nghien-cuu-chuoi-gia-tri-cua-san-pham-cay-duoc-lieu-lam-thuoc-tam-tai-huyen-sapa-tinh-lao-cai

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------------------------
NGÔ VĂN NAM
NGHIÊN C U CHU I GIÁ TR C A
S N PH M CÂY DƯ C LI U LÀM THU C T M
T I HUY N SAPA, T NH LÀO CAI
LU N VĂN TH C SĨ KINH T
Chuyên ngành : KINH T NÔNG NGHI P
Mã s : 60.31.10
Ngư i hư ng d n khoa h c : GS TS. ð Kim Chung
HÀ N I, NĂM 2010

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t .......... ...........i
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan r ng, n i dung, s li u và k t qu nghiên c u trong
lu n văn là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tôi cũng xin cam k t ch c ch n r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c
hi n lu n văn ñã ñư c c m ơn, các thông tin trích d n trong lu n văn ñ u
ñư c ch rõ ngu n g c, b n lu n văn này là n l c, k t qu làm vi c c a
cá nhân tôi (ngoài ph n ñã trích d n).
Hà N i, ngày 8 tháng 12 năm 2010
Tác gi lu n văn
Ngô Văn Nam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t .......... ...........ii
L I C M ƠN
ð hoàn thành lu n văn Th c s “Nghiên c u chu i giá tr c a s n
ph m cây dư c li u làm thu c t m t i huy n Sa Pa, t nh Lào Cai”, bên
c nh s n l c c g ng c a b n thân, tôi còn nh n ñư c d y b o, giúp ñ t n
tình c a các th y cô giáo, các t ch c, cá nhân trong su t quá trình th c hi n
ñ tài.
Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i th y giáo GS.TS ð Kim
Chung, ngư i th y tâm huy t ñã t n tình ñã hư ng d n và giúp ñ tôi hoàn
thành lu n văn này.
Tôi xin chân thành c m ơn lãnh ñ o Vi n và lãnh ñ o Phòng Nghiên c u
Chính sách An sinh Xã h i - Vi n khoa h c Lao ñ ng và Xã h i, B Lao ñ ng
Thương binh Xã h i ñã h tr và t o ñi u ki n cho tôi th c hi n ñ tài nghiên c u.
Tôi xin g i l i c m ơn t i Vi n ðào t o sau ð i h c, các th y cô giáo
khoa Kinh t phát tri n Nông thôn, b môn Kinh t Nông nghi p và Chính
sách trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i. C c th ng kê t nh Lào Cai, phòng
Lao ñ ng Thương binh Xã h i, phòng Kinh t huy n Sa Pa, lãnh ñ o U ban
nhân dân th tr n Sapa, xã T Phìn, xã B n Khoang, xã T Van huy n Sapa ñã
trang b ki n th c và t o ñi u ki n cho tôi trong quá trình tìm hi u, nghiên
c u ñ tài này.
Cu i cùng, tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i b m , v , các con và
toàn th gia ñình, ngư i thân, các t p th , ñ ng nghi p, b n bè ñã ñ ng viên,
chia s khó khăn, khích l tôi trong su t th i gian h c t p và th c hi n ñ tài.
Hà N i, ngày 08 tháng 12 năm 2010
Tác gi lu n văn
Ngô Văn Nam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t .......... ...........i
M C L C
L i cam ñoan i
L i c m ơn ii
M c l c i
Danh m c ch vi t t t iii
Danh m c các b ng iv
Danh m c các hình v
Danh m c các h p v
I M ð U 1
1.1 B i c nh, tính c p thi t c a v n ñ nghiên c u. 1
1.2 M c tiêu nghiên c u 3
1.3 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u 4
2 CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N V NGHIÊN C U CHU I
GIÁ TR S N PH M CÂY DƯ C LI U LÀM THU C T M 6
2.1 Cơ s lý lu n 6
2.2 Cơ s th c ti n 23
3 ð C ðI M ð A BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 29
3.1 ð c ñi m ñ a bàn nghiên c u 29
3.2 Phương pháp nghiên c u 38
4 K T QU NGHIÊN C U 53
4.1 Th c tr ng chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m 53
4.1.1 Th c tr ng s n ph m cây dư c làm thu c t m 53
4.1.2 Th c tr ng các tác nhân tham gia chu i giá tr thu c t m 65
4.1.3 Phân b chi phí và l i nhu n trong chu i giá tr thu c t m 78
4.1.4 Các y u t nh hư ng t i chu i giá tr s n ph m làm thu c t m 85
4.2 Các gi i pháp nâng cao giá tr s n ph m thu c t m 91
4.2.1 Gi i pháp chung cho chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm
thu c t m 91
4.2.2 Gi i pháp cho t ng tác nhân 95

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t .......... ...........ii
5 K T LU N VÀ KI N NGH 99
5.1 K t lu n 99
5.2 Ki n ngh 101
TÀI LI U THAM KH O 104
PH L C 106

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t .......... ...........iii
DANH M C CH VI T T T
ACI Công ty tư v n nông s n qu c t
ADB Ngân hàng phát tri n Châu Á
AEC Trung tâm khuy n nông ð k Lăk
CIRAD Trung tâm h p tác qu c t v phát tri n nông nghi p
CSR Trách nhi m xã h i doanh nghi p
CSTA Trung tâm ng d ng khoa h c và công ngh
DARD S Nông nghi p & Phát tri n nông thôn
DOST S Khoa h c công ngh
FC Chi phí c ñ nh
FFI T ch c ñ ng th c v t qu c t
FHR T ch c th o dư c r ng
FF Chi phí tài chính
GDP T ng s n ph m qu c n i
GO Giá tr s n xu t
GPr L i nhu n
GTZ T ch c h p tác k thu t ð c
HAU ð i h c Nông nghi p Hà N i
HUP ð i h c Dư c Hà N i
ICARD Trung tâm tin h c Nông nghi p & Phát tri n nông thôn
IC Chi phí trung gian
RIFAV Vi n nghiên c u rau qu Vi t Nam
INRA Vi n nghiên c u Nông nghi p qu c gia Pháp
IRAM Vi n tiêu chu n Argentina
MPI D án c i cách phát tri n dư c li u Sapa
M4P Nâng cao hi u qu th trư ng cho ng ư i nghèo
NZAID Cơ quan phát tri n qu c t New Zealand
P Giá bán
SMEDP Chương trình h tr phát tri n doanh nghi p nh và v a - h p tác Vi t ð c
SNV T ch c phát tri n Hà Lan
T Thu và các kho n ph i n p
TC T ng chi phí
TR Doanh thu
VA Giá tr tăng thêm
VC Chi phí bi n ñ i
VTRI Vi n nghiên c u chè Vi t Nam
WASI Vi n khoa h c Nông Lâm Tây Nguyên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t .......... ...........iv
DANH M C CÁC B NG
STT Tên b ng Trang
1 ði m khác bi t c a tác nhân tham gia chu i giá tr s n ph m thu c t m 15
2 Các ti u vùng sinh thái c a huy n Sa Pa 29
3 Các nhóm ñ t chính c a huy n Sa Pa 30
4 M t s ch tiêu t ng h p huy n Sapa giai ño n 2005- 2009 33
5 Tóm t t thông tin thu th p qua các kênh phân ph i 49
6 Phương pháp phân tích chi phí l i nhu n theo Kaplinsky and
Morris (2001) 52
7 S n lư ng thu c t m khai thác trên ñ a bàn huy n Sapa 54
8 Thông tin chung c a ngư i thu hái 66
9 Thông tin chung chung c a ngư i thu gom 68
10 Thông tin chung c a ngư i ch bi n 70
11 Thông tin chung c a ngư i bán buôn 73
12 Thông tin chung c a cơ s thu c t m bán l 74
13 C m nh n v l i ích c a thu c t m 76
14 T ng h p ph n h i c a ngư i tiêu dùng thu c t m 77
15 Chi phí và l i nhu n theo tác nhân chu i thu c t m 79
16 T l phân b chi phí l i nhuân gi a các tác nhân 81
17 Chi phí và phân ph i l i nhu n c a c a các tác nhân theo kênh 83

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t .......... ...........v
DANH M C CÁC HÌNH
STT Tên hình Trang
1 Mô t chu i giá tr 7
2 Chu i giá tr c a Porter (1985) 10
3 H th ng giá tr c a Porter (1985) 11
4 Lư ng khách du l ch ñ n Sa Pa giai ño n 2005-2009 34
5 Khung phân tích logic, nghiên c u chu i giá tr s n ph m thu c t m39
6 Quy trình thu th p s li u và phân tích 47
7 Sơ ñ chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m 58
8 Phân b chi phí và giá tr gia tăng qua các tác nhân trong chu i 80
DANH M C CÁC H P
STT Tên h p Trang
1 Nh n th c c a ngư i thu hái thu c t m 55
2 Cơ ch tác ñ ng, h tr chu i giá tr s n ph m thu c t m 94

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t .......... ...........1
I. M ð U
1.1. B i c nh, tính c p thi t c a v n ñ nghiên c u.
N n kinh t Vi t Nam ñã phát tri n ñ y n tư ng t khi th c hi n công
cu c ñ i m i, t c ñ tăng trư ng bình quân là 7,5% năm trong giai ño n
2000-2008, t l nghèo gi m t 58% năm 1993 xu ng còn 14% năm 2008.[1]
Xu hư ng này th hi n rõ ràng trong các ho t ñ ng c a ngư i dân trong vi c
chăm sóc s c kh e và các ti p c n d ch v xã h i trong nh ng năm g n ñây.
Tuy nhiên, bên c nh nh ng k t qu ñáng khích l nư c ta cũng ñang ph i ñ i
m t v i các thách th c v ô nhi m môi trư ng, bi n ñ i khí h u và gi i quy t
nghèo ñói m t cách b n v ng, ñ c bi t là các khu v c khó khăn vùng núi phía
B c. ðây cũng là nơi sinh s ng c a nhi u c ng ñ ng dân t c ít ngư i, trình ñ
văn hóa th p, chi m 50% dân s khu v c này.[2]
Công tác xóa ñói gi m nghèo, c i thi n ñi u ki n s ng c a các c ng
ñ ng dân t c thi u s s ti p t c ñư c ưu tiên trong th i gian t i và ngày càng
tr c p thi t và quan tr ng. M c tiêu xóa ñói gi m nghèo ch th c s ñ t ñư c
b n v ng khi có s tham gia tích c c c a ngư i nghèo, c ng ñ ng dân cư, t o
công ăn vi c làm cho ngư i dân, phát tri n sinh k thông qua vi c s d ng
h p lý và hi u qu các ngu n l c s n có nơi ngư i dân sinh s ng.
Sa Pa là m t huy n vùng cao c a t nh Lào Cai, n i ti ng v m t ñ a
danh du l ch v i c nh quan thiên nhiên thơ m ng và nh ng nét văn hóa b n
ñ a vô cùng ñ c s c. ðư c s ưu ái c a thiên nhiên Sa Pa hi n ñang s h u
ngu n tài nguyên phong phú, ña d ng và ñ c bi t là nơi lưu gi nhi u lo i
th o dư c quý. Trong s các lo i th o dư c quý ñó có th k ñ n các lo i cây
ñư c dùng trong bài thu c t m c a ngư i Dao.[5]
Thu c t m c a ngư i Dao
ñ có nhi u tác d ng t t ñ i v i s c kh e con ngư i như dùng ñ ch a các

b nh ñau nh c cơ, xương, kh p, c m cúm, ng a, táo bón, ñinh nh t, ñ c bi t,
ñ i v i ph n m i sinh, bài thu c này giúp cơ th nhanh chóng bình ph c, có
th ñ u con lên nương làm r y sau khi sinh trong vài ngày. [3]
Các chương trình, d án xóa ñói gi m nghèo không ch ñơn thu n là
gi i quy t các nhu c u c p thi t, t c th i mà m c tiêu lâu dài ph i là ti n ñ
cho vi c tăng trư ng b n v ng. ð ñ t ñư c m c tiêu trên ngòai s n l c c a
chính ph , các ban ngành ñ a phương còn có s ñóng góp tích c c c a các t
ch c qu c t , các chương trình h p tác phát tri n.
M t trong các d án ñi n hình cho n l c c i thi n sinh k và s d ng
hi u qu ngu n tài nguyên s n có c a c ng ñ ng dân t c ít ngư i mi n B c
Vi t Nam là d án “D án c i cách phát tri n dư c li u Sa Pa (MPI)” dư i
s h tr c a cơ quan phát tri n qu c t New Zealand (NZAID), t ch c
Frontier, t ch c ñ ng th c v t qu c t (FFI) và cùng c ng tác v i trư ng ð i
h c Dư c Hà N i (HUP), ð i h c Nông Nghi p Hà N i (HAU). M c tiêu c a
d án MPI “Phát tri n b n v ng các s n ph m thiên nhiên có giá tr kinh t
cao d trên các loài cây thu c mang giá tr b o t n t i Vi t Nam, nh n m nh
s tham gia c a các c ng ñ ng ngư i dân t c thi u s ñ a phương, b o t n
s ña d ng sinh h c và phát tri n ho t ñ ng canh tác b n v ng[2]
”
Cu i năm 2005, th i ñi m k t thúc giai ño n nghiên c u c a d án
MPI, các thành viên tham gia d án ñã t p trung chuy n d án thành m t t
ch c h p tác kinh doanh, chuy n k t qu t nghiên c u sang ho t ñ ng ng
d ng, v i s tham gia c a doanh nghi p và các t ch c qu c t .[2]
S n ph m nghiên c u c a d án ñư c chia làm 2 nhánh trong quá trình
thương m i hóa s n ph m, m t nhánh ñi theo hư ng hàng hóa chuyên bi t,
khai thác tinh d u t 5 lo i dư c li u ñư c ch n l c trong 800 loài cây thu c
b n ñ a t i Sa Pa ph c v cho m c tiêu xu t kh u và nhánh còn l i t p trung
vào s n ph m thu c t m truy n th ng c a ngư i Dao ñ .

Trong b i c nh hi n nay, dư i tác ñ ng c a cơ ch th trư ng, s phát
tri n nhanh c a các d ch v du l ch trên ñ a bàn, vi c nâng cao giá tr tăng
thêm c a s n ph m trong chu i giá tr càng tr lên c p thi t. ðây là m t cơ
h i t t ñ s n ph m thu c t m c a ngư i dân t i Sapa ph bi n hơn n a, mang
l i ngu n thu nh p ñáng k cho ñ a phương và c ng ñ ng. Tuy nhiên, th c t
vi c phân ph i l i ích tài chính; quan h gi a các tác nhân; vai trò và m c ñ
nh hư ng c a các tác nhân trong chu i giá tr s n ph m thu c t m; xu hư ng
phát tri n c a s n ph m thu c t m t cây dư c li u; kh năng tham gia c a
ngư i nghèo ñ phát tri n các s n ph m có tính ch t gia truy n, mang b n s c
văn hoá c a ngư i Dao Sapa hi n nay là nh ng câu h i chưa có l i gi i ñáp.
V i nh ng lý do như trên, tôi ti n hành nghiên c u ñ tài: “Nghiên c u
chu i giá tr c a s n ph m cây dư c li u làm thu c t m t i huy n Sa Pa,
t nh Lào Cai” v i mong mu n góp ph n gi i ñáp các câu h i ñã nêu, làm rõ
góc ñ th trư ng v s n ph m thu c t m, giá tr gia tăng có ñư c qua các tác
nhân, ñưa ra cái nhìn m t cách t ng quan v chu i giá tr cây dư c li u làm
thu c t m hi n nay t i Sa Pa.
1.2 M c tiêu nghiên c u
1.2.1 M c tiêu chung
* Nghiên c u chu i giá tr c a s n ph m cây dư c li u làm thu c t m t i
huy n Sapa, ñưa ra các khuy n cáo làm tăng giá tr s n ph m cây dư c li u làm
thu c t m góp ph n phát tri n sinh k b n v ng c a c ng ñ ng dân t c nơi ñây.
1.2.2 M c tiêu c th
* H th ng hóa cơ s lý lu n cơ b n và th c ti n v chu i giá tr và chu i
giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m.
* ðánh giá th c tr ng chu i giá tr cây dư c li u làm thu c t m t i Sapa
Lào Cai

* ð xu t m t s gi i pháp ñ tăng thêm giá tr gia tăng c a s n ph m
thu c t m, hư ng t i hài hòa l i ích c a các bên tham gia chu i giá tr s n
ph m cây dư c li u làm thu c t m.
1.3 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u
1.3.1 ð i tư ng
Các cơ s lý lu n cơ b n v chu i giá tr , cơ s lý thuy t và th c ti n
các nghiên c u ñã th c hi n v chu i giá tr s n ph m, trong nư c và các bài
h c kinh nghi m ñư c k t lu n trong các nghiên c u ñã công b .
Các cá nhân, t ch c tham gia vào quá trình s n xu t, khai thác, ch
bi n, tiêu th cây dư c li u làm thu c t m t i huy n Sapa t nh Lào Cai và m t
s t nh thành phía B c Vi t Nam g m ngư i s n xu t, ngư i thu gom, ngư i
ch bi n, ngư i bán buôn, ngư i bán l , ngư i tiêu dùng. Trong th c t m t s
cá nhân, t ch c có th tham gia vào nhi u công ño n và m i giai ño n ñ u có
m t vai trò khác nhau, vi c tách bi t vai trò c a ñ i tư ng này là r t khó khăn
và mang tính tương ñ i, tác gi s phân tích theo giai ño n c a s n ph m
trong lu ng hàng ñ t p trung làm rõ giá tr gia tăng trong t ng giai ño n c
th này.
1.3.2 Ph m vi
+ V n i dung:
- Lý thuy t cơ b n v chu i giá tr ;
- Tình hình s n xu t, thu hái, ch bi n, tiêu th s n ph m cây dư c li u
làm thu c t m t i Sapa, giá tr gia tăng c a m t ñơn v s n ph m qua các tác
nhân;
- S tham gia c a các tác nhân trong chu i giá tr thu c t m;
- Vai trò c a các tác nhân trong chu i giá tr cây dư c làm thu c t m;
- Các y u t nh hư ng t i chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm

thu c t m trên ñ a bàn nghiên c u;
+ V không gian:
- ð tài nghiên c u tình hình s n xu t, thu hái, ch bi n và tiêu th s n
ph m thu c t m t cây dư c li u trên ñ a bàn huy n Sapa, t nh Lào Cai và
m t s cơ s tiêu th s n ph m thu c t m t cây dư c li u c a Sapa t i Hà
N i.
+ V th i gian:
- Các nghiên c u, thông tin, s li u th c p ph c v cho ñ tài s ñư c
thu th p t năm 2005 ñ n nay.
- S li u m i s kh o sát, thu th p tr c ti p trong th i gian 2009-2010

2. CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N V NGHIÊN C U
CHU I GIÁ TR S N PH M CÂY DƯ C LI U LÀM
THU C T M
2.1 Cơ s lý lu n
2.1.1 Khái ni m v chu i giá tr
a) ð nh nghĩa
Ý tư ng v chu i giá tr hoàn toàn mang tính tr c giác. Chu i giá tr
nói ñ n t t c nh ng ho t ñ ng c n thi t ñ bi n m t s n ph m ho c m t d ch
v t lúc còn là sơ khai, ñư c thông qua các giai ño n s n xu t khác nhau,
ñ n khi phân ph i t i tay ngư i tiêu dùng cu i cùng và ñư c lo i b ñi sau khi
s d ng. (Kaplinsky, R. and. M. Morris, 2001).[16]
Theo ch c năng, chu i giá tr ñư c hi u là m t lo t các ho t ñ ng kinh
doanh (hay ch c năng) có quan h v i nhau, t vi c cung c p ñ u vào c th
cho m t s n ph m nào ñó, ñ n sơ ch , chuy n ñ i, marketing ñ n bán s n
ph m cu i cùng cho ngư i tiêu dùng cu i cùng. Theo th t các ch c năng
mà và các nhà v n hành, chu i giá tr s bao g m hàng lo t các ñư ng d n
trong chu i hay g i là các khâu [9]
.
b) Các khái ni m chính v chu i giá tr
Theo s phân lo i v khái ni m, hi n nay ñang t n t i 3 lu ng tư tư ng
nghiên c u chính c a các h c gi v chu i giá tr là phương pháp Filière,
khung khái ni m Porter và phương pháp tòan c u do Kaplinsky ñ xu t. [4]
ð hi u rõ hơn các lu ng tư tư ng c a các h c gi trên, ta làm quen v i khái
ni m v chu i giá tr gi n ñơn và chu i giá tr m r ng.
Theo nghĩa gi n ñơn m t chu i giá tr g m m t lo t các ho t ñ ng th c
hi n trong m t công ty ñ s n xu t ra m t s n ph m nh t ñ nh. Các ho t ñ ng
này có th b t ñ u t giai ño n xây d ng khái ni m và thi t k , quá trình mua
v t tư ñ u vào, s n xu t, ti p th và phân ph i, th c hi n các d ch v h u mãi…
T t c nh ng ho t ñ ng này t o thành m t “chu i” k t n i ngư i s n xu t v i

ngư i tiêu dùng. Hơn th n a, m i ho t ñ ng c a t ng giai ño n l i b sung giá
tr cho thành ph m cu i cùng.
Chu i giá tr theo nghĩa r ng là m t ph c h p nh ng ho t ñ ng do
nhi u ngư i tham gia khác nhau th c hi n (ngư i s n xu t sơ c p, ngư i ch
bi n, thương nhân, ngư i cung c p d ch v …) ñ bi n m t nguyên li u thô
thành thành ph m ñư c bán l . Chu i giá tr r ng b t ñ u t h th ng s n xu t
nguyên li u thô và chuy n d ch theo các m i liên k t v i các doanh nghi p
khác trong kinh doanh, l p ráp, ch bi n…Cách ti p c n theo nghĩa r ng
không xem xét các ho t ñ ng do m t doanh nghi p duy nh t ti n hành mà nó
xem xét các m i liên k t qua l i t khi nguyên li u thô ñưa s n xu t và k t n i
v i ngư i tiêu dùng, ñi u này bao hàm t t c các v n ñ t ch c và ñi u ph i,
các chi n lư c và quan h quy n l c c a nh ng ngư i tham gia khác nhau
trong chu i. Khái quát chu i giá tr theo nghĩa r ng ñư c th hi n (hình 1).
Hình 1: Mô t chu i giá tr
Cung c p Tr ng Phân lo i V n chuy n Tiêu th
- Thi t b Thu ho ch Ch bi n Phân ph i S d ng
- Phân bón S y khô ðóng gói Bán hàng
-Thu c b o tr sâu
S n xu t Hoàn thi n Giao d ch
thương
mai
Tiêu thV t tư
ñ u vào
Nông
dân Ngư i
thu gom
Ngư i
s n xu t
Ngư i
ch bi n
Ngư i
bán s Ngư i
xu t kh u
Ngư i
bán l Ngư i
tiêu dùng
Giá tr ñư c tăng thêm
Thông tin ñư c trao ñ i

Lu ng tư tư ng nghiên c u th nh t là phương pháp Fìliere (Filière
nghĩa là chu i, m ch) g m các trư ng phái tư duy và truy n th ng nghiên c u
khác nhau. Kh i ñ u phương pháp này ñư c dùng ñ phân tích h th ng nông
nghi p c a các nư c ñang phát tri n trong h th ng thu c ñ a c a Pháp
(Browne, J. Harhen, J. & Shivinan, J., 1996)[11]
. Phân tích ch y u làm công
c ñ nghiên c u cách th c mà các h th ng s n xu t nông nghi p (ñ c bi t là
cao su, bông, cà phê và d a) ñư c t ch c trong b i c nh các nư c phát tri n
(Eaton, C. and A. W. Shepherd, 2001)[12]
. Theo lu ng nghiên c u này, khung
Filière chú tr ng ñ c bi t ñ n cách các h th ng s n xu t ñ a phương ñư c k t
n i v i công nghi p ch bi n, thương m i, xu t kh u và tiêu dùng cu i cùng
(Fearne, A. and D. Hughes, 1998) [13]
.
Do ñó khái ni m chu i (Filière) luôn bao hàm nh n th c kinh nghi m
th c t ñư c s d ng ñ l p sơ ñ dòng chuy n ñ ng c a các hàng hóa và xác
ñ nh nh ng ngư i tham gia vào ho t ñ ng (Pagh, J.D.& Cooper, M.C, 1998)
[17]
. Tính h p lý c a chu i (Filière) hoàn toàn tương t như khái ni m chu i giá
tr m r ng ñã trình bày trên. Phương pháp chu i có hai lu ng, có vài ñi m
chung v i phân tích chu i giá tr ñó, g m:
Vi c ñánh giá chu i v m t kinh t và tài chính chú tr ng vào v n ñ
t o thu nh p và phân ph i l i nhu n trong chu i hàng hóa, và phân tách các
chi phí và thu nh p gi a các thành ph n ñư c kinh doanh n i ñ a và qu c t
ñ phân tích s nh hư ng c a chu i ñ n n n kinh t qu c dân và s ñóng góp
c a nó vào GDP theo “phương pháp nh hư ng”.
Phân tích có tính chú tr ng vào chi n lư c c a phương pháp chu i,
ñư c s d ng nhi u nh t trư ng ñ i h c Paris – Nanterre, m t s t ch c
nghiên c u như CIRAD và INRA và các t ch c phi chính ph làm v phát
tri n nông nghi p ñã nghiên c u m t cách có h th ng s tác ñ ng l n nhau
c a các m c tiêu, các c n tr và k t qu c a m i bên có liên quan trong chu i,

các chi n lư c cá nhân và t p th , cũng như các hình thái qui ñ nh mà Hugon
(1985) ñã xác ñ nh là có b n lo i liên quan ñ n chu i hàng hóa Châu Phi
ñư c phân tích g m: Quy ñ nh trong nư c, quy ñ nh v th trư ng, quy ñ nh
c a nhà nư c và quy ñ nh kinh doanh c a nông nghi p qu c t . Moustier và
Leplaideur (1989) ñã ñưa ra m t khung phân tích v t ch c chu i hàng hóa
(l p sơ ñ , các chi n lư c cá nhân và t p th , và hi u su t v m t giá c và t o
thu nh p, có tính ñ n v n ñ chuyên môn hóa c a nông dân và thương nhân
ngành th c ph m so v i chi n lư c ña d ng hóa [4]
.
Lu ng nghiên c u th hai liên quan ñ n công trình c a Micheal Porter
(1985) v các l i th c nh tranh. Porter ñã dùng khung phân tích chu i giá tr
ñ ñánh giá xem m t công ty nên t ñ nh v mình như th nào trên th trư ng và
trong m i quan h v i các nhà cung c p, khách hàng và ñ i th c nh tranh
khác. Ý tư ng v l i th c nh tranh c a m t doanh nghi p có th ñư c tóm t t
như sau: M t công ty có th cung c p cho khách hàng m t m t hàng ho c d ch
v có giá tr tương ñương v i ñ i th c nh tranh mình như th nào? Hay ta làm
th nào ñ m t doanh nghi p có th s n xu t m t m t hàng mà khách hàng s n
sàng mua v i giá cao hơn, ho c chi n lư c t o s khác bi t trên th trư ng?
Trong b i c nh này, khái ni m chu i giá tr ñư c s d ng như m t
khung khái ni m mà các doanh nghi p có th dùng ñ tìm ra các ngu n l i
th c nh tranh th c t và ti m tàng c a mình ñ dành l i th trên th trư ng.
Hơn th n a Porter l p lu n r ng các ngu n l i th c nh tranh không th tìm
ra n u nhìn vào công ty như m t t ng th . M t công ty c n ñư c phân tách
thành m t lo t các ho t ñ ng và có th tìm th y l i th c nh tranh trong m t
(ho c nhi u hơn) nh ng ho t ñ ng ñó. Porter phân bi t gi a các ho t ñ ng
sơ c p, tr c ti p góp ph n tăng thêm giá tr cho s n xu t hàng hóa (ho c d ch
v ) và các ho t ñ ng h tr có nh hư ng gián ti p ñ n giá tr cu i cùng c a
s n ph m.

Trong khung phân tích c a Porter, khái ni m v chu i giá tr không
trùng v i ý tư ng v chuy n ñ i v t ch t. Porter gi i thi u ý tư ng theo ñó
tính c nh tranh c a m t công ty không ch liên quan ñ n quy trình s n xu t.
Tính c nh tranh c a doanh nghi p có th phân tích b ng cách xem xét chu i
giá tr bao g m thi t k s n ph m, mua v t tư ñ u vào, h u c n, h u c n bên
ngoài, ti p th bán hàng và các d ch v h u mãi và d ch v h tr như l p k
ho ch chi n lư c, qu n lý ngu n nhân l c, ho t ñ ng nghiên c u…
Hình 2: Chu i giá tr c a Porter (1985)
Ngu n: (www.market4poor. org)
Do v y, trong khung phân tích c a Porter, khái ni m chu i giá tr ch áp
d ng trong kinh doanh. K t qu là phân tích chu i giá tr ch y u nh m h tr
các quy t ñ nh qu n lý và chi n lư c ñi u hành. Ví d m t phân tích v chu i
giá tr c a m t siêu th Châu Âu có th ch ra l i th c nh tranh c a siêu th
ñó so v i các ñ i th c nh tranh là kh năng cung c p rau qu nh p t nư c
ngoài (Goletti, F, 2005) [15]
.
Tìm ra ngu n l i th c nh tranh là thông tin có giá tr cho các m c ñích
kinh doanh. Ti p theo nh ng k t qu tìm ñư c ñó, doanh nghi p kinh doanh
siêu th có l s tăng cư ng c ng c m i quan h v i các nhà s n xu t hoa qu

nư c ngoài và chi n d ch qu ng cáo s chú ý ñ c bi t ñ n nh ng v n ñ này.
M t cách ñ tìm ra l i th c nh tranh là d a vào khái ni m “h th ng
giá tr ”. Có nghĩa là: Thay vì ch phân tích l i th c nh tranh c a m t công ty
duy nh t, có th xem các ho t ñ ng c a công ty như m t ph n c a m t chu i
các ho t ñ ng r ng hơn mà Porter g i là “h th ng giá tr ”. M t h th ng giá
tr bao g m các ho t ñ ng do t t c các công ty tham gia trong vi c s n xu t
m t hàng hóa ho c d ch v th c hi n, b t ñ u t nguyên li u thô ñ n phân
ph i ngư i tiêu dùng cu i cùng. Vì v y, khái ni m h th ng giá tr r ng hơn
so v i khái ni m “chu i giá tr c a doanh nghi p”. Tuy nhiên ch c n ch ra
r ng trong khung phân tích c a Porter, khái ni m h th ng giá tr ch y u là
công c giúp qu n lý ñi u hành ñưa ra các quy t ñ nh có tính ch t chi n lư c.
Hình 3: H th ng giá tr c a Porter (1985)
Ngu n: (www.markets4poor. org)
Lu ng tư tư ng m i ñây nh t là phương pháp ti p c n toàn c u, khái
ni m các chu i giá tr ñư c áp d ng ñ phân tích toàn c u hóa ñã ñư c các tác
gi (Gereffi and Korzeniewicz 1994; Kaplinsky 1999)[4]
và (Fearne, A. and D.
Hughes, 1998) [13]
. Kaplinsky và Morris 2001 ñã quan sát ñư c r ng trong quá
trình toàn c u hóa, ngư i ta nh n th y kho ng cách thu nh p trong n i ñ a và
gi a các nư c tăng lên. Các tác gi này l p lu n r ng phân tích chu i giá tr có
th giúp gi i thích quá trình này, nh t là trong m t vi n c nh năng ñ ng:
Th nh t, b ng cách l p sơ ñ chi ti t các ho t ñ ng trong chu i, phân
tích chu i giá tr s thu th p ñư c thông tin, phân tích ñư c nh ng kho n thu
Chu i giá tr
c a nhà cung
c p
Chu i giá tr
c a công ty
Chu i giá tr
c a ngư i
mua

nh p c a các bên tham gia trong chu i nh n ñư c s là t ng thu nh p c a
chu i giá tr .
Th hai, phân tích chu i giá tr có th làm sáng t vi c các công ty, vùng
và qu c gia ñư c k t n i v i n n kinh t toàn c u như th nào? Hình th c phân
tích này s giúp xác ñ nh ñư c k t qu phân ph i c a các h th ng s n xu t toàn
c u, các nhà s n xu t cá th ph i nâng cao năng su t và hi u qu các ho t ñ ng
và do ñó ñ t mình vào con ñư ng tăng trư ng thu nh p b n v ng.
S n ph m thu c t m t cây dư c li u hi n còn d ng gi n ñơn, các
m i liên k t gi a các tác nhân trong chu i còn y u và ñơn gi n. Trong khuôn
kh nghiên c u này, tác gi ti p c n chu i giá tr thu c t m ch bi n t cây
dư c theo theo lý thuy t Filiere và phương pháp c a Porter. Trong ñi u ki n
các tác nhân tham gia th trư ng thu c t m hi n ch th trư ng n i ñ a và s n
ph m thu c t m chưa ñư c phân ph i và phát tri n ñ t ñư c các yêu c u c a
toàn c u hóa.
c) Các thu t ng s d ng trong nghiên c u
Tác nhân: Là cá nhân, t ch c tham gia vào các ho t ñ ng thu hái,
tr ng c y, ch bi n, tiêu th , s d ng s n ph m thu c t m t cây dư c li u,
ho t ñ ng ñ c l p và t quy t ñ nh hành vi, hành ñ ng c a mình.
S n ph m: Là k t qu c a quá trình s n xu t/ho t ñ ng c a t ng tác
nhân. Trong chu i giá tr s n ph m dư c li u làm thu c t m, m i tác nhân ñ u
t o ra s n ph m c a riêng mình, giá tr s n ph m c a tác nhân trư c là chi phí
trung gian c a tác nhân li n k sau nó. Ch có s n ph m c a tác nhân cu i
cùng trư c khi ñ n tay ngư i tiêu dùng m i là s n ph m c a chu i giá tr .
M ch hàng: Là kho ng cách gi a hai tác nhân ho c m t xích trong
chu i hàng hoá, nó ch a ñ ng quan h kinh t gi a hai tác nhân và nh ng
ho t ñ ng chuy n d ch v s n ph m. Qua t ng m ch hàng giá tr s n ph m

ñư c tăng thêm và do ñó giá c cũng ñư c tăng thêm do các kho n giá tr m i
sáng t o ra t ng tác nhân.
Lu ng hàng: Nh ng m ch hàng liên ti p ñư c s p x p theo tr t t t
tác nhân ñ u tiên ñ n tác nhân cu i cùng s t o nên lu ng hàng và toàn b
chu i giá tr c a ngành hàng. Lu ng hàng th hi n s di chuy n các lu ng v t
ch t do k t qu ho t ñ ng kinh t c a h th ng tác nhân khác nhau t ng
công ño n ñ n t ng ch ng lo i c a s n ph m cu i cùng.
Lu ng v t ch t: Lu ng v t ch t bao g m m t t p h p liên ti p nh ng
s n ph m, giá tr gia tăng do các tác nhân t o ra ñư c lưu chuy n t tác nhân
này qua các tác nhân khác li n k nó trong t ng lu ng hàng.
2.1.2 ð c ñi m chu i giá tr cây dư c li u làm thu c t m và các tác nhân
tham gia
S d ng dư c li u có ngu n g c t thiên nhiên vào t m và tr li u m t
khái ni m ñã ñư c bi t ñ n t lâu và ñư c s d ng r ng rãi t r t lâu nhi u
nư c trên th gi i, ñây là phương pháp ñơn gi n ñ ch a m t s b nh như m t
ng , b nh xương kh p, ñau ñ u, c m cúm, v.v... ð c bi t v i ngư i Trung
Hoa thì hình th c t m th o dư c ñã ñư c dùng ph bi n cho nhà vua, hoàng
h u, các m n ph c v trong cung và t ng l p quý t c v i m c ñích làm ñ p
da, gi m căng th ng và làm ch m quá trình não hóa. Hi n nay, t m thu c hay
th o dư c là m t phương pháp ñư c dùng ph bi n trong ñi u tr v t lý tr li u
và ñư c s d ng ñ thay th m t s thu c trong ñi u tr m t s b nh mãn tính.
Chu i giá tr không ph i là m t khái ni m m i, cùng nghiên c u kênh
phân ph i, m ch hàng, lu ng ñi c a s n ph m, nhưng chu i giá tr s n ph m
có nh ng ñi m khác bi t rõ ràng v i ngành hàng s n ph m. Chu i giá tr t p
trung nhi u hơn v góc ñ l i ích tài chính, vi c thương m i hoá s n ph m,
tính ch t kinh doanh và l i nhu n c a các bên tham gia hơn là các th ch ,

hay cơ ch ph i h p, qu n lý nhà nư c, m i quan h c a các tác nhân trong
chu i. Phân tích chu i giá tr góp ph n h tr cho vi c phân tích ngành hàng.
Chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m là th trư ng còn
quy mô nh , s n ph m làm ra còn hình th c gi n ñơn, chưa có s chuyên
môn hoá cao. M t ngư i có th tham gia và ñ m nhi m các vai trò khác nhau,
t thu hái, ch bi n ñ n bán hàng cho ngư i tiêu dùng. ðây chính là nh ng
ñ c ñi m cơ b n c a hình th c s n xu t ti u nông, chưa có s chuyên môn
hóa, thi u tính chuyên nghi p trong c nh tranh trên th trư ng.
Các tác nhân tham gia chu i giá tr thu c t m cũng ñư c xác ñ nh trên
cơ s theo ñư ng ñi c a s n ph m t ngư i s n xu t ñ n ngư i tiêu dùng, qua
các kênh tiêu th khác nhau. Hi n nay, tác nhân s n xu t trong chu i giá tr
s n ph m thu c t m là ch y u là dân t c Dao ñ , có ki n th c v s d ng
dư c li u làm thu c. Các tác nhân thu gom, ch bi n, bán buôn bán l có s
tham gia c a ngư i ngoài c ng ñ ng, m t s cơ s ch bi n, d ch v t m
thu c do ngư i Kinh qu n lý. Tuy nhiên, do ngu n nguyên li u cho s n ph m
thu c t m ñư c khai thác chính trong t nhiên, nên các tác nhân tham gia
chu i giá tr c a s n ph m cây dư c li u làm thu c t m v n d ng t phát,
chưa chuyên nghi p và mang tính ch t c ng ñ ng. Do vây, các tác nhân tham
gia chu i cũng có nh ng ñ c ñi m khác bi t v i các nhân tương t trong
nghiên c u chu i giá tr ngành hàng khác.
Các ñ c ñi m n i b t c a chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm
thu c t m có th khái quát như sau:

B ng 1. ði m khác bi t c a tác nhân tham gia chu i giá tr s n ph m
thu c t m
STT N i dung
Chu i giá
tr
Chu i giá tr
thu c t m
1 C u trúc, phân b gi a các bên tham gia * *
2 So sánh kh năng c nh tranh c a s n ph m * *
3 Quan h gi a các bên tham gia * *
4 Qu n tr th trư ng * *
5 N i sinh hóa quan h th trư ng và các công
ngh s n xu t
*
6 Gi m giá thành và c i thi n ch t lư ng *
7 Gi m d tr , giá cung ng n ñ nh *
8 Gi m tính ph c t p c a trao ñ i *
9 ð u vào khai thác t t nhiên là chính *
(Ngu n: Tác gi t ng h p)
B n ch t c a chu i giá tr là cơ h i giao thương theo các c p ñ th
trư ng khác nhau, qua ñó quy t ñ nh s thành công c a m t s n ph m hay
d ch v xác ñ nh c th ; Các m i liên k t gi a các tác nhân các c p ñ khác
nhau trong chu i giá tr là ñi m m u ch t quy t ñ nh các l i ích, giá tr tăng
ho c gi m; Các m i liên k t hàng ngang gi a các tác nhân có th làm gi m
chi phí giao d ch, cho phép tăng quy mô c a nhà cung c p, tăng quy n thương
lư ng và t o ñi u ki n thu n l i cho vi c tiêu chu n hoá các tiêu chu n ch t
lư ng, d ch v , các quy t c, quy ñ nh c a các thành viên tham gia chu i giá
tr . Chu i giá tr h tr và thúc ñ y các th trư ng khác phát tri n trong quá
trình phát tri n c a nó như các d ch v tài chính, tư v n pháp lý, h t ng vi n
thông, ñi n, h t ng giao thông….

2.1.3 Vai trò và phân ph i l i ích c a các tác nhân trong chu i giá tr s n
ph m cây dư c li u làm thu c t m
Nh ng năm g n ñây, cùng v i s tăng trư ng và phát tri n c a n n kinh
t Vi t Nam, s phát tri n v thương m i và d ch v du l ch c a Sapa ngày
càng phát tri n. B t ñ u t sau năm 2002, khi các chương trình m c tiêu qu c
gia v xoá ñói gi m nghèo, cùng v i s ñóng góp tích c c c a các d án phát
tri n c a các t ch c qu c t tri n khai t i Lào Cai ñã mang l i s thay ñ i
nhanh chóng v kinh t , xã h i cho Sapa. S tăng trư ng, phát tri n nhanh ñã
thúc ñ y các ho t ñ ng s n xu t kinh doanh, các d ch v h tr du l ch cũng
ngày càng tăng lên c v s lư ng và ch t lư ng. ð ng bào dân t c nơi ñây ñã
bi t khai thác và phát huy nh ng th m nh s n có mà thiên nhiên ban t ng ñ
t o ra thu nh p, c i thi n ñ i s ng kinh t c a gia ñình, nh v y mà thoát ñư c
ñói, gi m ñư c nghèo. Tuy nhiên, v n ñ phát sinh và là thách th c th c s v i
các cơ quan qu n lý và các nhà ho ch ñ nh chính sách là vi c khai thác và s
d ng h p lý ngu n tài nguyên thiên nhiên ban t ng không ph i là ñi u d làm,
ñ c bi t là ngu n th o dư c quý hi m và không có kh năng nuôi tr ng.
Sau khi xác l p ñư c sơ ñ chu i giá tr , bư c ti p theo ñi vào nghiên
c u, ñánh giá sâu v các khía c nh c a chu i, trong ñó xác ñ nh chi phí và l i
nhu n là thư c ño ñ tính ñư c m c ñ hi u qu c a ñ ng v n kinh doanh và
ý nghĩa, giá tr c a kho n ñ u tư c a t ng tác nhân tham gia. Chi phí c a các
tác nhân tham gia chu i giá tr thu c t m g m chi phí v t ch t, chi phí d ch
v , l i nhu n, giá tr tăng thêm trên ñơn v s n ph m. Các chi phí, l i nhu n,
giá tr tăng thêm và cách xác ñ nh t ng lo i s ñư c di n gi i chi ti t trong
ph n phương pháp nghiên c u c a ñ tài.
Vi c nghiên c u và phân tích chu i giá tr b t ñ u t vi c xác ñ nh ai,
ñ i tư ng nào tham gia vào chu i, s phân ph i l i ích c a các ñ i tư ng
tham gia trong chu i, ñ t ñây xác ñ nh ai ñư c hư ng l i nhi u nh t, m c

ñ l i ích c a t ng tác nhân tham gia vào chu i ph thu c vào ñâu, cách th c
t ch c và v n hành chu i thu c t m hi n nay như th nào. ði u này ñ c bi t
quan tr ng v i c ng ñ ng dân t c ngư i Dao t i Sapa, khi vi c s n xu t, thu
hái, tiêu th s n ph m cây dư c li u làm thu c t m c a h hi n nay còn mang
tính nh l , thi u s quy ho ch và ñ nh hư ng theo hư ng b n v ng. Hay nói
cách khác, nghiên c u chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m
góp ph n làm rõ l i ích tài chính, l i nhu n c a t ng tác nhân khi tham gia
chu i giá tr .
K t qu nghiên c u chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m
s giúp các nhà qu n lý, các thành ph n tham gia vào chu i th y ñư c m c ñ
c n thi t c a vi c nâng cao giá tr gia tăng c a s n ph m trong ñi u ki n khan
hi m nguyên li u, cũng như vai trò c a vi c nâng c p chu i giá tr c a s n
ph m, nh m t i ưu các ho t ñ ng, các khâu trong quá trình s n xu t, ch bi n,
tiêu th ñ nâng c p, c i thi n ch t lư ng, ña d ng hoá s n ph m, phát huy
hi u qu tích c c c a th trư ng giúp các tác nhân trong chu i giá tr có ñư c
thêm giá tr gia tăng, ho c ti t ki m ñư c nguyên li u ñ u vào, gi m chi phí
trung gian c a s n ph m cu i cùng, ñ c bi t là c i thi n thu nh p cho ngư i
dân t c thi u s ñang s ng và sinh ho t trên ñ a bàn g n khu v c b o t n thiên
nhiên, r ng qu c gia Hoàng Liên.
M t trong nh ng vai trò quan tr ng c a nghiên c u chu i giá tr cây
dư c li u làm thu c t m là k t qu phân tích các m i quan h và cơ ch ñi u
ph i c a các bên tham gia trong chu i, ñi u này ñóng góp cho các nhà nghiên
c u, ho ch ñ nh chính sách, các nhà qu n lý trong vi c ñưa ra các bi n pháp
qu n lý, cơ ch chính sách và quy trình v n hành, ho c s p x p l i th ch
ñi u hành qu n lý, nâng cao năng l c c a các thành viên tham gia chu i.
Gi m thi u nh ng phát sinh tiêu c c, h n ch s lãng phí ngu n l c, tài
nguyên thiên nhiên trong quá trình thương m i hoá s n ph m, nh t là v i các

lo i cây dư c li u quý hi m, có nguy cơ tuy t ch ng.
K t qu nghiên c u chu i giá tr cũng là ti n ñ cho các bi n pháp can
thi p nh m nâng cao hi u qu th trư ng cho ngư i nghèo, hơn n a ngư i
nghèo Sapa l i t p trung vào ñ i tư ng dân t c thi u s , s ng t i các khu
v c khó khăn. ðây cũng là ñ i tư ng s ch u nhi u b t l i nh t v i nh ng v n
ñ v khó khăn c a xã h i như các r i ro c a thiên nhiên, th trư ng và xã h i
mang l i. ð c bi t là các r i ro v th i ti t khí h u c c ñoan, bi n ñ i khí h u
làm nh hư ng t i cây tr ng, v t nuôi hay ngu n t o thu nh p chính c a h
Nghiên c u chu i giá tr s n ph m làm thu c t m ñáp ng ñư c tính
th i s c a vi c gia tăng s c nh tranh c a các doanh nghi p, t ch c kinh t
v a và nh hi n nay trên ñ a bàn theo xu th phát tri n c a th trư ng. Nó s
ch ra ñư c nh ng ho t ñ ng c n có s h tr t bên ngoài mà b n thân n i t i
các t ch c, cá nhân tham gia trong chu i không th t c g ng ñư c, ví d
như chính sách h tr các t ch c nông dân trong vi c phát tri n công ngh
ch bi n cho s n ph m cây dư c li u làm thu c t m.
Trong chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m, không ph i
khách hàng nào cũng mang l i l i ích kinh t , hay giá tr gia tăng như nhau,
do v y vi c phân tích chi ti t các ñ i tư ng khách hàng cũng góp ph n làm
gi m các chi phí ñ u tư lãng phí ñ phát tri n khách hàng c a các tác nhân
trong chu i. Bên c nh ñó, nghiên c u ch rõ m i quan h và vi c phân b l i
ích gi a các nhân trong chu i, giúp các thành ph n tham gia nhìn nh n và xác
ñ nh rõ ñư c rõ ñ i tư ng khách hàng m c tiêu c a mình, ñi u này mang l i
l i ích r t l n v i các doanh nghi p nh , làm tăng kh năng h i nh p khi tham
gia th trư ng, t p trung ñư c ngu n l c ñ tăng kh năng c nh tranh.
Qua các ph n h i c a các ñ i tư ng tham gia trong chu i giá tr s n
ph m, các tác nhân tham gia t ng m t xich c a chu i có ñư c nh ng thông tin
xác ñáng ñ c i thi n s n ph m, ch t lư ng, m u mã và các khía c nh khác

c a s n ph m ñ mang ñ n cho khách hàng thêm các giá tr gia tăng, nh ñó
có cơ h i thu ñư c nhi u l i nhu n cho nh ng ho t ñ ng c i thi n ñó.
2.1.4 Phương pháp xác ñ nh chu i giá tr cây dư c li u làm thu c t m
a) l p sơ ñ chu i giá tr
Lĩnh v c
quan tâm
ði m b t ñ u V n ñ mô t
Phân ph i thu
nh p
Ngư i tiêu dùng cu i
cùng trong chu i
Ngư c l i toàn b chu i t ngư i bán l
ñ n các trung gian và ngư i s n xu t
Vai trò c a
ñơn v bán l
Các cơ s t m thu c
và các ñ i lý bán l
ði theo các lo i khách hàng và ngư c
l i t ngư i cung ng, ngư i s n xu t
Vai trò c a
các trung
gian
Bên mua ñ c l p, ch
bi n, bán buôn
Ngư c l i t i ngư i s n xu t và cung
ng trong cùng chu i, và hư ng lên t i
ñơn v bán l
H s n xu t,
thu hái
H gia ñình thu hái,
tr ng c y dư c li u
Hư ng lên t i cơ s ch bi n, thương
m i và khách hàng c a h . Ngư c l i
t i cơ s cung c p ñ u vào
Gi i, ñ tu i
và dân t c
Lao ñ ng n
S d ng lao ñ ng n trong chu i giá tr ,
ñ tu i tham gia ho t ñ ng
B ng m i quan h gi a các tác nhân trong chu i giá tr s n ph m cây
dư c li u làm thu c t m, thúc ñ y quá trình liên k t và ph thu c l n nhau
gi a các cá nhân, t ch c có xu t phát ñi m khác nhau, ho t ñ ng nh ng
lĩnh v c khác nhau ñ cùng ñ t m t m c tiêu, l i ích v thu nh p. M i quan
h càng lâu dài, cùng nhau gi i quy t các v n ñ trong quá trình tri n khai
khai thác s n ph m, t o ra cho các cam k t b n v ng hơn nh ng văn b n pháp

lý và nh ng giá tr vô hình l n hơn nhi u nh ng gì v n có thu n tuý. Ví d
như vi c giao lưu văn hoá gi a nhà xu t kh u và ngư i s n xu t, ch bi n tinh
d u massage, m t trong nh ng s n ph m có ngu n g c t cây dư c li u, ho t
ñ ng giúp các nhà xu t kh u hi u rõ v quy trình s n xu t, hao phí lao ñ ng
và công ngh tri n khai, ñ truy n t i t i khách hàng c a mình v giá tr c a
s n ph m, trong ñó có c trách nhi m xã h i c a công ty (CSR).
Như v y, nghiên c u chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c
t m t i Sapa có th làm cơ s ban ñ u cho vi c hình thành các ho t ñ ng d
án, h tr cho phát tri n chu i giá tr thu c t m c a ñ ng bào dân t c Dao
cũng như hư ng ñ n vi c quy ho ch, phát tri n sinh k b n v ng, hài hòa gi a
m c ñích khai thác và s d ng h p lý ngu n tài nguyên thiên nhiên. ð làm
rõ v n ñ này, c n xem xét cách th c xác ñ nh chu i giá tr , s phân b l i ích
và vai trò c a t ng tác nhân tham gia trong chu i. Các s li u ñi kèm v i b n
ñ chu i giá tr : (i) giá tr t ng s n lư ng; (ii) giá tr s n lư ng ròng (t ng s n
lư ng tr ñi chi phí ñ u vào trung gian); (iii) chu chuy n v t ch t c a hàng
hoá trong chu i;
(iv) chu chuy n c a các d ch v , tư v n và k năng trong chu i, công ngh ;
(v) kh năng t o vi c làm, có th phân lo i theo h p ñ ng/không có h p ñ ng,
gi i, tu i, dân t c; (vi) ñ c ñi m c a khu v c bán s n ph m: bán buôn/bán l ,
t p trung tiêu th và m t s ngư i mua l n, s lư ng ngư i mua; (vii) xu t
nh p kh u ñi ñâu/ b t ñ u t ñ a bàn, hình th c s n ph m nào?
b) Qu n tr th trư ng
Nghiên c u qu n tr th trư ng ñ ph n ánh s tương tác gi a các tác nhân
trong chu i giá tr , ph n ánh d ng c u trúc t ch c nh t ñ nh ch không ph i là
quan h th trư ng ng u nhiên. N i dung xem xét ñ n các y u t như ñ c ñi m
s n ph m, quy trình công ngh và các d ch v h tr có vai trò nh hư ng t i

vi c xác ñ nh các ho t ñ ng, tác nhân, vai trò và ch c năng trong chu i.
Qu n tr th trư ng có vai trò ñi u ph i quan tr ng trong quá trình ñi u
ph i quy n l c và xác ñ nh ñ c ñi m c a các thành ph n tham gia trong toàn
b các khâu trong chu i giá tr . Phân bi t gi a ñi m nút (có th thay ñ i t tác
nhân này sang tác nhân khác theo th i gian) và vai trò d n d t trong chu i giá
tr (n m thương hi u/marketing hay n m vai trò ñi u ph i và qu n lý).
Quy n l c trong chu i giá tr có th th c hi n trong 2 d ng : (i) nh
hư ng ñ n chi u hư ng phát tri n c a chu i (buyer- or supplier-driven); (ii)
ch ñ ng qu n lý và ñi u ph i s v n hành c a các khâu trong chu i ñ ñưa ra
các ho t ñ ng mong mu n.
2.1.5 Nhân t nh hư ng ñ n chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm
thu c t m
Trong ngu n tài nguyên Vi t Nam nói chung và các t nh mi n núi phía
B c nói riêng, cây dư c li u có vai trò quan tr ng ñ i s ng kinh t , sinh ho t
c a c ng ñ ng dân cư, là m t trong nh ng ngu n tài nguyên b n ñ a có giá tr
s d ng và giá tr kinh t xã h i. Khai thác và s d ng h p lý ngu n tài
nguyên này g n li n v i m c tiêu phát tri n sinh k b n v ng, ñây là m t
trong nh ng n i dung quan tr ng trong chi n lư c phát tri n c a ngành nông
lâm s n Vi t Nam, cũng như th c hi n n i dung c a chương trình qu c gia
v xóa ñói gi m nghèo. Cây dư c li u làm thu c t m ñư c ngư i ñ ng bào
dân t c Dao Sapa khai thác và s d ng ban ñ u cho m c ñích chăm sóc và
b o v s c kh e gia ñình theo kinh nghi m c truy n. T năm 2005, dư i s
h tr ngu n l c tài chính, khoa h c c a các ñơn v nghiên c u và c a các t
ch c qu c t , bài thu c t m t cây dư c li u c a ngư i Dao ñ Sapa ñư c ph
bi n và b t ñ u tr thành s n ph m thương m i. Bên c nh s phát hi n và h
tr c a các ñơn v nghiên c u, các cá nhân và doanh nghi p cũng b t ñ u
quan tâm và qu ng bá s n ph m thu c t m, ñi ñ u là các nhà hàng, khách s n

t i Sapa, qu ng bá khai thác d ch v t bài thu c t m là m t hình th c tăng
thêm thu nh p cho ñơn v .
Do b khai thác liên t c trong nhi u năm, ít ñư c chú ý t i tái sinh và
nuôi tr ng, ngu n cung c p cây dư c li u ngày càng h n ch , s lư ng các
loài gi m d n theo th i gian và kh i lư ng khai thác. Bên c nh nh hư ng
chung c a vi c khai thác b a bãi và chưa ñư c quy ho ch c a các loài cây
dư c li u có ngu n g c t nhiên, chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm
thu c t m Sapa còn có ch u tác ñ ng c a các y u t sau:
Khai thác và ch bi n cây dư c li u làm thu c t m b t ngu n t kinh
nghi m c truy n c a các gia ñình, v y nên vi c phát tri n s n ph m mang
tính hàng hóa th c s còn nhi u h n ch , ph n l n các s n ph m khai thác ñ u
ñem bán d ng tươi, kh i lư ng s n ph m ñưa và ch bi n, bao gói ñ
thương m i hóa còn khá khiêm t n. M t khác, do là bài thu c c truy n, nên
vi c ph bi n công ngh thu hái, b o qu n s n ph m không có s ñ ng nh t
và mang tính t phát. ðây là m t trong nh ng y u t tác ñ ng tiêu c c t i
vi c nâng c p giá tr s n ph m cũng như giá tr gia tăng trong t ng m t xích
c a chu i giá tr .
ð ng bào dân t c Dao ch y u m i t t nghi p ph thông cơ s , l i s ng
các khu v c khó khăn, kh năng giao ti p b ng ngôn ng ph thông h n ch
nên năng l c ti p nh n, x lý thông tin th trư ng còn r t y u, ñây cũng là h n
ch không nh trong vi c n i sinh hóa các quan h th trư ng và chia s thông
tin phi giá c v i các ñ i tư ng tham gia khác trong chu i giá tr s n ph m
thu c t m.
Dư i tác ñ ng c a n n kinh t th trư ng cùng s phát tri n m nh m
c a ngành du l ch Sapa, th trư ng s n ph m cây du c li u làm thu c t m c a
ñ ng bào dân t c Dao ñ có cơ h i phát tri n và vươn ra ngoài lãnh th Vi t
Nam. Tuy nhiên, văn hóa trong ng x và làm vi c c a ñ ng bào còn mang

tính ch t ti u nông, kh năng liên k t và h p tác còn r t y u, ñ c bi t là các h
t c b n ñ a trong ñ i s ng văn hóa tinh th n. ðây là m t trong nh ng c n tr
làm gi m giá tr s n ph m cũng như vi c tăng giá tr gia tăng trong chu i khi
qu ng bá và tiêu th s n ph m nư c ngoài.
M t trong nh ng y u t có tác ñ ng t i s tăng trư ng và phát tri n c a
các t ch c, ñơn v s n xu t và kinh doanh s n ph m cây dư c li u làm thu c
t m là s h tr v các cơ ch chính sách tr c ti p cho các ñ i tư ng này. Cây
dư c li u làm thu c t m có cơ h i ñ ñ mang l i ngu n thu nh p chính cho
c ng ñ ng dân cư. Tuy v y, ñ tăng trư ng và phát tri n m t cách b n v ng
c n có s h tr c a ñ a phương cũng như h th ng qu n lý nhà nư c cho các
ho t ñ ng, d ch v n m ngoài kh năng s n xu t nh , trình ñ chuyên môn
hóa th p như cung c p thông tin th trư ng, xúc ti n thương m i, chính sách
tín d ng, thu …
2.2 Cơ s th c ti n
2.2.1 M t s nghiên c u v chu i giá tr s n ph m trên th gi i và Vi t
Nam
Trên th gi i ngư i ta ñã áp d ng lý thuy t chu i giá tr vào vi c
nghiên c u các s n ph m nông nghi p, công nghi p và d ch v nh m nâng
cao tính c nh tranh c a s n ph m và c i thi n giá tr gia tăng cho s n ph m
cũng như ñem l i l i nhu n nhi u hơn cho các bên tham gia. Ngư i ta ñã nh n
th y t m quan tr ng c a liên k t gi a các bên tham gia trong thương m i qu c
t như trư ng h p thành công c a ô tô Nh t B n vào nh ng năm 1970. Trong
th p niên 80 và 90 trên th gi i ngư i ta quan tâm nhi u ñ n chu i giá tr , ñ c
bi t là qu n lý chu i cung c p, chu i giá tr quan tâm ñ n vi c chia s thông
tin gi a các bên tham gia ñ gi m chi phí v m t th i gian, gi m giá thành s n
ph m, tăng hi u qu trong vi c ñáp ng nhu c u khách hàng và tăng giá tr

cho s n ph m ñó.
Fearne và Hughes cũng ñã phân tích ñư c ưu ñi m và như c ñi m c a
vi c áp d ng chu i giá tr trong kinh doanh. V ưu ñi m gi m m c ñ ph c
t p trong mua và bán, gi m chi phí và tăng ch t lư ng s n ph m, giá c ñ u
vào n ñ nh, gi m th i gian tìm ki m nh ng nhà cung c p m i, cùng nhau
th c thi k ho ch và chia s thông tin d a trên s tin tư ng l n nhau. Bên
c nh ñó phát hi n ra nh ng như c ñi m khi áp d ng chu i giá tr là tăng s
ph thu c gi a các bên tham gia chu i, gi m s c nh tranh gi a ngư i mua và
ngư i bán, phát sinh chi phí m i trong chu i. (Fearne, A. and D. Hughes,
1998) [12]
Vi t Nam vi c áp d ng chu i giá tr trong th c t ñã ñư c nhi u t
ch c qu c t như t ch c GTZ, ACI, SNV, CIRAD, Ngân hàng phát tri n
Châu Á ph i h p cùng các cơ quan chính ph Vi t Nam ti n hành nghiên c u,
tri n khai các d án h tr nh m phát tri n. T ch c SNV ñã nghiên c u
chu i giá tr ngành cói c a t nh Ninh Bình nh m năng cao năng l c c nh tranh
ngành cói qua phát tri n chu i giá tr trình bày h i th o “Ngành cói Vi t
Nam - H p tác ñ tăng trư ng” Ngày 04/12/2008 t i Ninh Bình do Nico
Janssen, c v n cao c p – SNV. Sau khi ti n hành chương trình nghiên c u t
ch c SNV ñã giúp chuy n giao ki n th c t nhà nghiên c u ñ n nông dân,
nâng cao năng l c c a nhóm k thu t ñ a phương v cung c p d ch v khuy n
nông, h tr quá trình ho ch ñ nh chính sách liên quan ñ n ngành cói c a t nh,
h tr thành l p các nhóm ñ i di n như nông dân tr ng và ch bi n cói, hi p
h i cói, phát tri n th trư ng cho công ngh sau thu ho ch, c i thi n vi c ti p
c n th trư ng…(SNV, 2009) [10]
Trung tâm Tin h c Nông nghi p và Phát tri n nông thôn (ICARD),
Vi n Nghiên c u Chè Vi t Nam (VTRI), Vi n Nghiên c u Rau qu Vi t Nam
(IFFAV) và Công ty Tư v n Nông s n Qu c t (ACI) ph i h p th c hi n dư i

s tài tr c a Ngân hàng Phát tri n Châu Á. Nghiên c u v chu i giá tr chè
trong khuôn kh d án nâng cao hi u qu ho t ñ ng c a th trư ng cho Ngư i
nghèo do ngân hàng phát tri n Châu Á và qu phát tri n Qu c t c a Anh
ñ ng tài tr .
Chương trình h p tác phát tri n doanh nghi p nh gi a B k ho ch
ñ u tư và T ch c h tr phát tri n k thu t ð c (GTZ) ñã tri n khai d án
“Phát tri n chu i giá tr trái bơ ð k Lăk” t tháng 3/2007 có s tham gia c a
Công ty Fresh Studio Innovation Asia Ltd, DOST, CSTA, WASI, AEC. M c
ñích c a d án là xây d ng chu i giá tr trái bơ nh m kh c ph c nh ng ñi m
y u trong chu i, ví d như ngu n cung không ñ ng ñ u, s n xu t và v n hành
không chuyên nghi p d n ñ n t l hư h i cao, l i nhu n cho các tác nhân
tham gia th p. Trư c ñây ð k Lăk cây bơ ch y u ñư c tr ng ñ làm bóng
mát và ch n gió xung quanh cánh ñ ng cà phê, lĩnh v c qu bơ ð k Lăk
chưa ñư c các nhà ho ch ñ nh chính sách ñ ý. Sau khi tri n khai d án “Phát
tri n chu i giá tr ð k Lăk” ñã làm nâng cao nh n th c gi a ngư i l p chính
sách t nh v t m quan tr ng kinh t c a qu bơ ð k Lăk (MPI - GTZ
SMEDP, 2007) [6]
Giá tr gia tăng ñ t ñư c t các ho t ñ ng xây d ng thương hi u, ñóng
gói, thi t k và marketing ñã mang l i giá bán cao hơn cho ngư i s n xu t và
lư ng hàng hoá tiêu th nhi u hơn. Trong nhi u trư ng h p, các s n ph m ñã
có ñư c th trư ng m i các khu thương m i, siêu th l n Hà N i và thành
ph H Chí Minh, m t s s n ph m ñã có ñư c th trư ng xu t kh u. Ti p c n
và phát tri n th trư ng ñư c c i thi n thông qua các ho t ñ ng nâng c p chu i
và m i quan h h p tác c a các tác nhân trong chu i. [8]
T i khu v c phía B c chương trình GTZ cũng h tr tri n khai d án
“Phân tích chu i giá tr rau c i ng t t i t nh Hưng Yên” t ñ u năm 2008 v i
s tham gia c a công ty Fresh Studio Innovation Asia Ltd, S nông nghi p và

Phát tri n nông thôn t nh Hưng Yên (DARD). M c ñích c a d án là cùng các
bên liên quan ñ n chu i c i ng t t o ra phương hư ng phát tri n và l p k
ho ch can thi p trên cơ s yêu c u th trư ng nh m thúc ñ y chu i gía tr rau
c i ng t thành công hơn, có kh năng c nh tranh cao hơn t ñó mang l i l i
ích cho t t c các bên tham gia [7]
Ngân hàng phát tri n châu Á (ADB) h tr v m t tài chính ñ tri n
khai hàng lo t các nghiên c u nh m ‘‘Nâng cao hi u qu th trư ng cho ngư i
nghèo’’ – (M4P), v i m c tiêu ñánh giá các ñi u ki n ñ gia tăng s tham gia
c a ngư i nghèo vào kênh ngành hàng s n ph m th c ph m, nông s n ñư c
ñi u ph i b i các siêu th và các ñi m bán hàng truy n th ng. Thúc ñ y s phát
tri n chu i và tăng thêm giá tr gia tăng cho các s n ph m nông nghi p. [4]
Như v y, v i m t s minh ch ng nêu trên, ch ng t r ng nghiên c u
chu i giá tr Vi t Nam ñã ñư c quan tâm c p ñ vĩ mô và vi mô, ñư c
ti n hành tri n khai r ng rãi trên nhi u ngành, ñ c bi t là các s n ph m nông
s n và rau qu . Tuy nhiên, vi c nghiên c u chu i giá tr cho các s n ph m lâm
s n ngoài g , s n ph m t cây dư c li u còn ít ñư c ñ c p, ñ c bi t là các
s n ph m có kh năng phát tri n thành hàng hoá, t o thu nh p kinh t n ñ nh,
giúp ngư i dân xoá ñói gi m nghèo t i các vùng khó khăn, vùng ñ ng bào
dân t c thi u s .
2.2.2 Nh ng v n ñ ñ t ra cho nghiên c u chu i giá tr cây dư c li u làm
thu c t m t i Sapa – Lào Cai
Trong b i c nh toàn c u hoá, th trư ng các m t hàng nông nghi p, tiêu
dùng trên th gi i có cơ h i c nh tranh quy t li t và ñang có xu hư ng gi m
giá và không n ñ nh làm n y sinh nhu c u c p bách là ph i tìm ra cách làm
gi m chi phí, tăng kh năng c nh tranh c a s n ph m mà v n ph i ñ m b o
tăng giá tr cho các cá nhân và t ch c tham gia vào s n xu t, trao ñ i và phân
ph i s n ph m ñó.

Vi t Nam có l i th so sánh v các s n ph m nông s n nhi t ñ i, như
g o, chè, cà phê, hoa qu … Ngành s n xu t nông nghi p ñã phát tri n m nh
trong nhi u th p k qua, nhưng giá tr s n ph m nông s n c a Vi t Nam v n
b ñánh giá th p hơn th c t và ch u nhi u khi lưu thông trên thi trư ng trong
nư c cũng như trên th gi i.
Sau năm 2005, k t thúc d án “C i cách phát tri n dư c li u Sa Pa”
dư i s h tr k thu t và tài chính c a ð i h c Dư c Hà N i, ð i h c nông
nghi p Hà N i và t ch c Forest Herbs Research (FHR), H i khám phá môi
trư ng (Frontier), t ch c ñ ng th c v t qu c t (FFI), k t qu d án ñã làm
cơ s ñ các cá nhân, t ch c tham gia phát tri n và thương m i hoá s n ph m
tinh d u, massage, thu c t m t i Sapa. Tuy v y, k t qu c a d án này chưa
ñưa ra ñư c m t b c tranh rõ ràng v các tác nhân liên quan ñ n chu i giá tr
cây dư c li u ra các ch ph m, ñ c bi t là cây dư c li u làm thu c t m, s n
ph m ñi theo hư ng phát tri n s n ph m b n ñ a, quan h gi a các tác nhân
v i nhau và giá tr tăng thêm t i m i m t xích, các thu n l i, cơ h i, khó khăn
hay thách th c ñ i v i t ng ñ i tư ng tham gia chu i s n ph m thu c t m.
Nghiên c u này s là m t thông tin c n thi t cho các tác nhân cũng như
các nhà qu n lý, ho ch ñ nh chính sách trong vi c thi t k các ho t ñ ng làm
tăng giá tr s n ph m cũng như can thi p ñ c ng c m i quan h gi a các tác
nhân, ñ m b o l i ích c a các bên tham gia cũng như vi c phát tri n sinh k
b n v ng cho ngư i nghèo.
S n ph m thu c t m có ngu n g c t cây dư c li u là m t trong nhưng
s n ph m có ti m năng l n trong vi c xóa ñói gi m nghèo, cây dư c li u ph
bi n t i các vùng núi cao, ñư c tr ng và thu hái vùng dân t c thi u s nơi có
t l ñói nghèo cao ñòi h i ít ñ u vào và là cây tr ng c n nhi u lao ñ ng ngoài
ra r i ro thua l là tương ñ i th p. S n ph m thu c t m ñư c ph bi n, thương
m i hoá ngày càng ph bi n ñóng vai trò tăng thu nh p và t o công ăn vi c

làm cho ngư i lao ñ ng, có nhi u ñóng góp v m t xã h i.
ð phát tri n b n v ng ñòi h i các tác nhân trong chu i giá tr s n
ph m thu c t m t ngư i s n xu t ñ n ngư i thu mua, kinh doanh, phân
ph i… ñ u có m i quan tâm chung như làm th nào ñ vư t qua nh ng khó
khăn, tăng doanh thu, c i ti n ch t lư ng, giá tr gia tăng s n ph m ñư c cao
hơn… Ch có hình th c h p tác và liên k t t t gi a các tác nhân, ch th trong
chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m, m i t o ra cơ h i ñ gi m
chi phí, ki m soát ñư c ngu n l c, hài hoà l i ích gi a vi c khai thác và qu n
lý tài nguyên thiên nhiên, góp ph n xoá ñói gi m nghèo. Nghiên c u chu i
giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m giúp vi c xác ñ nh rõ các y u t
nh hư ng, c n tr t i vi c nâng c p chu i, t o s gia tăng giá tr trong chu i
ngay t các m t xích liên k t trong chu i, cũng như cách t ch c, các th ch ,
các chính sách c a nhà nư c và ñ a phương. ði u này ñ c bi t quan tr ng
trong giai ño n hi n nay, b i ngu n cung nguyên li u làm thu c t m hi n nay
ch y u khai thác t t nhiên, vi c nghiên c u nuôi, tr ng và phát tri n thành
các mô hình hay phát tri n t i c ng ñ ng còn r t h n ch .
Vi c khai thác ngu n tài nguyên s n có t t nhiên không ch nh
hư ng t i gi m kh i lư ng khai thác hàng năm c a t ng lo i cây dư c li u,
hình th c này còn ti m n các nguy cơ r i ro trong qu n lý và b o v khu
vư n b o t n qu c gia Hoàng Liên. Do v y vi c làm rõ vai trò c a t ng tác
nhân, xác ñ nh các y u t nh hư ng tích c c, tiêu c c là m t ho t ñ ng c n
thi t ñ làm căn c ñưa ra cách c i thi n, các gi i pháp qu n lý và h n ch
các r i ro, nâng cao giá tr s n ph m thu c t m và ñ m b o l i ích c a các bên
tham gia.

3. ð C ðI M ð A BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
3.1 ð c ñi m ñ a bàn nghiên c u
3.1.1 ði u ki n t nhiên
Sa Pa là huy n thu c khu v c núi cao nh t c a t nh Lào Cai, n m
sư n ðông c a dãy núi Hoàng Liên Sơn, to ñ ñ a lý 220
07' ñ n 220
28'46''
vĩ ñ B c và 1030
43'28'' ñ n 1040
04'15'' kinh ñ ðông. Di n tích c a huy n là
68.329,09 ha, ñ cao trung bình là 1.500m so v i m t bi n. ð a hình c a
huy n b chia c t b i các dãy núi l n, phân b t ñ cao 200 – 3143m so v i
m t bi n. ð d c trung bình 30 - 35o
và có th ñ n 45o
, ñư c chia thành 3
vùng như: vùng thư ng huy n g m xã: B n Khoang, T Giàng Phìn, T Phìn,
v.v., trung huy n g m: Lao Ch i, T Van, H u Thào, S Pán, v.v. và h
huy n g m: B n H , Thanh Phú, N m Sài, v.v. Vùng thư ng huy n và h
huy n ñư c chia thành sư n khu t gió và ñón gió. Như v y, ñ a bàn huy n
Sapa ñư c chia thành 5 ti u vùng sinh thái khác nhau ( b ng 2).
B ng 2. Các ti u vùng sinh thái c a huy n Sa Pa
ð cao (m)
Vùng núi cao 3.143
(1) T Giàng Phìn, B n Khoang, San S H , Lao Ch i, T Van 2.200
Vùng thư ng huy n
Sư n khu t gió Sư n ñón gió
(2) H u Thào, T Van,
T Phìn
(3) Lao Ch i, Trung Ch i, B n Khoang,
Sa P , San S H , T Giàng Phìn, Ô Quí
H , Th tr n Sapa
1600
Vùng h huy n
(4) B n H , N m Cang,
N m Sài
(5) S Pán, Thanh Kim, B n Phùng,
Thanh Phú, Su i Th u 700
(Ngu n: Phòng kinh t huy n Sapa 2009)

V i ñ c thù c a v trí ñ a lý, ñ a hình, ñ a ch t b chia c t ph c t p t o
cho Sa Pa có khí h u ñ c bi t, khí h u ña d ng phân b c khí h u nhi t ñ i,
á nhi t ñ i, ôn ñ i và núi cao, nhi t ñ trung bình 16 - 180
C. Lư ng mưa
trung bình năm t 2.800 ñ n 3.400mm. Do các ñ c ñi m v ñ a lý, ñ a hình ña
d ng ñã hình thành nên các vùng sinh thái khác nhau, d n ñ n s phong phú
v h th c v t, nông lâm s n, các loài thu c quý hi m, ñ c h u c n b o t n
(không/khó có kh năng tr ng, s n xu t thành hàng hoá).
V thu văn: Sa Pa có m ng lư i su i là 0,7 - 1,0 km/km2
, t ng di n tích
lưu v c là 713 km2
, có 2 h su i chính ñ ra sông H ng là Ngòi Bo và Ngòi
Dum. Hàng năm khu v c huy n ti p nh n lư ng nư c mưa 1,63 t m3
. ðây là
ñi u ki n thu n l i cho phát tri n s n xu t cây tr ng nông nghi p và dư c li u t i
ñ a bàn huy n.
Tài nguyên ñ t c a huy n Sa Pa ñư c phân b theo các ti u vùng sinh
thái khác nhau, g m 4 nhóm ñ t chính là ñ t mùn Alit trên núi cao, ñ t mùn
vàng ñ trên núi cao, ñ t Feralit trên ñá cát và ñ t Feralit bi n ñ i do canh tác
lúa, có hai nhóm ñ t có giá tr l n trong s n xu t cây dư c li u là nhóm ñ t
mùn Alit và ñ t mùn vàng ñ (b ng 3).
B ng 3. Các nhóm ñ t chính c a huy n Sa Pa
STT NHÓM ð T
PHÂN B
(ð CAO)
DI N
TÍCH
(HA)
T L
(%)
1 ð t mùn Alit > 1.700 m 12.186 18,0
2 ð t mùn vàng ñ 700 - 1.700 44.365 65,3
3 ð t Feralit trên ñá cát 400 - 700 3.533 5,2
4 ð t Feralit bi n ñ i do tr ng lúa 1.380 2,0
5 ð t khác 6.672 9,5
(Ngu n: Phòng kinh t huy n Sapa 2009)

Phân b trên khu v c núi cao là ñ t mùn Alít, ñai khí h u l nh do ñó quá
trình phong hoá và phân hu ch t h u cơ di n ra ch m. T ng th m m c d y (t i
80cm). Xu t hi n các th m th c v t h n giao lá r ng - lá kim khá l n, phân b
các xã: T Giàng Phìn, B n Khoang, San S H , T Van. Nhóm ñ t này không
có ý nghĩa nhi u trong s n xu t hàng hoá nông nghi p. Tuy nhiên, ñây là khu
v c phân b c a nhi u loài cây thu c quý hi m như: Sâm vũ di p, Sâm tam th t,
Hoàng liên chân gà, Thông ñ , Hoàng liên ô rô, v.v... Và là nơi t p trung nhi u
lo i dư c li u quý không có kh năng s n xu t tr thành hàng hoá.
ð t mùn vàng ñ trên núi cao là nhóm ñ t chi m di n tích l n nh t
huy n (65,3%), phân b h u kh p các xã trong huy n, ñây là lo i ñ t có thành
ph n cơ gi i th t nh , cát pha thích h p v i nhi u lo i cây tr ng lâm nghi p,
công nghi p, dư c li u và cây ăn qu .
Nhìn chung, Sa Pa là m t huy n có ñi u ki n khí h u ña d ng, phân b
t vùng nhi t ñ i ñ n á nhi t ñ i, ôn ñ i và núi cao, c năm h u như không có
bão và gió khô nóng. Trong ñó có nh ng ti u vùng có ñi u ki n khí h u và ñ t
ñ c bi t. ðây là ñ c thù mang l i cho Sapa h th c v t và cây thu c ña d ng,
phong phú, ñ c bi t là có nhi u lo i cây thu c quý hi m, khó th s n xu t c n
có s qu n lý trong khai thác ñ mang l i tính b n v ng trong t nhiên và hài
hoà l i ích kinh t xã h i.
3.1.2 ði u ki n kinh t , xã h i
Huy n Sa Pa ñư c chia thành 18 ñơn v hành chính (bao g m 17 xã và 1
th tr n), phân b các ñai khí h u khác nhau. T ng dân s tòan huy n là 54.450
ngư i, thu c 6 dân t c chính là: dân t c Mông (52,5%), Dao (25%), Tày, Giáy,
Sa Phó và Kinh. C ng ñ ng ngư i Kinh phân b ch y u th tr n Sapa; ngư i
Dao phân b h u như m i xã trong huy n, trong ñó t p trung T Phìn, B n
Khoang, T Giàng Phìn. C ng ñ ng ngư i Dao có r t nhi u tri th c trong s
d ng các lo i cây c , th o m c, dư c li u trong các bài thu c c truy n.
S n xu t nông nghi p và d ch v du l ch là ho t ñ ng kinh t mang l i thu

nh p chính c a dân cư các xã c a huy n Sapa. V i ñi u ki n ưu ñãi c a t nhiên,
nét riêng bi t trong s n xu t nông nghi p Sa Pa là ngư i dân tr ng r t nhi u
s n ph m n i ti ng t : Cây cây ăn qu , cây dư c li u, cây rau, hoa, ... Trong ñó,
cây dư c li u Th o qu v i di n tích là trên 3.600 ha (trong ñó di n tích cho thu
ho ch 3.200ha), ñã mang l i ngu n thu nh p l n cho nhi u h gia ñình (t p trung
nh ng xã có di n tích r ng l n như: xã N m Cang, B n Khoang, T Van, ...),
góp ph n n ñ nh ñ i s ng và tăng thu nh p cho ngư i dân. G n ñây, v i s phát
tri n c a d ch v t m thu c ngư i Dao, thu nh p t s n ph m dư c li u khai thác
làm thu c t m cũng ñóng góp m t ph n ñáng k vào thu nh p c a các h gia
ñình ñ ng bào cư trú t i các khu v c có ñi m du l ch, thăm quan.
Ho t ñ ng d ch v du l ch cũng mang l i ngu n thu ñáng k cho ngư i
dân, bao g m các ho t ñ ng chính là: (1) Cho thuê nhà ngh , (2) Hư ng d n
du l ch, (3) Bán hàng, (4) Làm th c m và ngh truy n th ng khác (ñan lát,
tr m kh c b c, ñá), (5) Khuân vác ph c v du l ch sinh thái (ñ c bi t là nh ng
du khách ñi du l ch m o hi m ho c chinh ph c ñ nh núi Phan Si Phăng
(3.143m)). (6) D ch v t m thu c c truy n (ñây là ho t ñ ng m i phát sinh
và phát tri n nhanh t i c ng ñ ng ngư i Dao trong 3 năm tr l i ñây). ð c
bi t là trong nh ng năm g n ñây, s tăng trư ng và ñóng góp thu nh p c a
ngành du l ch Sapa khá n tư ng, s n ñ nh c a khách qu c t và gia tăng
m nh c a khách n i ñ a ñư c th ng kê tăng liên t c tăng trong giai ño n
2005-2009 (hình 4). Tuy nhiên, ph n l n ngu n l i thu ñư c t ho t ñ ng
d ch v du l ch l i ñư c chuy n ra ngoài c ng ñ ng, t p trung th tr n Sapa,
thành ph Lào Cai và ñ a phương khác.
Th i gian nông nhàn nh t v i c ng ñ ng dân cư t i Sapa b t ñ u t
tháng 11 ñ n h t tháng 2 năm sau, ñây là th i gian t ch c cư i h i, làm nhà,
làm ma khô và các ho t ñ ng sinh ho t văn hóa truy n th ng c a ñ ng bào
dân t c thi u s . Th i gian b n r n và nông nhàn c a các c ng ñ ng dân t c
khác nhau theo l ch mùa v trong s n xu t nông nghi p c a t ng dân t c theo
các ti u vùng khí h u.

B ng 4. M t s ch tiêu t ng h p huy n Sapa giai ño n 2005- 2009
ðơn v Năm Năm Năm Năm Năm
tính 2005 2006 2007 2008 2009
A- Thông tin chung
1. Dân s trung bình Ngư i 43.718 45.339 47.694 50.304 53.450
- Thành th " 6.458 6.801 7.524 8.340 9.020
- Nông thôn " 37.260 38.538 40.170 41.964 44.430
2. Dân s trong ñ tu i lao ñ ng " 22.000 22.920 24.176 25.346 26.600
3. Giá tr s n xu t nông nghi p Tr. ñ ng
* Giá th c t Tr. ñ ng 66.528 82.507 108.670 163.594 188.675
* Giá so sánh 1994 " 37.368 41.670 48.296 47.455 54.616
4. V n ñ u tư XDCB trên ñ a
bàn
" 128.000 162.334 288.166 519.814 707.576
5. Tình hình cơ b n xã, phư ng
a) t ng s xã, th tr n Xã 18 18 18 18 18
b) s xã, th tr n có:
- ði n lư i qu c gia " 18 18 18 18 18
- ðư ng nh a " 6 6 6 6 7
- ði n tho i " 18 18 18 18 18
- Tr m y t và cán b y t " 18 18 18 18 18
- ðã ph c p giáo d c THCS " 3 10 18 18 18
- Tr m truy n thanh " 6 9 10 11 11
6. T l h nghèo % 49 35 30 27 21
7. GTSX c a 1 lao ñ ng/ năm Tr.ñ ng 16 19 24 34 39
- Nông lâm nghi p, thu s n " 6 7 9 12 14
- Công nghi p và XD " 67 79 89 114 124
- D ch v " 54 61 70 90 98
B-M t s ch tiêu bình quân ñ u ngư i/ năm
1. Thu nh p bình quân ñ u ngư i Tr.ñ ng 4 4 5 7 7
2.S n lư ng lương th c có h t Kg 277 286 313 282 294
- Thóc " 217 223 251 221 228
- M u " 59 63 61 60 67
3.S n lư ng th t hơi s n xu t " 19 22 24 24 27
4.S n lư ng tr ng gia c m SX Qu 17 19 20 17 17
5.S máy ðT bình quân/ 100 dân Máy 12 17 23 34 51
6.Y t
-S cán b y t / 100 dân Ngư i 0 0 0 0 0
-S giư ng b nh/ 100 dân Giư ng 0 0 0 0 0
7.Giáo d c
-S giáo viên PT/ 1000 HS G. viên 68 71 73 73 80
-S h c sinh PT/ 1000 dân H c sinh 246 241 220 207 197
(Ngu n: Niên giám th ng kê t nh Lào Cai 2010)

Cơ s h t ng huy n Sa Pa tuy ñã và ñang ñư c c i thi n tuy nhiên
v n còn khá nghèo nàn, 100% các xã xe ô tô ñ u có th ñ n ñư c trung tâm
xã, nhưng ch t lư ng còn kém, ñèo d c quanh co nên nh hư ng nhi u ñ n
vi c phát tri n kinh t và lưu thông hàng hóa trong khu v c. Hi n t i h th ng
ñi n lư i qu c gia m i ph ñư c 18/18 xã, th tr n (95% dân s huy n ñư c
s d ng ñi n lư i Qu c gia), m t b ph n nh các h gia ñình s d ng phát
máy ñi n nh t xây d ng, ngu n ñi n này ch ñ sinh ho t trong gia ñình.
S lư ng khách du l ch ñ n Sapa giai ño n 2005-2009
-
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
300,000
350,000
400,000
450,000
2005 2006 2007 2008 2009
Năm
Lưngkhách(ngưi)
S khách ñ n ( ngư i)
Vi t Nam
Nư c ngoài
Hình 4. Lư ng khách du l ch ñ n Sa Pa giai ño n 2005-2009
(Ngu n: Niên giám th ng kê t nh Lào Cai 2010)
H u h t các em h c sinh ñ u ñư c ñ n l p, thông qua h th ng giáo
d c ph c p ñ n t ng xã và ñư c c p gi y, bút, sách cho h c sinh ñ n trư ng.
Trình ñ văn hóa trung bình cao nh t trong các gia ñình ñ ng bào ch ñ t l p
6. R t ít h có con em ngư i ñ ng bào dân t c ñang h c các trư ng trung

c p, cao ñ ng và ñ i h c. Các dân t c càng ít ngư i càng s d ng ñư c nhi u
ngôn ng , ngoài ti ng m ñ ñ ng bào còn s d ng ti ng H’Mong, Dao, Xa
Phó, Tày, Quan Ho .
H th ng y t cơ s ñã ñư c ph toàn b các xã v i ñ i ngũ cán b y
t cơ s và nhân viên y t thôn b n. Ngư i dân ñã ñư c ti p c n v i d ch v
chăm sóc s c kh e ban ñ u, ñ c bi t là các chương trình y t qu c gia (như
tiêm ch ng m r ng, dinh dư ng qu c gia...), nh t là các c m dân cư ti n
ñư ng giao thông và g n tr m y t . Công trình c p nư c sinh ho t ñư c s h
tr c a nhi u chương trình d án, tính ñ n 1/4/2010, 70% s dân trên ñ a bàn
ñã ti p c n và ñư c s d ng h th ng nư c s ch nông thôn, ñ m b o nư c
sinh ho t h p v sinh.
H th ng thông tin liên l c Sa Pa khá phát tri n, v i s ñ u tư c a các
t p ñoàn bưu chính vi n thông, hi n nay 100% các xã trong ñ a bàn huy n có
ñi n tho i và ñư c ph sóng di ñ ng, t l s h có ñi n tho i tăng nhanh, ñ c
bi t là d ch v ñi n tho i di ñ ng, 100% các xã ñã có tr m bưu ñi n, 11/18 xã
th trân có d ch v m ng internet.
C ng ñ ng ngư i Dao Sa Pa có r t nhi u ngày “kiêng” trong năm,
thư ng t p trung vào 6 tháng ñ u năm. Trong nh ng ngày này, ngư i dân
không ho t ñ ng s n xu t, m t s khu v c còn không cho phép ho c h n ch
ngư i ngoài c ng ñ ng vào làm vi c trong b n. ðây cũng là m t trong nh ng
nguyên nhân làm gi m hi u qu c a các ho t ñ ng can thi p xóa ñói gi m
nghèo t i ñ a phương.
Trên ñ a bàn huy n Sa Pa ñ a bàn có t l ngư i Dao ñ t p trung sinh
s ng và am hi u v bài thu c t m c truy n là các xã T Phìn, T Van và B n
Khoang. Dư i ñây là thông tin cơ b n v th c tr ng phát tri n kinh t , xã h i,
dân s , lao ñ ng, cơ s h t ng c a 3 xã, c th :

3.1.2.1 Xã T Phìn
T Phìn là m t xã vùng núi cao c a huy n Sa Pa, n m vùng thư ng
huy n có ñ cao trung bình là 1.200m so v i m c nư c bi n, t ng di n tích
ñ t t nhiên là 2.725 ha. T Phìn có 5 thôn (S Séng, Tà Ch i, Can Ngài, Su i
Th u, L Kh u) và chia làm 13 ñ i s n xu t nông nghi p.
Là m t trong nh ng xã ñ u tiên c a huy n Sa Pa có h th ng giao
thông ñư c xây d ng vào t n trung tâm xã và m t s b n. Xã có 5 phân hi u
trư ng ti u h c các thôn và 1 Trư ng trung h c cơ s . Dân s toàn xã là
2.438 (tính ñ n 01/4/2009), chi m 5,3% dân s toàn huy n. Trong ñó ngư i
Mông có 205 h v i 1.274 nhân kh u chi m 51%, ngư i Dao ñ có 134 h
v i 1.191 nhân kh u chi m 49%, ngư i Kinh có 8 h chi m 2%.
S n xu t nông nghi p là ho t ñ ng kinh t mang l i ngu n s ng chính
c a ngư i dân ñây v i hai cây lương th c chính là lúa nư c và ngô. Cây
dư c li u chính là th o qu , v i di n tích tr ng là 236 ha ñã mang l i ngu n
thu nh p quan tr ng cho các h dân, t 2008 t i nay, v i s phát tri n c a
d ch v du l ch, s n ph m thu c t m t cây dư c li u c a ñ ng bào dân t c
Dao ñ cũng mang l i ngu n thu nh p ñáng k cho các h gia ñình. Bên c nh
ñó, ngh truy n th ng d t th c m v n ñư c phát tri n nh d ch v du l ch,
góp ph n c i thi n kinh t cho các h gia ñình. Chăn nuôi v n mang tính t
cung t c p.
Tr m Y t xã T Phìn có 1 y s , 1 dư c s trung h c và 2 n h sinh.
Nhi m v c a tr m là tham gia và ph i h p tri n khai các chương trình y t
qu c gia, t nh, huy n, th c hi n nhi m v chăm sóc s c kh e ban ñ u và
phòng d ch b nh cho ngư i dân trong xã. Các cán b c a tr m Y t xã cũng
ñánh giá cao tri th c s d ng cây c làm thu c c a ñ ng bào Dao.

3.1.2.2 Xã T Van
T Van là m t xã thu c vùng trung huy n Sa Pa, v i t ng di n tích ñ t
t nhiên là 6.759 ha, có ñ cao t 800 - 1.200m so v i m c nư c bi n. Xã T
Van có 6 thôn là T Van Giáy, T Van Mông, Giàng T Ch i, Séo Mý T ,
D n Thàng, T Ch i Mông. Dân s toàn xã là 2.759, trong ñó dân t c Mông
chi m 64,4%, ngư i Dao ñ chi m 10,1%, dân t c Giáy chi m 25,5%. Trong
ñó, ngư i Dao ñ t p trung thôn Giàng Tà Ch i. Tri th c s d ng thu c
t m c a ngư i Dao cũng ñư c các c ng ñ ng dân t c khác chú ý và quan tâm
khi lư ng khách du l ch s d ng d ch v thu c t m c a ngày càng nhi u. Nh t
là các cơ s d ch v cho khách ngh tr ñã ñưa thu c t m vào hàng hoá d ch
v thư ng xuyên và ph bi n trong các m t hàng kinh doanh c a cơ s mình
qu n lý.
H th ng giáo d c ti u h c c a xã ñư c ph kín các thôn, hi n xã có
6 trư ng ti u h c và 1 trư ng trung h c cơ s khu trung tâm. Tr m Y t xã
T Van có 2 y s , 1 dư c s trung h c và 2 n h sinh.
S n xu t nông nghi p chính là lúa và ngô. Do m t ph n c a xã n m
trong vùng lõi c a Vư n Qu c gia Hoàng Liên nên m t s thôn phát tri n
tr ng cây dư c li u và cây ăn qu . Ngoài ra, th c m, tr m kh c ñá, b c, v.v.
cũng là m t ngh mang l i thu nh p cho c ng ñ ng ngư i Dao và Mông ñây
do du l ch T Van r t phát tri n (xã T Van có hơn 30 cơ s ph c v khách
du l ch ngh tr , hàng năm thu hút hàng v n khách du l ch ñ n thăm quan).
Ngh chăn nuôi v n mang tính ch t t cung t c p là chính.
3.1.2.3 Xã B n Khoang
B n Khoang là m t xã thu c vùng thư ng huy n Sa Pa có ñ cao trên
1.200m v i t ng di n tích t nhiên là 5.663 ha. Xã B n Khoang có 10 thôn là: Can
H A, Can H B, Phìn H , Su i Th u, L Kh u, Gia Kh u, Xà Ch i, Kim Ngan,
Sín Ch i, Can H Mông. Dân s toàn xã là 2.236, trong ñó dân t c Mông chi m

11,6 %, ngư i Dao chi m 88,4%. Trong ñó ngư i Dao t p trung 9 thôn .
Là m t trong nh ng xã có h th ng giao thông g n như khó khăn c a
huy n Sa Pa. Ph n l n các h B n Khoang cũng chưa s d ng ñi n lư i
qu c gia. Ho t ñ ng như du l ch, buôn bán g n như không có. S n xu t nông
nghi p chính là lúa và ngô. Xã B n Khoang có m t tr m y t g n U ban nhân
dân c a xã. Tr m y t có 4 cán b bao g m 1 y s , 2 y tá và 1 n h sinh
chăm sóc s c kho ban ñ u cho nhân dân trong xã. Ngoài ra còn có 10 nhân
viên y t thôn b n ph trách k ho ch hoá gia ñình thôn. Xã có 1 trư ng
trung h c cơ s , 10 phân hi u trư ng ti u h c t i các thôn, trư ng chính
thôn Can H A và Su i Th u.
Tóm l i: C 3 xã có t l ngư i Dao ñ sinh s ng chi m t l l n so v i
các dân t c khác t i ñ a bàn huy n, ñ i ña s ngư i dân nơi ñây hi u bi t v
cây dư c li u làm thu c t m. M t khác, 3 xã này ñ i di n cho các vùng ti u
khí h u ñ c trưng c a huy n Sa Pa và có ti m năng v vi c s n xu t, phát
tri n cây dư c li u làm thu c t m.
3.2 Phương pháp nghiên c u
3.2.1 Khung phân tích logic
Nghiên c u s d ng khung phân tích logíc ñ ki m soát quá trình th c
hi n ñ tài, n i dung nghiên c u, phương pháp ti p c n, các ch tiêu tìm hi u,
ñánh giá, d li u c n thu th p khai thác, thông s ñ nh tính, ñ nh lư ng.
Khung phân tích ñư c áp d ng cho toàn b các tác nhân trong chu i giá tr
làm thu c t m.

Hình 5: Khung phân tích logic, nghiên c u chu i giá tr s n ph m thu c t m
3.2.2 Ch n ñi m nghiên c u
+ Ch n huy n nghiên c u:
T m thu c t cây th o m c, dư c li u trong là m t hình th c khá ph
bi n khu v c mi n núi phía B c Vi t Nam, các bài t m thu c c a ñ ng bào
Cơ s h t ng: Kho, nhà xư ng, thi t b ch s n ph m thu c t m
Qu n tr ngu n nhân l c: Nhân s qu n lý, lao ñ ng tham gia s n xu t, ch bi n
Công ngh : Công ngh ch bi n thu c t m
Qu n tr thu mua s n ph m dư c li u, thu hái t vư n, t r ng
S n
xu t Ch bi n Lưu thông
thu c t m
Ngư i
tiêu
dùng
-Tr ng
- Nguyên v t
li u ñ u vào
- Phát tri n
vùng s n
xu t
- Thu hái
- Phát tri n
cây dư c li u
ñâu, như
th nào
- Sơ ch , ch bi n,
dư c li u thành
thu c t m
- ðóng gói
- Bao bì, nhãn mác
- Chuy n vào kho
lưu gi , v n chuy n
t i nhà phân ph i
- Marketing và bán
s n ph m
- Bán hàng
- D ch v bán
hàng, khuy n mãi,
tư v n t i ch
- L i ích c a
thu c t m
- ðánh giá v
s n ph m
thu c t m
- Mong
mu n, yêu
c u c i thi n
v s n ph m
thu c t m
Ho t
ñ ng
h
tr
Ho t ñ ng chính

dân t c thi u s ñư c ph bi n thông qua các d ch v t m thu c, massage c a
các cơ s , khách s n, trung tâm d ch v du l ch h u h t các ñi m du l ch c a
t nh Lào Cai và các khách s n l n c a các t nh khu v c Tây B c.
Sapa là m t huy n vùng cao c a t nh Lào Cai, nơi cư trú c a nhi u
ñ ng bào dân t c v i nh ng nét ñ c trưng v văn hoá b n ñ a ñ c s c và là
khu du l ch n i ti ng v i s ưu ái c a thiên nhiên. M i năm Sapa ñón hàng
trăm ngàn lư t khách du l ch trong và ngoài nư c. Cùng v i s phát tri n c a
du l ch, ñây cũng là th trư ng tiêu th các s n ph m ph c v các d ch v du
l ch, trong ñó có các s n ph m th công ñ c trưng c a ñ ng bào, hay nói cách
khác ñây là cơ h i cho phát tri n các s n ph m b n ñ a, có ngu n g c văn hóa
và ñư c ch bi n t chính bàn tay lao ñ ng c a ng i dân t c nơi ñây.
Sapa cũng là khu v c có s ña d ng sinh h c b c nh t Vi t Nam v i
khu b o t n qu c gia Hoàng Liên, ñây cũng chính là nơi b t ngu n và phát
tri n s n ph m thu c t m truy n th ng c a ngư i Dao ñ và là khu v c có
ñi u ki n khí h u, th như ng phù h p ñ có th s n xu t cây dư c li u làm
s n ph m thu c t m. Tác gi ch n huy n Sapa là ñi m nghiên c u chu i giá
tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m tho mãn các tiêu chí sau:
S n ph m thu c t m có ngu n g c t ngư i Dao ñ , ñ a bàn nghiên c u
là khu v c có kh năng phát tri n ñư c cây dư c li u b n ñ a, ñ i tư ng
nghiên c u ph i có tri th c, s am hi u v các bài thu c này.
Sapa là ñ a bàn phát tri n nhanh v du l ch và th trư ng các s n ph m
d ch v h tr du l ch, s ña d ng c a các tác nhân tham gia th trư ng cơ s
tìm hi u các kênh tiêu th s n ph m, nghiên c u chu i giá tr s n ph m thu c
t m.
S n ph m t dư c li u và s n ph m dư c li u làm thu c t m là m t
trong nh ng truy n th ng c a ñ ng bào dân t c Dao ñ , khi tr thành hàng

hóa ñã mang l i giá tr kinh t cao và có ñóng góp m t ph n thu nh p quan
tr ng trong kinh t h và phát tri n kinh t xã h i ñ a phương. Phát tri n chu i
giá tr s n ph m dư c li u làm thu c t m không ch mang l i l i ích cho ñ ng
bào dân t c Dao t i Sapa mà ñây còn là cơ h i ñ k t n i giao thương gi a
các vùng mi n, b o t n và phát tri n các giá tr văn hoá tinh th n khác
+ Ch n xã nghiên c u:
Qua nghiên c u tài li u th c p và tìm hi u th c ñ a, tác gi ñã ch n 3
xã có nhi u h tham gia thu hái và ch bi n cây dư c li u làm thu c t m v i
s lư ng ngư i tham gia và s n ph m là l n nh t là T Phìn, B n Khoang và
T Van. Thu hái và sơ ch cây dư c li u trong ñó có s n ph m thu c t m
cũng là ngu n thu nh p quan tr ng c a các h gia ñình nơi ñây. T Phìn, B n
Khoang và T Van là 3 xã thu c vùng d án ñã tri n khai tr ng th nghi m và
phát tri n ngu n cây dư c li u b n ñ a (d án MPI). V i tính ñ i di n v s n
xu t và thu hái, các ñ i tư ng ñư c ch n nghiên c u c a 3 xã này s t p trung
vào tác nhân thu hái, s n xu t và ch bi n. Các h ñi u tra s d a trên thông
tin th c p c a ñ a phương và ch n có ch ñ nh, theo các nhóm h khác nhau
v thu nh p.
Bên c nh ñó, ñ l p ñư c sơ ñ chu i giá tr và ch p ñư c b c tranh
c a chu i giá tr hi n t i, tác gi ñi ngư c theo m i liên h c a các tác nhân
trong chu i b t ñ u t ngư i tiêu dùng cu i cùng t i th tr n Sapa và Hà N i
ñ l a ch n các tác nhân bán l , ch bi n, trung gian mua bán…
+ Các tác nhân khác
Ngư i thu gom/ ch bi n/ bán buôn: ð xác ñ nh tác nhân này, tác gi
k t h p thông tin thu th p c a ngư i bán l và danh sách t ng h p s lư ng
các tác nhân chuyên làm công vi c thu gom, ch bi n t chính quy n ñ a
phương và ch n ng u nhiên ñ ph ng v n

Ngư i bán l là m t tác nhân ho t ñ ng linh ho t nh t khi tham gia
chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m, tác nhân này bán s n
ph m dư i các hình th c là ngư i bán l t i ch , nhà riêng, qu y thu c dân
t c c truy n, cơ s d ch v t m thu c, khách s n, nhà ngh … S lư ng ngư i
bán l t i th tr n Sapa là khá l n và phân b r i rác t i các xã nghiên c u nên
tác gi l a ch n ng u nhiên 25 ngư i bán l t i th tr n Sapa các khu v c
khác nhau trong th tr n (ñ i di n cho khu trung tâm, các tuy n ñư ng chính,
khu ch , ñi m du l ch chính), 9 ngư i bán l t i các xã nghiên c u, t l h
bán l t i các xã ph thu c vào s lư ng c a hàng bán l t i các xã, ch n 2 cơ
s t m thu c và bán thu c t m t i Hà N i ñ i di n cho quy mô và ñ c thù bán
hàng khác nhau, ñ a ch ngư i bán l t i Hà N i ñư c các trung gian t i Sapa
cung c p.
Ngư i tiêu dùng trong nư c và ngoài nư c: Ngư i tiêu dùng s ñư c
ph ng v n ng u nhiên 50 m u, 35 m u t i th tr n Sapa, 9 m u t i các xã có
ñi m t m thu c t i ch và 6 m u t i th trư ng Hà N i, trong 35 m u t i Sapa
s có 5 m u dành cho ngư i nư c ngoài. Cách th c ph ng v n ti n hành s
b t ñ u t ngư i tiêu dùng tr l i ngư i s n xu t, thông tin t tác nhân trư c
s là cơ s quan tr ng ñ l a ch n s m u ñi u tra c a tác nhân ti p sau ñó.
3.2.3 Công c nghiên c u
Khung phân tích logíc, quan sát, b ng h i, công c phân tích chu i,
phương pháp tính chi phí l i ích s d ng trong nghiên c u,
+ Khung phân tích lôgíc
Xây d ng m t h th ng nh n d ng, ño lư ng, t ch c và thu th p d
li u theo m t trình t logic, giúp tác gi hi u rõ v n ñ quan tâm, gi i h n
ph m vi thông tin tìm hi u, d dàng ki m tra tính nh t quán trong phân tích,
qu n lý và giám sát ñư c n i dung nghiên c u theo m c tiêu nghiên c u.

+ Phân tích chu i giá tr
Các công c nghiên c u chu i giá tr là m t t p h p các cách th c,
phương pháp xác ñ nh và tính toán các y u t có tác ñ ng t i ngành hàng
nghiên c u, trong nghiên c u này m t s công c công c có th s d ng ñ
phân tích.
- L p sơ ñ chu i giá tr : Là xây d ng m t sơ ñ có th quan sát b ng
m t thư ng v h th ng chu i giá tr . Các b n ñ này có nhi m v ñ nh d ng
các ho t ñ ng kinh doanh (ch c năng), ch rõ các lu ng s n ph m v t ch t,
các tác nhân tham gia và v n hành chu i, nh ng m i liên k t c a h , cũng
như các nhà h tr chu i n m trong chu i giá tr này.
- Lư ng hoá và mô t chi ti t chu i giá tr : Bao g m các con s kèm
theo b n ñ chu i cơ s , ví d như: s lư ng ch th , lư ng thu c t m ñư c
s n xu t, thu hái trong m t th i gian xác ñ nh hay th ph n c a các phân ño n
c th trong chu i. Mô t các khía c nh có liên quan ñ n chu i giá tr s n
ph m thu c t m t cây dư c li u, ví d như các ñ c tính c a ch th , các d ch
v hay các ñi u ki n khung v chính tr , lu t pháp và th ch có tác d ng ngăn
c n ho c khuy n khích phát tri n chu i thu c t m.
- Phân tích kinh t ñ i v i chu i giá tr : Là ñánh giá năng l c hi u su t
kinh t c a chu i. Nó bao g m vi c xác ñ nh giá tr gia tăng t i các giai ño n
trong chu i giá tr , chi phí s n xu t và thu nh p c a các tác nhân v n hành
(theo các kênh phân ph i). M t khía c nh khác là chi phí giao d ch – chính là
chi phí tri n khai công vi c kinh doanh, chi phí thu th p thông tin và th c
hi n h p ñ ng gi a các tác nhân trong các phân ño n c a chu i.
- Phân tích công ngh và ki n trúc c a các tác nhân tham gia vào chu i
giá tr thu c tăm. Ph n này xem xét nh ng tác nhân, ñ i tư ng nào tham gia
vào chu i giá tr s n ph m cây dư c li u làm thu c t m, h ñã và ñang s

d ng nh ng công ngh như th nào? Công ngh s d ng hi n t i ñang s
d ng có phù h p v i h hay không? Li u có th thay ñ i công ngh ñ c i
thi n giá tr c a s n ph m?
- Phân tích vi c làm trong chu i giá tr : M c ñích c a phương pháp này
là ñ phân tích tác ñ ng c a chu i t i vi c phân b vi c làm gi a và trong các
c p khác nhau c a chu i giá tr c p ngư i tham gia cá nhân. Miêu t s
phân b vi c làm theo chu i giá tr và trong s nh ng nhóm có thu nh p khác
nhau và làm th nào ñ ngư i nghèo và nhóm y u th có th tham gia vào
chu i. Miêu t s năng ñ ng c a vi c làm trong t ng ch th và d c theo
chu i giá tr và s bao g m, tách r i ngư i nghèo và các nhóm y u th
- Qu n tr và các d ch v : Vi c phân tích qu n tr và các d ch v nh m
ñi u tra các quy t c ho t ñ ng trong chu i giá tr và ñánh giá s phân ph i
quy n l c gi a nh ng ngư i tham gia khác nhau. Qu n tr là m t khái ni m
r ng bao g m h th ng ñi u ph i, t ch c và ki m soát mà b o v nâng cao
vi c t o ra giá tr d c theo chu i. Qu n tr bao hàm s tác ñ ng qua l i gi a
nh ng ngư i tham gia trong chu i là không ng u nhiên, nhưng ñư c t ch c
trong m t h th ng cho phép ñáp ng nh ng ñòi h i c th v s n ph m và
các yêu c u c th khác.
- S liên k t: Phân tích m i liên k t bao g m không ch vi c xác ñ nh t
ch c và ngư i tham gia nào liên k t v i nhau mà còn xác ñ nh nguyên nhân
c a nh ng kiên k t này và nh ng liên k t này có mang l i l i ích hay không.
Vi c c ng c các m i liên k t gi a nh ng ngư i tham gia khác nhau trong h
th ng th trư ng s t o nên n n móng trong vi c c i thi n trong các c n tr
khác, ñ c bi t là v i ngư i nghèo, nhóm y u th . Vi c l p ra cơ ch h p ñ ng,
c i thi n sau khi thu ho ch và h th ng v n chuy n, nh ng c i ti n trong ch t
lư ng và s d ng hi u qu thông tin th trư ng.

+ Quan sát
Quan sát là phương pháp ghi l i có ki m soát các s ki n ho c các hành
vi ng x c a con ngư i. Phương pháp này thư ng ñư c dùng k t h p v i các
phương pháp khác ñ ki m tra chéo ñ chính xác c a d li u thu th p. Công
c này ñư c s d ng trong quá trình thu th p s li u m i.
+ Phân tích chi phí, l i nhu n trong chu i giá tr
Chi phí: G m ba d ng, d ng th nh t là chi phí c ñ nh (FC) ñây là
nh ng chi phí không thay ñ i khi kh i lư ng s n ph m s n xu t ra thay ñ i,
như nhà xư ng, phòng t m, d ng th hai là chi phí bi n ñ i (VC) là nh ng chi
phí thay ñ i khi kh i lư ng s n ph m s n xu t thay ñ i. ðó là nh ng chi phí
hình thành trong s n xu t kinh doanh như ngu n nguyên li u s n xu t s n
ph m như phân bón, thu c tr sâu… D ng th ba, là t ng chi phí (TC) là t ng
c ng hai kho n phí trên m t m c s n xu t c th . Ngoài ra còn có m t s
d ng chi phí khác như chi phí c n biên, chi phí trung bình, chi phí cơ
h i…Trong chu i giá tr s n ph m thu c t m, các chi phí ñư c li t kê chi ti t
trong b ng 5.
L i nhu n: Là ph n tài s n mà nhà ñ u tư nh n ñư c nh ñ u tư sau khi
ñã tr ñi các chi phí liên quan ñ n ñ u tư ñó, là ph n chênh l ch gi a t ng
doanh thu (TR) và t ng chi phí (TC).
Ý nghĩa c a phân tích chi phí và l i nhu n: Xác ñ nh các chi phí ho t
ñ ng và ñ u tư ñang ñư c phân chia gi a nh ng ngư i tham gia xem ngư i
nghèo có tham gia vào chu i giá tr ñư c không. Xác ñ nh doanh thu và l i
nhu n ñang ñư c phân chia gi a nh ng ngư i tham gia ñ c bi t là ngư i
nghèo có th tăng l i nhu n trong chu i giá tr ñư c không? Bi t ñư c chi phí
l i nhu n trong m t chu i theo th i gian ñ d ñoán s tăng trư ng hay suy
gi m c a chu i giá tr .

3.2.4 Thu th p s li u
3.2.4.1 Thu th p s li u ñã công b
Ngu n tài li u, thông tin thu th p là các s li u, d li u ñã công b liên
quan ñ n lĩnh v c nghiên c u, nâng c p chu i giá tr c a các s n ph m nông,
lâm, th y s n t i Vi t Nam và m t s ñi n hình trên th gi i. Thông tin ñư c
t ng h p t các t p chí, niên giám th ng kê, tài li u, báo cáo nghiên c u, báo
cáo t ng k t, báo cáo d án, các trang web c a các b , ngành, ñ a phương
Các thông tin thu th p ph n ánh th c tr ng kinh t xã h i ñ a bàn nghiên
c u như dân s , lao ñ ng, tình hình phát tri n kinh t c a huy n Sapa, thông
tin ph n ánh tình hình s n xu t, thu hái cây dư c li u ch bi n làm thu c t m
g m có di n tích, năng su t, s n lư ng thu hái. S li u ñư c cung c p t
phòng th ng kê, phòng kinh t , trung tâm nghiên c u dư c liêu, hi p h i cây
thu c b n ñ a Sapa và các ñơn v chuyên môn trên ñ a bàn nghiên c u.
3.2.4.2 Thu th p s li u m i
Các s li u thu th p m i là các s li u liên quan t i th c tr ng s n xu t,
thu hái và tiêu th cây dư c li u làm thu c t m c a ngư i dân và các tác nhân
tham gia chu i giá tr thu c t m t i Sapa. Cách th c tri n khai thu th p thông
tin,d li u ñư c ti n hành như sau: (hình 6)

Hình 6. Quy trình thu th p s li u và phân tích
Nghiên c u t ng quan
Thu th p s li u ñã công
b , các nghiên c u, tài
li u chuyên môn
( desk study)
Nghiên c u th c ñ a
Thu th p s li u m i, ñi u
tra b ng h i, th o lu n
nhóm, ph ng v n sâu
Xác ñ nh v n ñ nghiên c u
- Tìm hi u, xác ñ nh câu h i
nghiên c u
- Xác ñ nh m c tiêu, gi i h n
n i dung và ph m vi nghiên
c u
T ng h p d li u phân tích
Phân tích v n ñ nghiên c u
- Nghiên c u phân tích tài li u,
các thông tin ñã công b , có s n
K t lu n và ñưa ra gi i pháp
Nghiên c u th c ñ a
- B ng h i
- Th o lu n nhóm

3.2.5 H th ng ch tiêu nghiên c u
* Ch tiêu th hi n k t qu :
Doanh thu (TR) c a t ng tác nhân ñư c tính b ng lư ng s n ph m nhân
v i ñơn giá, trong nghiên c u s n ph m s ñư c tính b ng s n ph m thành
ph m c a t ng giai ño n v i t ng tác nhân khác nhau.
V i các tác nhân s n xu t, thu hái thì lư ng s n ph m chính là (GO),
trong thương m i thì lư ng s n ph m nhân v i ñơn giá là doanh thu (TR),
th c t t i ñ a bàn nghiên c u lư ng s n xu t là r t ít, khai thác t nhiên là
chính do v y ch tiêu doanh thu s là ch tiêu th ng nh t cho các tác nhân c
s n xu t/thu hái và kinh doanh thương m i, hay nói cách khác GO = TR trong
các phân tích
Giá tr tăng thêm (VA): Là giá tr m i t o thêm c a c a s n ph m khi ñi
qua m i m t xích trong chu i hay chính là ph n giá tr m i tác nhân t o ra
trong m t chu kỳ c a ho t ñ ng kinh t do h ñ m trách, nó là hi u s gi a
giá ñơn v c a tác nhân ñ ng sau và tác nhân ñ ng trư c trong m t chu kỳ
kinh doanh. VA g m các chi phí v ti n lương và ph c p (W); thu và các
kho n n p (T); chi phí khác v tài chính (FF).
Chi phí trung gian (IC): là toàn b các kho n chi phí v t ch t và d ch v
thư ng xuyên ñư c s d ng trong quá trình s n xu t, t o ra s n ph m trong
chu trình kinh doanh. Trong nghiên c u chu i giá tr thu c t m, chi phí trung
gian chính là chi phí tăng thêm c a s n ph m qua các m t xích hay tác nhân
trong chu i giá tr s n ph m thu c t m, nó b ng t ng chi phí ñơn v và chi phí
tăng thêm trong m t quy trình kinh doanh thu c t m c a m i t c nhân.
L i nhu n (GPr): Là kho n chênh l ch thu ñư c gi a doanh thu (TR)
và các chi phí trung gian (IC), ñây chính là kho n l i nhu n trư c thu c a tác
nhân s n xu t kinh doanh thu c t m, b ng 6.

B ng 5. Tóm t t thông tin thu th p qua các kênh phân ph i
Chi phí v t ch t Chi phí d ch v
Ngư i thu hái
gi ng, phân bón, thu c b o v th c
v t, chi phí v t d ng mau h ng r
ti n, bơm nư c, ñi n năng…
Chi phí v n chuy n hàng, chi phí
hao h t s n ph m thu ho ch..
Ngư i thu gom
Giá ñ u vào, hao h t s n ph m ñ u
vào, năng lư ng, trang thi t b …
Chi phí bao gói s n ph m, chi
phí v n chuy n...
Ngư i ch bi n
Giá ñ u vào, chi phí ch t ñ t, hao
h t s n ph m ñ u vào, năng lư ng,
trang thi t b , lương nhân công, k
thu t…
Chi phí bao bì s n ph m, kho
bãi, phí d ch v , chi phí v n
chuy n, qu ng cáo, lương qu n
lý..
Ngư i bán buôn
Giá ñ u vào, hao h t s n ph m, phân
lo i, sơ ch s n ph m theo yêu
c u…
Chi phí bao bì s n ph m, thuê
ñi m kinh doanh, phí d ch v ,
chi phí v n chuy n, qu ng cáo,
lương qu n lý..
Ngư i bán l
Giá ñ u vào, chi phí ch t ñ t, hao
h t s n ph m ñ u vào, năng lư ng,
trang thi t b , lương nhân công…
Chi phí bao bì s n ph m, thuê
ñi m kinh doanh, phí d ch v ,
chi phí v n chuy n, qu ng cáo,
lương qu n lý..
Chi phí công lao ñ ng (W): Là chi phí lao ñ ng ph i thuê, ñơn giá lao
ñ ng ñư c tham kh o theo phòng lao ñ ng thương binh xã h i huy n ho c
căn c theo giá ngày công th c t t i ñ a bàn nghiên c u.
Kh u hao tài s n c ñ nh: ð i v i s n xu t, ch bi n c a h gia ñình
thu hái và ch bi n cây dư c li u làm thu c t m thì vi c tính toán chi ti t và
phân b cho t ng lo i s n ph m là h t s c khó khăn do các công c , d ng c
ph c v cho quá trình s n xu t, ch bi n s n ph m.
Trong nghiên c u này tác gi s tính chung các lo i công c , d ng c

ph c v s n xu t ch bi n có giá tr dư i 5 tri u ñ ng vào chi phí s n xu t
tr c ti p, các tài s n, máy móc v t d ng có giá tr trên 5 tri u ñ ng ñư c h ch
toán vào chi phí kh u hao tài s n c ñ nh, các tác nhân kinh doanh khác trong
chu i cũng s áp d ng cách xác ñ nh chi phí và tính chi phí kh u hao tương t
theo nguyên t c kh u hao ñư ng th ng, giá tr tính kh u hao cũng mang tính
ch t tương ñ i, do s ph c t p c a vi c ñ nh giá và th i gian chính xác v i
các tài s n c th c a các tác nhân s d ng vào quy trình s n xu t, ch bi n
và thương m i hoá s n ph m dư c li u làm thu c t m.
Các tác nhân có chu kỳ s n xu t và kinh doanh không ñ ng nh t, do
v y ñ ñ m b o tính ñ ng nh t khi so sánh, tác gi tính toán các ch tiêu k t
qu , hi u qu trên m t ñơn v s n ph m thu c t m (kg), các chi phí v lao
ñ ng, v n vay, tài s n c ñ nh cũng ñư c h ch toán và phân b theo ñơn v
thu c t m.
* Ch tiêu th hi n hi u qu :
T su t giá tr gia tăng theo chi phí (VA/IC): Là t s gi a giá tr gia
tăng trên chi phi trung gian,ch tiêu ñánh giá ch t lư ng ñ u tư trong quá trình
s n xu t kinh doanh.
T su t thu nh p theo chi phí (Gpr/IC): Là t s gi a l i nhu n g p và
chi phí trung gian.
3.2.6 Phương pháp phân tích
* Phương pháp th ng kê mô t :
S d ng các ch tiêu s tuy t ñ i, s tương ñ i, s bình quân ñ tính
toán, mô t th c tr ng c a vi c s n xu t, thu hái, ch bi n và tiêu th s n
ph m cây dư c li u làm thu c t m, phương pháp mô t còn th hi n qua vi c
ch ra các thu n l i, khó khăn trong chu i giá tr thu c t m theo các phân t

nghien-cuu-chuoi-gia-tri-cua-san-pham-cay-duoc-lieu-lam-thuoc-tam-tai-huyen-sapa-tinh-lao-cai

nghien-cuu-chuoi-gia-tri-cua-san-pham-cay-duoc-lieu-lam-thuoc-tam-tai-huyen-sapa-tinh-lao-cai

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to nghien-cuu-chuoi-gia-tri-cua-san-pham-cay-duoc-lieu-lam-thuoc-tam-tai-huyen-sapa-tinh-lao-cai

Similar to nghien-cuu-chuoi-gia-tri-cua-san-pham-cay-duoc-lieu-lam-thuoc-tam-tai-huyen-sapa-tinh-lao-cai (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

nghien-cuu-chuoi-gia-tri-cua-san-pham-cay-duoc-lieu-lam-thuoc-tam-tai-huyen-sapa-tinh-lao-cai