Xr hardware koopgids virtual reality augmented reality publicatie april 2020

1 Inleiding

Virtual en Augmented Reality kom je overal tegen. In tourisme, de zorg, het onderwijs en bedrijfsleven. Met
al die verschillende toepassingen headsets en platformen zie je door de bomen het bos niet meer. Virtual
Reality (VR) maakt het delen van beleving mogelijk. Kijk rond in een omgeving en ervaar hoe het is om daar
te zijn. Augmented Reality (AR) voegt juist informatie en objecten toe aan de werkelijke wereld. Bij Mixed
Reality hebben de virtuele objecten interactie met de werkelijke wereld. Zo kan een object achter een bank,
verstopt zitten etc. Deze technieken gaan samen komen en gaan de wereld van trainen, opleiden en
therapie veranderen en noemen we in deze koopgids Extended Reality (XR).

We zien dat in de praktijk vaak te dure oplossingen worden ontwikkeld, die alleen te gebruiken zijn op
bepaalde (dure) apparaten. Dat is de reden waarom ik deze koopgids heb geschreven. Meerijden op een
circuit in een Porsche GT3 van € 230.000 is natuurlijk geweldig. Alleen wat als je vier personen met koffers
naar het vliegveld wilt brengen?

Wij van VRmaster maken XR, voor trainen en opleiden, eenvoudig en betaalbaar.

We helpen organisaties bij het zinvol inzetten van XR. Wij willen de beste oplossing bieden bij elk
vraagstuk. Wij zien te vaak dat organisaties kiezen voor de duurste oplossing. Niet voor de meest praktische,
bruikbare en betaalbare. Om dit keuzeproces makkelijker te maken, zijn de belangrijkste argumenten en
vragen over XR op een rij gezet om zo de keuze te vergemakkelijken.

Waarom zou je een (grote) VR bril gebruiken? Uit onderzoek blijkt dat mensen een locatie positiever
beoordelen alleen al bij 360 beelden. VR voegt daar nog een stuk waardering aan toe. Plus met een VR bril
op, is men volledig afgezonderd van de werkelijke wereld en kan men ook echt 3D zien. Dit geeft veel meer
de beleving van echtheid dan kijken naar een scherm.

Met AR kan je juist digitale objecten in beeld toveren, waardoor je kunt ontwerpen kunt testen, onderdelen
kunt onderzoeken en kwetsbare kunstvoorwerpen in je hand kunt houden. Pokomon Go en de filters van
Snapchat zijn een goed voorbeeld van AR toepassingen die iedereen kent. In deze gids gaan we een stap
verder en zullen we ook zakelijke toepassingen laten zien.

XR koopgids
Bij het inzetten van deze nieuwe technieken wil je natuurlijk zoveel mogelijk impact creëren, maar tegen
welke prijs? Maar wat is nou eigenlijk VR, AR en MR? Wat is er nodig om dit zakelijk in te zetten en te
gebruiken? Welke hardware kan ik het beste gebruiken? Wat voor content gebruik ik in mijn beleving? En
tegen welke prijs? Op al deze vragen wordt antwoord gegeven in deze koopgids.

Ir. Detlef La Grand, founder of VRmaster, detlef@vrmaster.co, 0031624385379

Deze publicatie is beschikbaar onder Creative Commons licentie:
Naamsvermelding-GelijkDelen
CC BY-SA

Extended Reality Koopgids; Impact maken met VR/AR/MR | Versie April 2020 | VRmaster
1

1 Inleiding 1
XR koopgids 1
Alle afbeeldingen komen van WIkipedia, tenzij anders vermeld. 3
2 Geschiedenis Extended Reality (Wikipedia) 5
2.1 Stereoscopie (1939) 5
2.2 VR cave (1991) 6
2.3 First VR (1989) 7
2.4 Heads Up Display (HUD) (1940) 8
2.5 Google Streetview (2007) 8
2.6 Layer AR (2009) 9
2.7 Het sleuteljaar 2014 9
2.8 Pokémon Go AR (2016) 10
2.9 IKEA PLACE AR (2018) 10
2.10 Google Streetview AR (2019) 11
2.11 Wannakicks AR (2019) 11
3 AR vs VR vs MR 11
3.1 Augmented Reality 12
3.3 Virtual Reality 13
3.4 Hologrammen en 3D projecties 14
3.5 Mixed Reality (MR) 14
3.6 AR, VR, MR komen samen in XR 15
3.7 XR machtsblokken 16
3.8 XR beleven 17
4 XR Hardware 17
4.1 Vrijheidsgraden (Degrees of Freedom (DoF)) 17
4.2 XR brillen voor met een smartphone (3 DoF) 18
4.3 XR brillen met eigen techniek en controller (3-6 DoF) 19
4.4 XR Smart glasses 21
4.5 High-end XR brillen met (6 DoF) 22
See-through of pass-through 22
Eye-tracking 24
4.6 Controllers 24
Hand-tracking 25
4.7 XR cubes 25
4.8 XR loopbanden, pakken en vliegmachines 25
4.9 Het gaat de plaatjes niet de apparaatjes 27
5 Content is King 28
5.1 360o Foto’s 29
5.2 360o Videos 31
5.3 Stereoscopische foto’s en videos 32
5.4 180o Video 34
5.5 360o Foto’s en video camera’s 34
2

5.6 Ruimtelijk geluid 35
3D scan 36
5.7 3D CAD in VR 36
5.8 3D maken in VR 39
5.9 Zelf (laten) maken VR content 40
6 VR platformen 41
6.1 Magic Window of VR-view 41
6.2 Interactieve VR tour 42
6.3 Interactieve VR game 44
6.4 Bekijk het door de juiste bril 46
Playstation VR Vree 47
6.5 VR delen op social media 47
3.2 AR publiceren 48
3.5 Windows Mixed Reality 48
6.7 VR apps 49
6.8 WebVR 49
6.9 WebVR vs VR app 51
6.10 VRkopen VR brillen 52
6.10 Conclusie VR content 53
VR toepassingen 54
voor zorg, leren, etc 54
7 Nawoord 54
7.1 Leren, verkopen of zorg verbeteren met VR 54
7.2 Disclaimer 54
7.3 Bronnen 54
7.4 Tips 55
Alle afbeeldingen komen van WIkipedia, tenzij anders vermeld.
“Get down, right on
Get down
I know all we're doing is traveling without moving hey hey
I know all we're doing is traveling without moving
Can't stop, no
I know all we're doing is traveling without moving hey hey
I know all we're doing is traveling without moving”

Travelling without moving, Jamiroquai
3

4

2 Geschiedenis Extended Reality (Wikipedia)
Extended reality begon met VR, een Virtuele werkelijkheid of schijnwerkelijkheid (Engels: virtual reality,
afgekort: VR) simuleert een omgeving via een computer om een gebruiker via diverse zintuigen onder te
dompelen in een ervaring. De meeste VR-omgevingen zijn visueel en auditief, via speciale stereoscopische
brillen en met geluid.

2.1 Stereoscopie (1939)
Stereoscopie kennen we van de View Master waar ronde foto schijfjes een blik op andere plekken kon
geven.
5

Brewster Stereoscoop 1839 Holmes kijker 1860 View Master 1931
Een bril om getekende plaatjes te
bekijken. Fotografie was nog niet
uitgevonden
Deze kijker is nog steeds te
koop en maakte het
eenvoudig om
stereoscopisch, inmiddels
uitgevonden foto’s te
bekijken.
De ronde fotokaartjes namen je
mee over heel de wereld en gaven
een 3D kijkje op plekken waar je
nog niet geweest was.
2.2 VR cave (1991)
Een Cave, bedacht omstreeks 1991, is een kamer van projectiewanden, waarbij er op de wanden beelden
geprojecteerd worden. In combinatie met de shutter glasses die de gebruikers van de Cave dragen, lijkt alles
in 3d uit de muren te komen. Doordat er op de shutter glasses een positionerings-sensor zit, zijn objecten
van andere kanten te bekijken door rond te lopen en te bukken. Met cybergloves krijgt de gebruiker de
indruk objecten 'vast te pakken'.
Shutter glasses knipperen waardoor er een 3D weergave ontstaat.
6

2.3 First VR (1989)
Waarschijnlijk bedacht internetpionier Jaron Lanier, oprichter van VPL Research het woord in 1989. Het
bedrijf bouwde vroege VR systemen in 1980.

7

2.4 Heads Up Display (HUD) (1940)
Projectie van informatie op de ruit van de cockpit van een jachtvliegtuig. Op deze manier hoeft de piloot
zijn ogen niet op de instrumenten te richten voor essentiële informatie.

2.5 Google Streetview (2007)
Google Street View is een dienst van Google Inc., die de internetgebruiker de mogelijkheid biedt
360°-panorama-foto's te bekijken van straten op straatniveau. De dienst is een aanvulling op Google Maps en
Google Earth en werd gelanceerd op 25 mei 2007.

De Street View-auto's rijden niet alleen rondom straatbeelden te maken, ze scannen ook draadloze
netwerken en verzamelen daarbij MAC-adressen van de draadloze routers. In de meeste landen van Europa
8

is de dekking van straten en wegen goed. Er ontbreken met name Oostenrijk, voormalig Joegoslavië
(behalve Kroatië, Slovenië en Servië), en het grootste deel van Duitsland.
2.6 Layer AR (2009)
Layar, opgericht in de zomer van 2009, kreeg al snel internationale aandacht als een van de eerste mobiele
augmented reality-browsers die op de markt kwam. Het open ontwikkelingsplatform trok duizenden
ontwikkelaars van over de hele wereld om AR-inhoud te maken terwijl miljoenen de Layar-app voor iOS en
Android hebben gedownload, waardoor Layar 's werelds eerste platform voor AR is. Layer is inmiddels
overgenomen door Blippar.

Bron: Blipper.com
2.7 Het sleuteljaar 2014
XR heeft de laatste 6 jaar enorme stappen gemaakt op alle gebieden. In hetzelfde jaar dat Blipper, Layar
kocht, werd Oculus gekocht door Facebook. Oculus, een kickstart project van Palmer Lucky liet zien dat met
de stand der 2013 techniek een betaalbare VR bril te
maken was. Dit trok zoveel aandacht dat zowel
Google als Facebook langs kwamen bij “Lucky
Palmer”. Facebook kocht Oculus voor 2 MLD dollar en
Google nam wraak met de introductie van de Google
Cardboard.

De Google Cardboard, die eenvoudig werkte met elke
smartphone, bracht VR naar het grote publiek. Dat
jaar was ook de doorbraak van Snapchat en hun
filters zijn een goed voorbeeld van breed gebruikte
AR. Bij VRmaster zijn we gestart met het WebVR
platform en CMS, VRdeck.nl.
9

Bron: Snapchat

2.8 Pokémon Go AR (2016)
Bedacht als 1 aprilgrap in 2014, werd Pokémon Go in 2016 gelanceerd. Pokémon GO (of Pokémon Go) is een
spel voor iOS- en Android-smartphones ontwikkeld door Niantic en uitgegeven door The Pokémon Company
in de Pokémon-serie. Het spel werd in juli 2016 in Amerika, Nieuw-Zeeland, Australië, Europa, Hong Kong
en Japan uitgebracht. Het uitbrengen van het spel in de rest van de wereld werd uitgesteld vanwege
serverproblemen doordat het spel veel populairder
bleek dan verwacht.
Het spel maakt gebruik van
augmented reality en gps om animaties te projecteren
op beelden van de camera van een smartphone. In het
spel moeten spelers virtuele Pokémon zoeken, ze
vangen en daarna trainen. De virtuele Pokémon kunnen
gevonden worden op veel plekken in de echte wereld.

Pokémon bracht soms gigantische mensenmassa’s op de
been, zoals hier in Ouwehand Dierenpark.
2.9 IKEA PLACE AR (2018)
Deze App maakt het mogelijk om de IKEA collectie virtueel uit te proberen. PLaats meubels in je eigen
kamer en zie hoe ze staan.

10

2.10 Google Streetview AR (2019)
En de cirkel is rond toen Google Augmented Reality toevoegde aan Google Streetview. Dankzij virtuele
gidsen en pijltjes, weet je overal welke kant je op moet.

2.11 Wannakicks AR (2019)
De slimme techniek van Wanna.by, zorgt ervoor dat je virtueel je schoenen, bril of sieraden kunt passen
voordat je deze gaat kopen.

Bron: Wanna.by

Het is nog maar een kwestie van tijd, dat je altijd de juiste maat besteld.
3 AR vs VR vs MR
De werkelijkheid is er altijd, al heeft iedereen een eigen perceptie van de wereld om ons heen. Met nieuwe
technieken is de werkelijkheid niet meer begrensd tot fysieke objecten. Dankzij nieuwe media als AR, VR en
MR vloeit de fysieke wereld steeds meer samen met de digitale wereld van internet. De vraag is niet of dit
de wereld gaat veranderen. De vraag is hoe jouw wereld hierdoor gaat veranderen.

11

Image from Graeme Devine’s Magic Leap Presentations @zaphodgjd

3.1 Augmented Reality
Met Augmented Reality (AR) wordt informatie toegevoegd aan de realiteit. Kijk door een smartphone of
tablet en zie een informatielaag, toegevoegd aan de wereld om je heen. Met AR is de echte wereld altijd
aanwezig.

Naast het toevoegen van informatie en objecten kan AR ook gebruikt worden voor het opmeten van ruimtes,
zodat bijvoorbeeld een traplift snel en nauwkeurig kan worden ingemeten.
12

twnkls.nl/portfolio/otolift-meten-met-ar-technologie/

Dankzij omgeving herkenning, door Lidar, Infrarood en slimme algoritmen, kan AR content steeds
makkelijke worden opgeroepen en zijn er geen markers nodig. Met AR is het dus ook mogelijk om
afmetingen te meten en te berekenen.

3.3 Virtual Reality
In VR wordt een bezoeker ondergedompeld in een andere wereld. De bezoeker reist naar deze nieuwe
omgeving. Voelt angst bij hoogte, ervaart de snelheid of beleeft hoe het is om te vliegen als een vogel.
Alles kan in VR, omdat je het gevoel hebt dat je in een compleet andere wereld bent. Je bent afgesloten van
de echte wereld, door de VR bril en voelt je daardoor middenin een andere plek of situatie.

Bron: VRmaster
Het bekendste voorbeeld wat voor effect VR op iemand
kan hebben, is wel de video waar Matthijs van Nieuwkerk
voor het eerst in een virtuele achtbaan zit. Bekijk deze
video op YouTube.

Tegenwoordig wordt VR ingezet in het onderwijs,
industrie, entertainment en gezondheidszorg. Lees
verderop in deze koopgids wat VR/AR kan betekenen voor
verschillende sectoren en beroepen.

13

3.4 Hologrammen en 3D projecties
Een andere manier om virtuele beelden te projecteren
zijn hologrammen en 3D projecties vanuit schermen.
Deze techniek is nog sterk in ontwikkeling. Een voorbeeld
van deze techniek wordt ontwikkeld door Dimenco (zie
afbeelding). Het voordeel van deze techniek is dat je
geen bril op hoeft om 3D te kunnen zien. Het nadeel is
dat het gekoppeld is aan een statisch scherm, dus geen
mobiele oplossing is.

Hetzelfde geldt voor hologrammen. Om dit te realiseren zijn grote projectiesystemen nodig, bv van Magic
Holo.
3.5 Mixed Reality (MR)
Bij Mixed Reality (MR) worden objecten aan de fysieke
wereld toegevoegd alsof ze er werkelijk zijn. Deze
objecten kunnen zich verschuilen achter andere spullen of
juist botsen tegen een muur. De virtuele objecten zijn zo
geïntegreerd in de echte wereld, dat er geen onderscheid
meer is. Ook kunnen onzichtbare stromen visueel gemaakt
worden, zodat de analyse van wind, warmte en andere
straling een geheel nieuwe dimensie krijgen.

Bron: Porsche

Bij MR komen de nieuwste van de nieuwste technieken samen. Transparante schermen, met hoge resolutie,
gecombineerd aan het 3D scannen van de wereld en daar weer via slimme algoritmen, objecten in plaatsen.
Dit is de holy grail voor alle immersieve technieken. Voor MR zijn nog dure brillen nodig, zoals de (Microsoft
Hololens) of de (Magic Leap). Hoewel we de potentie van MR zeker zien, verwachten we dat deze techniek
in 2022 pas echt gaat doorbreken. Al is het maar omdat Apple hun MR bril heeft aangekondigd voor dat
jaar.
14

Bron: Microsoft
Een meer tussenvorm van Mixed Reality zijn zogenaamde portals.

nedd.me

Met portals vloeit een AR beleving naadloos over in een VR omgeving en visa versa. Want het gaat niet om
de techniek, het gaat om het doel.
3.6 AR, VR, MR komen samen in XR
VR brengt een omgeving en ervaring naar je toe en geeft je het gevoel dat je in die omgeving bent en kent
veel toepassingen in trainen, therapie en opleiden. In 2019 zijn er nieuwe VR brillen op de markt gekomen
die een geweldige VR beleving geven voor onder de 450 euro. Bij VR staat de ruimte centraal.

15

AR brengt informatie naar je toe in de werkelijke wereld en is ideaal voor het geven van instructies op
locatie. Door betere scanmogelijkheden van tablets en headsets, gaat AR al steeds meer naar MR toe. Want
een projectie wordt automatisch op een vloer of muur geprojecteerd, gebruik makend van de nieuwste
technieken. De brillen voor MR zijn nog duur en beperkt beschikbaar. Bij AR staat het bekeken object
centraal.

MR zal pas doorbreken als er goede en betaalbare MR brillen op de markt komen. De potentie van MR is
enorm, alleen de werkelijkheid is, dat de MR brillen nog in ontwikkeling zijn en de toepassingen nog zeer
beperkt. Dit terwijl de VR brillen in alle soorten en maten beschikbaar zijn op de (Media) markt. Wat gaat
gebeuren is dat een beleving, afhankelijk van de plek of gebruikte apparaat bekeken kan worden als VR of
AR. Als al deze technieken samenvloeien heet dit Extended Reality (XR). Bij MR staan objecten in een ruimte
centraal.

Bij XR is er geen onderscheid meer is tussen de virtuele en echte wereld, met mogelijkheden als
teleporteren en tijdreizen binnen handbereik. Als nep niet meer van echt te onderscheiden is, opent dit een
hele wereld van mogelijkheden. En dit roept ook een berg aan vragen op. Eén ding is zeker, deze technieken
gaan er komen. Want al de grote tech bedrijven investeren miljarden in XR. Bij XR komen AR, VR en MR
samen.

3.7 XR machtsblokken
Zoals al eerder vermeld kocht Facebook in 2014, Oculus voor $ 2 MLD en heeft Oculus sindsdien nieuwe VR
brillen, spellenwinkel voor content en VR social media platformen gelanceerd. Instagram heeft de AR filters
van Snapchat nagemaakt en er is een eigen VR browser ontwikkeld. Ook werkt Facebook samen met
Ray-Ban zonnebrillen.

Bron: VRmaster
16

Ook Google is zowel op Hardware als software en platform gebied aan het investeren in XR. Hetzelfde geld
voor Microsoft en Apple. Al is die laatste altijd
enorm geheimzinnig over het toegeven van
toekomstplannen. Feit is dat zowel Android
(Phones) als iPhones steeds meer hardware en
software krijgen die geschikt is voor XR.

En dan zijn er nog de onafhankelijke partijen zoals
Snapchat en Mozilla, bekend van de Firefox
browser, die hun duit in het XR zakje doen. En dan
hebben we het nog geeneens over de vele
ontwikkelaars van XR toepassingen.
Wat in 2015 (zie overzicht van
Chris McCann hiernaast) nog een overzichtelijk
plaatje was is in 2020 uitgegroeid tot een
miljarden industrie met talloze spelers.

3.8 XR beleven
Om XR te kunnen beleven is hardware nodig, al dan niet verbonden
is met internet. Of het nu een een smartphone is waar je Pokémon
Go op speelt of een geavanceerde VR bril, gekoppeld aan een
krachtige PC, waarmee je een game speelt. Zelfs Google Streetview
is niet te bekijken zonder laptop. Ook zijn er allerlei soorten
controllers van een simpele muis tot een volledige loopband, om je
door de beleving te bewegen.
Vervolgens ga je naar een appstore of de browser om de XR beleving
te bezoeken. Je kunt ook zelf aan de slag met het maken van een
eenvoudige tour met 360 graden foto's of een complete interactieve
XR game. Al deze platformen komen in hoofdstuk 5 aan bod.
Het belangrijkste is de XR beleving. In deze koopgids focussen we ons op professionele toepassingen en die
kunnen ook best leuk zijn. Belevingen worden gemaakt, eenvoudig met 360 graden foto’s tot complete
games waar grote teams, met een miljoenen budget aan werken. In hoofdstuk 6 gaan we verder op de
toepassingen in.
4 XR Hardware
Zonder hardware is de digitale ervaring niet te
bezoeken. Sommige belevenissen zijn te bezoeken
op de laptop, smartphone of tablet. Voor een beste
ervaring is een Headset nodig. En die zijn er in alle
soorten en maten. Je kunt door sommige headsets
kijken wat see-through camera’s. Eye-tracking helpt
om XR nog echter te maken.

Ga de interactie aan met virtuele objecten via
controllers, met knoppen of je handen of loop door
17

en virtuele wereld en voel virtuele effecten via een pak vol sensoren.

4.1 Vrijheidsgraden (Degrees of Freedom (DoF))

De bruikbaarheid van een apparaat voor XR wordt uitgedrukt in
vrijheidsgraden, DOF. Neem een smartphone. Dankzij de aanwezige
gyroscoop kan je het scherm kantelen en kan je ook rondkijken in een
Streetview foto. Dit heet drie vrijheids graden (3 DoF). Apparaten met 3 DoF
zijn prima om rond te kijken in 360o
graden foto’s en video’s. Al de VR brillen, die
werken met een smartphone zijn 3 DoF.
Wil je voortbewegen dan heb je hotspots/buttons in de ruimte nodig.

Drie vrijheidsgraden (3 DoF) is het beste te omschrijven als de bewegingen die je hand
kunnen maken, als je je onderarm stabiel houdt. Door een controller toe te voegen aan
een 3 DoF headset, ontstaan er veel meer interactie mogelijkheden doordat je kan
reiken. De controller kan gebruikt worden voor navigatie, voor het activeren van
hotspots en het bewegen van apparaten. Je kan, staand of zittend op dezelfde plek en
rondkijken en objecten aanwijzen. De bekendste VR bril met 3 DoF is de Oculus Go.
Dankzij de bijbehorende controller kunnen er leuke spellen gespeeld worden op de Go.

Bij 6 DoF wordt ook de positie getrackt door camera(s) of externe sensoren. Hierdoor
kan je vrij rondbewegen in een ruimte en onder/achter objecten kijken. Zo kan je
objecten bereiken en daarom geven 6 DoF apparaten de meest natuurlijke beleving.
Doordat bij een AR toepassing de camera ook wordt gebruikt, ontstaat er een 6 DoF
beleving. Ook de MR brillen, Hololens en Magic Leap hebben 6 DoF.
De eerste 6 DoF VR brillen, uit 2016, zoals de Oculus Rift en de HTC Vive hebben een
krachtige PC nodig en externe sensoren nodig om goed te positie te kunnen bepalen.
In 2019 kwamen brillen op de markt zoals de Vive Focus en de Oculus Quest, die de
tracking met de 6 camera’s doen, zodat een kabel naar een PC niet nodig is.

4.2 XR brillen voor met een smartphone (3 DoF)
De VR brillen die werken met elke moderne smartphone zijn het middel om het grote publiek te bereiken.
Op deze lijst staan de meest populaire smartphones die VR ondersteunen. Ook is er geen technische kennis
nodig, want de VR beleving kan via de browser/internet bezocht worden of via het downloaden van een
app, via een app store. Let wel dat voor het downloaden van een app ruimte beschikbaar moet zijn op de
smartphone.
18

Image by Macrovector

Het grote voordeel is ook een nadeel, want de VR beleving is afhankelijk van de rekenkracht en
schermresolutie van de gebruikte smartphone. Hoe nieuwer de smartphone, hoe beter de VR beleving. Dit
heb je echter als uitgever niet in de hand.

Aryzon
★★★☆☆
Homido Mini

★★★☆☆
Bobo Z4

★★★★☆
Merge VR

★★★★☆
Afbeelding

Ingebouwd scherm Nee Nee Nee Nee
Resolutie Afhankelijk van
smartphone
Afhankelijk van
smartphone
Afhankelijk van
smartphone
Afhankelijk van
smartphone
XR beleving Alleen MR
3 DoF
Alleen VR
3 DoF
Alleen VR
3 DoF
Alleen VR
3 DoF
Internetbrowser Ja Ja Ja Ja
VR apps Playstore/
Appstore
Playstore/ Appstore Playstore/
Appstore
Playstore/ Appstore
Besturingssysteem Android/iOS Android/iOS Android/iOS Android/iOS
Scherpte instelbaar Nee Nee Ja Nee
Tussenafstand ogen
/ schermgrootte
correctie
Nee Nee Ja Ja
Meekijken VR Via Chromecast of
Airserver
Via Chromecast of
Airserver
Via Chromecast of
Airserver
Via Chromecast of
Airserver
19

VR controllers Nee Nee Nee Nee
Prijs € 15 - € 30 € 15 € 35 € 55
Voordelen Goedkoop Opvouwbaar
Past op elke
schermgrootte
Ingebouwde
koptelefoon
Zacht materiaal
Nadelen Doordat telefoon
verschoven is,
geeft rondkijken
een vervormd
beeld.
Je ziet de wereld
om je heen nog.
Bij plaatsen van
smartphone,
worden soms
uitknop ingedrukt.
Bij plaatsen van
smartphone, worden
soms uitknop
ingedrukt.

Deze bovenstaande brillen zijn de T-fords van de XR. Ze zijn ideaal om een eerste indruk te krijgen van een
XR oplossing. De prijs maakt het mogelijk de brillen weg te geven tijdens beurs of op te sturen per post.

4.3 XR brillen met eigen techniek en controller (3-6 DoF)
Wil je een interactieve en goede beleving, dan zijn brillen met eigen techniek en controller een optie. De
aanschaf is vaak wat hoger, maar daar staat tegenover dat de VR beleving een stuk beter is dan met een
cardboard achtige bril.


Door de betere gyroscoop, reageren deze brillen zeer goed op de bezoeker, waardoor er minder kans op
bewegingsziekte is. Een ander groot voordeel is dat een controller mogelijk is, hierdoor kan een extra laag
aan interactiviteit worden toegevoegd wat zeker voor training een toegevoegde waarde is. Deze controllers
werken als een soort toverstaf, die je kunt bewegen rondom een vast punt. Verplaatsingen in de ruimte is
niet mogelijk.

Samsung Gear VR
★★★★☆
Oculus Go
★★★★★
Occipital Bridge
★★★★☆
Ajnalens
★★★☆☆
20

Afbeelding

Ingebouwd scherm Nee Ja Nee Ja
Resolutie Afhankelijk van
smartphone
S6 2560x1440
S9 2,960×1,440
2560 x 1440 Afhankelijk van
iPhone

XR beleving Alleen VR
3 Dof
Alleen VR
3 Dof
VR en MR
6 DoF
Alleen MR
6 Dof
Internetbrowser Ja Ja Ja
VR apps Oculus Store Oculus Store Play Store
Besturingssysteem Oculus OS =
Facebook
Oculus OS =
Facebook
iOS AjnaLite
Scherpte instelbaar Ja Nee Nee
Tussenafstand ogen
/ schermgrootte
correctie
Nee Nee Nee
Meekijken Via Chromecast of
Airserver
Via Facebook
livestream of
smartphone
Via Chromecast of
Airserver

VR controllers Ja, 3Dof Ja, 3Dof Ja, 3Dof Nee, handgebaren
Prijs € 99 bril + €
250-899 Samsung
telefoon
€ 199 € 578
excl iPhone
€ 1500
Voordelen Goed beschikbaar
2de hands
Plug en Play
Goed geluid
Is ook een 3D
scanner

Nadelen Werkt alleen met
Samsung telefoon
Veel updates
Geen koptelefoon
Inloggen Facebook
vereist
Werkt alleen met
een iPhone 6 of
nieuwe
Eigen OS
Nog in ontwikkeling
Moeilijk koopbaar
Dit overzicht is verre van compleet. Zie bijvoorbeeld ook dit overzicht van Aniwaa.

De prijs van een goede VR bril is sinds de introductie van de Oculus Go in bereik van bijna iedereen. Het is
een kwestie van tijd, ik verwacht 2021, dat ook MR brillen betaalbaar worden voor iedereen.
21

4.4 XR Smart glasses
Smart glasses zijn, in goed Nederlands, brillen waar de lenzen ook display zijn. Het fijne van deze brillen is,
dat je je handen vrij hebt. Zo kan er extra informatie worden toegevoegd aan de werkomgeving als een
soort heads up display. De meest bekende en beruchte slimme bril is de Google Glass. Deze proefballon van
Google klapte voor de consumentenmarkt kapot. De Glass is echter nog gewoon te koop voor de zakelijke
markt.

Een goed voorbeeld van een toepassing van smart glasses is het meekijken op afstand. Samen met een
mobiele verbinding, kan er coaching/instructie op afstand plaatsvinden aan technici.

Epson Moverio

Google Glass
Enterprice 2

Vuzix Blade

Light Nreal

Afbeelding

Camera 5 MP 8 MP 8 MP Niet bekend
Resolutie 1280 × 720 px 640 x 360 px 1920 × 1080 px
Controller Ja Nee Nee Ja
VR apps Moverio Apps
market
Vuzix apps store
Besturingssysteem Moverio Glass Android Android Android
Meekijken Ja via camera   Ja via camera Ja via camera
Prijs € 699 € 999 € 799 € 499
Dit overzicht is verre van compleet. Zie bijvoorbeeld ook dit overzicht van Aniwaa.

4.5 High-end XR brillen met (6 DoF)
High-end VR brillen geven de beste beleving, optimale beweeg-vrijheid, met controllers die alle kanten op
kunnen. Hierdoor kan je bewegen in een net-echte omgeving en met de controllers acties uitvoeren in
totale vrijheid. Vrijheid die alleen beperkt wordt door de grote van je speelveld.

See-through of pass-through
De eerste 6 DoF brillen werkte nog met externe sensoren voor positiebepaling. De nieuwste generatie
(2019) maakt gebruik van cameratechniek, die de positie bepalen. De gebruiker kan dus ook door de
camera’s de echte wereld zien, waardoor MR mogelijk is. Dit heet see-through of pass-through. Oudere
high-end VR brillen kunnen met de Zed Mini worden voorzien van deze techniek. In deze blogpost wordt de
Zed Mini vergeleken met see-through van de Vive Pro.
22


Hiervoor is een volledig driedimensionale (CAD) wereld nodig die natuurgetrouw wordt weergegeven en
vanuit verschillende standpunten te bekijken is.

High-end VR brillen Oculus Rift S
★★★★☆
Oculus Quest
★★★★★
VIVE Cosmos
★★★★☆
Playstation VR
★★★☆☆
Afbeelding

Ingebouwd scherm Ja Ja Ja Ja
Resolutie (per oog)
Ververssnelheid
LCD 1280x1440
80 hz
Oled 1440x1600
72 hz
1440x1700
90 hz
1920×1080
XR beleving VR VR VR en MR VR
Internetbrowser Ja Ja Ja Nee
VR apps Oculus store Oculus Store Steam Playstation
Besturingssysteem Oculus Oculus Steam Playstation
Scherpte instelbaar Ja Nee Ja Ja
Tussenafstand ogen
/ schermgrootte
correctie
Ja Ja Ja Ja
Meekijken VR Via PC Via app/Facebook Via PC
VR controllers Ja, 6 DoF Ja, 6 DoF Ja, 6 DoF Ja, 6 DoF
23

Prijs € 499 + € 1500 VR
PC
€ 449 € 699 + € 1500 VR
PC
€ 299 + € 299
Playstation
Voordelen Veel spelen Standalone, dus vrij
te gebruiken.
Met kabel aan PC
ook toegang tot
Oculus Rift spelen
Hoge
beeldkwaliteit
Eyetracking
mogelijk met Pro
Beweeg-ruimte
rondom standpunt
Nadelen VR bril aan kabel
Eigen apps
gebruiken lastig
Eigen apps
gebruiken lastig
Zwart/wit beeld
see through
VR bril aan kabel
Eigen apps
gebruiken lastig

Beperkte tracking
Beperkt aantal
spellen
Geen eigen apps

High-end MR brillen Hololens 2
★★★★★
Magic Leap
★★☆☆☆
Samsung HMD
Odyssey
★★★★☆
HP VR1000
★★★☆☆
Afbeelding

Ingebouwd scherm Ja Ja Ja Ja
Resolutie (per oog)
Ververssnelheid
2k 3:2 light
engines
1440x1600
90-60 Hz

1440x1440
XR beleving MR MR VR en MR VR en MR
Internetbrowser Ja Ja Ja Ja
VR apps Windows Mixed
Reality
Magic Leap Windows Mixed
Reality
Windows Mixed
Reality
Besturingssysteem Windows
Holographic
Windows Mixed
Reality
Windows Mixed
Reality
Meekijken VR Via PC Via PC Via PC
VR controllers Nee, hand tracking Ja, 3 DoF Ja, 6 DoF Ja, 6 DoF
Prijs € 3500 € 2300 € 780 € 399
Voordelen Doorkijk is echt
beeld
Eyetracking
Doorkijk is echt
beeld
Eyetracking
Geïntegreerde
koptelefoon

Nadelen Prijs Erg beperkte
kijkhoek
Werkt niet met bril
Met kabel
verbonden aan PC
Met kabel
verbonden aan PC
Kijk voor een uitgebreider overzicht van VR brillen op Wikipedia en Aniwaa.

24

Al de verschillende brillen hebben eigen app stores, zodat het uitbrengen van een eigen app niet evident is.
Sommige winkels, zoals Oculus Store en de Appstore van Apple zijn erg gesloten en hebben veel regels om
aan te voldoen.
Eye-tracking
Één van de redenen dat de Hololens zo duur is, is dat het eye-tracking heeft. Hierdoor kan de bril
scherptediepte bieden. Met scherptediepte kan je focussen op een object, terwijl de rest van het beeld
wazig wordt, net als in de echte wereld. Doordat dit nog op veel VR brillen ontbreekt, is de VR beleving erg
intensief. Je ziet namelijk heel de wereld scherp, waardoor er erg veel informatie binnen komt.

De eerste VR brillen met eyetracking zijn op de markt gekomen zoals de Fove (€ 599) of de HTC Vive Pro eye
(€ 1499). Deze brillen moeten verbonden worden aan een krachtige PC, waardoor voor het gebruik een vaste
plek nodig is. De komende jaren zullen standalone VR brillen, met goede see-through en eye tracking,
geïntroduceerd worden.
4.6 Controllers
De meest basale manier van interactie is door naar een hotspot of button te kijken om een link te activeren,
informatie te zien of een vraag te beantwoorden. Controllers bieden een meer natuurlijke manier van
navigeren en selecteren. Recent zijn er XR brillen gelanceerd die de handen scannen, waardoor er geen
controller nodig is. Je kan gewoon met je handen gebruiken, zoals kan met de Oculus Quest en de Hololens.

Er zijn vier typen controllers te onderscheiden:

Game controller 3 DOF Controller
(Magic wand/toverstok)
6 DOF controller Handen

Bedien je avatar/camera
met de knoppen of
joystick
Roteer rond een vast
punt om objecten te
selecteren. Gebruik de
knoppen of ronde
touchpad voor extra
functies.
Beweeg de controller
vrij door de ruimte om
objecten te selecteren.
Gebruik de knoppen of
ronde touchpad voor
extra functies.
De handen worden
gescand, zodat deze
virtuele objecten
kunnen aanraken.
€9.60/stuk €39,90/stuk €189,90/stuk
Werkt via bluetooth Werkt alleen icm Gear
VR, Oculus Go of
Daydream. Controllers
zijn niet uitwisselbaar.
Werkt alleen icm HTC
Vive of Oculus Rift.
Controllers zijn niet
uitwisselbaar.
Niet alle VR brillen
ondersteunen dit.
Als hand niet door
camera wordt gezien,
valt bediening weg.

25

Hand-tracking
Hand tracking is de meest natuurlijke manier van interactie en steeds meer XR brillen hebben deze techniek
standaard in huis. Met hand-tracking is een nieuwe manier van interface (UX) mogelijk. Virtuele buttons
worden geprojecteerd op hand, zodat bediening van knoppen altijd bij de hand zijn via deze tattoo-controls.

Ook hier kan bestaande hardware ge-update worden met de Leap Motion. Met deze bewegingstracker is het
mogelijk om bewegingen van je handen te laten zien in VR, zodat interactie en besturing intuïtief kan. En
dat voor € 79,99 met ondersteuning voor Unity, Unreal software en de Oculus Rift en HTC Vive brillen.In
deze blogpost van Hackernoon wordt hand-tracking van de Leap Motion en de Oculus Quest vergeleken.

4.7 XR cubes
Een andere manier van interacties, zijn XR cubes zoals de Merge Cube (€ 29,95)
of ARcu.be. Met deze kubussen houdt je de virtuele wereld in je hand. Dit geeft
een nieuwe dimensie aan interactie omdat er een meer tactiele ervaring is.
Deze kubussen zijn vooral geschikt voor in het onderwijs, zoals het plaatje
hiernaast laat zien, die gemaakt is met Co-Spaces.

4.8 XR loopbanden, pakken en vliegmachines
En wat als je kunt vliegen, rennen en springen in VR? De omgevingen zijn er naar, alleen hoe zit het met de
bewegingen? Er zijn apparaten nodig om je nog meer het gevoel te geven van vrijheid. Dat kan een
handschoen zijn van Manus-VR, of een heel pak van VRee.


Subpac*
★★★★☆
Icaros
★★★☆☆
Manus VR
★★★★☆
Virtuix Omni
★★★☆☆
Tesla Suit
★★★★★
26

Afbeelding

Omschrijving Rugzak die bas
tonen doorgeeft
met vibraties,
zodat een VR
beleving nog
echter voelt
Vliegmachine/
fitness apparaat
die bestuurd
wordt met
bewegingen van
het lichaam.
Handschoen
die nauwkeurig
de bewegingen
van de vingers
vertaald naar
VR
360 Graden
loopband, die
rondlopen in
een VR wereld
mogelijk
maakt.
Verplaats al je
lichaamsbeweg
ingen naar VR

subpac.com/ Icaros manus-vr.com/ virtuix.com/ teslasuit.io
VR apps Werkt via
koptelefoon
aansluiting, dus
met elke VR
beleving
Alleen Icaros
games
Werkt met
speciale
Unity/Unreal
games
Omniverse
games
Werkt met
speciale
Unity/Unreal
games
Prijs € 98 - € 398 vanaf € 7500 € 1990 € 699 € 5000
Voordelen Werkt overal en
altijd
Verrassend goed
resultaat
Door de
bewegingen is
het direct een
workout
Nauwkeurig ok
als hand buiten
bereik camera
is.
Is intuïtieve
manier van
voortbewegen
Meest
getrouwe
manier om VR
te bedienen
Haptische
feedback
Nadelen Groot en duur
Alleen eigen
game
Nog extra
trackers nodig
voor 3D
bewegingen
hand/arm
Vooral voor
entertainment
Omslachtig om
alles aan te
trekken

Daarnaast zijn er VR rooms om met meerdere mensen tegelijk een VR omgeving te beleven of kijk ook eens
naar de Sensiks cabine waar een VR beleving wordt verrijkt met geur, wind en trilling.
27

4.9 Het gaat om de plaatjes niet de apparaatjes
Had je twee jaar geleden nog een krachtige PC, een dure VR bril en externe sensoren nodig voor een
optimale XR beleving, in 2020 biedt een Oculus Quest veel mogelijkheden.

De Hololens 2 laat zien wat er echt mogelijk is met XR, alleen is het nog een paar jaar wachten dat ook
deze techniek betaalbaarder wordt.

Net als auto’s is XR hardware er in alles soorten en maten. De tijd dat we gebruik maken van Cardboard
achtige brillen waar een telefoon ingaat, lijkt achter ons te liggen. Zeker als XR wordt ingezet voor training,
therapie of onderwijs dan is investeren in goede hardware noodzakelijk en ook betaalbaar.
De Oculus Quest is de eerste VR bril waar mijn kinderen actief naar vragen. Doordat deze en draadloos is en
er veel spellen beschikbaar zijn, is dit mijn favoriete VR bril. De Hololens 2 beloofd enorm veel te kunnen,
heb ik online kunnen lezen, al heb ik hem nog niet kunnen testen. De hoge prijs maakt het maken van een
goede businesscase lastig.. Wil je een goed MR instapmodel en je hebt al een iPhone, dan biedt de Occipital
Bridge veel mogelijkheden, inclusief 3D scannen.

VR MR
28

Instap

Oculus Go, de ideale bril voor 360o

foto’s en video (tours)
Occipital Bridge, veel mogelijkheden.
Geavanceerd

Oculus Quest, de alleskunner

Microsoft Hololens 2, duur met enorm goede
ervaring.

Hardware is een randvoorwaarde. De interactiemogelijkheden zijn enorm toegenomen, door de grote mate
van vrijheid en het gebruik van je handen in virtuele werelden. het belangrijkste is, wat laat je zien in.
Welke ervaring creëer je voor je bezoekers.

Het gaat om de plaatjes, niet om de apparaatjes.

De komende tijd wordt dit document aangevuld met XR content en XR platformen
7 Nawoord
Ik begon met het maken van een tiental tips om mensen te helpen bij het kiezen van de juiste VR oplossing.
Al snel kwam ik er achter dat er meer vragen waren dan antwoorden en is in 2 jaar tijd deze koopgids
ontstaan. Dank je wel dat je de hele gids hebt doorgelezen.

Mijn fascinatie voor VR is nog meer gegroeid omdat alleen al de afgelopen maanden de Ricoh Theta V en de
Oculus Go zijn geïntroduceerd die VR nog toegankelijker maken. Met VRmaster hebben we in-VR analytics
naar een hoger niveau gebracht, waardoor VRdeck wordt ingezet bij opleidingen en gedragsonderzoek. Ook
heb ik weer gepassioneerde mensen ontmoet die net als ik geloven dat VR mensen kan helpen. Ik weet dat
mijn virtuele reis nog niet is afgelopen.

Wil je meereizen, bel of mail me dan.

Met VRiendelijke groet, Detlef La Grand, Founder VRmaster, 0624385379, detlef@vrmaster.co

7.1 Leren, verkopen of zorg verbeteren met VR
Wil je meer lezen over het zinvol inzetten van VR. Bezoek dan deze links:
● vrmaster.co/verkopen-met-vr/
● vrmaster.co/leren-met-virtual-reality-vr/
29

● vrmaster.co/zorg-verbeteren-met-virtual-reality/

7.2 Disclaimer
Deze document wordt regelmatig geupdate en is zo zorgvuldig mogelijk tot stand gekomen. Mis je dingen
of zijn er zaken die niet kloppen neem dan gerust contact op met Detlef La Grand, detlef@vrmaster.co,
0624385379

7.3 Bronnen
● https://www.digi-capital.com/news/2015/07/the-7-drivers-of-150-billion-augmentedvirtual-reality/#
.WuhPy9NMRhE
● https://www.nrc.nl/nieuws/2018/04/30/maak-vr-niet-te-realistisch-a1601353
● https://www.linkedin.com/pulse/uxui-voor-arvr-ofwel-user-experience-en-interfacing-bart-van-heck
e/?published=t
● https://medium.com/samsung-internet-dev/eleven-examples-of-how-webvr-is-being-used-today-cbc
b214b816c
● https://veer.tv/blog/spatial-audio-explained-vr-spatial-audio-editing-and-software/
● https://developers.google.com/vr/discover/
● https://en.wikipedia.org/
● http://cdm.link/2018/04/meet-the-free-tools-for-live-10-that-unlock-spatial-audio-vr-sound/
● https://developer.oculus.com/documentation/audiosdk/latest/concepts/book-audio-intro/
● http://virtualrealityforeducation.com/virtual-reality-research/field-trips-tours/
● https://www.virtualiteach.com/vr-edu-model
● http://virtualrealityforeducation.com/virtual-reality-research/field-trips-tours/
● https://www.utwente.nl/en/bms/pcrv/publications-and-reports/crime-time/
● https://www.thevrara.com/blog2/2019/4/30/the-enterprise-reality-ecosystem-how-arvr-is-driving-ro
i
● https://www.linkedin.com/pulse/stel-dat-apple-inderdaad-2020-een-ar-bril-op-de-markt-sander-vee
nhof/
● https://uploadvr.com/augmented-reality-use-cases-list/
● https://www.forbes.com/sites/andrewarnold/2018/01/29/how-ar-and-vr-are-revolutionizing-the-sup
ply-chain/#38992cc54cbf
● https://en.wikipedia.org/wiki/Augmented_reality
● https://www.aniwaa.com/buyers-guide/vr-ar/best-mixed-reality-headsets/
●

30

7.4 Tips

31

Xr hardware koopgids virtual reality augmented reality publicatie april 2020

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Xr hardware koopgids virtual reality augmented reality publicatie april 2020

Similar to Xr hardware koopgids virtual reality augmented reality publicatie april 2020 (20)

More from VRmaster

More from VRmaster (20)

Xr hardware koopgids virtual reality augmented reality publicatie april 2020