1. Áóóðü ñóóðèéí òîîöîî
Áóóðü ñóóðèéí òîîöîîã õºø¿¿í áà уян ãýñýí õî¸ð àðãààð òîîöäîã.
Хөшүүн суурийн арга.
Õºø¿¿í àðãà íü õÿëáàð óëàìæëàëò àðãà þì. Ýíý àðãà íü ñóóðü íü áóóðü õºðñíººñ îëîí äàõèí õºø¿¿í áóþó ñóóðèàñ
èðýõ àëèâàà ¿éë÷ëýë íü áóóðü õºðñºíä æèãä øóãàìàí òàðõàíà. Õýäèéãýýð ýíý àðãà íü õºø¿¿í ñóóðüò òààðäàã
áîëîâ÷ ñóóðèéí ºðãºí çóçààíû õàðüöàà èõ áèø ¿åä ñóóðèéí õºø¿¿í нь áóóðèàñ îëîí äàõèí õºø¿¿í áèø áîëäîã тул
суурийг хөшүүн гэж тооцох нь алдаа гардаг. Áàãàíà áîëîí õºø¿¿í õàíàí äîîðõ ñóóðèéí õýñýãò èх ñóóëò ¿¿ññýíýýñ
õ¿÷äýëèéí æèãä òàðõàëò àëäàãääàæ à÷ààëàë èõòýé õýñýãò их äàðàëò ¿¿ñäýã. Ñóóðèéí äàðàëòûí äàõèí
õóâèàðëàëò íü ñóóðü áîëîí áóóðèéí õºø¿¿íèé õàðüöààíààñ õàìààðна. Çóðàãò õºðñíèé òºëºâ áàéäëààñ áóóðü õºðñºí
õ¿÷äýë õýðõýí òàðõàõûã õàðóóëñàí áàéíà.
Óÿí ñóóðийн арга.
Ýíý àðãà íü ñóóðèéí ñóóëòûí íºëººíººñ õ¿÷äýëèéí òàðõàëòûí íºëººã
òóñãàí íàðèéâ÷ëàí áîäíî. Óÿí ñóóðèéã îëîí àðãààð áîääîãèéí íýã íü ул
хөрсний эсэргүүцлийн илтгэлцлүүр /Coefficient of subgrade reaction/
àøèãëàõ àðãà þì.
Ул хөрсний эсэргүүцлийн илтгэлцлүүр
Óÿí ñóóðèéн тооцоонд ñóóðèéí õýâ ãàæèëòûí íºëººíººñ ñóóðèéí óëíû
äàðàëòûí бодоход хэрэглэгддэг ул хөрсний эсэргүүцлийн
илтгэлцлүүр Coefficient of subgrade reaction/-г дараах томъёогоор
𝐾𝑠 =
𝑞
𝛿
гэж олно
Ýíä: ÊS= Ул хөрсний эсэргүүцлийн илтгэлцлүүр
q=Ñóóðèéí óëíû äàðàëò
𝛿 =Ñóóëò болно.
ÊS íü
т
н
м2
м
= тн/м3
буюу нэгж шилжилтээс үүсгэх хөшүүний хэмжээ
болно. Суурийн уланд их суулт үүсэх хэсэгт их суурийн улны реакц,
бага суулт үүсэх хэсэгт бага реакц үүснэ. Эдгээр хүчний нийлбэр нь
дээрээс ирэх ачаалалтай тэнцвэрийн төлөвт орших тул
∑ 𝑃 + 𝑊
𝑓 − 𝑢𝑑 = ∫ 𝑞𝑑𝐴 = ∫ 𝛿 ∗ 𝐾𝑠 𝑑𝐴-г бичиж болно.
Энд: ∑ 𝑃 = сууринд үйлчилж байгаа ачааны нийлбэр
Wf =Суурийн жингээс үүсэх даралт
UD=Суурийн даралт
А=Суурийн хөрстэй харьцах талбай
d =суурийн тухайн цэг дэхь суулт
Энэ арга нь суурийн реакц суурийн хэв гажилтаас хамаардаг учраас буурь болон суурийн харилцан хамаарлыг
тусгаж чаддаг.
Ул хөрсний эсэргүүцлийн илтгэлцлүүр
Уян суурийн тооцоог Винклерийн арга дээр үндэслэсэн байдаг. Энэ арга нь ул хөрсний эсэргүүцлийн
илтгэлцлүүрийг хэрэглэдэг. КS илтгэлцлүүр нь доорх хэмжигдэхүүнүүдээс хамаардаг тул шууд тодорхойлоход
хүндрэлтэй.
1. Ачаалагдаж буй талбайн өргөн:

2. ªргөн суурийн суулт нь нарийн сууриас ижил даралтын үйлчлэлд их суулт үүсгэдэг учираас шахагдах
үеийн зузаан нэмэгдсэнээс суурийн KS итгэлцлүүр өөрчлөгддөг.
2. Ачаалагдаж буй суурийн хэлбэр:
Урт нарийхан ачаалагдсан талбайн хүчдэл нь квадрат талбайгаар ачаалагдсан талбайгаас ялгаатай
тул Ks итэлцлүүр өөр болно.
3. Ачаалагдаж буй талбайн газрын гадаргаас доошхи гүн:
Илүү гүнд хөрсний даралтанд ноогдох суурийн анхны даралт илүү бага тиймээс суурийн суулт илүү
бага байх ба Кs итгэлцлүүр илүү бага байна.
4. Суурийн байршил
Кs итгэлцлүүр нь суурийн ирмэгээр илүү их суурийн төвд илүү ойр бага байна.
5. Ихэнх суурийн доорх хөрсний шахагдал нь хэдэн жилийн турш үргэлжилдэг. Тиймээс богино хугцааны
болон урт хугцааны аль аль нөхцөлд тодорхойлох шаардлагтай.
Зургаас үзвэл q-d харьцаа нь шугаман бус тул Кs-н утга нь тогтмол биш байдаг. Инженерийн тооцоонд олон
төрлийн аргаар KS илтгэлцлүүрийг тодорхойлдог ба мөн түүнчлэн тухайн тохиолдолд туршдаг. Хэдий тийм
боловч туршилтын утга нь суурийн хавтангын өргөн, зузаан, гүнг ялгаатай загварчилсанаас болж шууд
тодорхойлж чаддаггүй.
“ПК Лира” тооцооны програмд буурийн
нөлөөг тооцох
Тухайн суурь болгонд хэрэглэгч гарнаас ул хөрсний
эсэргүүцлийн илтгэлцлүүр утгыг оноож өгөх, “Хөрс”-дэд
програмд (soil model) бодуулж өгөх, хөрсөн төгсгөлөг
элементтэй хамт бодуулах боломжтой. ул хөрсний
эсэргүүцлийн илтгэлцлүүр тодорхойолох арга, томъёоллууд
энэ програмын тусламжын цэст байгаа тул нурших нь илүүц
гэж үзлээ.
“Хөрс”-дэд програмд ул хөрсний эсэргүүцлийн
илтгэлцлүүрийг шууд шугаман тодорхойлох боломжгүй тул
дараалан дөхөх аргаар тодорхойлдог.
1. Сууринд ирж буй нийт ачааны нийлбэрийг тодорхойлж
суурийн улан дахь дундаж даралтыг өгнө.
2. Өгсөн даралтаас үүсэх буурь хөрсний С1, С2-г буюу тулгуурийн нөхцөлийг тодорхойлно.
3. Бүтээцийн тооцоог хийж буурь хөрснөөс сууринд үүсэх эсрэг реакцийг Rz-г тодорхойлно.
4. Суурийн уландах даралт, буурь хөрснөөс үүсэх эсрэг даралт суурийн тухайн цэг бүрт ижил учраас
буурь хөрсний эсрэг реакцийг суурийн даралтаар сольж дахин С1, С2-г тодорхойлно.
5. Дөхөлт хийсэн шинэ тулгуурын нөхцөлөөс бүтээцийн тооцоог дахин бодуулах замаар суурийн уландах
даралт, буурийн эсрэг реакцийг тэнцвэржтэл тооцоог давтан хийнэ.
Зөвлөх: БИАС-н багш Э.Ганзориг
Нийтэлсэн: “Марсконстракшн” ХХК инженер Б.Ганбаяр