3. Ազոտ (Լատինական անվանումը՝ Nitrogenium՝
սելիտրա ծնող), քիմիական նշանը՝ N, ատոմային
թիվը՝ 7, ատոմային զանգվածը՝ 14.0067։ Ազատ
վիճակում անհամ և անհոտ գազ է, ջրում վատ է
լուծվում։ Մոլեկուլը կազմված է 2 ազոտի ատոմներից
(N2), որոնց կապը շատ ամուր է։ Բնության մեջ ազոտը
կազմված է 14N (խառնուրդում բաղադրությունը՝
99.63%) և 15N կայուն նուկլիդներից։ Արտաքին
էլեկտրոնային մակերեսի կարգը 2s2 2p3։ Ազոտի
նեյտրալ ատոմի շառավիղը 0.074 նմ է, իոններինը. N3- -
0.132, N3+ - 0.030 և N5+ - 0.027 նմ։
4.
5. Ազոտը հայտնագործվել է 1772 թ շոտլանդացի գիտնական Դ.
Ռեզերֆորդի կողմից՝ ածխի, ծծմբի, գազային ֆոսֆորի
այրման արգասիքները ծծմբական լուծույթի միջով
անցկացնելիս (այս դեպքում այն չի կլանվում՝ ի
տարբերություն CO2-ի)։ Շուտով րանսիացի քիմիկոս Ա.Լ.
Լավուազիեն եկավ եզրակացության, որ այդ «խեղդող» գազը
մտնում է մթնոլորտի բաղադրության մեջ և անվանեց այն
«azote» (հուն. azoos - անկենդան)։ 1784 թ անգլիացի քիմիկոս
Հ. Կավենդիշը բացահայտեց ազոտի առկայությունը
սելիտրայում (այստեղից գալիս է ազոտի լատինական
անվանումը, որն առաջարկվել է ֆրանսիացի քիմիկոս Ժ.
Շանտալի կողմից 1790 թ։
Հայտնագործումը
6.
7. Բնության մեջ ազատ (մոլեկուլային) վիճակում ազոտը մտնում է
մթնոլորտային օդի բաղադրության մեջ (ծավալային՝ 78.09% և
զանգվածային՝ 75.6%), իսկ կապված վիճակում՝ երկու սելիտրաների.
նատրիումի նիտրատ (NaNO3, հանդիպում է Չիլիում, այստեղից էլ
անվանումը՝ չիլիական սելիտրա), կալիումի նիտրատ (KNO3,
հանդիպում է Հնդկաստանում՝ հնդկական սելիտրա) և մի շարք այլ
միացությունների տեսքով։ Երկրագնդի բաղադրության մեջ
տարածվածությամբ ազոտը զբաղեցնում է 17-րդ տեղը, նրան բաժին է
ընկնում Երկրագնդի զանգվածի 0.0019%-ը։ Չնայած անվանմանը,
ազոտն առկա է բոլոր կենդանի օրգանիզմներում (պինդ մասի
զանգվածի 1-3%-ը) և հանդիսանում է կարևորագույն բիոգենային
տարրը։ Այն մտնում է սպիտակուցների, նուկլեինաթթուների,
հեմոգլոբինի, քլորոֆիլի և այլ կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի
բաղադրության մեջ։ Ազոտի միացությունների փոխակերպումը
կենդանի բջիջներում հանդիսանում է բոլոր օրգանիզմների
նյութափոխանակության կարևորագույն մասը։
Բնության մեջ տարածվածությունը
8.
9. Ստացումը
ործարանային պայմաններում ազոտը ստանում են օդից։ Դրա համար օդը
սկզբում սառեցնում են, սեղմում և հեղուկ վիճակում ենթարկում թորման։
Ազոտի եռման ջերմաստիճանը (-195.8 °C) մի քիչ ավելի ցածր է, քան օդի
մյուս բաղադրիչինը՝ թթվածնինը (-182.9 °C), այդ պատճառով հեղուկ օդի
զգույշ տաքացնելուց ազոտն առաջինն է գոլորշիանում։ Սպառողներին
գազային վիճակում ազոտը տրամադրում են սեղմած վիճակում (150 մթ.
կամ 15 ՄՊա) սև բալոներում, որոնք ունենում են դեղին գրառում՝ «ազոտ».
Հեղուկ ազոտը պահում են Դյուդարի տարաներում։
Լաբորատոր պայմաններում մաքուր (քիմիական) ազոտը ստանում են
ամոնիումի քլորիդի (NH4Cl) տաքացված լուծույթով աղային վիճակի
նատրիումի նիտրիտի(NaNO2) վրա ազդելով։
10.
11. NaNO2 + NH4Cl = NaCl + N2 + 2H2O։
Ինչպես նաև կարելի է տաքացնել ամոնիումի
նիտրիտը (պինդ վիճակում)
NH4NO2 = N2 + 2H2O
