1. Türkçenin Sesleri ve
Özellikleri

2. Ses nedir?
Ciğerlerden gelen havanın ses
yolunun herhangi bir noktasında
boğumlanmasıyla meydana gelen ve
kulakla algılanabilen titreşimlere ses
adı verilir.

3. Ünlüler (Vokaller)
Akciğerlerden gelen havanın ses
yoluyla herhangi bir engelle
karşılaşmadan dil ve dudakların
oluşturduğu sese ünlü denir.
Ünlüler çıkışlarında hiçbir engelle
karşılaşmayan seslerdir.

4. Ünsüzler (Konsonant)
Ses yolunun bir noktada
kapanması veya daralması yahut
diğer ses organlarından bir
engelleme sonucunda çıkarılan
seslere ünsüz denir.
Ünsüzler çıkışlarında engellerle
karşılaşırlar.

5. Dildeki seslerin özelliklerini
bilmenin sağladığı faydaları
söyleyiniz
• Dildeki seslerin özelliklerini bilmek
iletişimde anlamayı, anlatmayı
kolaylaştırdığı gibi konuşmada da
doğru ve güzel telaffuz sağlar.

6. Türkçede Ünlüler ve
Ünsüzler
Türkçede 29 ses vardır. Bu seslerin 21
tanesi ünsüz, 8 tanesi de ünlüdür.

7. Türkçedeki ünlü sesler
nelerdir?
Ünlü sesler; a, e, ı, i, u, ü, o, ö

8. Ünlüler
Düz Yuvarlak
(Dudaklar düz durumda) (Dudaklar yuvarlak
durumda)
Ünlüler Geniş Dar Geniş Dar
(Ağız çok (Ağız az (Ağız çok (Ağız az
açık) açık) açık) açık)
Kalın
(Dil geride) a ı o u
İnce
(Dil ileride)
e i ö ü

9. Ünsüzler
Sert Yumuşak
Ünsüzler Ünsüzler Ünsüzler
Sürekli
ünsüzler fhsş ğjlmnr
vyz
Süreksiz
Ünsüzler pçtk bcdg

10. BÜYÜK SESLİ (ÜNLÜ)
UYUMU
Türkçe kelimeler kendine özgü bazı
özellikler gösterirler, böylelikle
Türkçe kelimeler yabancı
kelimelerden ayırt edilir. İşte bu
özelliklerden biri, büyük ünlü
uyumudur. Buna “ kalınlık – incelik”
uyumu da denir.

11. İki Kuralı Vardır:
1). Türkçe bir kelimenin ilk
hecesindeki sesli harf ince ise diğer
hecelerdeki sesli harfler de ince
olmalıdır.
Örnek;
öğütlerimiz / öğretmenim

12. 2). İlk hecedeki sesli kalın ise
diğerleri de kalın olmalıdır.
Örnek;
koyunlar / konuşmacı

13. Soru:
Aşağıdaki kelimelerin hangisinde
büyük ünlü uyumu yoktur?
a) Mahallede b) Gezerken
c) Arkadaşlarımı d) Görmüşler

14. Büyük ünlü Uyumu
Özellikleri;
1) Türkçe oldukları hâlde zamanla ses
değişikliğine uğramış kelimeler büyük ünlü
uyumuna uymazlar.
ör: Aslı Değişmiş Hali
Alma  Elma
Ana  Anne
Kangı  Hangi

15. 2) Türkçemize yabancı dillerden
girmiş bazı kelimeler büyük ünlü
uyumuna uymayabilir.
Ör:
İnsan Gazete
Dünya Otomobil
Kitap Televizyon

16. 3) Birleşik kelimeler ve tek heceli
kelimelerde büyük ünlü uyumu
aranmaz.
Ör: Birleşik Tek heceliler
Kadıköy Türk
Gecekondu Dört
Hanımeli Film
Okuyabilirim İlk

17. Soru:
Aşağıdaki kelimelerin hangisinde
büyük sesli uyumu aranır?
a) Kütüphane b) Söz
c) Televizyon d) Öğrenci

18. 4) Dilimizdeki ekler, eklendiği
kelimelerin son hecesindeki ünlü
harfe uygunluk gösterir.
Ör: Gemi_ ci Çiçek_ ler
Halı_ cı Baş_ lık
Süt_ çü Sev_ gi

19. Soru:
“ Çocuk” kelimesine aşağıdaki
eklerden hangisini getirirsek büyük
sesli uyumuna uymaz ?
a)- ler b) –miş
c) – ken d) - di

20. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU
• Türkçe kelimelerde aranması gereken diğer
bir ünlü uyumu da küçük ünlü uyumudur.
• Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve
küçük ünlü uyumu birlikte aranır. Büyük ünlü
uyumuna uymayan sözcükler küçük ünlü
uyumuna da uymazlar.
• Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için küçük
ünlü uyumuna uyması gerekir.

21. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN
KURALLARI
• Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde düz
ünlü (a, e, ı, i) varsa sonraki hecelerde
de düz ünlü bulunur.
Örnek: anlaşmak, yanaşmak, kayıkçı,
ısırmak, ılıklaşmak, seslenmek, yelek,
bilek, çilek, saygı, sevgi, çocuk, oyun,
sömürge…

22. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN
KURALLARI
• Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde
yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa bunu
izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u, ü)
veya geniş düz (a, e) ünlü bulunur.
Örnek: boyunduruk, çocuk, odun,
yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta,
özlemek, güreşmek, sürmek.

23. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN
KURALLARI
• Bu tür kelimelere geniş düz (a,e) ünlü
taşıyan bir ek geldiği zaman sonraki
hecelerin ünlüleri geniş düz (a,e)
olabildiği gibi düz dar (ı,i) da olabilir.
Sebebi, kendisinden önce gelen düz
ünlüye uyum sağlamasıdır.
Örnek: boylarını, uygunlaşır, günleri,
öndeyiz, yoldayız.

24. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN
KURALLARI
• Türkçe’de “o, ö” ünlüleri yalnızca ilk
hecede bulunurlar. İlk hecenin dışında
“o, ö” ünlüleri bulunan sözcükler küçük
ünlü uyumuna uymaz. Bunlar Türkçe
değildirler.
Örnek: horoz, şoför, doktor

25. AYKIRI SÖZCÜKLER
Küçük ünlü uyumuna aykırı birtakım
Türkçe sözcükler de vardır.
Örnek: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk,
kavun, kavur-, kavuş-, savur-, yağmur.

26. AYKIRI EKLER
-ki aitlik eki yalnızca birkaç örnekte
küçük ünlü uyumuna uyar.
Örnek: bugünkü, dünkü, öbürkü.
• -yor eki küçük ünlü uyumuna uymaz.
Örnek: atıyorlar, koşuyor...

27. HANGİ KELİMELERDE ÜNLÜ
UYUMU ARANMAZ?
• Tek heceli kelimelerde ve birleşik kelimelerde,
ünlü uyumları aranmaz.
Örnek: çok, bir, delikanlı, gecekondu, Bakırköy,
demirbaş, hanımeli, yelkovan...
• Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz.
Örnek: aktör, alkol, bandrol, daktilo, doktor,
horoz, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim,
mümin, müzik, profesör, radyo, vakur

28. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU
ARANIRKEN
• Bir sözcükte küçük ünlü uyumu aranırken,
her hece kendisinden sonra gelen heceye
göre değerlendirilir.
a › a, ı (bakar, alır) o › u, a (omuz, oya)
e › e, i (geçer, gelir) ö › ü, e (ölçü, ördek)
ı › ı, a (kılıç, kısa) u › u, a (uzun, uzak)
i › i, e (ilik, ince) ü › ü, e (ütü, ürkek)

29. Örnekler;
Koşarken yuvarlak ünlüden sonra düz-geniş ünlü gelebilir
Yatıyor düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmez
Kolayca yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilir
Görüyor dar-yuvarlak ünlüden sonra geniş-yuvarlak ünlü gelmez
Uçurtma yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilir
Begonya Türkçe kelimelerde o,ö ünlüleri sadece ilk hecede
bulunur
Yağmur düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmez
sesli düz yuvarlak
harfler
geniş dar geniş dar
kalın a ı o u
ince e i ö ü

30. Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve
küçük ünlü uyumu birlikte aranır.
Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için
küçük ünlü uyumuna uyması gerekir.