TRUYỆN NGẮN

1. GIẢI CỨU
Truyện ngắn
của Nguyễn Phan
Hách
Tôi nhận trách nhiệm của Công ty Du
lịch thực hiện chuyến lữ hành cho nhóm
Cựu binh Mỹ. Từ sân bay Nội Bài tôi đưa
họ về khách sạn Sôphiten Hồ Tây. Buổi
chiều đưa họ đến địa điểm di tích nhà tù
Hỏa lò. Nhà tù Hỏa Lò xưa chiếm cả một
khu rộng lớn phố Lý Thường Kiệt, giờ còn
lại một góc nhỏ tượng trưng, nhường đất
xây khách sạn Tháp Hà Nội nguy nga đồ
sộ.
Giắc xi - người khách già nhất, là phi
công Mỹ ném bom miền Bắc, bị bắn rơi
năm 199X, từng bị giam ở nhà tù Hỏa Lò.
1

2. Bây giờ trở lại, lòng bồi hồi khó tả. Người
quay phim tư liệu của Đoàn chộp được
những khuôn hình sống động khi Giắc xi,
bước xăm xăm vào quá khứ.
- Trời ơi, không còn những gian phòng
mà chúng tôi đã ở ngày xưa. Đây chỉ là
không gian tượng trưng. Tiếc quá. Khách
sạn thì xây chỗ nào chả được. Di tích nhà
tù thực dân Pháp xây từ ngày xưa, mới là
quý báu vô giá, làm bảo tàng chứ.
Giắc xi đứng như ngây dại. Hà Nội
hôm nay nắng thu vàng rơi, mênh mang,
lòng Giắc xi xao xuyến.
Giắc xi đến đây, năm ấy đã ngoài 40
tuổi. Người anh hùng trẻ trung lái máy bay
Đồng minh đổ bộ lên Noóc măng đi, đuổi
phát xít Đức, vinh quang ngày xưa, giờ
2

3. là tù nhân lặng lẽ trong bốn bức tường bức
bối. Người phi công từng tung hoành trên
bầu trời Địa Trung Hải xanh lơ rượt bọn
quạ sắt Chữ Thập ngoặc, số phận run rủi
thế nào mà giờ phải bó gối trong các cấu
kiện xi măng ngột ngạt, mà chủ nghĩa thực
dân cũ dựng lên, trong phong trào phương
Tây thời đại cơ khí, nô nức đi xâm lược
phương Đông thủ công.
Giắc xi xua tay không nghe lời thuyết
minh bảo tàng. Ông cần không gian yên
tĩnh để hồi tưởng…
Đứng cạnh Giắc xi là Xpenxơ trẻ hơn,
nhưng tóc râu cũng trắng xóa, cũng là phi
công thượng hạng của không lực Hoa Kỳ,
lái trực thăng phản lực. Xpenxơ không bị
tù ở đây, nhưng lại có kỷ niệm về sự thất
3

4. bại ê chề tuyệt vọng trong trận giải cứu
không thành trại tù binh Mỹ ở Sơn Tây.
Đồng bộ, thêm Ôoen, anh lính biệt kích đi
trên trực thăng của Xpenxơ, đi giải cứu
trượt năm đó.
Ba anh lính về già, sống nhiều bằng
hoài niệm, rủ nhau tìm “cảnh cũ người
xưa”....
Sau nhà tù Hỏa Lò, mục tiêu tiếp là trại
tù Sơn Tây. Chiếc Lanhcugiơ của Công ty
Du lịch vượt mấy chục cây số qua cầu sông
Tích đến địa điểm Xã Tắc (xóm Cầu Cộng
- Trung Hưng - ngoại ô thị xã).
Buổi sớm mùa hè, vừa qua trận mưa
đêm, vẻ hoang tàn của di tích trại tù Xã
Tắc xưa càng gợi cảm xúc.
4

5. Những bức tường rêu mốc, trơ trụi ,của
dẫy nhà mất mái chạy dài. Những bụi cây
dại, bãi trống cỏ hoang, đường sỏi, thấp
thoáng vài đoạn thép gai hoen rỉ.
Có gì buồn bằng cảnh phế tích trại tù.
Đây đúng là trại tù chính hiệu. Nó xây lên
để giam thường phạm. Sau năm 1965 được
sửa sang để giam phi công Mỹ. Cuộc chiến
tranh leo thang bắn phá hậu phương miền
Bắc của Mỹ ngày càng ác liệt. Miền Bắc
đâu chịu để lũ giặc trời hoành hành. Khắp
nước, các trận địa cao xạ pháo, các dàn tên
lửa mọc lên như nấm. Máy bay Mũ sau này
thống kê lại trong suốt thời chiến tranh phá
hoại, đã bị rơi vài ngàn. Phi công Mỹ tử
trận. Số còn lại, vài trăm, bị bắt sống khi
nhẩy dù .Trại Sơn Tây được thành “Khách
5

6. sạn Hin Tơn” đón phi công. Hỏa Lò đã quá
tải. 70 vị Pi lốt Pi gia ma (Phi công mặc
quần áo ngủ) được chuyển từ Hỏa Lò lên
đây một đêm giá lạnh cuối năm 1968…
… Đoàn cựu binh Mỹ đứng ngẩn người
trước phế tích hoang vu . Xpenxơ và Ôoen
thì lăng xăng đi lại xác định vị trí mà ngày
xưa họ đã hạ trực thăng, đổ bộ.
Ông Bạng, nhà ven đường, cạnh trại tù,
người chứng kiến trận tập kích đêm 20-11-
1970, giờ tự nguyện thành người “hướng
dẫn du lịch nghiệp dư”. Ông thích làm việc
này, có đoàn nào đến, là ông lăng xăng kể
chuyện.
- Lúc đó tôi là chú bé con- ông Bạng
nói - Nghịch lỗ giời, lỗ đất, táo tợn không
biết sợ là gì. Ngày nào tôi chả loanh quanh
6

7. khu vực này. Nó được rào chặt, biệt lập, có
tháp canh, xe quân sự bịt kín ra vào lặng lẽ
trong đêm. Dân làng nghĩ chắc là kho
hàng quân sự. Biết đâu lại là trại tù phi
công Mỹ .Nếu biết có phi công Mỹ, thể
nào tôi cũng lẻn vào xem mặt. Chỗ nào tôi
chả đột nhập được. Tôi có thể leo qua cả
cái tháp canh kia. Tổ chim sáo trên ngọn
cây , tôi còn trèo vắt vẻo.
Ông Bạng cười khà khà, phì phèo điếu
thuốc Giắc xi vừa mời.
- Tôi chính là một phi công được
chuyển từ Hỏa Lò lên đây - Giắc xi chỉ vào
ngực. Tôi phiên dịch lại. Ông Bạng mở to
mắt cười khoái chí ,vì gặp nhân chứng.
Ông thường rất tự hào vì nhà mình gần trại
7

8. tù ,và chứng kiến cuộc giải cứu không
thành của Mỹ năm ấy.
Giắc xi nói:
- Ngồi trong xe kín mít, trời tối như
bưng, từ Hỏa Lò đi, đêm ấy, tôi không thể
nào phán đoán được hướng di chuyển. Chỉ
biết xe chạy gầm gừ, xóc nẩy, không xa,
rồi bị tống vào một căn phòng. Mới đầu tôi
tưởng bị giam biệt lập, sau thấy được ra
sân trại giao lưu với các bạn tù, được tập
thể dục, tự nấu ăn lấy, đọc sách báo,… Ở
đây toàn các anh hùng đi mây về gió cưỡi
Người nhà trời (AD.6), Thần sấm (F.105),
Con ma (F.4), Thập tự quân (F.8), Kẻ đột
nhập (F.6), Ngôi sao chiến đấu (A.104),
Cướp biển (A.7), Chim ó nhà trời (A.4)…
8

9. bây giờ về đây lủi thủi nhìn nhau sượng
sùng, chán chường, tuyệt vọng.
Chúng tôi được ăn uống không đến nỗi
nào. Có bánh mì, rau xanh, thịt bò, dứa,
chuối…
- Tiêu chuẩn ăn của các ông hồi ấy gấp
14 lần tiêu chuẩn của cán bộ chúng tôi đấy
- Tôi đế vào.
Giắc xi gật đầu:
- Xin cám ơn – Rồi cười - Nhưng dù có
ăn hơn thế nữa, thì chúng tôi cũng chỉ
mong thoát khỏi nơi này. Chúng tôi được
đi lao động, xúc đất, san nền... xây dựng
nhà ăn, bể nước, khu vệ sinh. Trong lúc
làm, nẩy ra ý định lợi dụng cơ hội này.
Nhìn lên bầu trời, thỉnh thoảng có máy bay
trinh sát không lực Hoa Kỳ bay qua, tôi
9

10. biết họ hoàn toàn có thể chụp được những
bức Không ảnh chi tiết về nơi này. Thế là
chúng tôi bảo nhau ngầm trình bày các tín
hiệu, xin giải cứu, báo cho Sở chỉ huy ở
nhà. Những rãnh đào, đống đất , đống gạch
được đổ hình khác thường, gợi tả các thông
tin gây chú ý. Quần áo tù phơi trên dây
thép ngoài sân được gấp tạo thành các chữ
viết tắt SOS (cấp cứu), K (hãy đến cứu),
SAR (tìm và giải thoát …).
Những việc làm tưởng như vô ích ấy,
nhưng hóa ra đã góp phần nào cho Bộ chỉ
huy ở nhà, sau những tháng năm phân tích
hàng núi thông tin, bằng nhiều biện pháp
khác nhau của ngành tình báo gián
điệp,năm 1970, họ đã xác định được vị trí
trại giam Xã Tắc này.
10

11. Chúng tôi nằm trong tù, ngày này qua
ngày khác, lòng chán chường, nhưng
không khỏi nhen nhóm hy vọng. Trại giam
trống trải giữa đồng, những vòng canh gác
không lấy gì làm dày đặc. Các trạm đồn trú
của quân đội không ở sát nách. Vị trí chơ
vơ này, trực thăng biệt kích Mỹ có thể đột
nhập. Trong chiến tranh thế giới thứ Hai,
máy bay Đức đã giải cứu được Mutxôlini
khi bị giam, và nói chung những chuyện
tượng tự như thế thường xuyên xảy ra.
- Tôi được tuyển chọn vào Đội Giải
cứu với sự tự kỳ vọng mình sẽ là người
anh hùng. Và tôi đã quả thật dũng cảm tài
ba , khi lái chiếc trực thăng khổng lồ HH-
53 đậu xuống được sân tại tù Xã Tắc này-
11

12. Xpen xơ nối tiếp câu chuyện - Càng trực
thăng vướng dây thép, cánh quạt dài 62 bộ
băm nát các ngọn cây, cuối cùng đụng một
thân cổ thụ, và bổ nhào. Tuy vậy trực
thăng đã tiếp đất . Và đội biệt kích do anh
Ôoen đây dẫn đầu đã lao xuống, thọc được
vào các phòng giam…
Nhưng thôi, để có giây phút này, tôi
phải nói lại những gì đã diễn ra trước đó
.Hồi ấy, tôi đang là ngôi sao với bao huyền
thoại về thành tích bay hàng ngàn giờ cùng
nhiều cuộc giải cứu phi công phản lực bị
bắn rơi ở Đông Nam Á.
Tôi được triệu tập về trên tinh thần tình
nguyện. Có mặt toàn những tay lái siêu
hạng. Có người từng lái HH3 bay một
mạch từ New york sang Paris. Có người là
12

13. sĩ quan huấn luyện bay của chương trình
Apolo.
Chúng tôi tập trung tại một căn cứ ở
Phờloriđa, tập dượt. Họ dựng mô hình nhà
tù tỷ lệ 1/1 như thật, đúng từng chi tiết có
được từ các bức Không ảnh.
Đoàn bay được xác định là phải tránh
được trạm các Ra đa phát hiện, tránh đòn
của hệ thống pháo Phòng không dày đặc ở
Bắc Việt. Vì vậy phải tập bay ngoằn
ngoèo bên sườn các dãy núi đá nhọn nhấp
nhô. Bay thấp, bay đêm, có khi xà xuống
sát ngọn cây. Lại phải bay ép tốc lực, cực
kỳ nguy hiểm. Chỉ cần sai sót một chút là
va quệt, rơi tan xác.
13

14. Các toán biệt kích được tập luyện đổ bộ
trên sa bàn, làm đi làm lại thuộc lòng như
cháo chẩy…
… Ôoen có lẽ là người trẻ nhất trong
nhóm du lịch. Gương mặt hầm hố, trông
anh giống một cầu thủ bóng đá hết thời, cố
níu kéo phong độ cũ. Ôoen chỉ Xpenxơ:
- Tôi “vinh dự” được chỉ huy tốp biệt
kích ngồi trong chiếc HH.53 của anh
Xpenxơ lái. Nhiệm vụ của chúng tôi nặng
nhất. Các tốp khác triển khai chiến đấu
xung quanh, trực thăng hạ ngoài bãi trống.
Riêng HH.53 phải đậu xuống chính sân trại
tù…
Gần đây, các anh xem ti vi, chắc có biết
chuyện biệt kích Mỹ “xuất quỷ nhập thần”
bay vào nước Pakixtăng giết trùm khủng
14

15. bố quốc tế khét tiếng Bin la đen lập chiến
công chấn động thế giới.
Họ giỏi như thế nào, thì thế hệ trước,
trình độ chúng tôi cũng chẳng kém.
Xpen xơ vỗ vai Ôoen:
- Các biệt kích được tôi luyện xương
đồng da sắt, thành “siêu nhân”, sức chịu
đựng khác hẳn người thường. Không hiểu
cái gì làm nên sự linh hoạt, dũng cảm như
thế.
Ôoen trầm ngâm:
- Hàng trăm biệt kích tham gia vụ này,
và muốn thành “người hùng” giống như
“Người Nhện”, “Người Dơi” trong phim
Hôlyút miêu tả... Tôi còn nhớ, sau một thời
gian luyện tập, đêm 6-10-1970, là cuộc
tổng diễn tập bắn đạn thật. Tinh thần anh
15

16. em khí thế ngùn ngụt, chỉ lo vì lý do gì
chiến dịch bị dừng lại.
Tôi được biết trong cuộc họp của Tổng
thống Ních Xơn với các tướng ta, tổng
thống đã hỏi:
- Có chắc chắn giải thoát được tù binh
không?
Các tướng tá đã cam đoan chắc chắn.
Kế hoạch là tất cả sẽ chỉ diễn ra trong
27 phút là xong việc. Quanh Sơn Tây có
tới 12 ngàn quân Bắc Việt đóng. Nhưng
khi được báo động chiến đấu, cũng phải 30
phút sau mới đến kịp. Các sân bay quân sự
Phúc Yên, Kép ...rất kém về hệ thống báo
động, cũng như phương tiện kỹ thuật để
chiến đấu ban đêm.
Xpen xơ bổ xung:
16

17. - Phụ trợ cho chiến dịch này Bộ chỉ huy
đã hợp đồng với các đơn vị khác, để nghi
binh. Hàng trăm máy bay từ các hạm đội
ngoài khơi sẽ đánh phá dữ dội ở Hải
Phòng để hút sự chú ý của phòng không
Bắc Việt về phía ấy, mà lơi là mặt trận Sơn
Tây.
- Ngày 18-11-1970, chúng tôi được chở
từ Mỹ đến phi trường Tắc li (Thái Lan),
bay hết đúng một ngày một đêm. 6 giờ tối,
toàn đội lúc bấy giờ mới được phổ biến sẽ
đổ bộ vào sâu nội địa Bắc Việt. Trước đó
chỉ biết tập trên sa bàn chung chung…
Xpen xơ hào hứng ôn chuyện:
- Đoàn trực thăng 5 chiếc lên đường lúc
23 giờ 18 phút ngày 20-11-1970. 2 chiếc
C141 để trống, không tải, chờ đón 70 tù
17

18. binh được giải cứu. Chiếc C130 với khí cụ
bay đặc biệt, với hệ thống hồng ngoại, dẫn
đường. Tất cả lừng lững lao trong màn
đêm.
Từ sân bay U đon, bay dọc biên giới
Lào Việt , được tiếp dầu trên không, rồi ba
giờ sau, vào đến không phận Bắc Việt.
Trăng sáng lờ mờ. Tôi cho chiếc HH-53 hạ
thấp độ cao cách mặt đất 150 mét. Sông Đà
hiện lên lấp loáng, và lờ mờ hình núi Tam
Đảo.
2 giờ 17 phút đến Xã Tắc, Sơn Tây.
Chiếc C130 bắn pháo sáng rực trời.
Đoàn trực thăng xà xuống.
Chúng tôi nhìn rõ ba chiếc tháp canh
của trại tù. Súng Gát linh gắn bên sườn
trực thăng nhả đạn. Tháp canh đổ xụp.
18

19. Đoàn trực thăng thả 100 lính biệt kích
xuống các vị trí chiến đấu rồi đáp xuống
bãi trống. Cánh quạt để thường trực quay
tít. Như đã nói lúc nãy, tôi cho HH.53 đậu
xuống chính sân trại. Đỗ xuống tiếp đất
được tại đây là một thành công lớn.Suốt
dọc đường chúng tôi đã không bị ra đa phát
hiện, không bị pháo và tên lửa đánh chặn.
Ôoen cười khì khì:
- Đoàn biệt kích xả súng, giật mìn làm
náo động cả một vùng. Còn nhóm của
chúng tôi từ chiếc HH-53 trong sân trại,
lao ra đập cửa các phòng giam, gọi loa:
“Chúng tôi” là người Mỹ, chúng tôi đến
giải cứu các anh…” Đáp lại, tất cả trống
không. Các phòng giam hoang vắng, không
19

20. một bóng người. Toàn khu trại, không một
tiếng súng chống trả của quân Bắc Việt.
- Sục tìm tất cả các nơi.
- Có tìm thấy ai không?
Chúng tôi quát gọi nhau.
- Báo cáo không thấy ai cả.
- Báo cáo không một bóng tù binh.
- Sục tìm lần cuối cùng trước khi rút.
- Lần cuối cùng.
- Kiểm soát xem còn sót nơi nào
không?
Đèn pin quét loang loáng những căn
nhà bụi bậm, ẩm mốc.
- Không tìm thấy một ai cả.
- Không tìm thấy một ai cả.
Tiếng báo cáo tuyệt vọng, đau đớn.
20

21. Cuộc tập kích đã diễn ra được 18 phút.
Còn 9 phút nữa, phải rút theo kế hoạch, bởi
cũng theo kế hoạch, 30 phút là đủ thời gian
quân Bắc Việt quanh đây sẽ đến. Phải rút
trước 3 phút.
Cuộc tập kích thật gan dạ, thật anh
hùng, nhưng đã thành người hùng Đông ky
sốt đánh nhau với cối xay gió. Thật khôi
hài, nhục nhã, ê chề.
Trong lịch sử “biệt kích” chẳng có cú
nào đau bằng cú này. Tốn bao công sức mà
kết quả âm. Bao nhiêu “bộ óc chiếc lược”
siêu việt của các tướng tá chóp bu, bao
nhiêu năng lực của hệ thống tình báo bậc
nhất thế giới, bao nhiêu săn sóc lo lắng của
Tổng Thống, bây giờ tất cả thành trò hề...
21

22. - Tôi cho kích hoạt phá hủy chiếc
HH53 bằng thuốc nổ cài sẵn vì nó va quệt
đã hỏng, không thể bay lên được nữa.
Xpenxô nói - một tiếng nổ xé trời như là
dấu chấm hết cho cuộc giải cứu vô duyên.
Khắp nơi lính biệt kích chạy như vịt về các
trực thăng ngoài bãi. 2 giờ 44 phút, đoàn
trực thăng bốc lên.
Đúng thời hạn 27 phút. Hai chiếc C141
“không lấy được hàng”, rộng rênh, trở về.
Chuyến đi hăm hở bao nhiêu. chuyến về ỉu
xìu, tuyệt vọng bấy nhiêu.
Điện đài thông báo về Sở chỉ huy ở nhà
kinh hoàng rụng rời cả Tổng thống…
...Ông Bạng, hiểu lõm bõm câu chuyện
của nhóm cựu binh Mỹ qua lời tôi phiên
dịch. Nhưng ông cần gì câu chuyện đó vì
22

23. chính ông đã được “mục sở thị” nó tại
đây.
- Hôm đó tôi đang ngủ - Ông nói - Quá
nửa đêm choàng thức dậy vì nghe tiếng
cánh quạt trực thăng gầm rú như gió bão.
Mới đầu tôi nghĩ máy bay ta tập trận.
Vùng đồi Sơn Tây này hồi đó lúc nào chả
có bộ đội đủ các binh chủng nườm nượp
luyện tập. Pháo binh bắn đạn thật, nổ vang
trời, nghe sướng tai. Bộ binh dàn quân. Xe
tăng quần đảo, kém gì trong phim Vòng
Cung Cuốc của Liên Xô ngày xưa.
Bây giờ đến trực thăng tập đổ bộ. Tôi
dụi mắt, mở cửa liếp ra ngoài. Trước mắt,
bóng những người cao lớn, đội mũ sắt xì
xồ chạy đi chạy lại. Đạn xé lên. Pháo sáng
rực trời. Không phải bộ đội mình. Tôi kinh
23

24. hoàng nghĩ. “Kho hàng quân sự” của ta
trong kia đã bị bỏ hoang nhiều tuần nay.
Không còn bóng xe vào ra. Bộ đội canh
gác đã rút hết. Chỉ còn mấy anh bảo vệ ốm
yếu trông coi lấy lệ. Vậy thì biệt kích Mỹ
đến đây làm gì.
Chiến dịch mà Tổng thống Mỹ hồi hộp
đợi chờ từng giây từng phút ngày ấy hóa ra
kết quả chỉ thắng lợi là bắn chết được hai
đứa trẻ con và một người đàn bà bên cạnh
nhà tôi, đang nấp dưới gầm giường…
Còn tôi, cũng đừng hòng làm gì được
tôi, vì sau khi biết được “ý đồ chiến dịch”
của đối phương, tôi chạy vọt vào một bụi
rậm. Từ “căn cứ chiến thuật” này, tôi
phóng tầm mắt quan sát lính biệt kích hốt
hoảng lên máy bay rút chạy.
24

25. Ông Bang cười vang. Cả đoàn cựu binh
Mỹ cùng cười. Họ không tự ái. Chính họ
cũng chế riễu cuộc tập kích.
Giắc xi chua chát:
- Đêm 20-11 ấy, chúng tôi bị giam ở
một trại tù mới, chỉ cách Xã Tắc 15 cây số.
Nghe những tiếng nổ chấn động từ Xã Tắc
vọng đến, chúng tôi cay đắng chết lặng,
gục xuống sàn khóc.
Trời ơi, sao đời lại trớ trêu thế này. Chỉ
cách 15 cây số. Một cái nhún của trực
thăng... Chúng tôi bị chuyển đến đây trước
đó vài tuần. Không hiểu vì sao nửa đêm
đùng đùng xe chở đi. Nhưng nào có đi xa.
Vậy mà không ai biết. Hùng hổ đổ quân
tập kích xuống chỗ không người. Bọn chỉ
huy ở nhà ngu dốt đến thế là cùng.
25

26. Năm 1972 Bắc Việt biết trước cuộc tập
kích B52 vào Hà Nội trước 3 giờ. Máy bay
B52 ở Guam và Utapao được nạp đầy xăng
vào giờ nào, Bắc Việt cũng biết. Thế cơ
mà. Còn ở đây, cái trại tù lồ lộ giữa đồng
không mông quạnh, mà bọn tình báo Mỹ
lừng tiếng giỏi giang, không làm được trò
gì. Một lũ ăn hại...
Cuộc tập kích thất bại bộc lộ sự quan
liêu, máy móc, kiêu căng, chỉ trông cậy
vào kỹ thuật của cả hệ thống Mỹ .“Không
ảnh” ...ảnh thì vẫn đúng thế đấy, nhưng
cái gì bên trong ảnh đã khác rồi....
Sau này về Mỹ, ngẫm nghĩ, tôi rút ra
một điều là lý do Việt Nam chiến thắng,
một phần là nhờ đường lối “chiến tranh
nhân dân”. Phía Mỹ, thiếu cái phần “nhân
26

27. dân” kia, nên không có” tai mắt”, không ai
bảo cho biết: trại tù đã chuyển…
… Một ngày tha thẩn ở di tích trại tù
Xã Tắc, những người cựu binh Mỹ để cho
nắng gió ở đây ngấm vào mình. Giắc xi
còn nhặt một mảnh gạch vỡ, và khăng
khăng đó chính là gạch từ phòng giam ông
ngày trước. Ông nói sẽ về trưng bày trong
tủ kính tư gia tại Mỹ. XpenxƠ và Ôoen thì
đi tìm cái gì là dấu tích của cuộc hạ cánh
chiếc HH-53 . Không có gì cả. Một mẩu
kim loại cũng không còn. Cuối cùng hai
người nhổ một bụi cỏ kẽ gạch sân trại, ép
vào quyển sổ. Những ngọn cỏ xanh rờn
phủ khắp nơi đây...
Giắc xi cầm tay tôi, cảm khái:
27

28. - Tôi đã quá già, đã đi gần hết cuộc đời.
Tôi đã sống trong lòng thế kỷ 20 cuồng
phong bão lửa, thế kỷ mà qua đấy người ta
có thể rút ra được những gì là chân lý cơ
bản nhất của cuộc đời.
Chúng tôi là anh hùng, là có lý tưởng
khi cưỡi máy bay đuổi đánh phát xít Đức
trong chiến tranh thế giới thứ Hai. Nhưng
chúng tôi thật là vô lý khi đem máy bay
đến dội bom trên đất nước Việt Nam hiền
lành.
Năm 1973, được “trao trả tù binh”, về
Mỹ, tôi thường ngồi Thiền và đọc sách.
Tôi ngộ ra rằng loài người lắm cái vô lý
thật. Vận dụng hết mọi sự tài ba ra đánh
nhau. Mặt đất mênh mông, chúng ta cùng
28

29. sống bên nhau dưới ánh mặt trời có phải
tốt hơn không?
Chúng tôi hôm nay đến đây chính là
góp thêm một tiếng nói cho chân lý ấy…
Đại Yên, 20-6-
2014
29