Bài này đã được trình bày tại Trung tâm Truyền thông và Giáo dục Sức khỏe thành phố Hồ Chí Minh năm 2003

1. Thất lạc trên đường dịch thuật
Ảnh hưởng của quá trình dịch thuật trên
các tài liệu truyền thông sức khoẻ
© Hoàng thị Diệu-Hiền, MN, MPH
dieuhien@uw.edu
Yêu cầu công nhận công trình của tác giả khi sử dụng tài liệu này.

2. Nghiên cứu này là một phần của luận án thạc sĩ tại University
of Washington Seattle
với sự hỗ trợ của Trung tâm Truyền thông và Giáo dục Sức
khỏe Trung ương và thành phố Hồ Chí Minh
và được sự tài trợ của
 Small Research Grant của Ford Foundation
 Nursing Graduate Leadership Enhancement for Culturally
Competent Care: Children and Adolescents with Special
Health Care Needs, Families and Communities Training
Grant, Number 5 T80 MC 00002-37 tại University of
Washington School of Nursing ở Seattle do Vụ Sức khỏe bà
mẹ trẻ em, Cục Y tế Dự phòng, Bộ Y tế Hoa Kỳ tài trợ
2

3. Mục tiêu nghiên cứu
 Những bước thực hiện? Đánh giá chất
lượng bài dịch? Đánh giá sự thích hợp của
bài dịch?
 Mức độ thành công của từng qui
trình: cái hiểu của đối tượng sử dụng = ý
nghĩa người viết muốn đưa ra?
3

4. Những lý thuyết cơ bản
 Truyền thông
 Truyền thông giữa những nền văn hoá
khác nhau
 Dịch thuật
 Thay đổi hành vi
4

5. Lý thuyết
 Từ và vật không tự nó có ý nghĩa
(Jandt, 1998)
 Không thể tách rời ngôn ngữ ra khỏi bối
cảnh văn hoá và xã hội
(Hymes, 1964, 1979)
5

6. Lý thuyết
 Có kiến thức về 2 thứ tiếng là cần thiết
trong việc dịch thuật, nhưng chưa đủ để
giúp người ta trở thành một dịch giả hay
phiên dịch viên giỏi.
(Deslisle, 1988)
 Một dịch giả giỏi phải được hoà mình vào
cả 2 nền văn hoá để có thể cảm nhận
được tinh hoa của cả 2 ngôn ngữ.
(Sarbaugh, 1988)
6

7. Lý thuyết
 Một tài liệu truyền thông phải được viết
sao cho đối tượng truyền thông hiểu được
ý người viết bằng ngôn ngữ của chính họ
(ngôn ngữ người đọc)
(Badan, 1996)
7

8. Lý thuyết
 Mỗi thông điệp sức khoẻ có 2 khía cạnh:
 Nội dung
 Cảm xúc
(Kreps & Thornton, 1994)
8

9. Phương pháp
 Phỏng vấn sâu: cán bộ chương trình
 Tài liệu truyền thông đắc ý nhất
 Những bước thực hiện
 Đối tượng truyền thông & thông điệp
 Thảo luận nhóm: đối tượng sử dụng
 Ý nghĩa
 Cảm giác
9

10. Kết quả
Ý nghĩa
 Những khái niệm thường bị hiểu lầm nhất
 Khái niệm mang nặng đặc tính của một nền văn hoá
 Khái niệm “mới”
 “Người bạn giả” – từ tưởng như là đồng nghĩa mà
không phải
 Những phần thường gây phản ứng khó
chịu ở người đọc
 Từ địa phương
 “Giọng nước ngoài” / “ngôn ngữ thứ ba”
10

11. Kết quả
Những bước thực hiện
 Tiếng Anh  dịch  dịch ngược lại  sửa 
dịch ngược lại  sửa lần cuối  hiệu đính 
thử nghiệm
 Tiếng Anh  dịch  kiểm tra  sửa  kiểm
tra lần 2  sửa lần cuối  hiệu đính  thử
nghiệm với đối tượng
 Tiếng Việt  góp ý của đồng nghiệp  sửa 
hiệu đính  sửa lần cuối  thử nghiệm với đt
11

12. Kết quả
Ảnh hưởng của những bước tiến hành
 Tài liệu được viết trọn vẹn từ tiếng Việt ít
bị hiểu lầm và ít gây phản ứng khó chịu ở
người đọc hơn
 Tài liệu được thử nghiệm thực địa với đối
tượng ít bị hiểu lầm hơn
 Nếu được thử nghiệm, không có sự khác
nhau giữa những tài liệu được dịch ngược
lại và không được dịch ngược lại
12

13. Phân tích
 Hiểu biết 2 thứ tiếng là cần thiết
nhưng chưa đủ để giúp một người trở
thành một dịch giả giỏi
 Thông thạo tiếng Việt chưa đủ để chúng ta
trở thành văn sĩ
13

14. Phân tích
 Một dịch giả giỏi cần được hoà mình trong
cả 2 nền văn hoá để có thể cảm nhận
được ý nghĩa của cả 2 bên
14

15. Phân tích
 Những yếu tố văn hoá, xã hội có ảnh
hưởng rất lớn trong việc dịch thuật
 Ví dụ:
 Tài liệu từ nước ngoài nói rằng người ăn chay
trường dễ bị thiếu lysine
 Nếu dịch chính xác và truyền bá ở VN là sai vì
người ăn chay trường ở VN ăn nhiều chất đậu
phụ (tàu hủ) là thực phẩm chứa nhiều lysine
15

16. Đề nghị
 Không bao giờ phụ thuộc vào chỉ một
nguồn trợ giúp
 Bợn: impurity (http://vdict.com)
 Bợn: dirt, stain, spot (Bùi Phụng, 2000);
 Bợn: scum (kết hợp 2 nguồn trên, hỏi ý
kiến đồng nghiệp, và kinh nghiệm bản thân)
16

17. Đề nghị
 Sử dụng từ điển đơn ngữ để hiểu rõ hơn
những định nghĩa của từ và cách dùng
 Scum
 Values
17

18. Đề nghị
 Trao đổi với những người nói thạo ngôn
ngữ cần dịch và thông hiểu đời sống xã
hội của nơi dùng ngôn ngữ đó
 Scum
18

19. Đề nghị
 Lập một danh mục riêng những từ hay
cụm từ khó dịch
 Control
 Access
 Values
 Culture
 Attitude
19

20. Đề nghị
 Đánh giá trình độ ngôn ngữ VÀ văn hoá về
cả 2 phía của dịch giả và người đánh giá
dịch giả
 Sự hiểu của đối tượng truyền thông là
quyết định cuối cùng cho sự lựa chọn
 Không nên dùng một công cụ để đánh giá
giá trị của chính nó
20

21. Đề nghị
 Khi nào có thể, nên từ bỏ việc dịch
 Viết bài mới dựa trên gốc (adaptation)
 Sáng tác bài mới hoàn toàn bằng tiếng Việt
 Luôn luôn thử nghiệm với những người có
đặc điểm tương tự như đối tượng truyền
thông
21

22. Translations Gone Wild
 The manager has personally passed
all the water used here.
 Nothing sucks like an Electrolux.
 Free bacteria (lấy từ bao bì một số chai
nước suối ở VN)
22

23. Kết luận
 Dịch thuật không thuần tuý là việc
thay đổi ngôn ngữ: văn hoá có vai trò
thiết yếu
 Thấm nhuần văn hoá của cả 2 bên: tối
cần thiết
 Đánh giá bài dịch bằng cách dịch
ngược lại: chưa đủ
 Thử nghiệm thực địa: không thể thiếu
23

24. Kết luận
 Chất lượng bài dịch là một phần quan
trọng cho sự thành công trong truyền
thông
 Chính xác và thoát ý
 Gây cảm tình
24

25. “Egad, I think the interpreter is the
hardest to understand of the two!”
Sheridan, Richard Brinsley. (1751-1816). The Critic, ii.
25

26. Hoàng thị Diệu-Hiền, MN, MPH
dieuhien@uw.edu
26