1. Гаралт, оролт, холболтын
төхөөрөмжүүд
Магистр Ч.Эрдэнэтуяа
Глобал удирдагч дээд сургууль
Ерөнхий эрдмийн тэнхим

2. Хүний хэл дээр байгаа өгөгдлүүдийг (тоо, тэмдэгт, зураг, дуу г.м)
компьютерийн хэл рүү хөрвүүлдэг (0,1) төхөөрөмжүүдийг
оролтын төхөөрөмж гэнэ.

3. Оролтын төхөөрөмжийн төрлүүд

4. Оролтын төхөөрөмжүүдийн үүрэг
• OCR- Optical character recognition нь ойсон
гэрлийн хүчдэл дээр суурилсан, үсгийн хэсэгт туяа
цохиулахад тэмдэгт уншиж оруулдаг төхөөрөмж юм

5. OMR - Officine Meccaniche Rezzatesi. Тусгай хүснэгт
унших төхөөрөмж

6. •Bar код уншигч нь төрөл бүрийн бүтээгдэхүүн дээр
байгаа bar кодыг уншиж оруулдаг. Bar код уншигчийн 3
төрөл бий.
-Pen type.
-Touch type.
-Laser type. Дэлгүүрт өргөнөөр ашиглагдаж байгаа.

7. Magnetic card reader. Соронзон картнаас хэрэгтэй
мэдээллийг уншиж оруулдаг төхөөрөмж. Бидний сайн
мэдэх дараах картууд байдаг. /бэлэн мөнгөний карт,
зээлийн карт, автомат үүдний бүртгэгч төхөөрөмж/

8. Track ball. Зарчимын хувьд хулганатай ижил боловч
хулганатай адилхан шилжүүлэхэд хоосон зай
шаарддаггүй. Дандаа notebook-д ашигладаг.
•Joystick. Компьютерийг удирдах гар. Бариул нь хойш,
урагш, баруун, зүүнд шилжих бөгөөд заагч сум түүний
удирдлагаар шилждэг. Тоглоомын машин ажиллуулах

9. Light pen. Дэлгэцэнд цэгээр юмуу дүрс илэрхийлэхэд
түүнийг зохицуулан оруулдаг төхөөрөмж.
Touch screen. Хуруу болон тусгайлан хэрэглэх үзгээр
дэлгэцэнд хүрвэл компьютерт заавар өгнө.

10. Image scanner. Цаасан дээр байгаа зураг дүрсийг
уншиж оруулдаг төхөөрөмж.
Digitizer. Мэдээлэл нь дараалсан координатад
суурилсан бөгөөд гэрэлтүүлэх цаасан дээр байгаа
дүрсийг курсороор координатыг тодорхойлж оруулдаг
төхөөрөмж.
Digital camera.

11. Гар. Keyboard Keyboard буюу гар нь хулганы адил
компьютерийн оролтын төхөөрөмж юм. Компьютерийн
гар нь бичгийн машинаас үүдэлтэй.
Энэ нь компьютерт гаднаас мэдээлэл оруулах,
системийн ажиллагааг удирдах үүрэгтэй товчлуурууд ба
товчлуурыг мэдрэх схем, дарагдсан товчлууруудыг
хүлээн авч, цааш дамжуулах үүрэг бүхий гарны
буферээс тогтоно.
Бичгийн машиныхтай ижил товчлуурууд бvхий
гарын тусламжтайгаар текстийг компьютерт бичиж
оруулах, програмыг удирдах үүрэгтэй.

12. Компьютерийн гар дээрхи товчлууруудын байрлалаар нь гарыг
QWERTY ба DVORAK гэж ангилдаг.
1.QWERTY Энэ гарыг 1800 онд механик бичгийн машинд зориулж
бvтээсэн.
2.DVORAK гарыг хурдан бичиж сурахад зориулж 1870 онд АНУ-ын
эрдэмтэн Дворак бvтээсэн байна. Ангилалын хувьд ерөнхийдөө 3
төрлийн гар байдаг. Үvнд:1. Стандарт / ердийн/ гар - 84 товчлууртай
2. АТ гар - 84 товчлууртай 3. Өргөтгөсөн гар - 101-104 товчлууртай.
Эдгээр гарууд нь control,return, shift товчлууруудын байрлалаараа
хоорондоо ялгаатай байдаг. IBM гар дээр энэ товчлууруудаас гадна
page up,page down, home, end, insert, pause, num lock, scroll lock,
break, caps lock, print scrn гэх мэт нэмэлт товчлуурууд байдаг.
Эндээс эхний хоѐр төрлийн гарыг одоо нэгэнт ашиглахаа больсон
байна.

13. Гарыг системийн хайрцагт - DIN портоор - PS/2 портоор - USB портын
аль нэгээр холбож болно. Гарны товчлууруудыг 4 бүлэгт хувааж
үздэг.
1. Функциональ товчлуурууд
2. Бичгийн машины товчлуурууд
3. Стандарт удирдлагын товчлуурууд
4. Хос горимын бага гар

14. Хулгана. Mouse Компьютерийн хулгана нь дэлгэц дээрх
курсорын хөдөлгөөнийг хянах үүрэг бүхий хатуу хавтгай
гадаргуу дээгүүр гүйж ажилладаг жижиг төхөөрөмж юм.
1960-аад онд энэхүү төхөөрөмжийг хийх санаа
Дуглас Энглбартад анх төрсөн боловч өнөөгийн дvр төрхөө
олон жилийн дараа олж авсан. Тэрээр “Дүрсийг гаргагч
системд зориулсан Х Y тэнхлэгийн дохиологч”-ийн эрхийн
бичгийг 1967 оны 6 сарын 21нд хүлээн авсан байна.
Энглбарт энэ төхөөрөмж дээрээ 10 гаруй жил ажиллажээ.
Үүнээс хойш нэг жилийн дараа OnlineSystem зөвлөлгөөнд
анх удаа хулганаа таницуулжээ. Анх 1984 онд хулгана нь
Apple Macintosh компьютертэй хамт гарч ирсэн тэр үеэс
хойш компьютерийг ашиглах арга бүхэлдээ өөрчлөгдөж, түүн
дээр ажиллах нь өмнөхөөс илүү хялбар болсон байна. 1968
онд Стэндфордын судалгааны институтэд болсон алдарт
үзүүлбэрээс нь хойш хулганад дэлхий дахин анхаарлаа
хандуулсан байна.

15. Хулганы тусламжтай бид чиглүүлэгчээ (pointer) залж
тодорхой объектийг идэвхжvvлж чадах болсон. Хулгана
таны хурууны товшилтыг мэдэрч компьютерт
дамжуулдаг. Компьютер ч тэр дор нь командыг биелүүлж
хариу өгдөг. Хулгана хурууны товшилтыг сигнал болгон
компьютерт дамжуулдаг.
Хулгана нь физик бүтцийн хувьд гаднаас нь
харахад төмөр эсвэл пластмассан гэр, бөмбөлөг,
товчлуур, компьютерт холбогддог кабелаас тогтоно.
Хулгана ямар програм дээр ажиллахаасаа хамаарч өөр
өөр үүрэг бvхий, 1- 3 товчлууртай байдаг. Ихэнх хулгана
2 товчлууртай байдаг бөгөөд зүүн талынх нь өргөн
хэрэглэгддэг. Windows үйлдлийн системд хэрэглэгч
сонголт хийж ямар ч объект дээр ажиллаж болно.
Хулганыг механик ба оптик гэж хоѐр ангилдаг.

17. Компьютерийн хэл дээр байгаа өгөгдлүүдийг (0,1-ээр илэрхийлэгдсэн)
хүн ойлгодог хэл рүү (тоо, тэмдэгт, зураг, дуу г.м) хөрвүүлдэг , мөн
компьютероос мэдээлэл гаргадаг төхөөрөмжүүдийг гаралтын
төхөөрөмж гэнэ.

18. Гаралтын төхөөрөмжийн төрлүүд

19. Монитор. Monitor Монитор нь компьютер дэх мэдээлэл,
текст, дүрс, зургийг дэлгэцэнд харуулах үүрэгтэй төхөөрөмж
юм. Өөрөөр хэлбэл уян болон хатуу диск доторх
мэдээллүүд, програм хангамжууд, тэдгээртэй ажиллах,
компьютерийн гараас оруулах тэмдэгтүүд бүгд энэ
төхөөрөмжийн дэлгэц дээр харагддаг билээ. Монитор гэдэг
нь компьютер дэх зүйлсийг дэлгэцээр гаргах боломжтой
салангид төхөөрөмжийг хэлдэг. Харин display нь
мониторын зөвхөн экран нь юм. Харин зөөврийн
компьютерийн хувьд монитор гэхээсээ display буюу дэлгэц
гэж нэрлэдэг. Яагаад гэвэл зөөврийн компьютерийн дэлгэц
нь салангид биш их биетэйгээ цуг байдаг. Хэрэв дэлгэц
(display) нь эвдэрчихвэл Desktop буюу ширээний
компьютерийн мониторт залгаад ажиллаж болдог.
Мониторууд хэдэн инчийн ямар төрлийн дисплейтэй, дэлгэц
рүү электрон туяаг хэрхэн цацдаг вэ гэдгээрээ ялгагддаг.
Харин дисплейг доорх үзүүлэлтүүдээр тодорхойлно.

20. Цэгийн болон өнгөний нягтрал. Maximum resolution Анхны компьютерүүдийн дисплей
ихэвчлэн хар цагаан байсан бол өнөөдөр ихэвчлэн өнгөт дэлгэцтэй мониторуудыг
үйлдвэрлэх болсон байна. Энд цэгийн(pixel) нягтралын тухай яригддаг ба харин хэдэн
өнгөөр харуулж чадаж байгаагаас уг дисплейний өнгөний үзүүлэлт тодорхойлогддог.
- MDA.Monohrome Display Adapter нь хар цагаан хоѐр өнгөтэй, 1970 онд гарсан.
- CGA.Color Graphics Adapter нь 1981 онд гарсан, хөндлөнгөөр 320 pixel, босоогоор 200
хүртэл цэг дүрсэлдэг ба дөрвөн өнгөтэй.
- EGA. Enhanced Graphics Adapter нь 1984 онд гарсан, арван зургаан өнгөтэй,
хөндлөнгөөр 640 босоогоор 350 цэг дүрсэлдэг.
-VGA. Video Graphics Array-ийг 1987 онд гаргасан бөгөөд 640x 480 цэг бүхий 16 өнгөтэй,
эсвэл 320 x 200 цэг бүхий 256 өнгөтэй.
Дараах төрлийн дисплейнүүд гарсан байна.
-XGA.Extended Graphics Array нь 1990 онд гарсан 800x600 цэг бүхий 16,000,000 өнгөтэй
эсвэл 320x200 цэг бүхий 65,536 өнгөтэй байхаар сонгож болдог.
-- SVGA.Super Video Graphics Array нь 1993 онд гарсан. 14 инчийн дисплейтэй бол
16,000,000 өнгийг 800х600 цэгтэйгээр, 20 инчийн дисплейтэй бол 1280x1024 эсвэл
1600x1200 цэгтэй, 224,232 тооны өнгийг дүрслэх боломжтой байхаар сонгох боломжтой
байдаг.
-- UXGA. Ultra Extended Graphics Array нь 1600х1200 цэгийн нягтралтай, 16.8 сая өнгө
дүрслэх чадвартай. Гэвч дисплейнүүд нь тухайн компьютерт суурилагдсан дисплей
адаптертай уялдаж өнгө болон цэгийг дүрслэх учраас дисплей картын хүчин чадал сайн
байх хэрэгтэй.
-Дэлгэцийн хэмжээ. Viewable area Мониторын дэлгэцийг хэмжээгээр нь ангилж болох ба энэ нь
дэлгэцийн диагоналын дагууд нь хэмжихэд хэдэн инч нэгжтэй тэнцүү байгаагаар хэмжигддэг.
Жирийн хэрэглэгч нарт зориулсан персонал компьютерийн хувьд ихэвчлэн 14, 15, 20, 17, 20 инчийн
дисплейтэй байдаг.

21. Хэвлэгч. Printer Компьютерийн дэлгэцэн дээр гарч буй
төрөл бүрийн мэдээллийг цаасан дээр хэвлэн гаргах
боломж бүхий төхөөрөмжийг хэвлэгч гэнэ. Мэдээлэл нь
текст, дүрс, фото зураг, хүснэгтэн мэдээлэл зэрэг байж
болно. Хэвлэгч нь хэмжээ, хэвлэх хурд, төрөл, үнэ
өртгөөрөө хоорондоо ялгаатай байдаг.
Хэвлэгчийн чанарыг хэвлэх цэгийн нягтрал, хурд,
санах ой, өнгөний дүрслэлээр тодорхойлно. Цэгийн
нягтрал нь dpi (dot per inch) буюу нэг инч (2.54см) зайд
хэдэн цэг гаргадгийг тодорхойлох нэгжээр хэмжигдэнэ.
Хэвлэгчийн 3 үндсэн төрөл байдаг.
1. Цэгэн хэвлэгч Dot matrix printer
2. Шүршдэг хэвлэгч Inkjet printer
3. Лазерийн хэвлэгч. Laserjet printer

22. - Цэгэн хэвлэгч нь хамгийн хямдхан бөгөөд энгийн.
Үсэг болон зурмал дүрсийг зүүгээр цэглэх мэт зарчмаар
ажилладаг. Хар будагтай тууз ашигладгаараа бичгийн
машинтай төсөөтэй, хэвлэлийн чанар нь бичгийн
машины түвшинд, фото зургийг гаргаж чадахгүй.
Зүүний тоо нь 9-48 хүртэл, нэг хуудас текстийг 10-60
секунд, зураг дүрсийг 5 минут хүртэл хугацаанд
хэвлэдэг, Бичгийн стандартын А4 ба А3 цаасан дээр
гаргах боломжтой.

23. - Шүршдэг хэвлэгч нь тусгай черниль-бэхээр шүршиж
хэвлэдэг, ялангуяа өнгөтөөр маш чанартай хэвлэдэг.
Хэвлэгчийн үнэ нь харьцангуй хямд бөгөөд харин хор нь
тусгай саванд байх ба хэдэн өнгө холигчтой вэ гэдгээс
хамаарч нэлээн үнэтэй. Сайн Inkjet хэвлэгч 600dpi
нягтралтай хэвлэнэ. Байнгын арчилгаа шаарддаг, хурд нь
удаавтар, нэг хуудсыг 10-60 секундэд хэвлэнэ.

24. - Лазерийн хэвлэгч нь хэвлэгч булыг лазерийн туяаны
тусламжтай идэвхжүүлж, будаг наалдуулан хэвлэдэг ба
үүгээрээ олшруулагч(canon) той төстэй. Хар цагаанаар
маш тод хэвлэх ба 300, 600dpi нягтрал гаргах
чадвартай, нэг минутанд дунджаар А4 хэмжээтэй 4
хуудас хэвлэдэг, өндөр үзүүлэлттэй лазерийн хэвлэгч
нэг минутанд 20 хуудсыг, 1200 dpi нягтралтайгаар
хэвлэдэг. Тусгай савтай, нунтаг хор хэрэглэдэг.
Лазерийн хэвлэгч компьютерээс дамжин ирсэн текст
зургийг хэвлэхээсээ өмнө уншиж хадгалах өөрийн
шуурхай санах ойтой байдаг. Дунджаар 1 mb хэмжээтэй
RAMтай. Хэвлэл, график, уран сайхны зураг, чимэглэл
бүхий томоохон эхийг хэвлэхэд дор хаяж 2.4 mb RAM
хэрэгтэй ба хэвлэгчийн RAM-ийг нэмж суурилуулан
хэмжээг нь ихэсгэж болно. Өнгөт лазерийн хэвлэгч
байдаг боловч үнэ ихтэй.

26. Сүүлийн үед олон үйлдэлтэй хэвлэгчийг олноор
үйлдвэрлэн гаргаж байгаа билээ. Энэ хэвлэгч нь хэвлэх
төдийгүй хувилах, факс дамжуулах, хүлээн авах,
сканердах зэрэг үйлдлүүдийг хийдэг. Факс
боловсруулалтын хувьд модемын хурд 14.4 кбит/с
байдаг бөгөөд Brother MFC-7150c, Brother MFC-8300,
8600, HP LaserJet 3100 xi загварууд телефон
аппараттай байдаг. Сканердахын тухайд HP office Jet
R80, HP office Jet T65 хэвлэгчүүд дэх цэгийн оптик
нягтшил ихтэй төдийгүй хар цагаан болон өнгөт горимд
скан хийдэг байна. Харин HP OfficeJet R80, Brother MFC-
8300, 8600 хэвлэгчүүд нэг минутанд 11-12 хуудас
хувилдаг бол ихэнх хэвлэгчүүд нь 3-5 хуудас хувилах
хүчин чадалтай байдаг байна.

27. Хэвлэгч нь компьютерт 2 төрлийн портоор залгагддаг.
1. Паралель порт
2. USB(Universal Serial Bus) - өндөр хурдын порт
Хэвлэгчийг HP буюу Hewlett Packard, Epson, Xerox, Okidata зэрэг
корпорациуд үйлдвэрлэн гаргадаг. Жишээлбэл: Epson Stylus Color
440, HP DeskJet 612C, 812C, HP LaserJet 1000, 1100, 1200, Xerox,
Canon гэх мэт.

28. Plotter