Ερευνητική εργασία (project) της Β Τάξης του ΓΕΛ Αράχωβας.

1. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΤΗΣ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΤΟΥ ΓΕ.Λ. ΑΡΑΧΩΒΑΣ
2015-16
ΜΥΘΟΙ:
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥΣ «ΜΥΘΟΥΣ»

2. 2
ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:
ΟΜΑΔΑ 1.
Καραστάθη Ιωάννα
Παπαδέα Γεωργία
Ευταξία Ευρυδίκη
Χότζα Παολίνα
ΟΜΑΔΑ 2.
Μπράχο Βασιλική
Πατραντής Γιώργος
Σπάχη Μαρία
Τσοπάνι Μαριάννα
ΟΜΑΔΑ 3.
Μπογκντάνι Ροζαλίντα
Καραπατούχα Νίκη
Πυρένη Άλκηστις
Τσάρα Εβίνα
ΟΜΑΔΑ 4.
Γκούρρα Εµµανουέλα
Κάλα Πιπερίµ
Κάτσιου Ήλια
Σταυράκου Νίκη
ΟΜΑΔΑ 5.
Γραντζιώτη Ελένη
Ζηνέλη Βιβή
Κοµµατάς Χρήστος
Κουζιού Μαρία
ΟΜΑΔΑ 6.
Κονοπάτσια Ολένα
Κουτσούµπας Λουκάς
Μίχος Γιώργος
Πλήτσου Βιολέτα
Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Δρ. Δήµητρα Τσίρη, Βιολόγος

3. 3
Γιατί επιλέξαµε το συγκεκριµένο θέµα....
Στις µέρες µας, παρόλο που η κοινωνία µας έχει εξελιχθεί σε πολλούς τοµείς,
µερικοί απο εµάς συνεχίζουν να επαληθεύουν το ρητό που λέει ότι «η ανθρώπινη βλακεία
είναι ανίκητη», καθώς δέχονται οτιδήποτε τους πλασάρεται, χωρίς να µπουν στη
διαδικασία να σκεφτούν. Καθηµερινά γίνονται εκατοµµύρια shares σε ιστοσελίδες που
παραθέτουν ανακρίβειες. Για αυτό το λόγο η τάξη της Β΄λυκείου του ΓΕ.Λ. Αράχωβας
µπήκε στη διαδικασία να αφιερώσει την ερευνητική της εργασία σε µύθους από την
αρχαιότητα µέχρι και σήµερα. Πάρτε χαρτί και µολύβι, καθώς θα ακολούθησουν µερικοί
µύθοι που ούτε εσείς δεν θα πιστεύετε ότι είναι µύθοι, και είµαστε σίγουροι ότι στο τέλος
της παρουσίασης µας θα καταλάβετε γιατί κάναµε τόσο κόπο για τη συγκεκριµένη
ερευνητική εργασία.

4. 4
1. ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΣΥΜΦ ΝΑ ΜΕ ΑΝΘΡ ΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ
Ο µύθος σύµφωνα µε την ανθρωπολογική ερµηνεία του όρου είναι ιερή ή θρησκευτική
αφήγηση της οποίας το περιεχόµενο σχετίζεται µε την προέλευση ή την δηµιουργία φυσικών,
υπερφυσικών ή πολιτιστικών φαινόµενων. Η ανθρωπολογική έννοια για τον µύθο διαφέρει από
εκείνη που υπονοεί στο περιεχόµενο του µύθου κάποιου ψεύδους. Οι µύθοι διερευνούνται επίσης
ως αποσπασµατικές πηγές προφορικής ιστορικής αφήγησης ως ενδείξεις κοινωνικών αξιών που
διαµορφώνουν τον κοινωνικό χάρτη µιας οµάδας ανθρώπων και για τις καθολικές (συµπαντικές)
δοµές τους. Ο µύθος είναι φαντασία, κάτι που δεν θεωρείται αληθινό µύθος είναι ένα ιδιαίτερο
είδος ιστορίας που προσπαθεί να ερµηνεύσει κάποιες όψεις του κόσµου που µας περιβάλλει, άλλοι
επιστήµονες προβάλλουν την άποψη πως οι µύθοι είναι ιστορίες για Θεούς και άλλες υπερφυσικές
υπάρξεις. Με την σειρά του ο Μιρτσέα Ελιάντε θεωρεί πως ο µύθος είναι συχνά αφήγηση της
ανθρώπινης προέλευσης ή της δηµιουργίας του κόσµου και την ίδια στιγµή µια ιστορική
εξιστώριση. Ο Λέβι Στρός υποστηρίζει από την µεριά του πως χρειάζεται γλωσσολογική ανάλυση
του µύθου.Είναι εκείνη που µπορεί να αποδώσει ή να αποκαλύψει το κεντρικό του νόηµα. Για τον
Φρόιντ ο µύθος είναι όνειρα που πηγάζουν από τον ασυνείδητο νου. Αν ο µύθος εµφανίζεται µε τη
µορφή ιερής εξιστόρησης του παραµυθιού ή του θρύλου, ο κεντρικός πυρήνας συνιστάται από
τρεις αλήθειες.
Α) Είναι µια προσπάθεια ερµηνείας του µακρόκοσµου των δυνάµεων που ελέγχουν τον
κόσµο και τις σχέσεις που έχουν τα ανθρώπινα πλάσµατα µε αυτές τις δυνάµεις.
Β) Είναι ένας συµβολικός τρόπος διδασκαλίας για το πώς µπορούν να τα βγάζουν πέρα
αυτά τα πλάσµατα µε αυτές τις δυνάµεις µέσα από καθορισµένα ανοδικά µονοπάτια που καλείται
να βαδίσει η συνείδηση.
Γ) Είναι πιθανώς καταγραφή µε τη µορφή του θρύλου πρώιµων ιστορικών γεγονότων µε
συγκεκριµένες χωροχρονικές αναφορές. Ενα παράδειγµα είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια για την
ιστορικότητα τους.
Οι µύθοι σε όλο τον κόσµο,σε όλες τις εποχές υπήρξαν η ζωντανή έµπνευση για όλες τις
δραστηριότητες του νου,την συγκίνηση του σώµατος.

5. 5
2. ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ
2.1 ΜΥΘΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
O Θεός δηµιούργησε τον κόσµο. Κάθε πολιτισµός έχει να παρουσιάσει µια ιστορία
δηµιουργίας. Αρχέγονα πλάσµατα ξεπηδούν από το αρχαίο διάστηµα, θεότητες και συχνά τέρατα,
που άλλοτε µαλώνουν µεταξύ τους και άλλοτε ενώνονται για να δηµιουργήσουν στρατιές
αθάνατων πλασµάτων. Σε άλλους µύθους ο άνθρωπος µοιάζει σαν ένα παραπροϊόν αυτής της
διαδικασίας, ενώ σε κάποιους φαίνεται πως ο κόσµος δηµιουργήθηκε µόνο και µόνο για τον
άνθρωπο. Θα δούµε στη συνέχεια 10 µύθους δηµιουργίας. Του κόσµου, αλλά και των ανθρώπων.
Το σφυρί των Θεών: Νορβηγική Μυθολογία
Σύµφωνα µε τις νορβηγικές παραδόσεις πριν από την ύπαρξη της Γης (Midgard) υπήρχε η
Muspell, µια φλεγόµενη χώρα µε φύλακες που κράδαιναν πύρινα σπαθιά, το αχανές κενό διάστηµα
(Ginnungagap) και το Niflheim που ήταν µια περιοχή σκεπασµένη µε πάγο. Όταν το ψύχος του
Niflheim άγγιξε τις φλόγες του Muspell ο γιγάντιος Ymir και η αγελάδα µεγαθήριο Auehumla
αναδύθηκαν από τους λιωµένους πάγους. Στη συνέχεια η αγελάδα έγλειψε τον θεό Bor και τη
γυναίκα του και τους έφερε στη ζωή. Το ζευγάρι γέννησε τον Buri που έκανε τρεις γιους, τους
Odin, Vili και Ve. Οι γιοι µεγάλωσαν και σκότωσαν τον Ymir και από το σώµα του δηµιούργησαν:
από τη σάρκα του τη Γη, από τα οστά του τα βουνά, από τις τρίχες του τα δέντρα και από το αίµα
του τα ποτάµια, τις λίµνες και τη θάλασσα. Τέλος, από το κρανίο του οι θεοί δηµιούργησαν τον
ουρανό µε τα αστέρια.
Ζωροαστρισµός, η θρησκεία της αρχαίας Περσίας
Σύµφωνα µε τις δοξασίες της µέσης εποχής της Περσίας ο κόσµος δηµιουργήθηκε από τη
θεότητα Ahura Mazda. Το µεγάλο βουνό Alburz µεγάλωνε για 800 χρόνια µέχρι που άγγιξε τον
ουρανό. Τότε έπεσε βροχή που σχηµάτισε τη θάλασσα Vourukasha και δύο µεγάλους ποταµούς. Το
πρώτο ζώο που ήταν ένας λευκός ταύρος έζησε στις όχθες του ποταµού Veh Rod. Όµως το κακό
πνεύµα Angra Mainyu τον σκότωσε. Το σπέρµα του µεταφέρθηκε στη Σελήνη και εξαγνίστηκε κι
έτσι δηµιουργήθηκαν πολλά ζώα και φυτά. ∆ίπλα στον ποταµό ζούσε ο πρώτος άνθρωπος ο
Gayomard, που ήταν φωτεινός σαν τον Ήλιο. Ο Angra Mainyu τον σκότωσε και εκείνον. Ο Ήλιος
όµως εξάγνισε το σπέρµα του για 40 χρόνια απ’ όπου µετά βλάστησε το φυτό ραβέντι. Το φυτό
µεγάλωσε και µεταµορφώθηκε στους Mashya και Mashyanag, τους πρώτους θνητούς. Αντί να τους
σκοτώσει όµως ο Angra Mainyu τους ξεγέλασε και τους έκανε να τον λατρεύουν. Μετά από 50

6. 6
χρόνια γέννησαν δίδυµα, αλλά τα δίδυµα αυτά κουβαλούν τις αµαρτίες των γονέων τους. Μετά από
πολύ καιρό γεννήθηκαν άλλα δύο δίδυµα και από αυτά προήλθαν όλοι οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι
Πέρσες.
Από τους Ποταµούς της Βαβυλώνας
Ο βαβυλωνιακός δηµιουργικός µύθος, το Enuma Elish, ξεκινά µε τους θεούς των νερών, τον
Apsu (φρεσκάδα) και την Tiamat (αλµύρα), που δηµιούργησαν διάφορες γενιές θεών µε αρχηγό τον
Ea και τους πολλούς του αδελφούς. Αλλά αυτοί οι νέοι θεοί έκαναν τόσο θόρυβο που οι Apsu και
Tiamat δεν µπορούσαν να κοιµηθούν. Έτσι ο Apsu σχεδίασε να τους σκοτώσει αλλά πρόλαβε και
τον σκότωσε ο Ea. Η Tiamat ορκίστηκε εκδίκηση και δηµιούργησε µια σειρά από τέρατα, µεταξύ
των οποίων ήταν ο τρελός σκύλος και ο άνθρωπος σκορπιός. Ο Ea και η θεά Damkina έκαναν τον
Marduk, έναν γιγάντιο θεό µε τέσσερα µάτια και τέσσερα αυτιά για να τους προστατεύει.
Παλεύοντας µε την Tiamat ο Marduk χρησιµοποίησε τους ανέµους σαν όπλα του και εκτόξευσε
έναν κακό άνεµο στο λαιµό της µε αποτέλεσµα να την εξουδετερώσει. Τότε τη σκότωσε µε ένα
µοναδικό βέλος που της έριξε στην καρδιά. Χώρισε στη συνέχεια το σώµα της στα δύο και το
χρησιµοποίησε για να φτιάξει τους ουρανούς και τη Γη. Αργότερα έφτιαξε τον άνθρωπο για να
κάνει τις σκληρές δουλειές που οι θεοί αρνούνταν να κάνουν, όπως την καλλιέργεια της γης και την
κτηνοτροφία.
Τα Πνεύµατα της Αρχαίας Αιγύπτου
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν διάφορους µύθους δηµιουργίας. Όλοι ξεκινούν µε τα
στροβιλώδη, χαοτικά νερά της Nun. Ο Atum ήρθε στη ζωή και στη συνέχεια δηµιούργησε ένα
βουνό, ώστε να υπάρχει ένα µέρος για να σταθεί. ∆εν είχε φύλο και διέθετε ένα µάτι που µπορούσε
να δει τα πάντα. Γέννησε έναν γιο τον Shu που ήταν ο θεός του αέρα. Στη συνέχεια έκανε εµετό µια
κόρη την Tefnut, που ήταν η θεά της υγρασίας. Ο ρόλος τους ήταν να δηµιουργήσουν τάξη από το
χάος. Ο Shu και η Tefnut δηµιούργησαν τον Geb και τη Nut που ήταν αντίστοιχα η γη και ο
ουρανός. Στην αρχή ήταν ενωµένοι αλλά στη συνέχεια ο Geb άφησε τη Nut να υψωθεί πάνω από
αυτόν. Σταδιακά σχηµατίστηκε η κοσµική τάξη, αλλά ο Shu και η Tefnut χάθηκαν στο σκοτάδι που
είχε αποµείνει. Ο Atum έβγαλε το µάτι του που έβλεπε τα πάντα και το έστειλε για να τους ψάξει.
Όταν ο Shu και η Tefnut γύρισαν εξαιτίας του µατιού, ο Atum δάκρυσε από χαρά. Στα σηµεία που
έπεσαν τα δάκρυα ξεφύτρωσαν οι άνθρωποι.
Μεξικό, οι Αζτέκοι
Η γήινη µητέρα των Αζτέκων, η Coatlicue (‘φούστα από φίδια’) απεικονίζεται µε τρόπο που
προκαλεί τρόµο, να φοράει ένα περιδέραιο από ανθρώπινες καρδιές και χέρια και µια φούστα από

7. 7
φίδια, όπως υποδηλώνει και το όνοµά της. Η Coatlicue έµεινε έγκυος από ένα µαχαίρι από
οψιδιανό και γέννησε την Coyolxauhqui, θεά της Σελήνης, και 400 γιους που έγιναν τα άστρα του
νότιου ουρανού. Αργότερα έπεσε από τον ουρανό µία µπάλα από φτερά και η Coatlique τη µάζεψε
και την έκρυψε στη ζώνη της κι έτσι έµεινε ξανά έγκυος. Η Coyolxauhqui και τα αδέλφια της
στράφηκαν εναντίον στη µητέρα τους, θυµωµένοι και σοκαρισµένοι από τη δεύτερη εγκυµοσύνη
της, που δεν ήξεραν από πού προήλθε. στόσο, το παιδί που βρισκόταν µέσα της, ο
Huitzilopochtli, θεός του πολέµου και θεός του ήλιου, πήδηξε από τα σπλάχνα της πλήρως
µεγαλωµένος και οπλισµένος. Επιτέθηκε στην Coyolxauhqui και τη σκότωσε µε τη βοήθεια ενός
φλεγόµενου ερπετού. Της έκοψε το κεφάλι και το πέταξε στον ουρανό, όπου έγινε το φεγγάρι,
πράγµα που ανακούφισε τη µητέρα του.
Κίνα, το Μέσο Βασίλειο
Ένα κοσµικό αυγό επέπλεε στο άχρονο διάστηµα και περιείχε τις αντίθετες δυνάµεις του
yin και του yang. Μετά από αιώνες επώασης το πρώτο ον, ο Pan Gu ήρθε στη ζωή. Τα βαριά
τµήµατα του αυγού (yin) παρασύρθηκαν προς τα κάτω σχηµατίζοντας τη Γη. Τα ελαφρύτερα
τµήµατα (yang) υψώθηκαν και σχηµάτισαν τον ουρανό. Ο Pan Gu φοβούµενος ότι τα τµήµατα του
αυγού θα επανενωθούν, στάθηκε επάνω στη Γη και κράτησε τον ουρανό. Ψήλωνε 3 µέτρα κάθε
µέρα για 18.000 χρόνια µέχρι που ο ουρανός έφτασε σε απόσταση 30.000 µιλίων ψηλά. Όταν
τελείωσε η αποστολή του, πέθανε. Τα µέλη του µεταµορφώθηκαν σε στοιχεία του κόσµου, κάποια
από αυτά έγιναν ζώα, κάποια έγιναν καιρικά φαινόµενα ή ουράνια σώµατα. Κάποιοι λένε ότι οι
ψύλλοι που κάθονταν πάνω του έγιναν άνθρωποι, αλλά υπάρχει και µια δεύτερη εκδοχή. Η θεά
Nuwa ένιωθε µοναξιά και έτσι έφτιαξε τους ανθρώπους από λάσπη που βρήκε στον Κίτρινο
Ποταµό. Αυτοί οι πρώτοι άνθρωποι τη γοήτευσαν αλλά επειδή έπαιρνε πολύ χρόνο για να τους
φτιάξει, σκόρπισε σταγόνες λάσπης σε όλη τη Γη και κάθε µία από αυτές έγινε ένας νέο άνθρωπος.
Αυτοί οι βιαστικά φτιαγµένοι άνθρωποι έγιναν οι κοινοί άνθρωποι, ενώ οι προηγούµενοι ήταν οι
εκλεκτοί.
Ιαπωνία, η Γη ως νησί
Οι θεοί δηµιούργησαν δύο θεϊκά αδέλφια τον Izanagi και την αδελφή του την Izanami που
στάθηκαν πάνω σε µια γέφυρα που έπλεε στον αρχέγονο ωκεανό. Χρησιµοποιώντας την
χρυσοποίκιλτη λόγχη των θεών τάραξαν τα νερά και αναδύθηκε το πρώτο νησί, το Onogoro. Τα
δύο αδέλφια παντρεύτηκαν επάνω στο νησί και έκαναν τέσσερις απογόνους που ήταν
παραµορφωµένοι. Οι θεοί το απέδωσαν σε κάποια παράβαση ενός πρωτοκόλλου. Κατά τη διάρκεια
της τελετής του γάµου, η Izanami µίλησε πρώτη. Στην τελετή του γάµου τους τα δύο αδέλφια
διεκδίκησαν τον σχηµατισµό των νησιών της Ιαπωνίας καθώς και τη δηµιουργία µερικών ακόµα

8. 8
θεοτήτων. στόσο, στη γέννα του Kagutsuchi Kami, του θεού της φωτιάς, η Izanami πέθανε.
Συντετριµµένος ο Izanagi την ακολούθησε στο Yomi, τη χώρα των νεκρών. Η Izanami που είχε
φάει την τροφή του Yomi δεν µπορούσε να γυρίσει πίσω. Όταν ο Izanagi είδε ξαφνικά το σώµα της
να αποσυντίθεται ένιωσε τρόµο και αποµακρύνθηκε τρέχοντας. Η Izanami εξοργίστηκε και τον
καταδίωξε παρέα µε αποκρουστικές γυναίκες. Ο Izanagi πέταξε κατά πάνω τους προσωπικά
αντικείµενα, τα οποία µετατράπηκαν σε διαστροφές. ∆ιαφεύγοντας από τη σπηλιά που ήταν η
είσοδος του Yomi την έφραξε µε έναν ογκόλιθο και έτσι διαχώρισε για πάντα τη ζωή από το
θάνατο.
Ινδική Κοσµολογία, Ραντεβού µε τον Brahma
Η ινδική κοσµολογία περιλαµβάνει πολλούς µύθους δηµιουργίας και οι αρχικοί
πρωταγωνιστές έχουν ανεβεί και κατεβεί σε σηµαντικότητα κατά τη διάρκεια των αιώνων. Το
αρχαίο βεδικό κείµενο, η Rig Veda, αναφέρεται σε ένα γιγάντιο ον, το Purusha, που είχε χίλια
κεφάλια, µάτια και πόδια και µπορούσε να αγκαλιάσει τη Γη. Όταν οι θεοί το θυσίασαν, το σώµα
του παρήγαγε καθαρό βούτυρο από το οποίο δηµιουργήθηκαν τα πουλιά και τα ζώα. Τα µέλη του
σώµατός του µεταµορφώθηκαν στα στοιχεία του κόσµου και στους θεούς Agni, Vayu και Indra.
Επίσης, από το σώµα του δηµιουργήθηκαν οι τέσσερις κάστες της ινδικής κοινωνίας: οι ιερείς, οι
πολεµιστές, οι πολίτες και οι υπηρέτες. Αργότερα στην ιστορία η τριάδα των Brahma (δηµιουργός),
Vishnu (διατηρητής) και του Shiva (καταστροφέας) απέκτησαν εξέχουσα θέση στην ινδική
κοσµολογία. Ο Brahma εµφανίζεται επάνω σε έναν λωτό που ξεφυτρώνει από τον αφαλό του
κοιµούµενου Vishnu. Ο Brahma είναι ο δηµιουργός του σύµπαντος που διαρκεί για µια µέρα του
Brahma, ή 4,32 δισεκατοµµύρια χρόνια. Μετά ο Shiva καταστρέφει το σύµπαν και ο κύκλος
αρχίζει ξανά.
Οι Έλληνες και οι Τιτάνες
Οι αρχαίοι έλληνες ποιητές εξιστορούσαν πολλές κοσµογονίες. Αυτή που έχει διατηρηθεί
καλύτερα είναι η Θεογονία του Ησιόδου. Στο έπος αυτό, µέσα από το αρχέγονο χάος ήρθαν οι
πρώτες θεότητες, όπως η Γαία (η µητέρα Γη). Η Γαία δηµιούργησε τον Ουρανό για να καλυφθεί.
Γέννησαν µια ολόκληρη στρατιά θεών και τεράτων, ανάµεσα στους οποίους ήταν οι Εκατόγχειρες,
3 τέρατα µε 50 κεφάλια και 100 χέρια που ονοµαζόντουσαν Βριάρεως (στιβαρός), Κόττος
(µανιώδης) και Γύης (αυτός που έχει ανίκητα µέλη) και οι Κύκλωπες που είχαν µόνο ένα µάτι στο
κέντρο του µετώπου τους. Μετά ήρθαν οι Τιτάνες, 6 γιοι και 6 κόρες. Ο Ουρανός αντιµετώπισε µε
περιφρόνηση τα παιδιά τέρατα και τα φυλάκισε στα Τάρταρα, τα σπλάχνα της Γης. Η Γη
εξοργισµένη έδωσε ένα τεράστιο δρεπάνι στο νεότερο γιο της τον Κρόνο, µαζί µε οδηγίες. Όταν
µετά ο Ουρανός εµφανίστηκε για να συνουσιαστεί µε τη Γαία, ο Κρόνος ξεπήδησε και του έκοψε

9. 9
µε το δρεπάνι τα γεννητικά όργανα. Εκεί όπου έπεσε το αίµα και τα τµήµατα από τα όργανα του
Ουρανού, δηµιουργήθηκαν τέσσερα ακόµα πλάσµατα, οι Γίγαντες, οι Ερινύες, οι Μελίες Νύµφες
και η Αφροδίτη που γεννήθηκε από το σπέρµα του Ουρανού που έπεσε στην αφρισµένη θάλασσα.
Αργότερα ο Κρόνος έγινε ο πατέρας της επόµενης γενιάς θεών, του ∆ία και κάποιων από τους
Ολύµπιους.
Η Γένεση των Ιουδεοχριστιανικών και Ισλαµικών Θρησκειών
Η Γένεση είναι το πρώτο βιβλίο της εβραϊκής Torah και της χριστιανικής βίβλου και
περιλαµβάνει δύο ιστορίες δηµιουργίας, οι οποίες είναι αποδεκτές σήµερα σε µεγάλο βαθµό από
Εβραίους, Χριστιανούς και Μουσουλµάνους. Στην πρώτη ιστορία λέει ο θεός να γίνει Φως και
εµφανίζεται το φως. Σε έξι ηµέρες δηµιουργεί τον ουρανό, τη γη, τα φυτά, τον ήλιο και το φεγγάρι,
τα ζώα και όλα τα πλάσµατα µαζί µε τους ανθρώπους. Τους εύχεται να αυξάνονται και να
πληθαίνουν, πράγµα το οποίο πράττουν. Την έβδοµη ηµέρα ο θεός ξεκουράζεται και συλλογίζεται
το έργο του.
Στη δεύτερη ιστορία ο θεός δηµιουργεί τον πρώτο άνθρωπο, τον Αδάµ, από την ίδια τη γη.
Του φτιάχνει τον κήπο της Εδέµ, αλλά του απαγορεύει να φάει από το ∆έντρο της Γνώσεως του
Καλού και του Κακού. Ο Αδάµ απασχολείται µε το να δίνει ονόµατα στα ζώα, αλλά νιώθει µόνος.
Έτσι, ο θεός τον αναισθητοποιεί και παίρνοντας ένα πλευρό του φτιάχνει την πρώτη γυναίκα, την
Εύα. Αλλά ένα φίδι που µιλάει την πείθει να δοκιµάσει από τον απαγορευµένο καρπό και στη
συνέχεια η Εύα πείθει τον Αδάµ να κάνει το ίδιο. Όταν το ανακαλύπτει ο θεός τους εξορίζει από
τον κήπο και τους κάνει θνητούς.
Αυτή η ερµηνεία για τη δηµιουργία του κόσµου περιγράφεται στο κεφάλαιο «Γένεσης» της
εβραϊκής βίβλου. Εκτιµάται ότι καταγράφηκε περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ. Σύµφωνα µε αυτή την
ερµηνεία ο κόσµος δηµιουργήθηκε από τον Elohim µε την ακόλουθη πορεία: Στην αρχή ο Elohim
δηµιούργησε τη γη και τον ουρανό αλλά η γη είχε ακανόνιστο σχήµα και τα πάντα ήταν σκοτεινά.
Αυτός τότε είπε ‘Ας δηµιουργηθεί το φως’ και έτσι δηµιουργήθηκε το φως που ξεχώρισε τη µέρα
από τη νύχτα. Αυτή ήταν η πρώτη µέρα της δηµιουργίας του κόσµου. Ο Elohim έπειτα είπε ‘Ας
δηµιουργηθεί ένας θόλος που θα χωρίζει τους ουρανούς από τα νερά’. Τότε σχηµατίστηκαν οι
ουρανοί την δεύτερη µέρα. Την τρίτη ηµέρα ο Elohim είπε ‘Ας συγκεντρωθούν όλα τα νερά της γης
για να σχηµατιστούν η θάλασσα και η ξηρά. Πάνω στην ξηρά ας φυτρώσουν φυτά που θα δίνουν
σπόρους και φρούτα’. Την τέταρτη µέρα ο Elohim είπε ‘Ας δηµιουργηθεί φως στον ουρανό που θα
αλλάζει µε τις εποχές’. ∆ηµιουργήθηκαν έτσι τα άστρα, ο ήλιος που θα ορίζει την ηµέρα και το
φεγγάρι που θα ορίζει τη νύχτα. Ο Elohim έπειτα είπε ‘Ας δηµιουργηθούν τα όντα στη γη και τα
πουλιά στους ουρανούς’. Έτσι κι έγινε την πέµπτη ηµέρα. Την έκτη µέρα ο Elohim δηµιούργησε

10. 10
όλα τα ζώα. Όµοιο µε αυτόν δηµιούργησε και τον άνθρωπο, τον οποίο κατέστησε κυρίαρχο στα
ψάρια των θαλασσών, στα πουλιά των ουρανών και των άλλων ζώων πάνω στη γη. Ο Elohim είπε
στους ανθρώπους ‘Πολλαπλασιαστείτε και κυριαρχήστε σε όλη τη γη’. Τέλος την έβδοµη µέρα η
δηµιουργία του κόσµου ολοκληρώθηκε και ο Elohim ξεκουράστηκε.
Οι ιθαγενείς των νέων χωρών
Όταν οι άνθρωποι της Γηραιάς ηπείρου ανακάλυψαν πως δεν είναι µόνοι πάνω στη Γη,
άρχισαν να εξερευνούν τις άλλες ηπείρους. Μάλλον έκπληκτοι βεβαιώθηκαν ότι όλοι οι
συνάνθρωποί τους, από τους προχωρηµένους της ασιατικής Άπω Ανατολής ως τους ιθαγενείς της
Αφρικής, της Αµερικής, της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας και της Πολυνησίας, λίγο πολύ,
πίστευαν για τη δηµιουργία του κόσµου ό,τι και οι αρχαίοι λαοί της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής
και της Αιγύπτου. Σε µερικές µάλιστα περιπτώσεις, οι οµοιότητες έβγαζαν µάτι!
Από τους Εσκιµώους του Βορρά ως τους Μαορί της Νέας Ζηλανδίας, ο Ουρανός είναι ο
ποιητής του κόσµου. Για κάποιες µάλιστα αφρικανικές φυλές, ο ήλιος δεν είναι τίποτε άλλο από το
µάτι του Ουρανού (όπως περίπου πιστεύουν και οι Ιάπωνες).
Για τους Μαορί, η ένωση του Ουρανού µε τη Γη είχε ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία του
κόσµου. Από τα αναπόφευκτα κενά αυτής της ένωσης βρήκε διέξοδο και πέρασε το φως. Οι
ιθαγενείς της Πολυνησίας πίστευαν ότι ο Ουρανός άφησε το αβγό του να πέσει στα νερά, το αβγό
έσπασε κι από τα κοµµάτια του κελύφους δηµιουργήθηκαν τα νησιά, πάνω στα οποία κατοικούν.
Για τις φυλές των Ερυθροδέρµων της Αµερικής, ποιητής Ουρανού και Γης είναι το
πνεύµα: Ενός τετράποδου για µερικές, ενός πουλιού για άλλες, ή ακόµα κι ενός πάνσοφου
ανθρωπόµορφου Όντας. Άλλες από τις φυλές της Καραϊβικής πίστευαν πως ο κόσµος είναι το
αποτέλεσµα της ένωσης του Ουρανού µε τη Γη κι άλλες ότι ο Ουρανός έπλασε τον άνθρωπο
χρησιµοποιώντας τις πέτρες της Γης.
Οι Μάγιας πίστευαν ότι η δηµιουργία του κόσµου έγινε κατά περιόδους, που τέλειωναν µε
µεγάλες καταστροφές της πλάσης και των πλασµάτων, ώσπου όλα να πάρουν την τελική τους
µορφή. Για τους Αζτέκους, ο Ήλιος, που είναι θνητός, κάθε φορά που πεθαίνει, αντικαθίσταται από
έναν άλλον Ήλιο, καινούριο. Οι τέσσερις πρώτοι Ήλιοι έζησαν από 5.000 χρόνια καθένας,
δηµιουργώντας τον κόσµο και προσθέτοντας κάτι καινούριο κάθε φορά. Ο θεός Ξολότλ έπλασε τον
άνθρωπο και µετά θυσιάστηκε, ώστε µε το αίµα του ο τέταρτος Ήλιος να γίνει αθάνατος. Όµως, και
πάλι, ο Ήλιος χρειάζεται τροφή για να ζήσει. Γι’ αυτό, πριν να πεθάνει, ο Ξολότλ όρισε πως οι

11. 11
άνθρωποι πρέπει να αλληλοσκοτώνονται, ώστε µε το αίµα τους να τρέφεται ο Ήλιος.
Η Μεγάλη Έκρηξη (αγγ: Big Bang, Μπιγκ Μπανγκ) είναι κοσµολογική θεωρία σύµφωνα
µε την οποία το Σύµπαν δηµιουργήθηκε από µια υπερβολικά πυκνή και θερµή κατάσταση, πριν από
περίπου 13,8 δισεκατοµµύρια χρόνια. Η θεωρία αυτή για τη δηµιουργία του Σύµπαντος είναι η πιο
διαδεδοµένη σήµερα στην επιστηµονική κοινότητα. Ο όρος Big Bang χρησιµοποιήθηκε για πρώτη
φορά από τον Φρεντ Χόυλ σε ραδιοφωνική εκποµπή του BBC, το κείµενο της οποίας
δηµοσιεύθηκε το 1950. Ο Χόυλ δεν χρησιµοποίησε τον όρο για να περιγράψει µία θεωρία, αλλά για
να ειρωνευθεί τη νέα ιδέα. Παρόλα αυτά ο όρος επικράτησε, αποβάλλοντας το ειρωνικό του
περιεχόµενο.
Εισηγητής της θεωρίας υπήρξε ο Βέλγος Αββάς και αστρονόµος Ζωρζ Λεµαίτρ. Ύστερα
από τις διαπιστώσεις ότι:
Οι λύσεις της Θεωρίας της Σχετικότητας προέβλεπαν ως αρχή του Σύµπαντος µια
µαθηµατική ανωµαλία.
Εφόσον η εντροπία (το µέτρο της αταξίας) του Σύµπαντος ολοένα και αυξάνει θα υπήρχε
στιγµή στο παρελθόν µε ελάχιστη εντροπία όπου η ύλη θα είχε τη µέγιστη δυνατή πυκνότητα.
Με βάση αυτές τις δύο παρατηρήσεις πρότεινε ως αρχή του Σύµπαντος το «πρωταρχικό
άτοµο», όπου ολόκληρη η µάζα του Σύµπαντος είναι συγκεντρωµένη σε ένα και µοναδικό σηµείο
και ο χωρόχρονος δεν έχει ακόµα δηµιουργηθεί. Το «άτοµο» αυτό κάποτε καιρώ εξερράγη και από
την ύλη που εκτοξεύθηκε δηµιουργήθηκαν οι γαλαξίες και οι αστέρες.
Το 1948 ο Τζορτζ Γκάµοφ µελετώντας θεωρητικά την υπερβολικά πυκνή κατάσταση του
αρχικού ατόµου συµπέρανε ότι:
Το ήλιο και τα άλλα ελαφρά χηµικά στοιχεία πρέπει να δηµιουργήθηκαν εντός τεσσάρων
δευτερολέπτων.
Μια διάχυτη ισότροπη ακτινοβολία, αποµεινάρι της µεγάλης έκρηξης, θα πρέπει να είναι
ακόµα και σήµερα ανιχνεύσιµη.

12. 12
2.2 ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ ΒΟΙ ΤΙΑΣ
2.2.1 Εισαγωγή
Η Βοιωτία, διάσπαρτη µε κατάλοιπα πολυάριθµων αρχαίων οικισµών και µνηµείων,
αποτέλεσε την κοιτίδα όπου γεννήθηκαν µερικοί από τους σηµαντικότερους και ονοµαστότερους
αρχαίους ελληνικούς µύθους, κληροδοτώντας στην ανθρωπότητα πλήθος µυθολογικών
παραδόσεων, άλλες µε τοπικό χαρακτήρα και άλλες µε πανελλήνια απήχηση. Η ίδια συµµετέχει,
άλλωστε, µε πρωταγωνιστικό τρόπο σε όλα τα µεγάλα «γεγονότα» που διηγούνταν οι µύθοι, µέσα
από διηγήσεις στις οποίες πρωτοστατούν µερικές από τις γνωστότερες µορφές του ελληνικού
πανθέου και της µυθολογίας. Γενεαλογίες ηρώων και αλληλουχίες γεγονότων ξεδιπλώνονται
γλαφυρά, συνδέοντας τους βοιωτικούς αυτούς µύθους µεταξύ τους αλλά και µε αντίστοιχους άλλων
περιοχών, δηµιουργώντας έτσι µια άρρηκτη συνέχεια στη µυθολογική αφήγηση και την εξέλιξη
των πραγµάτων.
Πολλές από τις βοιωτικές µυθολογικές αφηγήσεις άρχισαν ίσως να διαµορφώνονται κατά
τους µυκηναϊκούς χρόνους από περιφερόµενους αοιδούς που τραγουδούσαν «κλέα ανδρῶν» στις
αυλές των τοπικών ανακτόρων της Θήβας και του Ορχοµενού, για τους ήρωες που ξεχώρισαν σε
µεγάλα κυνήγια και φονικές µάχες ή για εκείνους που πρωταγωνίστησαν σε µακρινές εκστρατείες,
αλλά και σε ιστορίες για τον βίο και τα ήθη θεών και ανθρώπων. Στις διηγήσεις αυτές συµµετέχουν
κυρίως η Θήβα και ο Ορχοµενός, τα δύο παλαιότερα, σπουδαιότερα και µε σηµαντικότερη
διαχρονικά ιστορία, κέντρα, ενώ πολύ συχνά εµφανίζονται συµπληρωµατικά και άλλες µικρότερες
θέσεις της περιοχής.
Οι παλαίφατοι αυτοί βοιωτικοί µύθοι, ιστορούµενοι κάποτε σε χαµένα σήµερα κοµµάτια
του επικού κύκλου, όπως η Θηβαΐς, η Μινυάδα, η Ευρωπία και η Οιδιπόδεια, αλλά και γνωστοί
στον Όµηρο και τον Ασκραίο Ησίοδο, διατηρήθηκαν από γενιά σε γενιά και από στόµα σε στόµα,
µε τους αρχικούς τους πυρήνες σε µια συνεχή διαδικασία διεύρυνσης και εµπλουτισµού µε νέα
στοιχεία, εξυπηρετώντας έτσι διάφορες σκοπιµότητες ανάλογα µε τις επιδιώξεις των κατά καιρούς
φορέων τους για σύνδεση µε το ηρωικό παρελθόν. Στο γεγονός αυτό οφείλονται, άλλωστε, και οι
πάµπολλες παραλλαγές τους, µε τις οποίες αυτοί είναι σήµερα γνωστοί.
Στοιχεία βοιωτικής µυθολογίας υπάρχουν σε πολλούς αρχαίους συγγραφείς, όπως στον
Πίνδαρο, τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη, τον Εκαταίο, τον Έφορο, τον Ελλάνικο, τον Φιλόχορο, τον
Απολλόδωρο τον Ρόδιο, τον ∆ιόδωρο τον Σικελιώτη και τον περιηγητή Παυσανία. Αυτοί όµως που

13. 13
ανύψωσαν στοιχεία τους σε πανανθρώπινα ιδανικά, «παιδεύοντας» τους συγχρόνους τους, αλλά και
όλες τις µετέπειτα γενεές, ήταν ουσιαστικά οι τρεις µεγάλοι τραγικοί του 5ου αι. π.Χ., οι οποίοι
τους περιέβαλλαν µε τη δύναµη της καλλιτεχνικής τους έκφρασης, δηµιουργώντας κάποια από τα
απαράµιλλα αριστουργήµατα της παγκόσµιας λογοτεχνίας ανά τους αιώνες. Και µαζί µε αυτούς οι
αρχαίοι αγγειογράφοι, που φιλοτέχνησαν µε τους βοιωτικούς µύθους ορισµένα από τα πιο εξαίσια
δηµιουργήµατά τους.
Τέτοιοι φηµισµένοι στην αρχαιότητα βοιωτικοί µύθοι ήταν οι µύθοι του Ηρακλή, του
µεγαλύτερου ήρωα της ελληνικής µυθολογίας, που γεννήθηκε, µεγάλωσε και άρχισε τη δράση του
στη Θήβα, αλλά και εκείνοι του Οιδίποδα και των υπολοίπων µελών του πολύπαθου γένους των
Λαβδακιδών, όπως και αυτοί των Νιοβιδών, των δεκατεσσάρων δηλαδή παιδιών της Νιόβης, κόρης
του Ταντάλου και συζύγου του Αµφίονα, που θανατώθηκαν από τον Απόλλωνα και την Άρτεµη για
την ύβρη των γονιών τους κατά της µητέρας των δύο θεών Λητούς. Οµοίως, ιδιαίτερα αγαπητοί
βοιωτικοί µύθοι ήταν εκείνος του Ακταίονα, του φηµισµένου κυνηγού, τον οποίο κατασπάραξαν τα
σκυλιά του, παρακινηµένα από την Άρτεµη, επειδή αυτός την είδε να λούζεται γυµνή σε µια πηγή
του Κιθαιρώνα, καθώς και του Πενθέα, του µυθικού βασιλιά της Θήβας, που διαµελίστηκε από την
µητέρα του, Αγαύη, και τις µαινάδες επειδή αντιτάχθηκε στην εισαγωγή της λατρείας του
∆ιονύσου. Ένας τέτοιος µύθος ήταν και αυτός της Πρόκνης και της Φιλοµήλας που
µεταµορφώθηκαν σε πουλιά, κυνηγηµένες από τον θράκα Τηρέα στις δασωµένες πλαγιές του
Παρνασσού, στην περιοχή της αρχαίας φωκικής και νυν βοιωτικής πόλης της ∆αύλειας.
Ιδιαίτερη, ωστόσο, σηµασία έχει η θέση και ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Βοιωτίας σε
όλους τους µύθους που περιγράφουν τις µεγάλες πανελλήνιες εκστρατείες που συνέβησαν κατά το
µυθικό παρελθόν, γύρω από τις οποίες περιπλέκονται πολυάριθµοι άλλοι τοπικοί µύθοι. Αρχικά,
στην Αργοναυτική εκστρατεία, όντας η ίδια αφετηρία του µύθου, καθώς από το έδαφός της
ξεκίνησαν ο Φρίξος και η Έλλη καβάλα στο χρυσόµαλλο κριάρι που τους µετέφερε στην Κολχίδα,
και, παράλληλα, συνεισφέροντας στο σύλλογο των ηρώων που περιέβαλλαν τον Ιάσονα δύο από τα
σηµαντικότερα πρόσωπα του µύθου, τον µεγάλο ήρωα Ηρακλή, αλλά και τον κυβερνήτη της
Αργούς Τύφη. Ακολουθώντας κανείς τη χρονολογική σειρά των µεγάλων αυτών «γεγονότων»,
συναντά τη Βοιωτία ως προορισµό των δύο διαδοχικών εκστρατειών των Αργείων βασιλιάδων
εναντίον της Θήβας, της πρώτης των «Επτά» και της δεύτερης των «Επιγόνων» τους, ενώ
διαπιστώνει ότι µεγάλο µέρος του στρατού των Αχαιών στον πόλεµο της Τροίας προερχόταν από
βοιωτικές πόλεις, µια από τις οποίες, η Αυλίδα, αποτέλεσε και το σηµείο συγκέντρωσης του
στόλου, πριν αυτός αποπλεύσει για την Τροία.

14. 14
Οι βοιωτικοί µύθοι, µε βάση τον κεντρικό πυρήνα της θεµατολογίας τους, µπορούν να
διακριθούν στις ακόλουθες κατηγορίες:
Α) Ιδρυτικοί µύθοι – µυθικές βασιλικές γενεαλογίες.
Β) Μύθοι που σχετίζονται µε τη ζωή και τη δράση θεών και ηρώων. Τέτοιες µυθολογικές
διηγήσεις αποτέλεσαν την αφορµή για την εγκαθίδρυση διαφόρων λατρειών, ενώ πλήθος
τοπωνυµίων έχει την προέλευσή του σε αυτές.
2.2.2 Ιδρυτικοί µύθοι – µυθικές βασιλικές γενεαλογίες
Στην πρώτη κατηγορία µύθων που απαρτίζουν την αρχαία βοιωτική µυθολογία ανήκουν
αυτοί που δικαιολογούν την καταγωγή του γένους των Βοιωτών, αλλά και την ίδρυση και επωνυµία
των πόλεων της Βοιωτίας. Έτσι, κατά την παράδοση που ακολουθεί ο Παυσανίας, επώνυµος των
Βοιωτών θεωρούταν ο ήρωας Βοιωτός, γιος του Ίτωνου και της Μελανίππης. Ο Ίτωνος ήταν γιος
του Αµφικτύωνα και αυτός, µε τη σειρά του, του ∆ευκαλίωνα και της Πύρρας, ενώ η Μελανίππη
θεά του κάτω κόσµου. Άλλη παράδοση αναφέρει ως πατέρα του Βοιωτού τον Ποσειδώνα, τον
µεγαλύτερο θεό των Βοιωτών, ενώ ο ∆ιόδωρος διέσωσε ως προς τη µητέρα του ήρωα την
παράδοση πως ήταν η Άρνη, παλαιά θεά του κάτω κόσµου και επώνυµη ηρωίδα πόλεως της
Θεσσαλίας και της Βοιωτίας.
Αντίστοιχα, πολλές βοιωτικές πόλεις έφεραν το όνοµά τους από διάφορες τοπικές θεότητες
ή από µυθικούς γενάρχες – βασιλείς και οικιστές που οι µυθολογικές παραδόσεις τους συνέδεαν
συγγενικά µε ονοµαστές θεότητες ή µε γενεαλογίες άλλων περιοχών. Έτσι, επώνυµος ήρωας στην
Καδµεία της Θήβας ήταν ο Κάδµος και στο προάστιό της Ποτνιαί ο Ποτνιεύς, στον Ορχοµενό ο
γιος του Μινύα Ορχοµενός, στην Αλίαρτο ο Αλίαρτος, στην Κορώνεια ο Κόρωνος, στην
Ασπληδώνα ο γιος του Ποσειδώνα Ασπληδών, στηΛεβάδεια ο αθηναίος Λέβαδος, στη Χαιρώνεια ο
γιος του Απόλλωνα Χαίρων, στη Φλεγυΐδα ο γιος του Άρη Φλεγύας. Οι Όλµωνες (Άλµωνες) και η
Υηττός ονοµάστηκαν έτσι από τον Άλµο, το γιο του Σισύφου, και τον αργείο Ύηττο, ενώ η
Ογχηστός από τον οµώνυµο γιο του Ποσειδώνα. Για τις Αλαλκοµενές υπήρχε η παράδοση πως
πήραν το όνοµά τους από κάποιον ντόπιο Αλαλκοµενέα που είχε αναθρέψει την Αθηνά ή κατ’
άλλους από την Αλαλκοµενία, κόρη του πρώτου µυθικού βασιλιά της Θήβας γύγου, όπως
αντίστοιχα και η Αυλίδα. Κάτι αντίστοιχο λεγόταν και για την Πλάταια, πως ονοµάστηκε δηλαδή
έτσι από την κόρη του βασιλιά της Πλάταιας Ασωπού, καθώς και για την Λάρυµνα από την

15. 15
οµώνυµη κόρη του Κύνου. Οι ταναγραίοι έλεγαν πως οικιστής τους ήταν ο Ποίµανδρος από τη
γενιά του Απόλλωνα και της Αιθούσης, κόρης του Ποσειδώνα, ο οποίος νυµφεύθηκε την Τάναγρα,
κόρη του Αιόλου. Η Ανθηδών όφειλε το όνοµά της κατ’ άλλους σε νύµφη Ανθηδόνα και κατ’
άλλους σε ηγεµόνα Άνθα, γιο του Ποσειδώνα και της Αλκυόνης, της κόρης του Άτλαντα. Από
οµώνυµη νύµφη του τόπου πήρε το όνοµά της και η Θίσβη, ενώ και για την Θέσπια υπήρχε η
παράδοση πως ονοµάστηκε έτσι από την οµώνυµη κόρη του Ασωπού ή από κάποιον Θέσπιο που
καταγόταν από την Αθήνα και τη φηµισµένη γενιά του Ερεχθέα.
Από τις πόλεις της σηµερινής Βοιωτίας που ανήκαν στη αρχαία Φωκίδα, ο Πανοπέας είχε
το όνοµά του από τον οµώνυµο ήρωα, ο οποίος θεωρούταν γιος του µυθικού γενάρχη των Φωκέων,
Φώκου. Ο Πανοπέας, µαζί µε άλλους ονοµαστούς ήρωες, είχε λάβει µέρος στο κυνήγι του
Καλυδώνιου κάπρου και στην εκστρατεία του Αµφιτρύωνα κατά των Ταφίων ή Τηλεβόων.
Οµοίως, η Άµβροσσος έφερε το όνοµά της από τον ήρωα Άµβροσσο και η Αντίκυρα από τον ήρωα
Αντικυρέα, ο οποίος θεωρούταν σύγχρονος του Ηρακλή. Τέλος, για την γειτονική Στίριδα υπήρχε η
παράδοση πως κατοικήθηκε από Αθηναίους επήλυδες που κατάγονταν από τον αττικό δήµο των
στιρέων και ακολούθησαν τον Πετεό, τον οποίο εξόρισε από την Αττική ο Αιγαίας.
Θήβα
Η Θήβα, ως το σπουδαιότερο και µε την µακρότερη ίσως ιστορική παράδοση βοιωτικό
κέντρο, κατέχει περίοπτη θέση ανάµεσα στους ιδρυτικούς µύθους της Βοιωτίας. Για τη σύσταση
της πόλης είναι γνωστές τρεις διαφορετικές µυθολογικές παραδόσεις. Η πρώτη, που διασώζεται
από τον Εκαταίο και τον Έφορο, ήθελε κάποια βαρβαρικά φύλα να έχουν καταλάβει αρχικά την
περιοχή, τους Άονες, τους Τέµµικες, τους Ύαντες, τους Λέλεγες και τους Πελασγούς. Αντίθετα,
σύµφωνα µε την παράδοση που καταγράφεται από τους Ελλάνικο, Φιλόχορο και Παυσανία, οι
πρώτοι αυτόχθονες κάτοικοι της Θήβας ήταν οι Έκτηνες και βασιλιάς ο Ώγυγος, ο οποίος ίδρυσε
την πόλη. Κατά την παράδοση αυτή, µετά από τους Έκτηνες εγκαταστάθηκαν στη θέση οι Ύαντες
και οι Άονες.
Κοινό στοιχείο στις παραδόσεις αυτές είναι η παρουσία του Κάδµου που έφτασε εκεί από
τη Φοινίκη, για τον οποίο η πρώτη διηγούταν πως ήταν αυτός που τείχισε την Καδµεία και ίδρυσε
εξ’ αρχής την πόλη της Θήβας, σε αντίθεση µε τη δεύτερη που θεωρούσε ότι αυτός κατέλαβε τη
Θήβα του γύγου, όπου νίκησε τους Άονες και τους Ύαντες και τείχισε την Καδµεία. Η τρίτη,
τέλος, παράδοση, γνωστή ήδη από τον επικό κύκλο, θεωρούσε ως ιδρυτές και τειχιστές της πόλης
τον Ζήθο και τον Αµφίονα, οι οποίοι συνένωσαν την ακρόπολη και την κάτω πόλη και έδωσαν στις
δύο το όνοµα Θήβαι, από τη Θήβη, κόρη του Ασωπού και σύζυγο του Ζήθου. Την τείχιση της
Θήβας περιγράφει γλαφυρά ο Όµηρος, ο οποίος, ωστόσο, δεν αναφέρεται στην παράδοση για το

16. 16
ρόλο της λύρας του Αµφίονα, η απαράµιλλη µουσική της οποίας έκανε τους λίθους του τείχους να
συναρµόζονται µόνοι τους. Η τρίτη αυτή εκδοχή για την ίδρυση της πόλης θεωρούσε τον Κάδµο ως
ένα µεταγενέστερο ηγεµόνα της και από αυτόν ήδη στον Όµηρο οι κάτοικοι της Θήβας
ονοµάζονται Καδµείοι.
Σύµφωνα µε τη γνωστότερη παραλλαγή του µύθου, ο Κάδµος ήταν γιος του βασιλιά της
Φοινίκης Αγήνορα και εγγονός του Ποσειδώνα. Όταν ο ∆ίας απήγαγε την Ευρώπη, αδελφή του
Κάδµου, αυτός µε τους υπόλοιπους αδελφούς του, Φοίνικα και Κίλικα, άφησαν την πατρίδα τους
ψάχνοντας την Ευρώπη παντού. Ο Κάδµος επισκέφθηκε πολλά µέρη, ιδρύοντας πόλεις και
φέρνοντας σε αυτά το αλφάβητο. Μη µπορώντας όµως να βρει την αδελφή του κατέληξε στο
µαντείο των ∆ελφών, όπου του δόθηκε ο χρησµός να ιδρύσει πόλη στη θέση όπου θα τον οδηγούσε
µια αγελάδα. Εκεί ο Κάδµος θυσίασε την αγελάδα και θανάτωσε τον δράκοντα που φρουρούσε µια
γειτονική πηγή. Από τη σπορά των δοντιών του δράκοντα φύτρωσαν οι Σπαρτοί, από τους οποίους,
µετά το επεισόδιο της αλληλοεξόντωσης που συνέβη µεταξύ τους, επιβίωσαν οι Χθόνιος,
Υπερήνωρ, Πέλωρος, Ουδαίος και Εχίων. Απόγονοι αυτών καυχώνταν πως ήταν οι ευγενείς
οικογένειες των Θηβών. Επειδή, ωστόσο, ο δράκοντας ήταν γιος του Άρη, ο Κάδµος τιµωρήθηκε
να υπηρετεί τον θεό για οκτώ έτη. Κατόπιν παντρεύτηκε την Αρµονία, κόρη του Άρη και της
Αφροδίτης ή του ∆ία και της Ηλέκτρας κατ’ άλλη παράδοση, την οποία γνώρισε στη Σαµοθράκη
και την απήγαγε για να τη νυµφευτεί στην Καδµεία. Μάλιστα, οι µύθοι έλεγαν πως στο γάµο τους
είχαν τραγουδήσει οι Μούσες, ενώ ανάµεσα στα δώρα που έλαβε η Αρµονία ονοµαστά ήταν το
περιδέραιο που είχε φτιάξει ο Ήφαιστος και ο πέπλος που ύφαναν οι Χάριτες. Με την Αρµονία ο
Κάδµος απέκτησε πέντε παιδιά, τον Πολύδωρο, την Ινώ, την Αγαύη, τη Σεµέλη και την Αυτονόη,
αποτελώντας έτσι τον ιδρυτή µιας καινούριας γενιάς, από την οποία εξαρτάται στη συνέχεια και
όλη η υπόλοιπη µυθική γενεαλογία της πόλης.
Η µυθική γενεαλογία της Θήβας συνεχίζεται µε τον γιο του Κάδµου Πολύδωρο, ο οποίος
ανέλαβε τη βασιλεία, όταν ο Κάδµος και η Αρµονία, γέροντες πια, µετοίκησαν στην Ιλλυρία. Κατ’
άλλη παράδοση ο θρόνος ανατέθηκε στον Πενθέα που ήταν γιος του Σπαρτού Εχίονα και της κόρης
του Κάδµου Αγαύης. Σύµφωνα µε το µύθο, ο Πενθέας αντιτάχθηκε στην εισαγωγή στη Θήβα της
λατρείας του εξαδέλφου του, ∆ιονύσου, γιου της Σεµέλης και του ∆ία, και ο ∆ιόνυσος εκδικήθηκε
βάζοντας τις βάκχες και την ίδια την Αγαύη να τον διαµελίσουν.
Μετά τον Πολύδωρο η βασιλεία περιήλθε στον γιο του Λάβδακο, ο οποίος επιτροπεύτηκε
διαδοχικά µέχρι την ενηλικίωσή του από τους γιους του Σπαρτού Χθονίου, Νυκτέα και Λύκο. Μετά
το θάνατο του Λαβδάκου τη βασιλεία ανέλαβε σε µικρή ηλικία ο γιος του Λάιος, επίτροπος του

17. 17
οποίου έγινε πάλι ο Λύκος. Τότε ήταν που ο Ζήθος και ο Αµφίων, γιοί του ∆ία και της Αντιόπης,
κόρης του Νυκτέα, επιτέθηκαν στη Θήβα, απ’ όπου εκδίωξαν το Λύκο και εξόρισαν το Λάιο, ο
οποίος βρήκε καταφύγιο στην αυλή του Πέλοπα.
Από το σηµείο αυτό αρχίζει η ιστορία των Λαβδακιδών που γέµισαν µε πάθη το βασιλικό
γένος της Θήβας. Ο Λάιος µεγάλωσε στον οίκο του Πέλοπα, όπου όµως αποπλάνησε το µικρότερο
γιο του Χρύσιππο, µε αποτέλεσµα αυτός και το γένος του να φέρουν πάντοτε την κατάρα του
Πελοποννήσιου γενάρχη. Με το θάνατο του Ζήθου και του Αµφίονα και την επιστροφή του στη
Θήβα ο Λάιος νυµφεύθηκε την Ιοκάστη, κόρη του Μενοικέα και αδελφή του Κρέοντα, µε την
οποία απέκτησε τον Οιδίποδα. Στη µυθολογική αφήγηση ακολουθούν τα επεισόδια της έκθεσης του
µικρού Οιδίποδα στον Ελικώνα και, αργότερα, της επαλήθευσης του χρησµού µε τη θανάτωση του
Λαΐου από τον ίδιο του τον γιο, της ανάληψης της εξουσίας από τον Κρέοντα, της εµφάνισης της
Σφίγγας και της τελικής λύσης του αινίγµατός της από τον Οιδίποδα, µε αποτέλεσµα τη σωτηρία
της πόλης και την ανταµοιβή του Οιδίποδα µε το να χριστεί αυτός βασιλιάς και να νυµφευθεί τη
βασίλισσα µητέρα του, Ιοκάστη.
Τούτο αποτελεί κεντρικό σηµείο του µύθου, καθώς γίνεται αφετηρία για µια νέα εξέλιξη
στη µυθολογική πλοκή. Από την αιµοµικτική αυτή σχέση γεννήθηκαν τέσσερα αδέλφια, ο
Ετεοκλής, ο Πολυνείκης, η Αντιγόνη και η Ισµήνη, τα πάθη των οποίων ενέπνευσαν τους
τραγικούς σε τέτοιο βαθµό όσο και εκείνα των γονιών τους. Μετά την αποκάλυψη της αιµοµικτικής
σχέσης, την τύφλωση και την εκδίωξη του Οιδίποδα, η βασιλεία της Θήβας έγινε αντικείµενο
διαµάχης µεταξύ του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, µε τον πρώτο να εκδιώκει τον δεύτερο στην
Πελοπόννησο. Αυτός κατέφυγε στο Άργος, όπου συγκέντρωσε στρατό και επιτέθηκε εναντίον της
Θήβας. Οι Αργείοι ήρωες που συµµετείχαν στην εκστρατεία αυτή ήταν ο Άδραστος, ο Αµφιάραος,
ο Καπανέας, ο Ιπποµέδων, ο Τυδέας και ο Παρθενοπαίος. Είναι ο λεγόµενος πόλεµος των «Επτά»,
που έληξε µε τη µονοµαχία και την αλληλοεξόντωση των δύο αδελφών µπροστά στα τείχη της
Θήβας, στην περιοχή των Ηλεκτρών πυλών και του Ισµηνίου, αλλά και την ήττα των Αργείων. Στη
Θήβα ανέλαβε βασιλιάς ο Λαοδάµαντας, γιος του Ετεοκλή, η εξουσία όµως περιήλθε στον
Κρέοντα ως επίτροπο του παιδιού. Τότε ήταν που οι Αργείοι επανήλθαν µε τους γιους των «Επτά»,
τους αποκαλούµενους «Επιγόνους»: το γιο του Αδράστου, του µόνου που επιβίωσε από τους
«Επτά», Αιγιαλέα, το γιο του Τυδέα ∆ιοµήδη, το γιο του Καπανέα Σθένελο, το γιο του
Παρθενοπαίου Πρόµαχο, τους δύο γιους του Αµφιαράου Αλκµαίωνα και Αµφίλοχο,
συνεπικουρούµενοι από το γιο του Μικηστέα Ευρύαλο. Τη φορά αυτή οι Αργείοι νίκησαν τους
Θηβαίους στον Γλίσαντα, στους πρόποδες του Υπάτου όρους, και εξανάγκασαν τον Λαοδάµαντα
να καταφύγει στους Ιλλυριούς. Τη βασιλεία τότε ανέλαβε ο Θέρσανδρος, γιος του Πολυνείκη και

18. 18
αρχηγός των «Επιγόνων», ο οποίος σκοτώθηκε αργότερα από τον Τήλεφο, γιο του Ηρακλή, στην
πρώτη εκστρατεία του τρωικού πολέµου, όταν τα πλοία πήγαν κατά λάθος στη Μυσία. Τον
διαδέχθηκε ο Πηνέλεως, ο οποίος έλαβε αρχικά µέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία και αργότερα
υπήρξε ένας από τους µνηστήρες της ραίας Ελένης, ενώ ηγήθηκε του βοιωτικού εκστρατευτικού
σώµατος στη δεύτερη εκστρατεία εναντίον της Τροίας, όπου και σκοτώθηκε από τον γιο του
Τηλέφου, Ευρύπυλο. Στη βασιλική διαδοχή ακολουθούν ο γιος του Θέρσανδρου και της κόρης του
Αµφιαράου ∆ηµώνασσας, Τισαµενός, ο γιος του Τισαµενού, Αυτεσίων, που µετά από χρησµό
µετοίκησε στους ∆ωριείς, ο ∆αµασίχθων, γιος του Οφέλτη, γιου του Πηνέλεω, ο γιος του
∆αµασίχθονα, Πτολεµαίος και, τέλος, ο γιος του Πτολεµαίου, Ξάνθος.
Ορχοµενός
Εξίσου σηµαντική θέση στους ιδρυτικούς µύθους της Βοιωτίας κατέχει ο Ορχοµενός, το
έτερο µεγάλο σε ιστορία, δύναµη και σπουδαιότητα κέντρο της περιοχής. Σύµφωνα µε τη µυθική
γενεαλογία των βασιλικών γενών του που καταγράφει ο Παυσανίας, πρώτος οικιστής του
Ορχοµενού ήταν ο Ανδρεύς, γιος του Πηνειού, από τον οποίο η χώρα ονοµάστηκε Ανδρηίδα.
Αυτός παραχώρησε αργότερα την περιοχή του Λαφυστίου, την Κορωνειακή και την Αλιαρτία στον
αδελφό του Σισύφου Αθάµαντα, ο οποίος έφτασε στον Ορχοµενό από την Άλο της Θεσσαλίας, και
αυτός µε τη σειρά του στον Αλίαρτο και τον Κόρωνο, οι οποίοι ήταν εγγονοί του από τον ανιψιό
του και γιο του Σισύφου Θέρσανδρο. Όταν ο Φρίξος, ο γιος του Αθάµαντα, ή ο Πρέσβων, ο γιος
που ο Φρίξος απέκτησε στην Κολχίδα µε την κόρη του Αιήτη Χαλκιόπη, επέστρεψε από τη χώρα
του Πόντου, ο Αλίαρτος και ο Κόρωνος έδωσαν πίσω στον Αθάµαντα τις περιοχές που τους είχε
δώσει και οι ίδιοι έγιναν οικιστές της Αλιάρτου και της Κορώνειας.
Γιος του Ανδρέα ή, κατ’ άλλους, του ποταµού Κηφισού ήταν ο Ετεοκλής, µετά το θάνατο
του οποίου η βασιλεία περιήλθε στη γενιά του Άλµου, ο οποίος είχε κόρες τη Χρύση και τη
Χρυσογένεια. Από τη Χρύση και τον Άρη γεννήθηκε ο Φλεγύας που µετονόµασε τη χώρα σε
Φλεγυΐδα και έγινε γενάρχης των πολεµικού φύλου των Φλεγύων. Αυτοί αποστάτησαν από τους
άλλους της φυλής τους και άρχισαν να διαρπάζουν τους γείτονές τους και το δελφικό ιερό. Για το
λόγο αυτό οι Φλεγύες δέχθηκαν δεινά πλήγµατα µε φυσικές καταστροφές και επιδηµίες και µόνο
ένα µικρό τους µέρος διέφυγε στον γειτονικό Πανοπέα.
Μετά το θάνατο του Φλεγύα ανέλαβε τη βασιλεία ο εξάδελφός του Χρύσης, γιος της
Χρυσογένειας και του Ποσειδώνα. Γιος του Χρύση ήταν ο Μινύας, από τον οποίο οι κάτοικοι

19. 19
ονοµάστηκαν Μινύες, και γιος του Μινύα ο Ορχοµενός, από τον οποίο πήρε το όνοµά της η πόλη
και οι κάτοικοί της την ονοµασία Ορχοµένιοι.
Τη µοίρα του Ετεοκλή και του Φλεγύα ακολούθησε και ο Ορχοµενός, ο οποίος πέθανε
χωρίς να αφήσει απόγονο και έτσι χάθηκε και η γενιά του Άλµου. Η βασιλεία τότε περιήλθε στον
Κλύµενο, εγγονό του Φρίξου από τον Πρέσβωνα, ο οποίος απέκτησε πέντε γιους, τον Εργίνο, τον
Στράτο, τον Άρρωνα, τον Πύλειο και τον Αζέα. Ο Κλύµενος σκοτώθηκε στο ιερό του Ογχηστίου
Ποσειδώνα από τον Περιήρη, ηνίοχο του Θηβαίου Μενοικέα, γεγονός που προκάλεσε την χρόνια
διαµάχη Ορχοµενίων και Θηβαίων, και έτσι τη βασιλεία και µαζί την υποχρέωση να εκδικηθεί το
θάνατο του πατέρα του ανέλαβε ο Εργίνος. Αυτός και τα αδέλφια του µάζεψαν αµέσως στρατό και
κινήθηκαν εναντίον της Θήβας. Στη µάχη που έγινε, ο Εργίνος νίκησε τους Θηβαίους και τους
δέσµευσε µε όρκο να δίνουν στους Ορχοµενίους κάθε χρόνο εκατό βόδια επί είκοσι χρόνια. Από το
φόρο αυτό τους απάλλαξε ο Ηρακλής όταν ενηλικιώθηκε, την εποχή που βασιλιάς στη Θήβα ήταν
ο Κρέοντας, αναγκάζοντας τους Μινύες να καταβάλουν τριπλάσιο φόρο στους Θηβαίους. Ο µύθος
µάλιστα λέει πως στην ήττα των Ορχοµενίων συνέβαλε το γεγονός πως ο Ηρακλής έφραξε τις
διεξόδους των υδάτων και έστρεψε τους ποταµούς προς το εσωτερικό της Κωπαΐδας,
καταστρέφοντας έτσι τα περίφηµα αποστραγγιστικά έργα των Μινυών.
Τέλος, η βασιλεία του Ορχοµενού περιήλθε στον Ασκάλαφο και τον Ιάλµενο, που κατά την
παράδοση ήταν γιοί του Άρη και της Αστυόχης, κόρης του Άκτορα, γιου του Αζέα, οι οποίοι και
ηγήθηκαν του στρατού των Ορχοµενίων στην Τροία.
2.2.3 Ζωή και δράση θεών και ηρώων
Μεγάλο µέρος των µύθων της αρχαίας Βοιωτίας σχετιζόταν µε τη ζωή και τη δράση θεών
και ηρώων, µε την οποία είχαν συνδεθεί διάφοροι τόποι, κατά την προσφιλή συνήθεια των πόλεων
να διεκδικούν κύρος και αίγλη δείχνοντας τουλάχιστον ένα µέρος της επικράτειάς τους όπου θεϊκά
σηµάδια ή ηρωικά κατορθώµατα είχαν συµβεί. Η Βοιωτία, άλλωστε, αποτελούσε τη µυθολογική
πατρίδα σηµαντικών θεών, όπως η Αθηνά, ο Ερµής και ο ∆ιόνυσος, αλλά και σπουδαίων ηρώων µε
θεϊκή καταγωγή, όπως ο Ηρακλής, ο Τροφώνιος και ο Πτώιος.
Για την Αθηνά ο µύθος έλεγε πως είχε γεννηθεί στις Αλαλκοµενές και πως ανατράφηκε σε
έναν µικρό χείµαρρο που βρισκόταν εκεί, ενώ για τον Ερµή οι Ταναγραίοι έδειχναν το γειτονικό
όρος Κηρύκειο ως τόπο γέννησής του. Οµοίως, τον ∆ιόνυσο, γιο της κόρης του Κάδµου Σεµέλης

20. 20
και του ∆ία, τον διεκδικούσαν οι Θηβαίοι και για τον λόγο αυτό ισχυρίζονταν πως το αµπέλι για
πρώτη φορά φύτρωσε στον τόπο τους. Οι ίδιοι µάλιστα έδειχναν και τα ερείπια του θαλάµου της
οικίας του Κάδµου, ο οποίος, σύµφωνα µε το µύθο, κατακάηκε από την εµφάνιση του πατέρα των
θεών στη Σεµέλη.
Από την άλλη µεριά, ο µεγάλος ήρωας Ηρακλής είχε πατρίδα του τη Θήβα, όπου γεννήθηκε
και µεγάλωσε. Γονείς του ήταν ο ∆ίας και η Αλκµήνη, κόρη του βασιλιά των Μυκηνών
Ηλεκτρύωνα, που µαζί µε το σύζυγό της, Αµφιτρύωνα, βρέθηκαν εκεί ως εξόριστοι από την
Αργολίδα. Στην Αλκµήνη παρουσιάστηκε ο ∆ίας µε τη µορφή του Αµφιτρύωνα ενόσω αυτός
βρισκόταν σε εκστρατεία εναντίον των Τηλεβόων ή Ταφίων, µαζί µε τον Κρέοντα και τους
βασιλείς του Θορικού Αττικής Κέφαλο, των Φωκέων Πανοπέα και του Άργους Έλειο. Στη Θήβα
υπήρχε η παράδοση πως στη γέννηση του Ηρακλή βοήθησε η Γαλινθιάς, κόρη του Θηβαίου
Προίτου, ενώ άλλοι µύθοι ανέφεραν την κόρη του Τειρεσία Ιστορίδα, η οποία µε τέχνασµα έδιωξε
τις φαρµακίδες, τοπικές θεότητες του τοκετού, που είχαν σταλεί από την Ήρα να δυσκολέψουν τη
γέννα της Αλκµήνης. Οι Θηβαίοι έδειχναν επίσης ένα σηµείο όπου, κατά την παράδοση, η Ήρα
θήλασε τον Ηρακλή, αλλά και το σπίτι των γονέων του ήρωα κοντά στις Ηλέκτρες πύλες, για το
οποίο µάλιστα έλεγαν πως το είχαν κτίσει οι θρυλικοί µαστόροι Τροφώνιος και Αγαµήδης, που
είχαν επίσης κατασκευάσει το ναό του Απόλλωνα στους ∆ελφούς, αλλά και το θησαυροφυλάκιο
του Υριέα στην πόλη Υρία της Ταναγρικής. Αυτοί θεωρούνταν γιοι του βασιλιά του Ορχοµενού
Εργίνου, κατ’ άλλη όµως παράδοση πατέρας τους ήταν ο Απόλλωνας.
Πολυάριθµα τέτοια παραδείγµατα τόπων που συνδέονταν µε επιφάνειες και τη δράση θεών
και ηρώων καταγράφηκαν από τον περιηγητή Παυσανία κατά την πορεία του στη Βοιωτία. Έτσι,
όσον αφορά τη Θήβα, υπήρχε ο µύθος ότι στο προάστιο Ποτνιαί που βρισκόταν στα νότια της
πόλης ζούσε κάποτε ο γιος του Σισύφου, Γλαύκος, τον οποίο κατασπάραξαν τα άλογά του που τα
έτρεφε µε ανθρώπινο κρέας για να είναι άγρια και να νικάει στις αρµατοδροµίες. Επίσης, µπροστά
στο ναό του Ισµηνίου οι Θηβαίοι έδειχναν ένα βράχο όπου πίστευαν πως καθόταν η κόρη του
Τειρεσία, Μαντώ, όταν έδινε χρησµούς. Σε άλλα σηµεία της πόλης τους έδειχναν τον τάφο των
Νιοβιδών, τον κοινό τάφο του Ζήθου και του Αµφίονα, τον τάφο του Τυδέα, όπως και εκείνον του
Θηβαίου Μελάνιππου, ο οποίος κατά την εκστρατεία των «Επτά» τραυµάτισε θανάσιµα τον Αργείο
βασιλιά και σκότωσε τον αδελφό του Αδράστου Μικηστέα, αλλά και τους τάφους των παιδιών του
Οιδίποδα, καθώς και εκείνους των παιδιών του Ηρακλή από τη Μεγάρα, κόρη του Κρέοντα, τα
οποία η ήρωας κατέσφαξε έχοντας σαλεµένα τα λογικά του από την Ήρα, ενώ επίσης ισχυρίζονταν
πως ο Λίνος, ο εξοχότερος µουσικός όλων των εποχών, τον οποίο σκότωσε άδικα ο Απόλλωνας,
είχε επίσης ταφεί στον τόπο τους. Ακόµα έδειχναν τους τάφους της Ανδρόκλειας και της Αλκίδος

21. 21
που, καταγόµενες από την επιφανέστερη γενιά των Θηβών και εφαρµόζοντας σχετικό χρησµό,
αυτοκτόνησαν ώστε οι Θηβαίοι να νικήσουν τους Ορχοµενίους στον πόλεµο, καθώς και τον τάφο
του Μενοικέα, γιου του Κρέοντα, ο οποίος αυτοκτόνησε πέφτοντας από τις επάλξεις για τη
σωτηρία της Θήβας, όταν ο Πολυνείκης και ο στρατός του έφτασαν εκεί κατά την πρώτη
εκστρατεία από το Άργος, εξευµενίζοντας έτσι τον Άρη που ως τότε ήταν οργισµένος από τη σφαγή
του δράκοντα, όπως αντίστοιχα έλεγε άλλος χρησµός του Τειρεσία ή του δελφικού ιερού.
Οι Θηβαίοι έδειχναν επίσης ένα σηµείο της πόλης τους, όπου έλεγαν πως ο Αµφιτρύων είχε
φορέσει τα άρµατα όταν πολέµησε κατά του Χαλκώδοντα, βασιλιά των Αβάντων της Εύβοιας, µε
σκοπό να απαλλάξει τη Θήβα από το φόρο υποτελείας που κατέβαλε σε αυτούς. Κατά τη µάχη ο
Χαλκώδων σκοτώθηκε και ο λεγόµενος τάφος του πιστευόταν πως ήταν στο δρόµο από τη Θήβα
προς τη Χαλκίδα, στην περιοχή του Άρµατος και της Μυκαλησσού. Κάπου εκεί υπήρχε και η θέση
Τευµησσός, όπου έλεγαν πως ο ∆ίας είχε κρύψει την Ευρώπη και όπου είχε τη φωλιά της η αλεπού
που έβλαπτε τους Θηβαίους εξαιτίας της οργής του ∆ιονύσου, µέχρι που ο Αµφιτρύων την
κυνήγησε χρησιµοποιώντας το σκυλί της Πρόκνης, ενώ δυτικότερα, στην περιοχή του Γλίσαντα,
βρισκόταν, κατά την παράδοση, η θέση όπου έγινε η σύγκρουση Θηβαίων και Αργείων κατά την
εκστρατεία των «Επιγόνων» εναντίων της Θήβας και όπου έλεγαν πως είχαν ταφεί οι Αργείοι
ήρωες. Τέλος, στα δυτικά της Θήβας υπήρχε το όρος Φίκιον, όπου έλεγαν πως καθόταν η Σφίγγα
που αφάνιζε τους νέους της Θήβας, µέχρις ότου ο Οιδίποδας έλυσε το αίνιγµά της και τη θανάτωσε.
Όµοια παραδείγµατα αναφέρονται από τον Παυσανία και για άλλες θέσεις και πόλεις της
Βοιωτίας. Οι Χαιρωνείς, για παράδειγµα, ισχυρίζονταν ότι στον Πετραχό, στον επιβλητικό βράχο
πάνω από την Χαιρώνεια, ήταν το σηµείο όπου είχε εξαπατηθεί ο Κρόνος και δέχτηκε από τη Ρέα
µια πέτρα αντί για τον ∆ία, την οποία και κατάπιε, ενώ οι γείτονές τους, κάτοικοι του Πανοπέα,
θεωρούσαν την πόλη τους ως πατρίδα του κατασκευαστή του ∆ουρείου Ίππου, Επειού, όπως και
του Σχεδίου, ενός από τους βασιλείς των Φωκέων, που σκοτώθηκε στην Τροία από τον Έκτορα,
στη θρυλική µάχη πάνω από το νεκρό σώµα του Πατρόκλου. Οµοίως, ο κάτοικοι των Σιφών,
σηµαντικού λιµανιού στον κορινθιακό κόλπο, έδειχναν µια θέση όπου, κατά την παράδοση, είχε
προσορµιστεί η Αργώ γυρνώντας από την Κολχίδα, ενώ οι Πλαταιείς έδειχναν ένα σηµείο όπου
πίστευαν πως ήταν ο χώρος όπου ξάπλωνε ο Ακταίων, γιος της Αυτονόης, καθώς και µια πηγή λίγο
έξω από την πόλη, όπου έλεγαν πως ήταν το σηµείο όπου ο ονοµαστός κυνηγός κατασπαράχθηκε
από τα σκυλιά του, τα οποία ξεσήκωσε εναντίον του η Άρτεµη. Υπήρχε επίσης και ο µύθος πως
στον Κιθαιρώνα ο Ηρακλής, νεαρός ακόµα, σκότωσε το φοβερό λιοντάρι που κατασπάραζε τα
κοπάδια του Αµφιτρύωνα και του βασιλιά της Πλάταιας, Θεσπίου. Κατά τους τοπικούς µύθους,
στην περιοχή του Σκώλου η Αγαύη και οι βάκχες διαµέλισαν τον Πενθέα, ενώ στην Τάναγρα

22. 22
υπήρχε τάφος του ρίωνα, καθώς και µια θέση όπου έλεγαν πως καθόταν ο Άτλας. Στην Αυλίδα,
απ’ όπου ξεκίνησε η εκστρατεία για την Τροία, έδειχναν την πηγή και το χάλκινο κατώφλι της
σκηνής του Αγαµέµνονα, ενώ στον Ελικώνα, στην περιοχή ∆ονακών, υπήρχε πηγή, στο νερό της
οποίας, όπως παρέδιδαν οι τοπικοί µύθοι, κοίταξε ο Θεσπιέας Νάρκισσος, ο οποίος δεν κατάλαβε
πως η εικόνα που είδε ήταν δική του και έτσι ασυνείδητα ερωτεύτηκε τον εαυτό του. Αντίστοιχα,
στην Κορώνεια υπήρχε παράδοση πως η Ήρα είχε πείσει τις σειρήνες, κόρες του Αχελώου, να
ανταγωνιστούν στο τραγούδι τις Μούσες, οι οποίες όµως νίκησαν και έβγαλαν τα φτερά των
σειρήνων, κάνοντάς τα στεφάνια για τους εαυτούς τους. Τέλος, οι βοιωτικοί µύθοι έλεγαν πως
δίπλα στην πηγή Τιλφούσα ήταν ο τάφος του µάντη Τειρεσία, ο οποίος πέθανε στο σηµείο αυτό
κατά τη µεταφορά του στους ∆ελφούς ως αιχµάλωτος των Αργείων που νίκησαν στη δεύτερη
εκστρατεία εναντίον της Θήβας, ενώ στην Ανθηδώνα υπήρχε ιερό του ∆ιονύσου µε τους τάφους
του Ώτου και του Εφιάλτη, τους οποίους θανάτωσε ο Απόλλωνας, ενόσω αυτοί ήταν ακόµη παιδιά,
εξαιτίας της απειλής τους προς τους θεούς ότι, αν προλάβαιναν να γίνουν έφηβοι, θα έριχναν πάνω
στον Όλυµπο την Όσσα και πάνω σ’ αυτή το Πήλιο για ν’ ανέβουν στον ουρανό.
2.2.4 Μυθολογικές διηγήσεις ως απαρχές λατρειών
Στους βοιωτικούς µύθους φαίνονται καθαρά οι άρρηκτοι δεσµοί της αρχαίας ελληνικής
θρησκείας µε τη µυθολογία, καθώς γίνεται σαφές ότι πολλές από τις σηµαντικότερες λατρείες ανά
την επικράτεια της Βοιωτίας είχαν απαρχές διάφορες µυθολογικές διηγήσεις. Το
χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγµα αφορά την «εξήγηση» που δινόταν για την εγκαθίδρυση της
λατρείας του ∆ιονύσου, σύµφωνα µε την οποία όποιος αντιτάχθηκε σε αυτή τιµωρήθηκε
παραδειγµατικά, όπως ακριβώς συνέβη µε τον βασιλιά της Θήβας Πενθέα, ο οποίος διαµελίστηκε
από την ίδια τη µητέρα του, Αγαύη, και τις µαινάδες.
Από τις σηµαντικότερες βοιωτικές λατρείες ήταν και εκείνη των Ελικωνιάδων Μουσών στο
ονοµαστό ιερό τους στον Ελικώνα, για την οποία πίστευαν πως την ίδρυσαν στο ιερό βουνό ο
Εφιάλτης και ο Ώτος, οι οποίοι ήταν και οικιστές της Άσκρης µαζί µε τον Οίοκλο, γόνο του
Ποσειδώνα και της Άσκρας. Οι παραδόσεις έλεγαν πως αρχικά λατρεύονταν εκεί τρεις Μούσες, η
Μελέτη, η Μνήµη και η Αοιδή, κόρες του Ουρανού και της Γαίας, και πως η λατρεία των εννέα
Μουσών (Καλλιόπη, Ευτέρπη, Κλειώ, Ερατώ, Μελποµένη, Πολύµνια, Τερψιχόρη, Θάλεια,
Ουρανία), οι οποίες ήταν κόρες του ∆ία και της Μνηµοσύνης, εισήχθη εκεί αργότερα από τον
µακεδόνα Πίερο, ο οποίος και τους έδωσε τα ονόµατά τους.

23. 23
Οµοίως, µυθολογικές διηγήσεις βρίσκονταν πίσω και από την εορτή των ∆αιδάλων στην
Πλάταια, η οποία αναγόταν στο µύθο για τη διαµάχη του ∆ία και της Ήρας σχετικά µε το αν ο
άνδρας ή η γυναίκα ζουν εντονότερα την ερωτική ηδονή και όφειλε το όνοµά της στα δαιδαλικά
ξόανα που στήνονταν εκεί κατά την εορτή. Στις Θεσπιές τιµούσαν τον ∆ία σάωτο, δηλαδή σωτήρα,
από το µύθο για τη σωτηρία της πόλης από τον δράκοντα που κάθε χρόνο κατασπάρασσε έναν από
τους εφήβους της. Εκεί υπήρχε και ιερό του Ηρακλή, όπου υπηρετούσε ως ισόβια ιέρεια µία
παρθένος, από τον µύθο που έλεγε πως ο Ηρακλής, µετά το φόνο του φοβερού λιονταριού του
Κιθαιρώνα, καταδίκασε τη µοναδική από τις πενήντα κόρες του βασιλιά Θεσπίου που δεν δέχτηκε
να συνευρεθεί µαζί του στο να παραµείνει σε όλη της τη ζωή παρθένος και να τον υπηρετεί ως
ιέρειά του.
Ο µύθος για τη σύγκρουση Θηβαίων και Ορχοµενίων ήταν η αφορµή για την ίδρυση δύο
τουλάχιστον ιερών προς τιµήν του Ηρακλή. Στο πρώτο ο ήρωας είχε το προσωνύµιο
«Ρινοκολούστης», από την παράδοση ότι εκεί έκοψε τα αυτιά και τις µύτες των Ορχοµενίων που
είχαν πάει για να παραλάβουν το δασµό από τους Θηβαίους, εκατό βόδια ετησίως για είκοσι έτη,
έδεσε τα χέρια τους µε σχοινιά από τους τραχήλους τους και τους έστειλε πίσω στον Εργίνο. Το
δεύτερο, όπου ο Ηρακλής ονοµαζόταν «Ιπποδέτης», βρισκόταν στο Τηνέριον πεδίον και, κατά την
παράδοση, εκεί ο Ηρακλής έδεσε τα πόδια των αλόγων που έσερναν τα άρµατα των Ορχοµενίων,
οδηγώντας τους έτσι σε συντριπτική ήττα.
Λίγο έξω από τη Θήβα και προς τα δυτικά υπήρχε το ιερό των Καβίρων, για την αρχή της
λατρείας στο οποίο οι παραδόσεις των Θηβαίων έλεγαν πως ξεκίνησε, όταν η ίδια η ∆ήµητρα
εµπιστεύτηκε τις µυστικές ιεροπραξίες που γίνονταν εκεί σε έναν από τους κατοίκους της πόλης
που βρισκόταν αρχικά στο σηµείο αυτό. Σεβάσµιο ιερό και µαντείο υπήρχε και στο δρόµο από τις
Ποτνιές προς τη Θήβα. Αυτό ήταν αφιερωµένο στον Αµφιάραο, από την παράδοση πως στο σηµείο
αυτό άνοιξε η γη και τον κατάπιε, παράδοση αντίστοιχη µε εκείνη του Τροφωνίου και το ιερό του
στο άλσος της Λιβαδειάς.
Στην Τάναγρα υπήρχε ιερό του κριοφόρου Ερµή, η παράδοση για το προσωνύµιο του
οποίου έλεγε πως ο θεός είχε αποτρέψει επιδηµική αρρώστια µε το να περιφέρει γύρω από το τείχος
ένα κριάρι. Σε άλλο ιερό τιµόταν ως πρόµαχος, για την παράδοση ότι όταν οι Ερετριείς είχαν
αποβιβαστεί µε πλοία από την Εύβοια στην Ταναγρική, ο θεός οδήγησε τους εφήβους στη µάχη και
πολέµησε και ο ίδιος κρατώντας στλεγγίδα, συµβάλλοντας έτσι στο να νικηθούν οι Ευβοείς.

24. 24
Στην άλλη πλευρά της Βοιωτίας, στην περιοχή της Κορωνειακής, το ιερό της Αθηνάς στις
Αλαλκοµενές όφειλε την ύπαρξή του στο µύθο πως εκεί είχε γεννηθεί η θεά, ενώ για το κοντινό
ιερό της Αθηνάς Ιτωνίας υπήρχε η παράδοση πως τη λατρεία έφεραν µαζί τους οι Βοιωτοί, όταν
µετοίκησαν στη βοιωτική χώρα από τη Θεσσαλία, µετά τον πόλεµο της Τροίας. Στην ίδια περιοχή
υπήρχε και ιερό του Ηρακλή Χάροπος, όπου οι Βοιωτοί έλεγαν πως ήταν το σηµείο όπου ο
Ηρακλής ανέβηκε από τον Άδη, φέρνοντας µαζί του και το σκυλί του Άδη Κέρβερο, ενώ ψηλά,
στον Ελικώνα, βρισκόταν το σπήλαιο των Λειβηθρίδων Νυµφών και της Νύµφης Κορώνειας, που
κατά τη µυθολογία ήταν τροφός του ∆ιονύσου.
Ακριβώς αντίκρυ από τα ιερά αυτά, στην ανατολική πλευρά της κωπαϊδικής λεκάνης και
κοντά στην αρχαία Ακραιφία, επί του Πτώου όρους, βρισκόταν τα φηµισµένο ιερό και το µαντείο
του Απόλλωνος Πτωιέως, καθώς και το ιερό του τοπικού ήρωος Πτώιου. Γι’ αυτόν υπήρχαν οι
παραδόσεις πως ήταν γιος του Απόλλωνα και της Ευξίππης ή Ζευξίππης, κόρης του Αθάµαντα,
επώνυµου του Αθαµαντίου πεδίου, ή του Αθάµαντα και της Θεµιστούς. Τέλος, στον Ορχοµενό
λατρεύονταν οι Χάριτες, η λατρεία των οποίων, έλεγαν οι παραδόσεις, είχε ιδρυθεί εκεί ήδη από
την εποχή των Μινυών, από τον βασιλιά του Ορχοµενού Ετεοκλή.
2.2.5 Ονοµασίες θέσεων από µυθολογικές παραδόσεις
Μυθολογική, επίσης, βάση είχαν και πολυάριθµα βοιωτικά τοπωνύµια, καθώς διάφορα
µυθολογικά πρόσωπα ή γεγονότα που συνδέθηκαν µε συγκεκριµένες περιοχές έδωσαν την
ονοµασία τους σε αυτές. Μεγάλος αριθµός από αυτά σχετίζεται µε την αρχαία θηβαϊκή
τοπογραφία. Έτσι, η πεδιάδα που εκτεινόταν βορείως της Θήβας ήταν γνωστή ως το «Αόνιον
πεδίον», από τους Άονες, τους πρώτους µυθικούς κατοίκους της πόλης, ενώ εκείνη στα δυτικά της
ονοµαζόταν «Τηνέριον πεδίον», από τον Τήνερο, έναν από τους δύο γιους που ο Απόλλωνας είχε
µε τη Μελία, στον οποίο µάλιστα χάρισε τη µαντική ιδιότητα. Ο άλλος γιος ήταν, κατά µια
παράδοση, ο Ισµηνός, ο οποίος έδωσε το όνοµά του στο οµώνυµο ποτάµι που έρεε κατά µήκος των
ανατολικών παρυφών της Θήβας. Κατ’ άλλη όµως παράδοση, ο ποταµός Ισµηνός έφερε το όνοµά
του από τον οµώνυµο γιο του Αµφίονα και της Νιόβης, ο οποίος, χτυπηµένος από το βέλος του
Απόλλωνα, έπεσε µέσα στο ποτάµι που είχε ήδη δηµιουργήσει παλιότερα ο Κάδµος χτυπώντας το
έδαφος δυνατά µε το δεξί του πόδι, όταν αναζητούσε καθαρή πηγή για τους εναγισµούς, αφού το
νερό της κρήνης του δράκοντα είχε µολυνθεί από το φόνο του θηρίου. Οµοίως, από τη σύζυγο του
Λύκου ∆ίρκη, την οποία ο Ζήθος και ο Αµφίων τιµώρησαν παραδειγµατικά µε επώδυνο θάνατο
επειδή φερόταν άσχηµα στη µητέρα τους Αντιόπη, είχε το όνοµά του το οµώνυµο ποτάµι που έρεε