13. 13
Burujabetza prozesu batek hiru
printzipio borobildu behar ditu:
demokrazia printzipioa, bideraga-
rritasun printzipioa eta eraginkor-
tasun printzipioa; eta printzipio
bakoitza behar bezain besteko
adostasun demokratikoarekin osa-
tu dela egiaztatzeko tresna eraba-
kitzeko eskubidea da, hau da, herri
galdeketa egitea, erreferenduma-
ren emaitzek adieraziko baitute
burujabetza prozesuaren urratsak
norainoko babesa lortu duen he-
rritarrengan.
Printzipio horiek ez dira nahi-
taez bata bestearen atzean jorratu
behar, baizik eta lan esparru beza-
la ulertu behar dira eta batera ere
landu daitezke.
Printzipio demokratikoa osat-
zeko herritarren ahalduntzea bi-
latzen da, hau da, erabaki esparru
bateko herritarrek esatea estatus
politikoaren erabakia haiek har-
tuko dutela eta ez kanpoko beste
inork. Horrekin batera, erabakitze-
ko eskubidearen ezagutza formala
lortu behar da, izan Estatuarekin
adostasuna lortzen delako (Es-
kozia, Groenlandia…), izan herriak
bere berezko tresna demokra-
tikoen bidez egikaritzea erabaki-
tzen duelako (Estatu Batuak, Ale-
mania, Lituania, Letonia, Estonia,
Kosovo, Katalunia…). Azken hau
izan da, hain zuzen ere, burujabe-
tza ariketa gehienek erabilitako
bidea.
Bideragarritasun printzipioa
osatzeko herri horrek bere buruari
eman nahi dion demokrazia ere-
dua landu behar da. (Aditu batzuek
printzipio hau fase konstituientean
kokatzen dute, baina aurretik ere
egin daiteke, Kataluniako proze-
suak eta Eskoziakoak erakutsi di-
gutenez). Horretan, lehenbizi, herri
horrek bere aniztasuna onartu eta
ezagutu behar du eta konpromisoa
hartu demokratikoki kudeatzeko.
Bestalde, herritarren ongizatea
bermatuko duen eredu sozio-eko-
nomikoaren inguruan gutxieneko
adostasun bat landu behar da eta
sare instituzional eraginkor bat
proposatu hori guztia kudeatzeko
gaitasuna izango duena. Printzipio
horren lanketan herriak erabaki
beharko du zer nolako eredu po-
litikoa nahi duen bere barne kohe-
sioa zaindu eta garatzeko (biziki-
detza eta garapen eredua) eta zer
nolako harremana izan nahi duen
beste lurralde botere batzue-
kin (mendetasunezko harremana
mantendu autonomia sistema ba-
ten bidez, harreman federala edo
konfederala izan beste estatu edo
erakunde batekin edo Estatu inde-
pendente bat izan).Burujabetzaren
prozesuan bideragarritasun prin-
tzipio hori behar bezala burutzeko
beraz herritarrek aukera izan behar
dute libreki aukera desberdinen ar-
tean erabakitzeko eta oso egokia
da eztabaida ireki eta egituratu bat
antolatzea horren inguruan, Esko-
zian Independentziaren Liburu Zu-
riarekin egin zuten moduan.
Azkenik, eraginkortasun prin-
tzipioa dugu, izan ere, gehiengoa
lortzen duen egitasmo politikoak
kanpoko ezagutza beharko du.
Ezagutza hori diferentea izango
da bideragarritasun printzipioaren
lanketatik independentzia izanik
edo orain arteko harremana man-
tentzea erabakitzen bada. Estatu
independentearen aldeko aukera
nagusitzen bada, sezesio prozesua-
ri ekingo zaio, nazioarteko komuni-
tatea eta nazioarteko erakundeen
ezagutza lortzeko. Nazioarteko
onarpena lortzeko nazioarteko es-
tandar eta arauei jarraitu beharko
zaie; nagusiki, prozesua demo-
kratikoa izatea, baketsua eta fede
onez negoziatua.
Aldiz, beste nazio edo nazioar-
teko erakunde batekin elkartuta
mantentzea edo batzea erabaki-
tzen bada, dela mendetasunezko
harreman batekin jarraitzea auto-
nomiari helduta, dela harreman
federal edo konfederala batekin,
eraginkortasun printzipioak nazio
edo nazioarteko erakunde horren
ezagutza eta onarpena eskatuko
du, beraz, negoziazio fasea zabal-
duko da.
Eragile politikoek badute beraz
bere zer egina euskal burujabe-
tza prozesua hurrengo geltokira
eramateko eta herritarrok ere ba-
dugu gure lan esparrua. Elkarla-
nean aritzea eta elkar elikatzea
da gakoa, bakoitzak bere errolak
hartuz eta bestearenak errespe-
tatuz. 2018rako, Eskozia eta Kata-
lunia moduan, euskal herritarrok
ere erabakitzeko prest egon nahi
dugu. Elkarrekin lor dezakegu.
#GureUneaIritsiDa
#ErabakitzeraGoaz
#GureEskuDago.

14. 14
deben impulsar el proceso independentista. Un cami-
no en el que además de desarrollar una hoja de ruta
y un argumentario, se deben favorecer las condiciones
para sumar cada vez a más ciudadanas y ciudadanos.
Para ello, todo paso es positivo, también aquellos pasos
que permiten alcanzar mayores cotas de independencia
material (en materias competenciales como las pensio-
nes…), así como, en las medidas individuales y colectivas,
basadas en el compromiso diario como personas empo-
deradas, que van desde la elección de los productos de
consumo hasta la participación asociativa. Hechos que
cristalizarán para dar las condiciones idóneas en las que
exista una mayoría clara a favor de la conformación de
un Estado propio. De ahí que la iniciativa del proceso
independentista-soberanista debe ser unilateral.
Ahora bien, la iniciativa del proceso soberanista es
una cosa y otra diferente es el procedimiento jurídico a
seguir en un hipotético proceso de secesión. En el mis-
mo se deberían respetar la legislación internacional y
los estándares internacionales, que nos indican que el
procedimiento secesionista debe ser: democrático, pa-
cífico y negociado. Por ello, podemos considerar que la
bilateralidad y la negociación de «bona fides» son prin-
cipios procedimentales que han de transitarse en este
tipo de procesos.
Además, hay que destacar que la secesión unilateral
(sin ser ilegal) no cuenta con simpatías por parte de la
comunidad internacional. En estos casos la carga de la
prueba estriba en aquellos que desean secesionarse, que
deberán acreditar que el proceso cumple la legalidad y
principios internacionales. Pero cabe preguntarse ¿qué
ocurre si el Estado matriz se niega a negociar de «bue-
na fe» una solución que adapte el estatus político a un
claro e inequívoco mandato democrático? En ese caso
Cíclicamente se abre un debate relativo a cuáles
deben ser los pasos hacia un nuevo estatus insti-
tucional en Euskal Herria. La actual Ponencia de
Autogobierno que se desarrolla en el Parlamento de la
Comunidad Autónoma Vasca (CAV) ha reabierto la discu-
sión sobre la unilateralidad o la bilateralidad, pero ¿son
acaso incompatibles?
Antes de entrar en materia, convendría hacer un poco
de memoria. En lo relativo a la CAV, tras 35 años observa-
mos cómo el Estatuto de Gernika sigue sin completarse
en sus partes fundamentales. Por si fuera poco, la inva-
sión competencial desde 1982 y la conocida LOAPA son
una constante, fruto de una agenda recentralizadora. De
igual manera, el intento de dotarse de un nuevo Estatuto
(2004), no fue ni aceptado a trámite en Madrid. El pos-
terior intento de Ley de Consultas fue tumbado por el
politizado Tribunal Constitucional (TC). En la Comunidad
Foral Navarra ha ocurrido algo similar y lo vemos con la
actitud del Estado de recurrir constantemente las normas
aprobadas por su Parlamento y si hablásemos del caso
catalán, más de lo mismo. Es evidente que el Estado des-
precia permanentemente por la vía de la unilateralidad
todas las decisiones de los parlamentos vasco-navarros
y los mandatos democráticos de las naciones del Estado.
En Euskal Herria, la mayoría de la sociedad valora
positivamente el Concierto/Convenio. Instituciones
propias que se actualizan por la vía de la bilateralidad,
incluida la negociación del Cupo. Pero no nos llevemos a
engaño, la realidad es que el Cupo y su necesaria actuali-
zación está actualmente congelado por el diferente cál-
culo de estimaciones entre la Administración del Estado
y la vasca. Pues bien, ¿alguien cree que la bilateralidad del
Concierto garantiza una relación en plano de igualdad? Si
a ello añadimos el continuo cuestionamiento por parte
de diferentes partidos y sectores estatales de estas es-
tructuras vascas, evidencian su fragilidad. Podemos decir
que la bilateralidad solo es posible entre iguales y que
lamentablemente en el Estado español, no es el caso.
Por estas y otras razones, una mayoría de la ciuda-
danía vasca apuesta por dotarse de un nuevo marco de
autogobierno, que para los sectores independentistas
se concreta en la conformación de un Estado. Pero es
evidente que son precisamente esos sectores los que
Euskal Herrian gizartearen gehiengoak
positiboki baloratzen ditu kontzertua eta
konbenioa, aldebikotasunaren bidetik
berritzen diren erakunde propioak, hain
zuzen
¿Unilateralidad
o bilateralidad?
Jon Inarritu, Aralarkide
Iritzia

15. 15
se legitimarían las vías unilaterales tanto a los ojos de la
comunidad internacional como de la propia ciudadanía.
Es lo que se conoce como la «remedial secession».
Estados como el Reino Unido, Canadá y Serbia-
Montenegro, han sabido regular, incluso modificando
su sistema constitucional, un marco jurídico para rea-
lizar referéndums de independencia de territorios en
el seno de sus Estados. Un caso paradigmático es el de
Serbia, que en caso de Kosovo, se opuso a toda solución
negociada, incluso con la mediación de las ONU. Esa
oposición por un lado legitimó la declaración unilate-
ral de independencia del Parlamento de Kosovo (2008).
No obstante, también ha de indicarse que la oposición
de Serbia, por medio de sus aliados en el Consejo de
Seguridad ha impedido hasta la fecha que Kosovo se
convierta en miembro de la ONU, mientras que en el
caso de Montenegro la entrada fue inmediata. No ol-
videmos que la independencia de un Estado estriba en
su efectividad y en el control de su territorio y que para
ello es necesario lograr el reconocimiento del nuevo Es-
tado por el número de suficientes Estados que lo hagan
viable, así como la pertenencia a Organizaciones Inter-
nacionales, especialmente la ONU. De otro modo, se
puede ser un Estado como Kosovo o Taiwan, que son
Estados soberanos, pero con capacidades limitadas en
el contexto de las relaciones internacionales.
En definitiva, por un lado debemos tener claro que
la iniciativa del proceso soberanista la deben poner en
marcha los independentistas. Por otro lado, cuando se
logre en la sociedad una voluntad mayoritaria a favor
de la secesión, el procedimiento deberá respetar unos
cauces legales y principios de Derecho Internacional,
entre los que se hallan la bilateralidad, sin que eso sirva
de veto sine die para el Estado. Se deben agotar las vías
legales, sin olvidar nunca que quien manda es el pueblo
y su mandato democrático.
Euskal herritarren gehiengoak autogober-
nurako esparru berri baten alde egiten
du, sektore independentistentzat Estatu
bat eratzean gauzatzen dena

16. 16
Bien bitartean, independentismoak, XX. mende ha-
sieran oso astiro eta, beste mugimendu ideologiko ka-
talanistekin alderatuta, ahul hasi zen garatzen. Cambó
eta Prat de la Ribaren Lliga Regionalistaren moderan-
tismo eta Estatuarekin “transigentzia”-tik aldentzeko
asmoz, esparru politiko “intransigentearen” bila, lehen-
go probatura ikur ikonografiko propioaren bila burutu
zituen.
Lehen Mundu Gerraren garapena, eta bereziki,
bukaeraren urteetan, “separatista” adjektiboaren era-
bilera subiranismoa definitzeko hobesten zuen mugi-
menduak bere lehen erakunde politiko esplizituki in-
dependentista egituratu eta bere sinbolo ikonografiko
ezagunena plazaratu zuen.
Gerrako frontean aliatuekin batera eta beste na-
zio gutxiengoko soldatuekin lerrokatuta borrokatzen
zuten borondatezko gudari katalanak bereizteko eta,
gerra bukaeran, Kataluniako auzi subiranista estatu ira-
bazleek kontuan izan zezaten Europako mapa berria
marrazteko momentuan, Vicenç A. Ballesterrek eta
haren talde kolaboratzaileak Unió Catalanista barruan
nortasun ikur gisa sortu zuten estelada, betiere Cubako
mugimendu askatzaile eta hango bandera abiapuntua
hartuta. Federació Democràtica Nacionalista, 1919an,
eta, batez ere, Estat Català, 1922an, lehengo erakunde
politikoen sorkuntzak bere egin zuten bandera hau
eta, ondorioz, hiruki urdina eta izar zuria dituen estela-
da historikoak independentismoaren sinbolo publikoa
bilakatu zen.
Primo de Riveraren diktaduraren kontrako Estat
Català-ren borrokak, bere buruzagi nagusiaren esku-
tik, Francesc Macià, eta, hurrengo hamarkadan, 1934ko
urriko gertaeretan eta gerra garaian, besteak beste,
zenbait erregimentuak bandera propiotzat astintzeak,
esteladaren identifikazioa independentismoaren sinbo-
lo ikonografiko nagusi moduan borobildu zuten.
Duela oso gutxi, mamu batek zeharkatzen zuen Ka-
taluniako independentismoa: baskitisa. Gaixota-
sun politiko horri esker, euskal nazionalismoaren
nondik norakoak aztertzen ziren, eta Sabino Arana, Jose
A. Agirre edota Txabi Etxebarrietaren izenak, ez ziren,
katalanen artean, martetarrenak.
Urak joan, urak etorri, abertzaletasunaren izpia it-
zaltzearekin batera Kataluniako tsunami subiranistak
erreleboa hartu dio euskal nazionalismoak zuen prota-
gonismo horri. Baina, aldiz, Andoni Egañak igandean Be-
rrian azpimarratzen zuenez Companysen fusilamendua
edo Muriel Casalsen traiektoria gogoratuz, Kataluniako
nazionalismoaren inguruan dakiguna Euskal Herrian oso
apurra da eta hango mugimendu independentistaren
garapen historikoaren ezaugarri nagusiak oso gutxi za-
baldu dira gure artean.
Ildo horretatik, eta argitaratu berri dugun “Vicenç A.
Ballester i Camps (1872-1938). Creador de l’estelada” ize-
neko liburuaren aitzakiaz, hemen Euskal Herrian, ikurri-
na bakarrak eta historikoak batzen gaituen sinbolo na-
gusia izanda, oso ohikoa da azaltzea –harridura puntu
batez– nola den posible orain gutxi eztanda egin duen
subiranismo katalanak bi ikur izatea, hau da, bi senye-
ra estelada, eta galdetzea dibertsifikazio horren azpitik
egon daitekeen arrazoiari buruz.
Historia apur bat eginez, esan beharreko lehenen-
go gauza da gogoraraztea, orokorrean, bere ibilbi-
dean zehar, Kataluniako nazionalismoak izan dituen
ezaugarri batzuk, hala nola, katalanismoaren barruko
pluraltasun ideologiko eta aniztasun politikoa, Euskal
Herrian ez bezala, eta bertan garatutako ildo politiko
gehienek, ia eskuinetik ezkerrera, bere egin dutela
identitate katalanaren printzipioa, hein handi batean,
ildo politiko horiek katalanizazio prozesu bat buru-
tuta. Horrela azaldu daiteke, adibidez, 1923tik aurrera
Unió Socialista de Catalunya bezalako alderdi katala-
na II Internazionalari atxikimendua edota, hamarkada
bat beranduago, PSUC bihurtzea, eremu estatala ez
zuen alderdi komunista bakarra III Internazionalaren
barruan.
Hasta hace poco el fantasma de la vasqui-
tis sobrevolaba sobre el independentis-
mo catalán
Bi estelada,
mugimendu subiranista bakarra
Fermi Rubiralta i Casas, Aralarkidea
Iritzia

17. 17
Front Nacional de Catalunya izeneko erakunde poli-
tikoak, lehengoz, 1940eko hamarkadan, katalanismoaren
fronte zabal, eta 1960tik aurrera, alderdi independentis-
ta gisa, Francoren kontra sarri esteladaren izar zuria eta
hiruki urdina herri eta hirietako ormetan pintatzen zein
leku publiko eta arriskutsuetan eskegitzen, Kataluniako
nortasun nazionalaren irmo mantentzen zela azalduko
zuen.
Haize berrien ufadaz, Nazio Askapenerako mugi-
menduen ildotik, ETAren kasu Euskal Herrirako, Front
Nacionaleko gazteek Partit Socialista d’Alliberament
Nacional dels Països Catalans sortu zuten 1969an. Ikus-
puntu independentista eta sozialista bateratu berriari
berezko eremu politiko ezberdintzeko beharraren au-
rrean, zenbait militantek –Pep Ribasen L’Hospitalet de
Llobregat(e)ko herrikidea, maisua eta lagunaren eskutik,
bereziki– estatu sozialistaren irudikapena bost puntako
izar gorriarekin diseinatu zuten, hasierako urteetan hiru-
ki zuriarekin eta, denbora pasa ahala, Franco hil berria,
ideologismoak, zatiketa eta esparru honen ahuleziaren
artean, ikurra findu zen gaur egun ezagutzen dugun hi-
ruki horiarekin.
Frankismoak, edo, hobeto esanda, antifrankismoak
katalanismoaren eduki transbertsala, integratzaile eta za-
bala indartu zuen eta XX mende bukaeratik zabaldu diren
ezaugarri nagusi berriekin batera (globalizazioa, estatu-
nazioaren krisia, Europar Batasunaren eraikia, erabakitze-
ko eskubidearen aldarrikapena edo beste faktore berriak
oso egokiak, bestalde, Kataluniako nazionalismoak izan
dituen izaerarako) eta krisi ekonomikoak, instituziona-
lak eta politikoak –hurrengo artikulu batean edo beste
jokalekuan, nahi izanez gero, jorratzekoak–, azkeneko
urteetako tsunami subiranistak maila berean onartu ditu
elementu ikonografiko eta adierazgarri nagusitzat, bai es-
telada historikoa, baita sozialista ere.
Azken finean, ikuspuntu eta tradizio subiranista ez-
berdinen gainetik, Vicenç A. Ballesterrek argi zioen
moduan, “L’estelada és una bandera de combat”. Behin
helburua lortuta, hau da, munduko beste estatuen on-
doan Kataluniak lerrokatzeko abagunea duenean, airean
ibiliko den bandera betikoa izango da, hau da, “la dels 4
rius de sang”: ez duelako behar izango inongo gehigarri
gehiagorik.
La pluralidad ideológica y política ha sido
siempre una característica del catalanismo

18. 18
a principios de 2016; (4) violación del derecho a la libre
expresión y a la manifestación, traducido en la perse-
cución y detención de periodistas y usuarios de redes
sociales, y a la intervención y/o cierre de medios de
comunicación, así como en la represión con fuego real
de protestas civiles pacíficas; ( 5) violación del derecho
a la educación, como consecuencia de la ocupación
por parte del ejército turco de las escuelas y su uti-
lización como cuarteles y la expulsión de profesores
provenientes del oeste del país; (6) violación del dere-
cho a la vivienda y a la libertad de movimiento, como
resultado de la total destrucción de casas debido al
uso de armamento pesado por parte del Ejército turco
y el consiguiente desplazamiento forzoso de miles de
kurdos.
El gobierno turco ve con gran preocupación los
efectos que la experiencia de los municipios autoor-
ganizados del Kurdistán sirio (Rojava) pueda tener a su
lado de la frontera, en tanto que supone una puesta en
práctica del confederalismo basado en los principios
de la democracia, la ecología y la liberación de género
reivindicado por el movimiento kurdo. En este sentido,
pretende valerse de la situación coyuntural de la gue-
rra en Siria para intentar “acabar” con la cuestión kur-
da. Por un lado, al ocupar militarmente en particular
las poblaciones de Kurdistán limítrofes con Siria y ata-
car a la población civil consigue que, al huir, se cree un
vacío a modo de cordón sanitario en la zona fronteriza
con los pueblos autogobernados y federados de Roja-
va. Al mismo tiempo, busca sembrar el pánico y dismi-
nuir el apoyo de la población a los planteamientos de
autonomía y autogobierno defendidos por el HDP. Por
otra parte, como se está evidenciando en el distrito
Sur de Diyarbakir-Amed, Patrimonio de la Humanidad
de la UNESCO y ocupado, en gran parte destruido y
confiscado por el Estado ante la pasividad internacio-
nal, las autoridades turcas buscan borrar físicamente
El merecidamente criticado acuerdo UE-Turquía so-
bre devolución de refugiados se basa en la asun-
ción de que es éste un país seguro, cuestión que si
bien ha quedado en un segundo plano hasta la recien-
te denuncia de AI, resulta de trascendental importan-
cia. Porque Turquía no es un Estado seguro; ni para las
personas refugiadas, ni para sus propios ciudadanos:
los sucesos de los últimos meses así lo demuestran.
El 28 de febrero de 2015 el AKP y el HDP firmaron la
Declaración de Dolmabahçe, estableciendo una hoja
de ruta para el proceso de negociación que debería
culminar con tres décadas de guerra sangrienta entre
Turquía y las fuerzas kurdas. A pesar de ello, el Presi-
dente Erdogan, rechazó de plano el acuerdo firmado
por su partido, dando por finalizado el alto el fuego
de casi 3 años. Tras haber perdido la mayoría en las
elecciones de junio, forzó nuevas elecciones el 1º de
noviembre, con el objetivo de lograr que el HDP, ma-
yoritariamente apoyado por los kurdos, no superara el
10% de umbral electoral como había hecho en junio.
La precampaña se caracterizó por más de 300 ataques
organizados a las sedes y miembros del HDP y el ata-
que a la población kurda del oeste de Turquía, con el
beneplácito del gobierno turco. El objetivo era claro:
amenazar a la población turca en el oeste del país con
el riesgo de la inestabilidad económica, y a la pobla-
ción kurda en el este con más muertes y violencia en
Kurdistán.
Desde entonces decenas de ciudades y zonas de
Kurdistán han estado bajo estado de sitio, lo que per-
mite la inmunidad judicial de las actividades ilegales
de la policía y el ejército. Así es cómo día a día las vio-
laciones de derechos humanos se han venido multipli-
cando: (1) detenciones y arrestos arbitrarios de kurdos
y opositores democráticos; (2) violación del derecho
a la vida: las acciones de guerra emprendidas por el
ejército turco han ocasionado la muerte de centenas
de civiles; (3) violencia selectiva contra las mujeres
kurdas, asesinadas a tiros por las fuerzas turcas, siendo
los casos más significativos los de las políticas y acti-
vistas feministas Seve Demir, Pakize Nayir y Fatma Uyar
Ehunka herri setio-egoeran egon dira
Kursdistanen eta poliziak eta armadak
inpunitate osoz aritu ahal izan dute
Seguridad a la turca
(y europea)
Maite Iturre, Aralarkidea
Iritzia

19. 19
las huellas de la larga y rica historia del pueblo kurdo,
alienándolo cultural y espiritualmente.
Y a todo esto se suma el drama de los refugiados
que vienen huyendo de Siria, y que, o bien son aban-
donados a su suerte por el gobierno turco, o bien son
instrumentalizados - en particular en el caso de aque-
llos de origen árabe - para que, reasentándolos selec-
tivamente en zonas con mayoría kurda, e incluso es-
timulando económicamente los matrimonios mixtos,
contribuyan a “diluir” al pueblo kurdo.
Todo esto muestra cómo, a pesar de alejarse cada
vez más de los principios de Copenhague, Turquía
gana peso estratégico como aliado de esa UE que es
incapaz, política y éticamente, de dar una respuesta a
la crisis de los refugiados de la guerra en Siria. Y es que
a nivel geoestratégico, Turquía ha sido pieza clave para
la OTAN desde sus inicios, y dada la actual situación
de inestabilidad exacerbada en Medio Oriente, ese pa-
pel sólo puede verse acrecentado.
Así pues, al gobierno de Erdogan el acuerdo UE-Tur-
quía le sale redondo; ingentes cantidades de dinero;
refugiados que podrá emplear para sus propios fines
internos o según le plazca; liberalización de la obliga-
ción de visados europeos; silencio cómplice de la UE
sobre la ocupación y guerra en Kurdistán y reforza-
miento de su posición de aliado de Estados Unidos en
la zona. Y lo que es aún más preocupante: se sitúa en
una posición de fuerza que puede dificultar la búsque-
da de una salida a la guerra en Siria. Porque la guerra
en Siria es parte de un rompecabezas regional que se
viene arrastrando y complicando desde la coloniza-
ción europea, y en cuyo centro está el pueblo kurdo.
Kurdistán y la reivindicación de un sistema de auto-
nomía democrática que pueda dar salida a la crisis de
Medio Oriente están siendo sacrificados en el altar de
la miopía e hipocresía estatista occidental en materia
político-estratégica. Lo que hoy se da por seguro, no es
tal, y no permitirá una solución de seguridad estable a
medio y largo plazo. Conviene tenerlo en cuenta.
Kurduek bultzatzen duten autonomia
demokratikoko sistema Ekialde Hur-
bileko krisiaren konponbidearen oinarria
izan daiteke

20. la región en torno a Danzig/Gdnask) y la Liga de los Socialde-
mócratas de Vojvodina (Serbia).
Durante la asamblea se celebraron dos conferencia-
panel, una sobre las lenguas minorizadas (con presencia de
Patxi Baztarrika, en calidad de presidente de la red NPLD) y
sobre el papel de los presos y presas políticas en la resolución
de los conflictos de Euskal Herria y Córcega (con presencia
de Gabi Mouesca)
La noticia del ataque de Azerbaiyán al Alto Karabaj fue
el momento negativo de la asamblea, donde estaba presen-
te Ashot Ghulyan, presidente del parlamento del Alto Kara-
baj, en representación del Partido Democrático de Artsakh
miembro asociado a la ALE. La asamblea expresó por una-
nimidad su solidaridad con el pueblo karabaji y denunció el
ataque azerí.
SontiemposnuevosenCórcega.Elpasadomesdediciem-
bre el movimiento nacionalista corso venció en las elecciones
a la Asamblea de Córcega. Un movimiento nacionalista que
logró reunir a las dos ramas tradicionales del nacionalismo
corso, la autonomista y la independentista, en una sola oferta
electoral. Esa alegría que llena a los nuevos responsables po-
líticos de la isla, era la alegría compartida de todos los miem-
bros de la ALE. En la recepción ofrecida a los miembros de la
asamblea de la ALE por los nuevos gobernantes tuvimos la
ocasión de charlar con Gilles Simeoni, presidente de la Co-
lectividad Territorial, y Jean-Guy Talamoni, presidente de la
Asamblea de Córcega tanto sobre la situación política en la
isla como en Euskal Herria.
La asamblea de la ALE trascurrió sobre lo previsto, apro-
bándose las cuentas y los documentos de gestión. Se apro-
baron mociones y declaraciones políticas presentadas por
diferentes miembros entre ellas una sobre el derecho a la
autodeterminación del Sahara Occidental y otra sobre la si-
tuación en el Kurdistán Norte propuestas, entre otros, por
Aralar.
Además se eligieron los miembros del comité ejecutivo y
de la comisión de personal. No hubo grandes cambios en el
comité ejecutivo y repetirán los miembros mas prominentes
del mismo como el presidente François Alfonsi, el vicepresi-
dente, Jordi Solé o la tesorera Lorena López de la Calle. Inaki
Irazabalbeitia fue elegido para el comité de personal.
Los miembros observadores de la ALE el Partido Popular
de los Húngaros de Transilvania y Yorkshire First fueron ad-
mitidos como miembros de pleno derecho. Asimismo fueron
admitidos como miembros observadores Kasezebsko Jadno-
ta representante de la minoría casuba de Polonia (Casubia es
La ALE, el Centre Maurits Coppieters y ALE-Jóvenes celebraron sus respectivas asambleas gene-
rales en Ajaccio (Córcega) el 31 de marzo y el 1 de Abril pasados. Una delegación de Aralar y Ezke-
rraberri compuesta por Jon Inarritu, Olga Pérez e Inaki Irazabalbeitia participó en las asambleas.
Jon Inarritu, Olga Pérez e Inaki Irazabalbeitia junto a Gilles Simeoni y
Jean-Guy Talamoni
Miembros de la ejecutiva de la ALE denunciando el ataque de Azerbaiyán al Alto Karabaj
La familia de la Alianza Libre
Europea en Ajaccio