Benhcaychuyenkhoa

Trư ng ñ i h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây chuyên khoa------------------------------------------------ 1
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P I - HÀ N I
Ch biên : GS.TS. VŨ TRI U MÂN
GIÁO TRÌNH
B NH CÂY CHUYÊN KHOA
(Chuyên ngành B o v th c v t)
HÀ N I – 2007

L I NÓI ð U
B nh cây chuyên khoa là môn h c dành cho sinh viên chuyên ngành B o v th c v t
- Trư ng ð i h c Nông nghi p I - Hà N i. Sau giáo trình b nh cây ñ i cương - giáo trình
b nh cây chuyên khoa này giúp các sinh viên tìm hi u v b nh h i trên t ng cây tr ng c
th ; nh ñó s g n k t ñư c các ki n th c c a b nh cây ñ i cương v i n i dung nghiên
c u và phòng tr b nh cây v i các ñ i tư ng bi n ñ i khác nhau ph c v tr c ti p cho
vi c ñào t o theo tín ch .
Trong giáo trình này, sinh viên có th v n d ng các ki n th c ñã h c v ñ c ñi m
sinh v t h c c a nguyên nhân gây b nh - ñ c ñi m sinh thái h c c a các b nh h i ñ tìm
ra các phương án t i ưu trong phòng tr . B nh cây chuyên khoa biên t p l n này là m t
tài li u ng n g n và súc tích - làm cơ s ñ các sinh viên m thêm ki n th c tìm ki m các
n i dung chi ti t trong nhi u tài li u khác.
Chúng tôi hy v ng cu n sách ra ñ i có th giúp cho các sinh viên và c các b n
ñ ng nghi p trong ngành B o v th c v t, ngành Tr ng tr t và các cán b có chuyên môn
g n v i khoa h c b nh cây tham kh o và s d ng trong công vi c nghiên c u và s n xu t
có liên quan ñ n b nh h i th c v t Vi t Nam. Cu n sách m i biên so n l n ñ u, do v y
không tránh kh i nh ng thi u sót. Chúng tôi xin chân thành nh n các ý ki n ñóng góp c a
các ñ c gi .
Các tác gi tham gia vi t giáo trình g m:
1. GS.TS. Vũ Tri u Mân - ch biên và vi t các b nh virus th c v t và b nh cây công
nghi p.
2. PGS.TS. Ngô Bích H o tham gia vi t các b nh virus th c v t và m t s b nh n m.
3. PGS.TS. Lê Lương T tham gia vi t b nh n m và vi khu n.
4. PGS.TS. Nguy n Kim Vân tham gia vi t b nh n m.
5. TS. ð T n Dũng tham gia vi t b nh vi khu n và m t s b nh n m.
6. TS. Ngô Th Xuyên tham gia vi t b nh tuy n trùng và m t s b nh n m.
7. TS. Nguy n Ng c Châu tham gia hi u ñính ph n tuy n trùng.
Các tác gi

Chương I
B NH N M H I CÂY LƯƠNG TH C
1. B NH ð O ÔN H I LÚA [Pyricularia grisea (Cooke) Saccardo]
Tên cũ: [Pyricularia oryzae Cav. et Bri.]
B nh ñ o ôn là m t trong nh ng b nh ph bi n và gây h i có ý nghĩa kinh t nh t
các nư c tr ng lúa trên th gi i. B nh ñư c phát hi n ñ u tiên Italia năm 1560, sau ñó là
Trung Qu c năm 1637, Nh t B n năm 1760, M năm 1906 và n ð năm 1913, v.v...
nư c ta, Vincens (ngư i Pháp) ñã phát hi n m t s b nh Nam b vào năm 1921. Năm
1951, Roger (ngư i Pháp) ñã xác ñ nh s xu t hi n và gây h i c a b nh vùng B c b .
Hi n nay, b nh ñ o ôn h i lúa ñã phát sinh phá ho i nghiêm tr ng nhi u nơi mi n
B c nư c ta như H i Phòng, Thái Nguyên, Ninh Bình, B c Giang, Hà ðông. V ñông
xuân 1991 - 1992 mi n B c di n tích lúa b b nh ñ o ôn lá là 292.0000 ha, trong ñó có
t i 241.000 ha b ñ o ôn c bông. mi n Nam, di n tích b b nh ñ o ôn năm 1992 là
165.000 ha.
Theo Padmanabhan (1965) khi lúa b ñ o ôn c bông 1% thì năng su t có th b
gi m t 0,7 - 17,4% tuỳ thu c vào các y u t có liên quan khác.
1.1. Tri u ch ng b nh
B nh ñ o ôn có th phát sinh t th i kỳ m ñ n lúa chín và có th gây h i b lá,
lá, lóng thân, c bông, gié và h t.
a) B nh trên m :
V t b nh trên m lúc ñ u hình b u d c sau t o thành hình thoi nh ho c d ng tương
t hình thoi, màu nâu h ng ho c nâu vàng. Khi b nh n ng, t ng ñám v t b nh k ti p
nhau làm cây m có th héo khô ho c ch t.
b) V t b nh trên lá lúa:
Thông thư ng v t b nh lúc ñ u là nh ng ch m nh màu xanh l c ho c m v t d u,
sau chuy n màu xám nh t. S phát tri n ti p t c c a tri u ch ng b nh th hi n khác nhau
tuỳ thu c vào m c ñ ph n ng c a cây. Trên các gi ng lúa m n c m các v t b nh to,
Ph n 1
B NH DO N M

hình thoi, dày, màu nâu nh t, có khi có qu ng màu vàng nh t, ph n gi a v t b nh có màu
nâu xám. Trên các gi ng ch ng ch u, v t b nh là các v t ch m r t nh hình d ng không
ñ c trưng. các gi ng có ph n ng trung gian, v t b nh hình tròn ho c hình b u d c nh ,
xung quanh v t b nh có vi n màu nâu.
c) V t b nh c bông, c gié và trên h t lúa
Các v trí khác nhau c a bông lúa ñ u có th b b nh v i tri u ch ng các v t màu
nâu xám hơi teo th t l i. V t b nh trên c bông xu t hi n s m thì bông lúa b lép, b c l c;
n u b nh xu t hi n mu n khi h t ñã vào ch c thì gây hi n tư ng g y c bông.
V t b nh h t không ñ nh hình, có màu nâu xám ho c nâu ñen. N m ký sinh v
tr u và có th bên trong h t. H t gi ng b b nh là ngu n truy n b nh t v này qua v
khác.
1.2. Nguyên nhân gây b nh
N m Pyricularia grisea (Cooke) Saccardo thu c h Moniliales, l p N m B t toàn.
Cành bào t phân sinh hình tr , ña bào không phân nhánh, ñ u cành thon và hơi g p
khúc. N m thư ng sinh ra các c m cành t 3 - 5 chi c. Bào t phân sinh hình qu lê ho c
hình n sen, thư ng có t 2 - 3 ngăn ngang, bào t không màu, kích thư c trung bình c a
bào t n m 19 - 23 x 10 -12 µm. Nhìn chung kích thư c c a bào t n m bi n ñ ng tuỳ
thu c vào các isolates, ñi u ki n ngo i c nh khác nhau cũng như trên các gi ng lúa khác
nhau.
N m ñ o ôn sinh trư ng thích h p nhi t ñ 25 - 280
C và m ñ không khí là 93%
tr lên (Abe, 1911; Konishi, 1933). Ph m vi nhi t ñ n m sinh s n bào t t 10 - 300
C.
280
C cư ng ñ sinh bào t nhanh và m nh nhưng s c sinh s n gi m d n sau 9 ngày, trong
khi ñó 160
C, 200
C và 240
C s sinh s n bào t tăng và kéo dài t i 15 ngày sau ñó m i
gi m xu ng (Henry và Anderson, 1948). ði u ki n ánh sáng âm u có tác ñ ng thúc ñ y
quá trình sinh s n bào t c a n m.
Bào t n y m mt t nh t nhi t ñ 24 - 280
C và có gi t nư c.
Quá trình xâm nh p c a n m vào cây ph thu c r t nhi u vào nhi t ñ , m ñ không
khí và ánh sáng. ñi u ki n bóng t i, nhi t ñ 240
C và m ñ bão hoà là thu n l i nh t
cho n m xâm nh p vào cây.
Trong quá trình gây b nh n m ti t ra m t s ñ c t như axit α - pycolinic
(C6H5NO2) và pyricularin (C18H14N2O3) có tác d ng kìm hãm hô h p và phân h y các
enzyme ch a kim lo i c a cây, kìm hãm s sinh trư ng c a cây lúa. N m ñ o ôn có kh
năng bi n d cao, t o ra nhi u ch ng, nhóm nòi sinh h c. Các vùng tr ng lúa trên th gi i
ñã có t i 256 loài xu t hi n. nư c ta xác ñ nh trên b gi ng ch th nòi qu c t ñã th y
s xu t hi n c a nhi u nhóm nòi ñ o ôn ký hi u là IB, IC, ID, IE và IG phân b t Qu ng
Nam - ðà N ng ñ n các t nh ñ ng b ng B c b . Các nhóm nòi có s c gây b nh cao các
t nh mi n B c là IB, IE, IG, IF, IC - 1, IA - 71 và IC - 23. Các nhóm IA, ID và IG có kh
năng gây b nh cao các t nh ð ng b ng sông C u Long.
Ngu n b nh c a n m ñ o ôn t n t i d ng s i n m và bào t trong rơm r và h t b
b nh, ngoài ra n m còn t n t i trên m t s cây c d i khác. ñi u ki n khô ráo trong

phòng bào t có th s ng ñư c hơn m t năm và s i n m s ng ñư c g n ba năm, nhưng
trong ñi u ki n m ư t chúng không s ng sót ñư c sang v sau (Kuribayashi, 1923). Tuy
nhiên, vùng nhi t ñ i, bào t n m có th t n t i quanh năm ñ ng th i n m chuy n ký
ch t cây lúa b b nh sang các cây ký ch ph sinh trư ng phát tri n quanh năm.
1.3. Quy lu t phát sinh phát tri n c a b nh
S phát sinh phát tri n c a b nh ph thu c vào r t nhi u các y u t ngo i c nh và
m c ñ nhi m b nh c a gi ng.
a) nh hư ng c a th i ti t khí h u t i b nh
N m ñ o ôn ưa nhi t ñ tương ñ i th p, ñi u ki n nhi t ñ 20 - 280
C, m ñ không
khí bão hoà và th i ti t âm u trong v lúa ñông xuân là r t thích h p cho b nh phát sinh
gây h i n ng nh t. mi n B c, trà lúa mùa mu n tr - chín ho c v chiêm xuân vào giai
ño n con gái - ñ ng cái làm ñòng là nh ng cao ñi m c a b nh trong năm. mi n Trung
và mi n B c b nh thư ng gây h i n ng trong v ñông xuân khi cây giai ño n sinh
trư ng và tr chín.
ð m không khí và ñ m ñ t có tác d ng l n t i tính m n c m c a cây ñ i v i s
lây lan và phát tri n c a n m b nh. Trong ñi u ki n khô h n, m ñ ñ t th p ho c ñi u
ki n úng ng p kéo dài cây lúa d b nhi m b nh, m ñ không khí cao l i thu n l i cho v t
b nh phát tri n. các vùng nhi t ñ i có mưa thư ng xuyên kéo dài t o ñi u ki n thu n l i
cho b nh gây h i nghiêm tr ng.
b) nh hư ng c a ñ t ñai, phân bón ñ n b nh
Nh ng chân ru ng nhi u mùn, trũng m, khó thoát nư c; nh ng vùng ñ t m i v
hoang, ñ t nh , gi nư c kém, khô h n và nh ng chân ru ng có l p sét nông r t phù h p
cho n m b nh ñ o ôn phát tri n và gây h i.
Phân bón gi vai trò ñ c bi t quan tr ng ñ i v i s phát sinh phát tri n c a b nh ñ o
ôn ngay c nh ng năm tuy th i ti t không thu n l i cho n m phát tri n nhưng do bón
phân không h p lý t o ñi u ki n thúc ñ y b nh phát sinh và gây h i m nh.
M c ñ nh hư ng c a phân ñ m t i b nh bi n ñ ng tuỳ theo lo i ñ t, phương pháp
bón và di n bi n khí h u khi bón phân cho cây. Khi s d ng d ng ñ m tác d ng nhanh
như amonium sunfat quá nhi u, quá mu n ho c bón vào lúc nhi t ñ không khí th p và
cây còn non ñ u làm tăng t l b nh và m c ñ gây h i c a b nh.
Phân lân nh hư ng ít ñ n m c ñ nhi m b nh c a cây. Bón phân li u lư ng nào
ñó ñ i v i ñ t thi u lân có th làm gi m t l b nh nhưng n u s d ng lân không h p lý
thì b nh v n có th tăng.
N u bón kali trên n n ñ m cao s làm b nh tăng so v i trên n n ñ m th p. Trong
ñ t giàu kali n u tăng m c ñ bón kali trên n n ñ m cao cũng có th làm tăng m c ñ
b nh c a cây.
Phân silic có tác d ng làm gi m ñ nhi m b nh c a cây. M c ñ nhi m b nh c a
cây t l ngh ch v i hàm lư ng silic trong cây, do ñó bón nhi u silic s làm gi m m c ñ
nhi m b nh c a cây.

c) nh hư ng c a gi ng lúa t i b nh ñ o ôn
Ngoài các y u t khí h u th i ti t, ñ t ñai và phân bón, ñ c tính c a gi ng có nh
hư ng r t l n t i m c ñ phát tri n c a b nh trên ñ ng ru ng. Nh ng gi ng nhi m b nh
n ng (gi ng m n c m) không nh ng là ñi m b nh phát sinh ban ñ u là còn là ñi u ki n
cho b nh d dàng lây lan hàng lo t hình thành nên d ch b nh trên ñ ng ru ng.
ð c tính ch ng b nh c a cây lúa tăng khi t l SiO2/N tăng (Sakomoto và Abe,
1933). Gi ng lúa ch ng b nh ch a nhi u polyphenol hơn gi ng nhi m b nh (Wakimoto
và Yoshii, 1958). Trong gi ng lúa ch ng b nh s s n sinh ra hàm lư ng l n h p ch t
Phytoalexin có tác d ng ngăn c n s phát tri n c a n m trong cây. Tính ch ng b nh c a
cây lúa do 23 gen kháng ñ o ôn ñã ñư c phát hi n và ñ ng th i còn ph thu c vào ñ c
ñi m c u t o c a gi ng. Nhìn chung, các gi ng ñ nhánh t p trung, c ng cây, ch u phân,
t s kh i lư ng thân trên kh i lư ng 20cm g c nh , ng rơm dày......là nh ng gi ng th
hi n kh năng ch ng ch u b nh t t.
Nhi u gi ng lúa ñã kh o nghi m và ñánh giá là nh ng gi ng có năng su t cao và
ch ng ch u b nh ñ o ôn như IR1820, IR17494, C70, C71, RSB13, Xuân s 2, Xuân s 5,
X20, X21, V14, V15, v.v.... và ñã ñư c gieo c y r ng rãi mi n Trung và vùng ð ng
b ng sông H ng.
M t s gi ng lúa n p ho c NN8, CR203 là gi ng m n c m b nh ñ o ôn.
1.4. Bi n pháp phòng tr
- B nh ñ o ôn là lo i b nh gây h i nghiêm tr ng, d phát tri n nhanh trên di n r ng.
Vì v y, mu n phòng tr ñ t hi u qu cao c n làm t t công tác d tính d báo b nh, ñi u
tra theo dõi và phân tích các ñi u ki n liên quan t i s phát sinh c a b nh như: v trí t n
t i c a ngu n b nh, di n bi n y u t khí h u th i ti t, tình hình sinh trư ng c a cây và
ñi u ki n ñ t ñai, phân bón, cơ c u gi ng lúa.
- D n s ch tàn dư rơm r và cây c d i mang b nh trên ñ ng ru ng.
- Bón phân N, P, K h p lý, ñúng giai ño n, không bón ñ m t p trung vào th i kỳ lúa
d nhi m b nh. Khi có b nh xu t hi n ph i t m ng ng bón thúc ñ m và ti n hành phun
thu c phòng tr .
- Tăng cư ng s d ng gi ng lúa ch ng ch u b nh có nhi u gen kháng trong cơ c u
gi ng nh ng vùng b nh thư ng hay x y ra và m c ñ gây h i n ng.
- C n ki m tra lô h t gi ng, n u nhi m b nh h t c n x lý h t gi ng tiêu di t
ngu n b nh b ng nư c nóng 540
C trong 10 phút ho c x lý b ng thu c tr ñ o ôn.
- Khi phát hi n b nh trên ñ ng ru ng c n ti n hành phun thu c s m và tr nhanh.
M t s thu c hoá h c s d ng ñ phòng tr b nh như Fuji - one 40EC (1 l/ha); New
Hinosan 30EC (1 l/ha); Kitazin EC (1 - 1,5 l/ha); Kasai 21,2WP ( 1 - 1,5 kg/ha); Benomyl
(Benlate) 50WP 1 kg/ha; Triozol 20WP (Beam 20WP) 1 kg/ha.

2. B NH KHÔ V N H I LÚA [Rhizoctonia solani Palo]
B nh khô v n h i lúa và ngô ñư c phát hi n Nh t B n (Miyake, 1910; Sawada,
1912) và m t s nư c khác (Reiking, 1918 và Palo, 1926). ð a bàn phân b c a b nh
khá r ng t t c các nư c tr ng lúa vùng châu Á và các châu l c khác. Cây lúa có th b
gi m năng su t 20 - 25% khi b nh phát tri n lên ñ n lá ñòng (Hori, 1969).
Trong các b nh n m h i lúa hi n nay nư c ta b nh khô v n ñư c x p vào b nh
nghiêm tr ng th hai sau b nh ñ o ôn và là loài b nh gây h i ch y u trên lúa hè thu và
lúa mùa, ñ ng th i h i ph bi n trên m t s gi ng ngô m i.
B nh khô v n gây h i ch y u m t s b ph n c a cây như b lá, phi n lá và c
bông. Các b lá sát m t nư c ho c b lá già dư i g c thư ng là nơi phát sinh b nh ñ u
tiên.
V t b nh b lá lúc ñ u là v t ñ m hình b u d c màu l c t i ho c xám nh t, sau lan
r ng ra thành d ng v t v n da h , d ng ñám mây. Khi b nh n ng, c b và ph n lá phía
trên b ch t l i.
V t b nh lá tương t như b lá, thư ng v t b nh lan r ng ra r t nhanh chi m h t
c b r ng phi n lá t o ra t ng m ng vân mây ho c d ng v t v n da h . Các lá già dư i
ho c lá sát m t nư c là nơi b nh phát sinh trư c sau ñó lan lên các lá trên.
V t b nh c bông thư ng là v t kéo dài bao quanh c bông, hai ñ u v t b nh có
màu xám loang ra, ph n gi a v t b nh màu l c s m co tóp l i.
Trên v t b nh các v trí gây h i ñ u xu t hi n h ch n m màu nâu, hình tròn d t
ho c hình b u d c n m r i rác ho c thành t ng ñám nh trên v t b nh. H ch n m r t d
dàng rơi ra kh i v t b nh và n i trên m t nư c ru ng.
Nh t B n trong nhi u năm trư c ñây n m gây b nh ñư c xác ñ nh là Hypochnus
sasakii Shirai (S.H. Ou, 1972). Nhi u năm sau n m ñư c ñ t tên là Rhizoctonia solani Palo
là giai ño n vô tính c a n m Pellicularia sasakii Shirai = Corticicum sasakii =
Thanatephorus cucumericus.
N m sinh trư ng thích h p nhi t ñ 28 - 320
C. nhi t ñ dư i 100
C và cao hơn
380
C n m ng ng sinh trư ng. H ch n m hình thành nhi u nhi t ñ 30 - 320
C. Khi nhi t
ñ quá th p (< 120
C) và quá cao (> 400
C) n m không hình thành h ch. N m là lo i bán ký
sinh thu c nhóm AG 1 type 2 h i trên lúa nhưng cũng có tính chuyên hoá r ng, ph m vi
ký ch bao g m trên 180 loài cây tr ng khác nhau như lúa, ñ i m ch, ñ u tương , ngô,
mía, ñ u ñ , dâu, v.v....

2.3. ð c ñi m phát sinh, phát tri n b nh
B nh khô v n phát sinh m nh trong ñi u ki n nhi t ñ cao và m ñ cao. Nhi t ñ
kho ng 24 - 320
C và m ñ bão hoà ho c lư ng mưa cao thì b nh phát sinh phát tri n
m nh, t c ñ lây lan nhanh. B nh thư ng phát sinh trư c tiên các b lá và lá già sát m t
nư c ho c dư i g c. T c ñ lây lan lên các lá phía trên ph thu c vào r t nhi u th i ti t
mưa nhi u, lư ng nư c trên ñ ng ru ng quá cao, ñ c bi t các vùng nư c c y quá dày.
S phát tri n c a b nh khô v n th i kỳ ñ u cây m ñ n ñ nhánh có m c ñ b nh
ít. Giai ño n ñòng tr ñ n chín sáp là th i kỳ nhi m b nh n ng. mi n B c nư c ta, b nh
khô v n gây h i trong v mùa l n hơn v chiêm xuân.
S phát sinh phát tri n c a b nh có liên quan nhi u t i ch ñ nư c trên ñ ng ru ng
và ch ñ phân bón. Bón phân ñ m nhi u, bón ñ m t p trung thúc ñòng b nh s phát sinh
phát tri n m nh hơn. Bón nhi u l n cũng làm cho m c ñ b b nh cao (Chen, Chien và
Uchino, 1963). Bón kali có tác d ng làm gi m m c ñ nhi m b nh c a cây.
Ngu n b nh ch y u là h ch n m t n t i trên ñ t ru ng, s i n m g c r và lá b
b nh còn sót l i sau khi thu ho ch. H ch n m có th s ng m t th i gian dài sau thu ho ch
lúa, th m chí trong ñi u ki n ng p nư c v n có t i 30% s h ch gi ñư c s c s ng, n y
m mthành s i và xâm nhi m gây b nh cho v sau. Quá trình xâm nhi m l p l i thư ng
x y ra qua ti p xúc gi a h ch và b lá lúa.
Ch s c a ñ t gây b nh l n ñ u có liên quan m t thi t v i s lư ng ti p xúc v i cây,
nhưng s phát tri n c a b nh sau khi ti p xúc v i ký ch l i ch u nh hư ng l n c a nhi t
ñ , m ñ và tính m n c m c a cây ký ch .
Ph n ng c a các gi ng lúa ñ u n m trong ph m vi t nhi m n ng ñ n tương ñ i
ch ng ch u. Chưa có gi ng lúa nào th hi n ñ c tính ch ng b nh cao (Hsied, Wu và Shian,
1965). Gi ng lúa Indica ch ng ch u b nh t t hơn gi ng lúa Japonica (Shian, Lee và Kim,
1965).
nư c ta, h u h t các gi ng lúa ñ a phương và gi ng nh p n i ñ u có m c ñ
nhi m b nh khô v n t trung bình ñ n nhi m n ng. M t s ít các gi ng như KV10,
JR9965, IF50, IR17494, OM80, v.v... có m c ñ nhi m b nh nh hơn so v i các gi ng
khác.
Phòng tr b nh khô v n ch y u là áp d ng các bi n pháp tiêu di t ngu n b nh
trong ñ t và qu n lý k thu t tr ng tr t thâm canh thích h p. Tiêu di t ngu n b nh trong
ñ t ti n hành ngay sau khi thu ho ch, cày sâu ñ vùi l p h ch n m, ph i h p v i các bi n
pháp gieo c y ñúng th i v , ñ m b o m t ñ h p lý, bón phân ñúng t l tránh bón t p
trung ñ m ñón ñòng, có th ph i h p thêm kali v i tro b p ñ tăng cư ng tính ch ng b nh
c a cây. H th ng tư i tiêu ch ñ ng và không ñ m c nư c quá cao trong trư ng h p
b nh lây lan m nh.
Ngoài ra, có th dùng m t s lo i thu c hoá h c như Vida 3SC (Wida 5WP) =
Validamycin A5% (1 l/ha); Bonanza 1000 DD (0,4 l/ha); Tilt 250ND (0,3 - 0,5 l/ha);
Anvil 5SC (50 - 100g a.i/ha); Roval 50WP (0,1 - 0,2 l/ha); Monceren 25WP (1 kg/ha) ñ

ph i h p v i các bi n pháp canh tác k thu t phòng tr b nh. S d ng thu c hoá h c
phòng tr b nh ch ñưa l i hi u qu khi b nh m i phát sinh nh ng b lá già và thu c hoá
h c ph i ñư c phun ti p xúc v i t ng lá dư i c a cây k t h p v i rút c n nư c trên ñ ng
ru ng.
Bi n pháp sinh h c như s d ng ch ph m n m Trichoderma ñ c ch s phát tri n
s i n m và h ch n m khô v n cũng có tác d ng phòng tr b nh, ñ m b o an toàn môi
trư ng.
3. B NH LÚA VON [Fusarium moniliforme Sheld.]
B nh lúa von r t ph bi n và gây tác h i l n nhi u nư c tr ng lúa trong nh ng
năm trư c ñây. Năm 1943, Bugnicourt là ngư i ñ u tiên nghiên c u và xác ñ nh b nh lúa
von Vi t Nam. Năm 1956, b nh gây h i n ng trên di n r ng vùng ð ng b ng sông
H ng, có nơi thi t h i ñ n 2/3 s n lư ng. Năm 1970, b nh xu t hi n và phá ho i n ng
m t s t nh H i Hưng, Thái Bình, Nam Hà,.... trên các gi ng M c tuy n, Bao thai, 813,
v.v....
B nh lúa von có th xu t hi n và gây h i t giai ño n m cho ñ n thu ho ch. ð c
ñi m chung c a b nh lúa von là cây phát tri n cao v t, cong queo, lá b nh chuy n màu
xanh nh t sau ñó màu vàng g ch cua, c ng giòn r i ch t nhanh chóng. Lóng thân cây b nh
phát tri n dài ra, thư ng m c nhi u r ph ñ t và có th th y l p ph n tr ng ph t h ng
bao quanh ñ t thân và v trí xung quanh ñ t thân. H t b b nh thư ng l ng, lép, v h t
màu xám, trên v h t có th quan sát th y l p n m ph n tr ng ph t h ng trong ñi u ki n
m ư t. Trong ñi u ki n khô, trên ñ t thân và v h t có nhi u ch m nh li ti màu xanh
ñen, ñó là qu th c a n m.
Năm 1898, Hori là ngư i ñ u tiên xác ñ nh b nh và ñ t tên n m gây b nh là
Fusarium heterosporum. Năm 1919, Sawada tìm th y giai ño n h u tính c a n m và ñ t
tên là Lisea fujikuroi Sawada. Năm 1931, Ito và Kimura xác ñ nh tên n m là Gibberella
fujikuroi và giai ño n vô tính là Fusarium moniliforme.
Bào t phân sinh g m hai lo i: bào t nh và bào t l n.
Bào t nh ñơn bào, hình tr ng và hình h t dưa gang, hình thành t cành phân
nhánh d ng ch c ñôi ho c không phân nhánh m c tr c ti p t s i n m, bào t nh t l i
d ng b c gi trên ñ u cành ho c hình thành d ng chu i, kích thư c bào t t 3,4 x 20 - 1,3
x 4,1µm.
Bào t l n dài, cong hình trăng khuy t lư i li m, m t ñ u hơi nh n còn m t ñ u có
d ng hình bàn chân nh , thư ng t 3 - 5 ngăn ngang.
Giai ño n h u tính t o qu th b u màu xanh ñen ho c tím ñen d ng h t ch m ñen
nh li ti trên b ph n b b nh. Bào t túi không màu, có m t vách ngăn ngang, hình b u
d c, kích thư c 9 - 22 x 5 – 12 µm. Không t o ra bào t h u.

N m phát tri n thích h p nhi t ñ 25 - 300
C, t i thi u là 100
C và ng ng ho t ñ ng
370
C. Bào t phân sinh d ng bào t l n mang ch c năng như h u bào t có th t n t i
và gi s c s ng trong ñ t t 4 - 6 tháng trong ñi u ki n ñ ng ru ng, nhưng trong phòng
bào t có s c s ng t i hai năm (Ito và Kimura, 1931). N m t n t i ch y u d ng s i và
bào t h u tính trên tàn dư cây b nh, trong ñ t và h t gi ng (phôi h t).
3.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n c a b nh
B nh lúa von thư ng phát sinh vào nh ng năm có th i ti t m áp. Nhi t ñ thích h p
cho b nh phát sinh và phát tri n t 24 - 320
C, m ñ cao và ánh sáng y u. Trong v mùa
b nh gây h i n ng hơn so v i v chiêm xuân. N m b nh lây nhi m vào phôi và t n t i
h t (Chang và Shun, 1975). Bào t phân sinh và qu th b u v t b nh thư ng ñư c mưa
làm rơi xu ng ñ t và t n t i trong ñ t tr thành ngu n b nh có kh năng xâm nhi m tr l i
trong vòng 4 - 6 tháng.
Bào t phân sinh c a n m ch phát tán vào ban ñêm t 5 ñ n 9 gi t i (Sasaki,
1971). Trong khi ñó bào t túi ch phát tán vào lúc n a ñêm và ch khi có mưa xong bào
t túi m i ñư c phát tán vào ban ngày (Yu và Sun, 1976).
Các b ph n dư i m t ñ t c a cây như r , g c thân d b nhi m b nh hơn các v trí
b lá và ñ t thân. R c a cây và các b ph n khác c a nh ng cây lúa non giai ño n m
và th i kỳ lúa con gái là nhi m b nh n ng nh t (Yu và Sun, 1975).
M c ñ nhi m b nh th hi n b ng s cao v t c a cây, nhưng cũng có d ng làm cho
cây lùn ñi, ngoài ra có d ng b nh không thay ñ i v kích thư c c a cây (Seto, 1937).
Trong quá trình gây b nh n m ti t ra m t s ch t kích thích sinh trư ng và ñ c t như
gibberellin A (C22H26O7) và gibberellin B (C19H22O3) có tác d ng kích thích sinh trư ng
làm cho cây cao v t lên và các axit dehydro fusarinic, gibberellic, vasin fusarin và axit
fusarinic. Axit fusarinic là ch t kìm hãm sinh trư ng c a cây làm cây lúa lùn ñi (Yabuta
và Hayashi, 1939).
X lý h t gi ng là bi n pháp có ý nghĩa nh t ñ i v i vi c h n ch b nh giai ño n
m . X lý gi ng có th ti n hành b ng nư c nóng 540
C, formol và ñ c bi t dùng Benlate
ho c Benlate - C, Rovral 50WP (0,1 - 0,2%); Bumper 25EC (0,25 - 0,5 l/ha) ho c Tilt ñưa
l i hi u qu cao di t tr n m trên b m t v h t. Các lo i thu c hoá h c trên còn ñư c s
d ng di t tr n m b nh các giai ño n khác nhau c a cây.
Sau khi x lý gi ng, các bi n pháp như tránh ñ t ch i m , tránh gi p nát m , nh b
cây b nh trong quá trình làm c s c bùn, bón phân h p lý cho cây sinh trư ng t t có tác
d ng làm gi m s nhi m b nh c a cây.
ð i v i h t gi ng, không l y gi ng nh ng vùng b b nh, th m chí nh ng h t g n
vùng b b nh cũng có bào t n m bám dính trên b m t v h t do v y c n chú ý ñ n khâu
ch n l c lô gi ng cho s ch.

4. B NH TIÊM H CH LÚA [Sclerotium oryzae Catt.]
B nh tiêm h ch lúa là m t trong nh ng b nh h i lúa tương ñ i nguy hi m nư c ta
và cũng là b nh ph bi n nhi u nư c tr ng lúa nư c trên th gi i. n ð , b nh có khi
làm ch t ñ n 70 - 80% m . Nam b , theo Roger, b nh thư ng phá ho i nghiêm tr ng
các t nh B c Liêu, C n Thơ, Sóc Trăng. mi n B c nư c ta, t năm 1954 t i nay năm
nào b nh cũng xu t hi n, gây ra nhi u t n th t.
Tri u ch ng b nh thay ñ i tuỳ theo ñi u ki n ngo i c nh. Trư c h t, v t b nh xu t
hi n b lá dư i th p r i lan d n ra. V t b nh ñ u tiên là nh ng ch m nâu, d n chuy n
thành nâu ñ m, r i sau ñen h n. Lúc m i hình thành v t b nh hình tròn, sau thành hình
b u d c và phát tri n dài ra, ăn sâu vào trong phá ho i nhu mô b và ng r làm cho b
ph n b th i nhũn. Cây lúa b b nh tiêm h ch lá vàng úa, khô ch t. Khi b b nh nh cây
lúa có th tr nhưng h t lép nhi u. Vào cu i th i kỳ sinh trư ng, h ch n m thư ng hình
thành m t trong ng r g n m t nư c, ng r b b nh thư ng phân gi i thành ch t l y
nh y, có mùi hôi. Khi ng r th i nhũn thì toàn b cây b l n xu ng, lúc này r cây lúa b
th i ñen.
Năm 1941 - 1942, Roger ñã phát hi n th y Nam b có nh ng loài n m gây ra b nh
tiêm h ch lúa sau ñây: Corticium rolfsii Sacc.; Coritium solani (Prit et Delaer) Bourd
Galz; Leptosphaeria salvinii Catt.; Helminthosporium sigmoideum var. irregulare Tullis
(Sclerotium oryzae Catt.); Sclerotium fumigatum Nakata; Rhizoctonia microsclerotia
Malz.
Theo ðư ng H ng D t (1964) thì b nh tiêm h ch lúa mi n B c nư c ta là do m t
nhóm n m g m 8 lo i gây h i. Nói chung, Vi t Nam ph bi n nh t là loài n m
Sclerotium oryzae Catt. (giai ño n h ch) hay Helminthosporium sigmoideum (giai ño n vô
tính) hay Leptosphaeria salvinii Catt. N m thu c h Dothideales; l p Ascomycetes.
Cattenea (Ý) ñã phát hi n b nh tiêm h ch do n m Sclerotium oryzae l n ñ u tiên vào
năm 1876. M phát hi n năm 1907, Nh t B n phát hi n năm 1910, còn Vi t Nam
Vincens phát hi n năm 1919.
S i n m r t m nh không màu, ña bào, nhi u nhánh thư ng không hình thành vòi
hút. S i n m già thư ng có màu vàng và th t l i các ngăn ngang, thư ng hình thành
nhi u bào t h u hình tròn màu nâu ñ m, v dày.
H ch n m hình c u hay b u d c r t nh , h ch non màu tr ng chuy n sang màu vàng
nâu, h ch màu ñen bóng, trơn, kích thư c trung bình c a h ch 384 µm. H ch thư ng hình
thành trong mô b lá và thân cây ph n trên sát m t nư c. D ng sinh s n h u tính Vi t
Nam r t ít g p. Chu kỳ phát tri n hoàn toàn c a n m ñã ñư c Cralley và Tullis kh o sát
M . Theo Cralley và Tullis thì bào t phân sinh màu sáng, hình thoi dài th ng hay hơi
cong hai ñ u, ña s ba ngăn ngang, kích thư c 54,3 x 11,4 µm.

Tullis còn cho bi t, qu th b u màu ñen, hình c u c ng n, ñư ng kính 202 -
481µm. Túi chuỳ có ng nh ng n, kích thư c 90 - 128 x 14 µm, ch a t 4 - 8 bào t túi.
Bào t túi hình thoi hơi cong, có ban ngăn ngang, màu nâu, các t bào hai ñ u màu nâu
nh t, có kích thư c 3,8 - 5,3 x 7 – 8 µm.
H ch n m m c r t m nh trên các môi trư ng pH 6,5 - 8. Dung d ch l c môi trư ng
c y n m có tác d ng kích thích sinh trư ng lúa. S hình thành h ch n m ph thu c vào
ñi u ki n nhi t ñ r t rõ r t, nhi t ñ 25 - 300
C h ch hình thành nhi u nh t. Nói chung,
kh năng ch u nhi t ñ c a h ch r t cao. H ch ch u ñ ng trong ñi u ki n khô d dàng và
có th s ng t 2 - 3 năm. Trong ñi u ki n ng p nư c nhi t ñ th p, h ch s ng lâu hơn
nhi t ñ cao, 50
C h ch s ng 3 năm. 200
C h ch s ng ñư c 2 năm, 350
C h ch s ng
ñư c 4 tháng.
Dư i tác ñ ng c a ánh sáng m t tr i, h ch ch s ng ñư c 1 năm. H ch n m có th b
m t s tác ñ ng lý hoá h c tiêu di t như rư u, formol, axit axetic, NaOH 10%,….
V trí xâm nh p c a n m vào cây lúa ph thu c vào ch ñ nư c trong ru ng, nhưng
nói chung bao gi cũng trên sát m t nư c. B nh phát tri n m nh trnong ñi u ki n ng p
nư c, nư c tù và ru ng y m khí. N u ru ng lúa ñư c tháo c n nư c sau khi ñ nhánh
b nh gi m so v i nư c ng p.
B nh có th xu t hi n vào b t kỳ giai ño n nào c a cây lúa. B nh thư ng xâm nhi m
m nh vào lúc cây lúa có t l C/N th p. B nh phá ho i m nh t giai ño n lúa có ñòng tr
ñi.
Khi cây lúa b sây sát, sinh trư ng y u b nh thư ng xâm nh p d dàng.
S phát sinh phát tri n c a b nh ph thu c vào ch ñ phân bón, m t ñ . N u bón
quá lư ng ñ m thì cây b b nh n ng; n u c y lúa quá dày không thông khí và ánh sáng thì
b nh cũng n ng.
mi n B c nư c ta, trên các gi ng lúa mùa cũ ng n ngày b nh thư ng nh hơn
nh ng gi ng lúa dài ngày nh t là lúa mùa mu n. Ngoài ra, nh ng gi ng lúa c ng cây, s
lá và d nh v a ph i b nh thư ng nh hơn nh ng gi ng lúa cây m m, r m r p. Nhưng
trong vài năm g n ñây trên nh ng gi ng lúa m i ng n ngày, c ng cây b nh ít phát sinh và
phá h i, ñ c bi t là m t s gi ng c a Vi n Lúa Qu c t (IRRI).
v mùa, b nh thư ng phát sinh m nh t tháng 9 - 10 dương l ch khi nhi t ñ
không khí 27 - 300
C. v xuân, b nh phát sinh m nh t tháng 5.
D n s ch rơm r , g c r b b nh ñem ñ t, không nên ñánh ñ ng ho c dùng ñ ph
ñ t các cây tr ng khác ngoài ñ ng ru ng. ð ng th i, tranh th cày úp g c r ñ tiêu di t
ngu n b nh là h ch n m trên tàn dư và ñ t.
Ch n gi ng lúa ch ng b nh. Nhóm gi ng lúa Japonica có kh năng ch ng b nh cao
hơn nhóm gi ng lúa Indica.

Có th s d ng thu c ñ di t b nh trung tâm khi b nh ch xu t hi n m t góc
ru ng như: New Hinosan 30EC (1,2 l/ha); Rovral 50WP (0,1 - 0,2%); Dithan M 45 -
80WP (1,5 - 2 kg/ha) k t h p v i thay ñ i m c nư c trong ru ng và vơ b các lá già khô
ch t.
5. B NH HOA CÚC LÚA [Ustilaginoidea virens (Cke.) Tak.]
B nh phân b r ng các vùng tr ng lúa châu Á, châu Phi, châu M La Tinh. B nh
ñã gây thi t h i cho lúa Philippines (Reinking, 1918) và Mi n ði n (Seth, 1935).
N m xâm nhi m vào h t, bi n t ng h t riêng l c a bông lúa thành kh i bào t hình
tròn d ng nhung m n. Kh i bào t lúc ñ u nh , sau ñó to d n và ñ t t i ñư ng kính có th
1cm, kh i bào t này ñư c bao ph b i màng m ng, trơn nh n màu vàng, màng b v rách
do kh i bào t ti p t c sinh trư ng khi ñó kh i bào t có màu vàng da cam sau ñó bi n
thành màu xanh nâu ho c ñen xanh nh t. th i kỳ này b m t c a kh i bào t b n t n .
Thông thư ng ch m t vài h t trên bông lúa b b nh, khi b nh n ng có nhi u h t trên bông
lúa b b nh.
B nh do n m Ustilaginoidea virens (Cke.) Tak. thu c b N m Than ñen
Ustilaginales, l p N m ð m Basidiomycetes, các bào t vách dày (Clamydospora) hình
thành trên kh i bào t sinh ra bên các s i n m. Chúng có hình tròn ñ n b u d c, màu
ôliu, khi non chúng có kích thư c nh hơn, màu nh t, trơn nh n.
Bào t có vách dày m c m m thành các ng m m, t các ng m m hình thành cành
bào t ñ nh thon nh n và mang bào t , bào t nh hình tr ng.
M t s kh i bào t phát tri n 1 - 4 h ch trung tâm, các h ch ñó qua ñông ngoài
ru ng và sinh s n ra các t n n m có cu ng trong mùa hè ho c mùa thu năm sau. ð nh
cu ng c a t n n m phình to hình c u ho c g n tròn và ch a các qu tr ng nang
(Perithecia) vòng ngo i vi. M i qu t nang ch a kho ng 300 bào t nang.
Dùng phương pháp r a h t và li tâm nư c r a ñ phát hi n bào t vách dày h t
gi ng lúa.
Theo k t qu nghiên c u c a Raychaudhuri ñã nh n xét v quá trình nhi m b nh hoa
cúc, tác gi ghi nh n có 2 ki u gây b nh:
Ki u 1: H t b nhi m b nh s m, ngay t lúc lúa m i b t ñ u phơi màu, c b u hoa b
phá hu , nhưng các cu ng nhu , ñ u nhu và các thuỳ bao ph n v n còn nguyên v n.
Ki u 2: H t b b nh khi chín, khi ñó các bào t tích t l i trên nhân h t, phình to ra
và ép v h t sang m t phía. Cu i cùng n m ti p xúc v i n i nhũ và s sinh trư ng c a
n m ñư c ñ y nhanh, n m choán ch và bao b c toàn b h t.

Theo nh ng k t qu nghiên c u c a hai tác gi Yoshino và Yamamoto (1951) cho
r ng ña s b nh x y ra trư c lúc lúa phơi màu, m ñ cao thu n l i cho b nh phát tri n,
lúa ñư c bón nhi u phân, thân lá sinh trư ng t t thì cây lúa thư ng d m n c m b nh.
Theo Hashioka (1952) có th phòng ch ng b nh b ng cách phun thu c tr n m
trư c khi lúa tr . Kannaiyan và Rao (1976) cho bi t thu c oxyclorua ñ ng có tác d ng
làm gi m s phát sinh gây h i c a b nh.
6. B NH ð M NÂU LÚA [Curvularia sp.]
mi n B c nư c ta, t năm 1969 - 1970 b nh ñ m nâu ñã xu t hi n nhi u vùng
trên các gi ng lúa m i và v mùa 1971 b nh ph bi n kh p các vùng tr ng lúa nư c
ta. B nh làm tăng s h t lép, gi m kh i lư ng h t nh hư ng t i năng su t, b nh n ng kéo
dài t i cu i kỳ sinh trư ng có th làm cây lúa c n l i, tr kém. H t b b nh t l lép lên t i
60 - 70%.
B nh có th xu t hi n t th i kỳ m cho ñ n lúc lúa chín, phá ho i ch y u lá và h t.
V t b nh trên lá hình tròn, s c ng n ho c không ñ nh hình màu nâu. Trên h t lúa v t b nh
tròn nh màu nâu. V t b nh trên lá và trên h t d l n v i b nh tiêm l a. H t b b nh
thư ng bi n màu.
Có kho ng 14 loài n m Curvularia có liên quan ñ n b nh nhưng ph bi n nh t là
C. lunata (Walker) Boedjin và C. geniculata Tracy and Early, n m thu c l p N m B t
toàn. Giai ño n h u tính là Cochliobolus lunatus Nelson and Haasis và Cochliobolus
geniculata Nelson.
Trên lá và h t b nhi m b nh n m m c thành l p m c màu xám ñ n nâu xám. Cành
bào t phân sinh màu nâu ñ m, ña bào, không phân nhánh m c ñơn ho c thành c m, ñ nh
hơi tròn, kích thư c 70 - 270 x 2 – 8 µm. Bào t phân sinh m c thành c m ñ nh, cong,
hình gù vai trâu, ña bào, có 2- 5 vách ngăn ngang, ña s có 3 ngăn ngang, ñ nh tròn hơn
th t g c. N m có th k t h p gây h i v i n m tiêm l a và m t s loài n m khác.
N m t n t i ch y u trên b m t h t gi ng ho c dư i l p v tr u dư i d ng s i n m
và bào t phân sinh.
B nh thư ng phát sinh và phá ho i vào v mùa và v chiêm xuân. B nh ch phá h i
trên các trà lúa c y mu n (tr trung tu n tháng 5 - 6 và h tu n tháng 10 - 11), các chân
ru ng thi u phân. B nh phát tri n thu n l i trong ñi u ki n nhi t ñ 20 - 270
C, khi th i ti t
bi n ñ ng, cây lúa phát tri n kém thi u dinh dư ng. Trong su t th i kỳ sinh trư ng c a
cây b nh thư ng xu t hi n vào hai cao ñi m t m s p c y ñ n lúa h i xanh và t th i kỳ
làm ñòng ñ n lúa chín.

B nh phát sinh m nh nh ng chân ñ t chua, m n, ñ t b c màu. Bón ñ m th p, ñ c
bi t là các gi ng lúa dài ngày n u thi u ñ m vào th i kỳ làm ñòng b nh phát tri n m nh.
Bón phân cân ñ i (phân chu ng, N, P, K) ñ y ñ , bón t p trung vào giai ño n ñ u b nh
n ng hơn so v i bón r i rác nhi u l n.
Ngu n b nh t n t i ch y u trên các h t gi ng và rơm r c a các cây b nhi m b nh.
Ngoài ra, M ngư i ta còn phát hi n th y n m C. lunata gây b nh cho qu cà chua và
t. Còn C. geniculata gây b nh cho c i b p, ñ u Hà Lan....
Dùng h t gi ng s ch b nh, sáng màu, m y ch c. Chăm sóc m t t, c y ñúng th i
v . Bón ñ y ñ các lo i phân chu ng, N, P, K, bón phân cân ñ i, bón vào các giai ño n
lúa c n dinh dư ng như ñ nhánh, ñón ñòng. Trên các chân ñ t chua c n bón thêm vôi ñ
c i t o ñ t.
ði u ti t nư c h p lý, nư c sâu kho ng 5 - 10cm, không ñ lúa b h n ho c ng p
úng quá. N u b nh phát tri n có th phun các lo i thu c sau: New Hinosan 30EC (1,2
l/ha); Kitazin 50EC (1 - 1,5 l/ha); Rovral 50WP (0,1 - 0,2 %); Zineb 80 WP( 1kg/ha).
7. B NH TIÊM L A H I LÚA [Bipolaris oryzae (Breda de Haan) Shoem.]
Tên cũ: [Helminthosporium oryzae]
B nh ñư c phát hi n năm 1901 Nh t B n. B nh có ph m vi phân b r ng, ph
bi n các nư c tr ng lúa thu c châu Á, châu M và châu Phi.
H t b b nh ph m ch t và tr ng lư ng b gi m 4,58 - 29,1%. B nh ñã t ng phát sinh
thành d ch nghiêm tr ng và là m t trong nh ng nguyên nhân gây ra n n ñói Bengal năm
1942 (John Woodhead, 1945). B nh h i m c ñ nh , khi b nh n ng v t b nh làm lá s m
vàng và khô ch t. B nh làm cháy lá m , lúa nhi m b nh vào lúc ñòng non cho ñ n tr v
h t thư ng b ñen, t l h t l ng và lép cao. Philippines và mi n B c Vi t Nam trong
nh ng năm 60 b nh gây h i n ng, m còi c c, ch t khô lá gây tình tr ng thi u m m t
s vùng tr ng lúa.
Tri u ch ng b nh có th xu t hi n trên lá m m, b lá, lá và h t. Khi h t nhi m b nh
n y m m, v t b nh là các ñ m nh màu nâu trên lá m m và các r non cũng có th b b nh
dư i d ng các v t ñen nh t. V t b nh ban ñ u trên lá là ch m nh màu vàng, sau chuy n
sang m u nâu nh t và v t b nh ñi n hình có hình b u d c gi ng h t v ng, có m u nâu
non, xung quanh có qu ng vàng. ðôi khi b nh phát tri n m nh làm lá khô vàng và ch t.
Kích thư c, s lư ng v t b nh tuỳ thu c vào th i ti t và gi ng. Trên các gi ng m n c m
v t b nh l n và nhi u, ngư c l i trên các gi ng lúa ch u ho c kháng v t b nh nh và ít.
V t b nh trên b lá ñòng và trên v h t lúa có màu nâu không có hình d ng nh t ñ nh, khi
b nh n ng n m có th phát tri n và bao ph hoàn toàn b l p v h t và xâm nh p vào n i
nhũ.

B nh do n m Bipolaris oryzae (Breda de Haan) Shoem. gây ra tên khác là
Helminthosporium oryzae Breda de Haan thu c nhóm N m B t toàn, giai ño n sinh s n
h u tính thu c l p N m Túi Ascomycetes có tên là Ophiobolus miyabeanus Ito and
Kuribayashi. S i n m ña bào, phân nhánh, ñư ng kính 4 – 8 µm màu nâu ñ n xám nh t.
Cành bào t phân sinh m c thành c m, ña bào, ph n g c l n hơn ph n ñ nh cành và hơi
g y khúc. Bào t phân sinh hình con nh ng thon dài th ng ho c hơi cong, hai ñ u tròn có
t 3 -11 ngăn ngang. Kích thư c bào t bi n ñ ng t 15 - 170 x 7 – 26 µm, ph n g c bào
t thon tròn. Trên môi trư ng nhân t o n m có màu xám ñ n hơn ñen. Bào t h u tính ít
g p, bào t hình s i dài có t 6 - 15 ngăn ngang, túi n m trong qu th và m i túi có 8 bào
t . Qu th hình n m màu vàng nh t, có th tìm th y trong rơm r .
Trên h t gi ng m m t n t i trên v h t, mày h t,gi a l p mày và v h t ñôi khi
n i nhũ.
N m sinh trư ng trong ph m vi nhi t ñ khá r ng. Nhi t ñ thích h p nh t cho n m
sinh trư ng là 27 - 300
C, cho bào t n y m mlà 25 - 300
C trong ñi u ki n m ñ 60 -
100%. Bào t hình thành t 5 - 380
C, pH 4 - 10. Bào t ch t nhi t ñ 50 - 510
C, s i n m
ch t nhi t ñ 48 - 500
C trong 10 phút. Trong ñi u ki n thu n l i n m xâm nh p vào cây
trong 4 gi .
N m có th t n t i trên rơm r trong ñ t và s ng sót trên h t gi ng trong b o qu n
dư i d ng bào t ho c s i n m ti m sinh trong kho ng th i gian t 2 - 3 năm. Ngu n b nh
ñ u tiên thư ng t h t gi ng nhi m b nh, n m gây b nh trên ch i non và r làm gi m t l
n y m mkho ng 11 - 29% và gi m s c s ng c a cây con. T l b nh truy n qua h t gi ng
trên các lô gi ng b nhi m b nh có th lên ñ n 59,4%. Trên ñ ng ru ng b nh lan truy n
nh gió. N m có th gây h i trên 23 loài c d i m t lá m m.
B nh gây h i ch y u trên các gi ng lúa dài ngày, thi u dinh dư ng và vào các th i
kỳ kh ng ho ng dinh dư ng trong giai ño n sinh trư ng c a cây lúa (cu i m , lúa b h n,
sau ñ nhánh, ñòn non,...). M c ñ thâm canh càng cao b nh càng ít gây h i. Gi ng lúa
m n c m v i b nh là gi ng Chiêm tép.
Ch y u dùng bi n pháp canh tác bao g m các khâu: v sinh ñ ng ru ng, d n s ch
c d i và tàn dư rơm r , c y ñúng th i v , bón phân ñúng k thu t, ñ m b o ñ nư c cho
lúa, luân canh và c i t o ñ t. Trong các khâu trên ñ m b o cung c p ñ u ñ dinh dư ng
cho lúa là quan tr ng nh t. Chú ý khâu ch n l c gi ng như phơi khô, qu t s ch, ch n h t
m y, sáng bóng, không có v t ñ m nâu.
Có th dùng bi n pháp x lý h t gi ng b ng nư c nóng 540
C trong 10 phút ho c x
lý b ng thu c di t n m r i ñãi s ch ñem cho thóc n y m mvà gieo. Trong trư ng h p
c n thi t có th phun thu c tr n m như: New Hinosan 30EC (1,2 l/ha); Kitazin 50EC (1 -
1,5 l/ha); Rovral 50WP (0,1 - 0,2%); Zineb 80 WP (1kg/ha).

8. B nh g ch nâu [Cercospora Janseana (Racib) O. Const.]
B nh ph bi n trên lúa các vùng tr ng lúa trong nư c và trên th gi i. Trên các
gi ng nhi m có th b b nh n ng, thi t h i t i 40% năng su t (Over Water, 1960).
8.1. Tri u ch ng b nh:
B nh h i ch y u trên phi n lá (có khi b và v h t). V t b nh là nh ng s c ng n
như m t nét gh ch bút chì d c theo gân lá dài 2 – 10 mm, r ng 1 – 2 mm, có màu nâu
nh t ho c s m tuỳ theo gi ng.
8.2. Nguyên nhân gây b nh:
N m gây b nh t o ra trên v t b nh nhi u bào t phân sinh hình dùi tr ng dài, thon
m t ñ u, ña bào không màu, kích thư c t 20 – 60 x 5 µm.
N m có nhi u ch ng nòi khác nhau các vùng sinh thái. Cách phát hi n b nh trên
h t gi ng b ng phương pháp gi y l c m, ki m tra sau 7 ngày.
8.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n:
B nh phát sinh mu n, thư ng phát tri n m nh vào th i kỳ lúa tr , n hoa. B nh h i
trên c lá già, lá non. N m b o t n trên h t gi ng.
8.4. Bi n pháp phòng tr :
S d ng gi ng kháng b nh. Ch x lý h t gi ng ho c phun thu c trên ñ ng ru ng
như các b nh ñ m nâu, tiêm l a trong trư ng h p r t c n thi t. Có th dùng các thu c như
Dithane M – 45, Carbendazim 0,2%, Bonazan 100 DD, Cyproconazole (0,3 – 04 lít/ha)
ho c Tilt super 300 ND (0,3 lít/ha n ng ñ 0,1%).
9. B nh vân nâu lá lúa [Microdochium oryzae Samuels]
B nh h i ch y u trên các lá già, các lá có chót lá ch m m t ru ng nư c. V t b nh
t o thành nhi u ñư ng vân vòng cung n i ti p nhau loen r ng ra, b t ñ u t chót lá loen
r ng vào gi a phi n lá ho c b t ñ u t mép lá loen r ng vào trong. Các ñư ng vân vòng
cung có màu nâu, nâu nh t, chi u dài 1 – 5 cm, chi u r ng 0,5 – 1 cm (chi m c chi u
r ng phi n lá). Cu i cùng lá lúa b khô táp g i là b ng lá lúa.
Trên b lá t o ra nh ng ñ m nh hình b u d c, hình ch nh t, màu nâu ñ , tím ñen,
v sau v t ñ m to d n chuy n sang màu nâu, xám. B nh có th h i trên c bông và trên
h t làm bi n ñ i màu v h t. B nh làm gi m 20 – 30% năng su t lúa.
N m có s i ña bào, t n n m d y x p màu tr ng m c nhanh trên môi trư ng. Bào t
phân sinh hình trăng khuy t cong có 1 – 3 ngăn ngang nhưng thông thư ng là 2 t bào,
không màu (khi t l i thành hình kh i bào t có màu h ng nh t).

9.3. ð c ñi m phát sinh, phát tri n b nh:
B nh thư ng xu t hi n vào th i kù cây lúa ñang sinh trư ng, t giai ño n lúa con
gái, ñ ng cái ñ n ñòng tr (h i trên lá) thư ng vào tháng 3 – 4 tr ñi (v lúa xuân) và
tháng 8 – 9 (v lúa mùa), trong ñi u ki n nhi t ñ tương ñ i cao, tăng d n và có n ng,
nh t là nh ng ru ng có nư c. N m b nh b o t n trên tàn dư lá b nh và trên h t gi ng
m t th i gian lâu dài, có khi t i 11 năm (Mathur & Neergaard, 1985).
Bi n pháp phòng tr :
Phun thu c và x lý h t gi ng b ng Dithane M – 45, Carbendazim (Bavistin) ho c
Benlat 1,5 – 3 g/kg h t.
10. B nh th i b [Sarocladium oryzae (Sawada) Gams & Hawks.]
ðây là m t lo i b nh r t ph bi n châu Á, châu Phi và châu M . Ngày càng tr
thành m t b nh ch y u gây h i ñáng k trên các gi ng lúa m i ðông Nam Á và Vi t
Nam. M c ñ thi t h i do b nh gây ra t 9,6 – 28,5% năng su t tuỳ theo gi ng lúa và
vùng s n xu t.
B nh xu t trên b lá ñòng vào th i cu i sinh trư ng c a cây. Trên b thư ng có
nhi u v t ñ m to, không có hình d ng nh t ñ nh, không ñ u, màu nâu vi n ngoài, bên
trong màu nâu xám. Kích thư c v t b nh có chi u dài 0,5 – 1,5 cm, d n d n loen r ng ra
bao quanh c b ñòng do nhi u v t liên k t v i nhau, làm ngh n ñòng không tr thoát
ho c ch m t ph n bông lúa tr ra ngoài. B nh làm cho bông lúa ít h t, h t lép l ng nhi u,
gi m năng su t rõ r t, m t s h t ch c t l n y m mth p và hàm lư ng protein gi m 8 –
22%, bi n ñ i màu nh t. H t gi ng có th b nhi m b nh.
trên v t b nh và m t trong khi bóc b lá ñòng b n m có th có m t l p n m
tr ng m c ra khi tr i mưa m, ñó là n m b nh Sarocladium oryzae (Sawada) Gams &
Hawks. T n n m màu tr ng, ña bào. Cành bào t dài có 3 – 4 nhánh. Bào t hình b u d c
dài, hình tr hai ñ u tròn, không m u, kích thư c nh t 3 – 9 x 0,8 – 2,5 µm.
B nh phát sinh t giai ño n lúa ñ nhánh ñ n ñòng tr . B nh phát tri n m nh cu i
th i kỳ sinh trư ng trên b ñòng, thư ng they ru ng th p trũng. N m xâm nhi m vào
cây qua các v t thương cơ gi i và qua l khí kh ng. Bào t n m ñư c gió truy n ñi xa, lây
lan b nh trên di n r ng. B nh càng n ng trên nh ng ru ng có sâu ñ c thân lúa gây h i và
trong tình tr ng cây sinh trư ng dinh dư ng m t cân ñ i, nhi u mưa, m ñ cao và nhi t
ñ cao 25 – 300
C.
Th c hi n các bi n pháp v sinh ñ ng ru ng, k thu t chăm sóc, bón phân, ch ñ
tư i nư c h p lý, c i t o ru ng trũng. Trong trư ng h p c n thi t có th x lý h t gi ng

ho c phun thu c. Có th dùng thu c Benlat C, Dithane M – 45, Tilt super 300 ND ñ
phun.
11. B NH KHÔ V N H I NGÔ [Rhizoctonia solani Kuhn]
B nh khô v n là b nh n m quan tr ng nh t trên các gi ng ngô m i hi n nay ñang
tr ng r ng rãi kh p các mi n tr ng ngô nư c ta. Tuỳ theo m c ñ b b nh năng su t ngô
trung bình b gi m t 20 - 40%. Cây ngô b b nh có v t b nh leo cao t i b p, bông c thì
tác h i r t l n có th làm m t năng su t 70% và hơn th n a.
B nh h i trên các b ph n phi n lá, b lá, thân và b p ngô t o ra các v t b nh l n
màu xám tro, loang l ñ m v n da h , hình d ng b t ñ nh như d ng ñám mây. V t b nh
lan t các b ph n phía g c cây lên t i áo b p và b p ngô, bông c làm cây, lá úa vàng tàn
l i, khô ch t b p th i khô. V t b nh khô v n ngô cũng tương t v t b nh khô v n h i trên
lúa.
B nh do n m Rhizoctonia solani Kuhn gây ra, thu c l p N m Trơ (Mycelia sterilia);
giai ño n h u tính là Thanatephorus cucumeris (Frank) Donk thu c l p N m ð m.
N m này là loài n m ña th c có ph ký ch r t r ng (lúa, ngô, khoai tây, thu c lá, l c, cà
chua, bông, c i b p, ñ u ñ , bèo tây,....) nhưng loài n m này có r t nhi u ch ng lo i các
nhóm liên h p AG (Anatomis group) khác nhau khi h i trên các cây tr ng khác nhau.
Nh ng m u khô v n h i ngô (Hà Tây, Hà N i, Thanh Hoá, ....) ñã xác ñ nh ñư c n m gây
b nh thu c nhóm AG1- type 1 (AG1- 1A) theo h th ng giám ñ nh Rhizoctonia solani
c a Baruch Such và c ng tác viên năm 1998. Chúng là lo i có h ch tương ñ i l n 1,1 -
2,6mm, màu nâu không ñ ng ñ u, d ng tròn, s i n m có t c ñ sinh trư ng nhanh kho ng
30mm/ngày trên môi trư ng PDA nhi t ñ cao 28 - 300
C. Các ngu n n m trên ngô có
th lây b nh chéo trên lúa và ngư c l i t lúa trên ngô. T l phát b nh cao, t l ti m d c
ng n 4 - 5 ngày. Ngu n b nh t n t i ch y u trên tàn dư cây b nh, trong ñ t d ng h ch
n m có s c s ng lâu dài trên m t năm.
B nh gây h i các v ngô ñông, xuân và hè thu. v ngô xuân b nh h i n ng
thư ng phát sinh vào th i kỳ 6 - 7 lá, sau ñó phát tri n m nh tăng nhanh t l b nh vào
th i kỳ ra b p ñ n thu ho ch làm khô ch t cây con, ho c th i h ng b p ngô. B nh h i
nghiêm tr ng trên các gi ng ngô m i như LVN - 10, DK - 888, Bioseed 9681,v.v.....
Các y u t th i v , ch ñ tư i nư c, m c bón phân ñ m, m t ñ gieo tr ng ñ u có
nh hư ng t i m c ñ nhi m b nh khô v n trên ngô. Th i v gieo mu n (v xuân), tư i
nhi u, bón phân ñ m quá nhi u (trên 12 kg N/sào B c b ), m t ñ tr ng d y (> 2.500
cây/sào B c b ) ñ u có th nhi m b nh khô v n m c cao hơn so v i th i v gieo s m,
bón ñ m v a ph i, cân ñ i và tr ng m t ñ th p hơn (1.700 cây/sào).

Ch c l c tr ng nh ng gi ng ngô ít nhi m b nh, h t gi ng t t, gieo ñúng th i v . M t
ñ tr ng v a ph i, không tr ng quá d y, tránh úng ñ ng nư c.
V sinh ñ ng ru ng, thu d n tiêu hu các tàn dư thân lá cây ngô b nh sau thu ho ch.
Làm ñ t, ngâm nư c ru ng ñ di t tr ngu n b nh là h ch n m và tàn dư trong ñ t.
Khi b nh xu t hi n có th phun thu c Validacin 5SL (1,5 l/ha); Tilt super 300ND
0,1% ( 0,4 l/ha); Rovral 50WP - 0,2% (1,5 kg/ha). Phun 2 - 3 l n cách nhau 10 ngày, k t
h p t a bóc lá b nh khô ch t trên cây.
Bón ch ph m Trichoderma vào ñ t trư c khi gieo tr ng ho c pha nư c tư i g c sau
khi cây con ñã m c, phun vào g c, m t ñ t và cây con khi ch m có b nh trên ñ ng ru ng.
12. B NH G S T H I NGÔ [Puccinia maydis Ber.]
B nh h i ch y u phi n lá, có khi b lá và áo b p. V t b nh lúc ñ u r t nh ch là
m t ch m vàng trong, x p không có tr t t , khó phát hi n, nhưng v sau to d n, v t vàng
nh t t o ra các v t ñ m n i (1mm), t bào bi u bì n t v , ch a m t kh i b t nâu ñ , vàng
g ch non, ñó là giai ño n hình thành bào t h . ð n cu i giai ño n sinh trư ng c a ngô,
trên lá b nh có th xu t hi n m t s v t b nh là nh ng n i màu ñen, ñó là giai ño n hình
thành các bào t ñông. V t b nh thư ng d y ñ c trên lá d làm lá cháy khô.
B nh g s t do n m Puccinia maydis Ber. gây ra thu c b Uredinales, l p N m
ð m. Trên cây ngô n m phát tri n hai giai ño n chính: bào t h và bào t ñông. Trong
m t s trư ng h p, giai ño n bào t xuân hình thành trên cây chua me ñ t (Oxalis),
thư ng là loài P. polysora.
Bào t h ñơn bào, hình c u ho c hình b u d c, màu vàng nâu, có v dày g n gai
nh ; bào t ñông thon dài có hai t bào, v dày có màu nâu, có cu ng dài màu nâu.
B nh phát tri n m nh trong ñi u ki n th i ti t ôn hoà, nhi t ñ trung bình, có mưa.
Bào t h có th t n t i lâu dài trên tàn dư lá b nh ru ng và trên h t qua năm, bào t h
n y m m nhi t ñ 14 - 320
C nhưng thích h p nh t là 17 - 180
C trong ñi u ki n có ñ m
bão hoà, sau khi xâm nh p kho ng m t tu n l có th xu t hi n v t b nh v i bào t m i,
t ñó l i lây lan r ng ra nhi u ñ t k ti p trong th i kỳ sinh trư ng c a cây ngô. Ngô xuân
hè và hè thu b b nh n ng hơn mi n trung du, mi n núi trên các gi ng ngô m i nh p n i
và ngô lai, vào cu i v b nh có th phát tri n m nh trên toàn cây làm lá nh và cây l i,
b p nh ñi r t nhi u.
Các gi ng ngô ñư ng, ngô n p thư ng b b nh n ng hơn các gi ng ngô ñá, ngô răng
ng a. M t vài gi ng nh p n i có th ít b b nh hơn nh ng gi ng ngô ñ a phương. Gi ng
LVN - 10, LVN 4, DK - 999, DK - 888, n p tr ng ñ a phương, t ñ , Bioseed tr ng Hà

N i, Hà Tây, m t s t nh mi n núi phía B c ñ u b nhi m b nh g s t ñ c bi t gi ng Q2
Mèo V c - Hà Giang, gi ng LVN 4 Hà Tây.
nư c ta, s lây lan và b o qu n ngu n b nh b ng bào t h . M t ph n ngu n b nh
còn là bào t ñông và s i n m trong tàn dư cây b nh.
C n d n s ch tàn dư lá b nh, cày b a k ñ tiêu di t ngu n b nh ñ t và x lý h t
gi ng b ng TMTD 3 kg/t n h t, Bayphidan 10 - 15 g a.i/t h t ñ tiêu di t bào t h bám
dính trên h t khi thu ho ch. Tăng cư ng các bi n pháp thâm canh k thu t ñ cây sinh
trư ng t t, tăng s c ch ng b nh và h n ch tác h i do b nh gây ra.
Khi b nh xu t hi n s m lúc ngô có 5 - 6 lá, mà b nh ñ m lá cũng ñ ng th i xu t
hi n cùng phá ho i thì có th phun thu c Bayphidan 15WP (= Samet 15WP) 250 g a.i/ha;
Baycor 150 - 250 g a.i/ha và m t s thu c khác như: Score 250ND (0,3 - 0,5 l/ha); Tilt
250EC (0,3 - 0,5 l/ha); Bayleton 25EC (WP) 0,5 - 1 kg/ha.
13. B NH B CH T NG NGÔ [Sclerospora maydis Bult. & Bisby]
B nh ph bi n nhi u nư c vùng nhi t ñ i như Trung Qu c, n ð , Indonesia,
Trung Phi và vùng Caribê. B nh thư ng phát sinh phá ho i t p trung các vùng tr ng ngô
thu c vùng và ñông b c nư c ta, có nơi ngô b h i t i 70 - 80% s cây trên ru ng, gây
thi u h t m t ñ nghiêm tr ng, cây ch t không cho thu ho ch, ph i gieo tr ng l i.
B nh phá ho i ch y u t th i kỳ cây m i m c có 2 - 3 lá th t ñ n giai ño n 8 - 9 lá
nhưng có th kéo dài t i khi cây tr c . B nh h i ch y u lá, các lá b b nh thư ng xu t
hi n v t s c dài theo, phi n lá màu xanh tr ng nh t, lá m t màu d n, khi tr i m, ban ñêm,
sáng s m thư ng có l p m c tr ng xám ph trên v t b nh m t dư i lá. Trên cây, nh ng
lá non m i ra cũng như lá bánh t ñ u b nhi m b nh nên trông toàn cây tr ng xanh nh t,
d n d n cây c n y u, các ñ t gióng ng n không phát tri n ñư c, cây vàng khô ch t t i
ru ng.
B nh b ch t ng ngô do n m Sclerospora maydis Bult. & Bisby gây ra thu c b
Sclerosporales, l p N m Tr ng Oomycetes. m t s nơi trên th gi i b nh b ch t ng h i
trên ngô, kê có th do Sclerospora graminicola (Sacc.) Shrot. gây ra, b nh ñư c phát hi n
ñ u tiên Italia vào kho ng năm 1874. N m sinh s n vô tính t o thành các cành bào t
phân sinh và bào t phân sinh.
Cành bào t ng n m p, phía dư i thon, phía trên phình to phân nhi u nhánh ng n
không ñ u, ñ nh nhánh g n các bào t ñơn bào hình tr ng, hình b u d c, không màu.
C m cành bào t chui qua l khí m t lá l ra ngoài t o thành m t l p m c tr ng như
sương mu i ph trên mô b nh. Bào t phân sinh ñư c hình thành trong kho ng nhi t ñ
10 - 270
C, khi n y m mhình thành ng m m xâm nh p vào lá ñ gây b nh.

Bào t phân sinh là ngu n lây lan b nh quan tr ng trong th i kỳ ngô sinh trư ng
trên ñ ng ru ng. Bào t phân sinh ch hình thành trong ñi u ki n ñ m cao, nhi u sương,
tr i âm u, ít n ng g t và nhi t ñ th p. Trong ñi u ki n m ñ th p, tr i khô hanh, nhi t ñ
cao, có n ng bào t r t ít hình thành, kh năng s ng kém, r t d ch t không lây lan gây
b nh ñư c. N m có th sinh s n h u tính t o thành bào t tr ng n m bên trong mô lá b nh
khô r ng trên ru ng, bào t hình c u, màu vàng nh t, v dày, có s c s ng m nh t n t i lâu
dài trong ñ t.
Theo Nguy n H u Thu (1963) nư c ta thì b nh phát sinh phát tri n trong ñi u
ki n nhi t ñ tương ñ i th p (15 - 250
C), m ñ t 80% tr lên, ñ c bi t trong nh ng th i
gian có nhi u sương mù, âm u, n ng nh xen mưa phùn. vùng ñ ng b ng b nh phát sinh
phá ho i n ng t tháng 10 ñ n tháng 3, tháng 4 hàng năm. vùng núi Tây B c, b nh có
th phá ho i trong th i gian dài và ph m vi r ng hơn. B nh b ch t ng ngô phá ho i n ng
trong v ngô xuân và v ngô ñông.
B nh thư ng phát tri n phá ho i nhi u hơn nh ng vùng ñ t phù sa ven bãi sông,
các chân ñ t nh tr ng màu liên ti p. chân ñ t n ng, ñ t trong ñ ng cày i b nh ít phá
ho i hơn. Các gi ng ngô hi n nay ñ u có th b nhi m b nh, các gi ng nh p n i b nhi m
b nh kho ng 2 - 4%, gi ng ngô t sông Bôi b b nh nh hơn (1,2%).
Ngu n b nh ñ u tiên t n t i tàn dư trên ñ t ru ng d ng bào t tr ng và s i n m
là ch y u, bào t tr ng n y m mxâm nh p vào cây ngay khi t h t gieo n y m m, b nh
th hi n trên cây có 2 - 3 lá t ñó lây lan m nh b ng bào t phân sinh. H t gi ng có th là
ngu n truy n b nh t năm này sang năm khác hay không thì chưa ñư c kh o sát k và có
nh ng nh n ñ nh khác nhau.
N m có nhi u d ng chuyên hoá có th phá ho i trên ngô, cao lương,...
Tiêu di t ngu n b nh trên tàn dư ñ t, do ñó sau khi thu ho ch c n d n s ch thân lá.
Trong th i gian sinh trư ng c a cây trên ñ ng ru ng, m t s cây con b b nh s m c n nh
b ñem ñ t ho c chôn vùi th t k ñ tránh lây lan ngu n b nh.
Luân canh ngô v i các cây tr ng khác như lúa, cây h cà, rau. Tránh tr ng luân canh
v i kê, cao lương.
H t gi ng ch n l c t t có s c n y m mm nh, có th x lý thu c b t TMTD ñ b o
v h t khi gieo vào ñ t có ngu n b nh cũ. Theo k t qu nghiên c u c a H c vi n Nông
Lâm (1961 - 1962) x lý ngô b ng axit sunfuric 0,2% cũng có tác d ng t t ñ phòng tr
b nh b ch t ng ngô. Khi ru ng ngô m i ch m phát b nh, ñ tránh lan r ng có th phun
thu c Boocñô 1%; Aliette 80WP (0,3%); Rhidomil MZ 72BHN (2,5 kg/ha); Zineb (2,5
kg/ha); Antracol 80WP (0,3%).

14. B NH ð M LÁ NGÔ
Helminthosporium turcicum Pass. = Bipolaris turcica (Pass.) Shoemaker
Helminthosporium maydis Nisik. = Bipolaris maydis (Nisik. et. Miyake) Shoem.
B nh ñ m lá ngô bao g m hai lo i ñ m lá nh và ñ m lá l n là b nh ph bi n nh t
t t c các vùng tr ng ngô trên th gi i và nư c ta. M c ñ tác h i c a b nh ph thu c
vào t ng gi ng, t ng vùng và ch ñ canh tác khác nhau: ñ i v i m t s gi ng ngô lai
(Iova, Ganga 2, Ganga 5, Vijay) và m t s gi ng ngô lai (LVN 4, LVN 10, Q2) tr ng
m t s chân ñ t x u, do chăm sóc kém thì tác h i c a b nh khá rõ r t, làm cây sinh trư ng
kém, lá chóng tàn l i, th m chí cây con có th ch t, năng su t ngô gi m sút nhi u (kho ng
12 - 30%).
B nh ñ m lá nh và ñ m lá l n trên ngô có tri u ch ng khác nhau h n, tuy nhiên c
hai b nh này ñ u xu t hi n và gây h i ch y u phi n lá và b p h t:
a) B nh ñ m lá nh có v t b nh nh như mũi kim, hơi vàng sau ñó l n r ng ra thành
hình tròn ho c b u d c nh , kích thư c v t b nh kho ng 5 - 6 x 1,5mm, màu nâu ho c
gi a hơi xám, có vi n nâu ñ , nhi u khi v t b nh có màu qu ng vàng. B nh h i lá, b lá
và h t.
b) B nh ñ m lá l n có v t b nh khác h n: v t b nh dài có d ng s c hình thoi không
ñ u ñ n, màu nâu ho c xám b c, không có qu ng vàng. Kích thư c v t b nh l n 16 - 25 x
2 - 4mm, có khi v t b nh kéo dài t i 5-10cm, nhi u v t b nh có th liên k t n i ti p nhau
làm cho lá d khô táp, rách tươm ño n chót lá. B nh thư ng xu t hi n lá phía dư i r i
lan d n lên các lá phía trên. Trên v t b nh khi tr i m d m c ra m t l p n m ñen nh là
các cành bào t phân sinh và bào t phân sinh c a n m gây b nh.
B nh ñ m lá nh do n m Bipolaris maydis (Nisik. et. Miyake) Shoem. gây ra. B nh
ñ m lá l n do n m Bipolaris turcica (Pass.) Shoemaker gây ra. C hai loài n m trên ñ u
thu c h Pleosporaceae, l p N m B t toàn, giai ño n h u tính thu c l p N m Túi.
a) Bipolaris maydis có cành bào t phân sinh th ng ho c hơi cong, màu vàng nâu
nh t, có nhi u ngăn ngang, kích thư c 162 - 487 x 5,1 - 8,9 µm. Bào t phân sinh hình
con thoi hơi cong, ña bào, có 2 - 15 ngăn ngang, thư ng là 5 - 8 ngăn, màu vàng nâu nh t,
kích thư c 30 - 115 x 10 – 17 µm. Bào t phân sinh hình thành thích h p nh t nhi t ñ
20 - 300
C, n y m mtrong ph m vi nhi t ñ tương ñ i r ng, thích h p nh t 26 - 320
C;
nhi t ñ quá th p (< 40
C) ho c quá cao (> 420
C) bào t không n y m m. S i n m sinh
trư ng thích h p 28 - 300
C, nhi t ñ t i thi u 10 - 120
C, t i cao là 350
C, bào t phân
sinh có s c ch u ñ ng khá v i ñi u ki n khô, nh t là khi bám trên h t gi ng có th b o t n
ñư c hàng năm.
b) Bipolaris turcica có cành bào t phân sinh thô hơn, màu vàng nâu có nhi u ngăn
ngang, kích thư c kho ng 66 - 262 x 7,7- 11µm. Bào t phân sinh tương ñ i th ng, ít khi

cong, có t 2 - 9 ngăn ngang, ph n l n 4 - 5 ngăn ngang, màu nâu vàng, kích thư c 45 -
152 x 15 - 2 5 µm. N m sinh trư ng thích h p nh t nhi t ñ 28 - 300
C.
B nh ñ m lá nói chung ñ u phát sinh phát tri n m nh trong ñi u ki n nhi t ñ tương
ñ i cao, tr i m áp, mưa m nhi u nên b nh thư ng tăng nhanh giai ño n cây ñã l n,
nh t là t khi có c tr ñi. Tuy nhiên, trong nh ng ñi u ki n cây ngô sinh trư ng kém,
th i ti t b t l i, cây m c ch m, b nh ñ u có th phát sinh phá h i s m hơn và nhi u hơn
ngay t giai ño n ñ u sinh trư ng (2 - 3 lá) cho ñ n chín. B nh ñ m lá l n phát sinh mu n
hơn, thư ng ít xu t hi n giai ño n 3 - 5 lá (giai ño n ñ u sinh trư ng) mà ph n l n t p
trung phá h i nhi u t 7 - 8 lá ñ n các giai ño n v sau; b nh phát sinh trư c h t lá già,
lá bánh t r i lan d n lên các lá phía trên ng n, lây b nh c vào áo b p. B nh phát tri n
m nh và gây tác h i rõ r t nh ng nơi mà k thu t chăm bón không t t, ñ t ch t, x u, d
ñóng váng, bón phân ít, ru ng hay b mưa úng, trũng, cây sinh trư ng ch m, vàng, th p.
B nh lây lan nhanh b ng bào t phân sinh xâm nh p qua l khí ho c có khi tr c ti p qua
bi u bì. Th i kỳ ti m d c dài hay ng n thay ñ i theo tu i cây và tr ng thái lá, nói chung
kéo dài kho ng 3 - 8 ngày.
Bào t phân sinh t n t i trên h t gi ng và s i n m t n t i trong tàn dư lá cây ñ t
ñ u là ngu n b nh quan tr ng. Hi n nay, trên ñ ng ru ng các gi ng ngô nh p n i và các
gi ng ngô lai b b nh ñ m lá khá nhi u và gây tác h i ñáng k nhi u vùng tr ng ngô
trong c nư c.
Các gi ng ngô lai tr ng ph bi n nhi u vùng trong c nư c hi n nay, ñ c bi t
các t nh mi n núi và trung du B c b như DK - 888, DK- 999, LVN 4 , LVN 10, n p tr ng
ñ a phương, t ñ và Bioseed 9681, P11, Q2, .... là nh ng gi ng có kh năng xu t hi n
b nh ñ m lá song cũng tuỳ thu c vào ñi u ki n canh tác t ng th i v khác nhau mà t l
b nh bi u hi n các m c ñ khác nhau.
Phòng tr b nh ñ m lá trư c h t ph i chú tr ng ñ n các bi n pháp thâm canh, tăng
cư ng sinh trư ng phát tri n c cây ngô, nh ñó ñ m b o cho cây ít b b nh và h n ch tác
h i c a b nh. Vì v y, ph i coi tr ng vi c ch n ñ t thích h p ñ tr ng ngô, không ñ mưa
úng, trũng khó thoát nư c, cày b a k , vùi tàn dư lá b nh còn sót l i xu ng l p ñ t sâu ñ
di t ngu n b nh lá cũ, th c hi n gieo ngô ñúng th i v ñ cây m c ñ u và nhanh, cây
phát tri n t t.
Bón phân ñ y ñ N, P, K ñ ng th i chú ý tư i nư c trong th i kỳ khô h n nh t là
giai ño n ñ u c a cây ngô.
Trong th i gian sinh trư ng có th ti n hành phun thu c: dung d ch Booñô 1%; Tilt
250EC (0,3 - 0,5 l/ha); Benlate - C 50WP (1,5 kg/ha); Dithane M45 - 80WP (1,5kg/ha)
phun vào th i kỳ cây nh 3- 4 lá, 7 - 8 lá và trư c tr c , ñ ng th i k t h p v i bón thúc
NPK.
H t ngô trư c khi gieo tr ng c n ñư c x lý b ng thu c tr n m TMTD 3 kg/t n h t,
b p h t sau khi thu ho ch c n phơi s y khô, nh t là ñ i v i các b p ñ làm gi ng cho năm sau.

15. B NH PH N ðEN (UNG THƯ ) NGÔ [Ustilago zeae Shwein Unger (DC.)
Corda]
B nh ph n ñen ngô là m t b nh ph bi n các nư c trên th gi i và gây tác h i l n,
nhưng nư c ta trư c ñây và hi n nay b nh ít ph bi n hơn và thư ng phá h i trên m t s
gi ng ngô nh p n i ho c m t vài gi ng tr ng mi n núi vùng Tây B c. B nh ñang có xu
th phát tri n r ng hơn các vùng nên c n chú ý có bi n pháp c n thi t ngăn ch n cho
b nh không lan r ng.
B nh ph n ñen phá h i trên t t c các b ph n c a cây ngô: thân, lá, b lá, c , b p,
th m chí có khi h i c r khí sinh trên m t ñ t. ð c trưng ñi n hình c a v t b nh là t o
thành các u sưng nên còn g i là ung thư ngô.
U sưng to ho c nh , lúc ñ u ch sùi lên như m t b c nh màu tr ng, nh n, l n d n
lên thành hình b t ñ nh, phình to nhi u khía c nh, màng tr ng, bên trong là m t kh i r n
vàng tr ng sau bi n thành b t ñen d bóp v , ñó là kh i bào t h u. U sưng thân và b p
thư ng r t to, còn lá thì u nh hơn.
trên ru ng các u sưng thư ng xu t hi n ñ u tiên trên b lá, sau xu t hi n thêm
nhi u lá, thân, bông c và b p. B ph n b b nh d th i h ng, nhăn rúm, d d ng.
15.2. Nguyên nhân gây b nh - ð c ñi m phát sinh, phát tri n b nh
N m gây b nh Ustilago zeae Shwein Unger (DC.) Corda thu c b Ustilaginales, l p
N m ð m. U b nh khi ñã thu n th c bên trong ch a m t kh i l n s i n m ñã bi n thành
bào t h u. Bào t h u hình c u, màu hơi vàng, có gai, v dày, ñư ng kính kho ng 8 – 13
µm. Trên ñ ng ru ng, các u sưng v tung ra các bào t h u và tr thành ngu n lây lan trên
các b ph n non khác c a cây.
Bào t h u n y m mra ng m m (ñ m) v i các bào t ñ m phân ch i t o thêm bào
t th sinh; bào t h u n y m mtrong gi t nư c nhi t ñ thích h p nh t là 23 - 250
C,
n y m mch m nh t nhi t ñ 15 - 180
C. Bào t ñ m và bào t th sinh n y m mxâm
nh p qua bi u bì mô non t o ra s i n m sơ sinh t bào m t nhân, v sau phát tri n k t h p
v i nhau thành s i th sinh hai nhân, t ñó phát tri n thành kh i bào t h u. Trong th i kỳ
sinh trư ng c a cây s hình thành bào t h u có th x y ra 3 - 4 ñ t ho c nhi u hơn.
Bào t h u có th s ng ñư c r t lâu trong ñi u ki n t nhiên, thông thư ng có th
b o t n ñư c 3 - 4 năm, th m chí t i 6 - 7 năm trong các tàn dư cây b nh, trên các u v t
b nh rơi trên ru ng. Bào t h u v n còn s ng trong phân do trâu bò ăn b ph n cây b
b nh th i ra. Do ñó, bào t h u v t u b nh, trên ñ t, bám dính trên h t gi ng ñ u là
ngu n b nh ñ u tiên truy n t năm này qua năm khác. N m b nh thư ng xuyên lan qua
gió, nư c tư i, xâm nh p vào bi u bì qua v t thương sây sát. Do ñó, b nh có th phát tri n
m nh vào th i kỳ mưa gió ho c sau khi vun x i v i vàng gây sây sát. Sâu h i lá, thân, phá
h i nhi u là ñi u ki n giúp cho b nh xâm nhi m phát tri n thêm nhi u hơn. B nh phát
sinh, phát tri n còn liên quan ñ n ñ m ñ t. Nói chung, ñ t có ñ m 60% thích h p cho
ngô thì b nh ít phát tri n hơn so v i ñ t có ñ m thay ñ i th t thư ng khi quá khô (<

10%) ho c khi quá m (> 80%), b nh cũng có th phát tri n nhi u hơn nh ng ru ng ngô
tr ng dày, bón nhi u ñ m vô cơ.
Các gi ng ngô DK - 888, DK- 999, LVN 4 , LVN 10, và Bioseed 9681, P11, Q2 ñ u
xu t hi n b nh ung thư nhi u vùng tr ng ngô m t s t nh mi n núi như Cao B ng,
Tuyên Quang, Hà Tây trong ñi u ki n thâm canh kém.
Thu d n s ch các b ph n cây b b nh trên ñ ng ru ng. Làm v sinh s ch s ru ng
ngô, nh t là nh ng vùng ñã b b nh nhi u năm ñ tiêu hu ngu n b nh d ng bào t
h u trong các u v t b nh trên lá, thân, b p, sau ñó cày b a k ñ t, ngâm nư c ho c ñ ñ t
m ư t cho bào t chóng m t s c n y m m.
H t gi ng l y ru ng không b b nh. các ru ng ngô ñ gi ng n u ch m có b nh
c n s m ng t b các b ph n có u sưng chưa v ra ñem ñ t, r i phun dung d ch 1- 2%
TMTD ho c m t s thu c như Bayleton 25WP (0,4 - 0,5 kg/ha); Score 250ND (03, -
0,5l/ha); Dithane M45 - 80WP (1,5 - 2,0 kg/ha),.... 7 - 10 ngày trư c và sau khi tr c .
Phun thu c phòng tr sâu h i lá, thân, b p. H t gi ng x lý b ng Bayphidan 10 - 15 g
a.i/t h t ho c TMTD 0,3 kg/t h t.
Ti n hành luân canh ngô v i các cây tr ng khác (lúa), th i gian t i thi u hai năm
m i tr ng l i ngô, ñ ng th i ch n l c tr ng các gi ng tương ñ i ch ng b nh và tăng
cư ng chăm sóc, bón thúc kali, x i vun c n th n tránh gây sây sát ñ n cây.
Th c hi n bi n pháp ki m d ch ch t ch . B nh ph n ñen ngô trư c ñây nư c ta
ñư c coi là m t trong nh ng ñ i tư ng ki m d ch, ñ i v i các gi ng ngô nh p n i c n
ki m tra ngu n b nh trên h t, không nh p ho c kh trùng tri t ñ h t gi ng, tr ng trong
khu v c quy ñ nh ñ ti p t c ki m tra và phòng di t b nh.Vi c trao ñ i, v n chuy n h t
gi ng c n tuân theo các th t c ki m d ch. Các gi ng ngô m i tr ng nư c ta ñ u b b nh
n ng hơn các gi ng ñ a phương cũ cho nên c n ph i qu n lý gi ng theo vùng, bao vây tiêu
di t, ngăn ch n b nh lan r ng.
16. B NH M C H NG H I NGÔ [Fusarium moniliforme Sheld.]
[Fusarium graminearum Schw.]
B nh m c h ng h i ngô là m t trong nh ng b nh có ý nghĩa kinh t bi u hi n trên
h t sau thu ho ch, b nh ph bi n t t c các vùng tr ng ngô c a Vi t Nam và nhi u nư c
trên th gi i. B nh có th xu t hi n và gây h i ngay t giai ño n ngô bư c vào giai ño n
chín, sau ñó b o t n ngay trong h t ngô và ti p t c phát tri n gây h i trong giai ño n b o
qu n, ch bi n.
B nh m c h ng h i ngô do n m Fusarium moniliforme Sheld. gây ra có tri u ch ng
ñ c trưng là trên b p ngô có t ng chòm h t ngô m t s c bóng, màu nâu nh t, trên ñó bao
ph m t l p n m x p, m n màu h ng nh t. H t b nh không ch c m y, d v và d long ra

kh i lõi khi va ñ p m nh, h t b b nh m c h ng, m t s c n y m mho c n y m mr t y u,
m m m c ra b ch t trong ñ t khi gieo.
B p ngô và h t ngô trong th i kỳ chín và trong th i gian b o qu n có th b
nhi ulo i n m h i làm h t m c h ng trong ñó có b nh m c h ng Fusarium moniliforme
Sheld. và m c ñ Fusarium graminearum Schw. là r t ph bi n và gây t n th t ñáng k ,
gây ñ c cho ngư i và gia súc.
N m Fusarium moniliforme có t n n m phát tri n, sinh ra hai lo i bào t : m t là
lo i bào t nh (Microconidi) r t nhi u, có hình tr ng, kích thư c 4 - 30 x 1,5 - 2µm
không màu, ñơn bào (ñôi khi có m t ngăn ngang) t o thành chu i ho c trong b c gi trên
cành bào t phân sinh ng n. Lo i bào t th hai là bào t l n (Macroconidi) hình cong
lư i li m, ña bào có nhi u ngăn ngang (3 - 5 ngăn ngang), kích thư c 20 - 90 x 2 - 25µm
không màu.
R t hi m trư ng h p n m t o ra h ch n m tròn, ñư ng kính 80 – 100 µm. Trên tàn
dư cây b nh, áo b p vào cu i v thu ho ch n m có th hình thành qu th có l hình
tr ng, tròn, màu nâu ñ m, bên trong có nhi u túi (ascus) và bào t túi hình b u d c, có 1
vách ngăn ngang kích thư c 10 - 24 x 4 – 9 µm. giai ño n h u tính này n m g i là
Gibberella fujikuroi, ngu n b nh ch y u b o t n d ng s i n m s ng ti m sinh trên tàn
dư cây ngô, áo b p và h t ngô.
N m F. graminearum có t n n m r t phát tri n ăn sâu vào b ph n b b nh, khác
trên ngô v i n m F. moniliforme, n m F. graminearum thư ng không sinh ra lo i bào t
nh (Microconidi) mà ch có bào t l n hình b u d c cong, hình lư i li m cong, nhi u
vách ngăn ngang (3 - 6 ngăn), kích thư c 25 - 75 x 3 - 6µm t bào g c c a bào t có chân
rõ r t. Trên tàn dư cây b nh, n m có th t o ra qu th có l (Perthecium) bên trong ch a
nhi u túi và bào t túi, giai ño n h u tính ñư c g i là Gibberella saubinetii Sacc.
16.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
M t d ng b nh tương t r t khó phân bi t v i tri u ch ng b nh m c h ng là b nh
m c ñ do n m Fusarium graminearum Schw. gây ra vào th i kỳ ngô có b p ñ n thu
ho ch. Thư ng thì b nh phát sinh t ñ u chót b p lan vào trong toàn b p bao ph m t l p
n m màu h ng ñ m - ñ nh t, áo b p và h t b b nh có màu ñ g ch non. H t d v , bên
trong h t có th r ng ch a m t ñám s i n m. N u b p b b nh s m thì không hình thành
h t, lõi b phân hu .
B nh thư ng gây h i m nh giai ño n ngô có b p ñang chín s a ñ n chín sáp và
giai ño n sau khi thu ho ch, áo b p và h t trên b p ñ u có th b b nh hu ho i nh t là
trong ñi u ki n m ñ cao và nhi t ñ cao.
Các gi ng ngô trong th i gian b o qu n thu c Lào Cai (ngô thư ng Sa Pa, ngô ñ a
phương), Sơn La (Hát Lót, Cò Nòi); Hà N i (vùng ðông Anh, Gia Lâm); Hoà Bình (Kỳ
Sơn, Tân L c, th xã Hoà Bình); Thái Nguyên (ð i h c Nông Lâm, TP. Thái Nguyên);
B c Ninh (Tiên Du, Yên Phong, Gia Lương); Nam ð nh (Giao Thu , V B n, TP. Nam

ð nh); gi ng ngô lai s 6, ngô n p ñ u xu t hi n hai lo i n m này (Ngô Vi t Hà và ctv,
2002 - Trung tâm B nh cây nhi t ñ i).
- Thu ho ch ngô c n ñ m b o ñúng th i gian chín, không thu ho ch mu n
- Lo i b các b p h t b b nh trư c khi b o qu n. Các b p ngô và h t c n s y, phơi
khô ki t ñ n ñ m cho phép ≤ 13% và b o qu n trong nhi t ñ th p, mát, thoáng khí,
không m ư t.
- Thu d n, tiêu hu tàn dư cây sau thu ho ch
- X lý h t gi ng b ng thu c tr n m ñ ch ng m m m c trong b o qu n và trư c
khi gieo tr ng.
- Các h t ngô m c h ng, m c ñ c n lo i b không dùng làm gi ng và s d ng vì
n m có th sinh s n ra các ñ c t có tác h i cho cơ th con ngư i như ñ c t Fumonisin
gây b nh ung thư vòm h ng, gan ho c ñ c t Trichothecen gây nôn m a, ñau ñư ng tiêu
hóa,....
17. B NH S O ðEN KHOAI LANG [Ceratostomella fimbriata (Ell. &&&& Halst) Elliott]
B nh gây h i ch y u r và c , ngoài ra còn có th gây h i m m và thân cây.
V t b nh hình b u d c ho c hình tròn, lúc ñ u xanh ñen sau ñó chuy n m u xám ñen. V t
b nh hơi lõm vào ph n mô cây, mùi hôi, có trư ng h p ng nư c, v ñ ng, ñư ng kính v t
b nh dao ñ ng t 1 - 4cm, lõm sâu vào c t 0,5 - 1cm. Trên b m t v t b nh có nhi u
ch m ñen nh ñó là qu th b u c a n m, ñ c ñi m này giúp phân bi t b nh d dàng hơn.
B nh do n m Ceratostomella fimbriata (Ell. & Halst.) Elliott gây ra. N m còn có tên
khác là Ceratocystis fimbriata Ell. & Halst., Ophiostoma fimbriatum (Ell. & Halst.)
Nannf., Sphaeronaema fimbriata (Ell. & Halst.) Sacc. N m sinh s n vô tính t o ra cành
bào t phân sinh phân nhánh ho c không phân nhánh, không màu trên b m t v t b nh.
Kích thư c cành bào t 3 - 7 x 35 – 172 µm. Bào t phân sinh hình tr , kích thư c 3 - 7 x
7 – 35 µm bào t không màu, không có vách ngăn ngang, ñư c hình thành ñơn ñ c ho c
t ng chu i kho ng 20 bào t t cành bào t phân sinh. H u bào t màu nâu nh t, hình b u
d c kích thư c 6 - 13 x 9 – 18 µm. Sinh s n h u tính c a n m t o ra qu th b u có c dài.
Ph n b u c a qu th màu ñen, kích thư c 140 – 220 µm và n m chìm sâu trong mô b nh.
Ph n c qu th r t dài, kho ng 900 µm phía ñ nh c qu th có tán s i xoè ra. Túi bào t
hình c u, v m ng d v , bào t túi có hình cái mũ, không màu, không vách ngăn và b
m t bào t nh n. N m sinh trư ng thích h p nhi t ñ 23 - 280
C, nhi t ñ t i thi u 9 -
100
C, t i ña là 34,5 - 360
C. N m thích ng ph m vi pH tương ñ i r ng. Ngu n b nh
n m t n t i d ng bào t phân sinh, bào t h u và ñ c bi t là d ng bào t h u tính.
Ngu n b nh có th t n t i nhi u v trí như tàn dư cây b nh, trong ñ t, nơi b o qu n

khoai, d ng c chăm bón, ngu n tư i nư c,...H u bào t và bào t h u tính c a n m có
th t n t i 3 - 5 tháng trong ñi u ki n khô ráo. Trong ñi u ki n t nhiên n m b nh n m sâu
7 – 9 mm trong t ng ñ t v n có th gi s c s ng t i 30 tháng ho c lâu hơn n a.
B nh s o ñen phát sinh phát tri n m nh trong ñi u ki n mưa nhi u ho c ñ t tr ng
quá m ư t k t h p v i nhi t ñ t 25 - 280
C. ñi u ki n nhi t ñ quá th p ho c quá cao
(trên 320
C) quá trình xâm nhi m c a n m khó khăn, b nh phát tri n ch m. Khoai lang
tr ng trên ñ t có k t c u ñ t kém, khó thoát nư c, m ñ ñ t cao ho c mưa nhi u, nhi t ñ
17 - 280
C ñ u là ñi u ki n cho b nh phát sinh gây h i n ng. C khoai mang m m b nh
ñư c b o qu n nơi m th p, thi u ánh sáng, nhi t ñ trong quá trình b o qu n 20 - 280
C
thì v t b nh phát tri n nhanh d n ñ n hi n tư ng th i c hoàn toàn.
- Ch n l c m m c ho c dây khoai s ch b nh: v t li u tr ng có th là m m ho c dây
khoai, c n ti n hành ki m tra xác ñ nh rõ m c ñ nhi m b nh ñ lo i tr m m ho c dây b
b nh ñ tránh s phát sinh ban ñ u c a b nh.
- nh ng nơi s n xu t gi ng t c c n ti n hành x lý ñ t ñ tiêu di t ngu n b nh.
Không nên ch n ru ng s n xu t gi ng t nh ng vùng tr ng khoai lang nhi u v trư c ñó.
Khi c t dây khoai ñ tr ng c n c t ph n dây cách m t ñ t 5cm.
- Khi xu t hi n b nh ñ u tiên vư n gi ng và ru ng s n xu t có th s d ng
Thiabendazole là lo i thu c ñ c hi u ñ i v i n m Ceratostomella. vư n gi ng ho c
trong kho b o qu n cũ có th s d ng Methyl bromide ñ tiêu di t ngu n b nh b ng cách
x lý ñ t ho c xông hơi kho b o qu n.
- Ngay sau khi thu ho ch c khoai, gi lô c nhi t ñ 32 - 350
C và ñ m 85 - 90%
trong 5 - 10 ngày s có tác d ng d phát hi n ñ lo i b s m b nh các c có v t thương
sây sát ho c v t c t trong quá trình thu ho ch.
18. B NH GH KHOAI LANG [Sphaceloma batatas Sawada]
Tên khác: Elsinoe batatas Viégas & Jenkins
B nh gây h i ch y u ph n thân và lá cây. V t b nh màu tr ng xám sau chuy n
sang màu nâu nh t, kích thư c v t b nh nh hình tròn ho c b u d c dài, v sau b m t v t
b nh s n sùi màu nâu xám ho c nâu t i. Các v t b nh có th liên k t v i nhau t o thành
v t ho c t ng ñám trên thân và cu ng lá. m t dư i lá, v t b nh thư ng t l i thành ñám
nh trên nh ng gân chính làm lá b co tóp l i, thân và cu ng lá teo nh và cong queo.
Tri u ch ng d hình do b nh gh gây ra g n gi ng v i m t s b nh virus gây h i ph n
thân lá khoai lang.

N m gây b nh gh có giai ño n vô tính là Sphaceloma batatas Sawada, giai ño n
h u tính là Elsinoe batatas Viégas & Jenkins. Trong ñi u ki n t nhiên n m phát tri n
ph n dư i bi u bì lá và thân, r t ít khi quan sát th y n m trên b m t v t b nh. Trong ñi u
ki n nuôi c y nhân t o n m phát tri n m nh. N m sinh s n vô tính t o thành ñĩa cành
dư i l p mô bi u bì. Cành bào t phân sinh ñơn bào, không màu, hình tr , kích thư c 6 -8
µm. Bào t phân sinh có lo i bào t nh hình c u, kích thư c 2 - 3µm bào t l n hình b u
d c kích thư c 2,4 - 4,0 x 5,3 - 7,5 µm. Trong ñi u ki n m ñ thích h p, bào t nh có
th phình to t o thành bào t l n c a n m. Giai ño n sinh s n h u tính t o ra qu th b u
n m sâu trong mô b nh, túi bào t màu xám s m, kích thư c 10 -15 µm. M i túi có t 4 -
6 bào t túi không màu, có 3 vách ngăn, kích thư c 3 x 7 µm. N m phát tri n thích h p
nhi t ñ 25 - 300
C, nhi t ñ t i thi u là 100
C và t i ña là 380
C. N m có th sinh trư ng
trong ph m vi pH 6,0 - 8,5. ði u ki n xen k gi a sáng và t i r t thích h p cho s phát
tri n và sinh s n c a n m.
18.3. ð c ñi m phát sinh phát tri n b nh
S lan truy n c a n m b nh trên ñ ng ru ng nh vào nhi u y u t , nhưng ch y u
qua v t thương c sát, ti p xúc gi a thân lá, qua mưa, côn trùng và vi c s d ng dây khoai
nhi m b nh làm gi ng. Khoai lang tr ng nơi ñ t th p, ñ t th t n ng r t d b nhi m b nh.
Khoai lang tr ng bãi có m c ñ b nh l n hơn nhi u so v i tr ng lu ng. nư c ta, b nh
gh khoai lang xu t hi n hai v chính là v xuân hè và v ñông xuân. B nh gây h i t p
trung trong v xuân hè. Giai ño n sinh trư ng c a cây th hi n m c ñ nhi m b nh khác
nhau. giai ño n 50 - 60 ngày sau tr ng là giai ño n sinh trư ng c a cây th hi n m c ñ
nhi m b nh khác nhau. T giai ño n sinh trư ng thân lá ñ n thu ho ch thì kh năng nhi m
b nh cao hơn giai ño n t h i xanh ñ n 35 ngày sau tr ng. T p ñoàn gi ng khoai lang có
ph n ng b nh r t khác nhau, h u h t các gi ng ñ a phương nư c ta ñ u nhi m b nh.
Gi ng khoai Mu ng Bí, Chiêm Dâu b nhi m b nh n ng. Gi ng khoai Lim, ðà N ng có
m c ñ nhi m b nh nh và khoai Hoàng Long tương ñ i ch ng ch u b nh. Các gi ng
khoai VSP2, VSP3, V3 - 158 và m t s gi ng vô tính BIS183, BIS186, BIS214, BIS219,
BIS225, Daya và Borobuclur ... có kh năng kháng b nh cao và ñang ñư c tr ng r ng rãi
Fiji, Papua, Tonga, Indonesia và Philippines.
Phòng tr b nh gh khoai lang ch y u b ng các bi n pháp canh tác và k thu t
tr ng tr t. S d ng ngu n gi ng (dây và c khoai) s ch b nh, c n lo i b toàn b cây
b nh. Khoai c n tr ng theo lu ng cao, ch ñ ng tư i tiêu nư c và ñưa thêm các gi ng
ch ng ch u b nh vào cơ c u gi ng ñ h n ch s phát sinh phát tri n c a b nh. Khi phát
hi n b nh ñ u tiên trên ñ ng ru ng có th dùng Score 250ND (0,3 - 0,5 lít/ha) ñ phun.

Chương 2.
B NH N M H I CÂY RAU
1. B nh m c sương h i cà chua [Phytopthora infestans (Mont.) de Bary]
B nh m c sương cà chua có nơi còn g i là b nh sương mai, b nh rám sương, b nh
dich mu n, v.v… do cùng m t loài n m gây b nh m c sương trên khoai tây là
Phytopthora infestans (Mont.) de Bary. B nh m c sương cà chua do Payen (Pháp, năm
1847) ñã giám ñ nh trên qu . B nh ñã lan tràn kh p th gi i cùng v i di n tích tr ng cà
chua ngày càng m r ng t cu i th k 19. Theo Guntơ và Gơrunmơ, vùng duyên h i
nư c ð c, b nh ñã gây thi t h i 60 – 75%, th m chí 100% cà chua. B nh còn phá ho i
nghiêm tr ng M , Nam Phi và Trung Qu c. Vi t Nam, t nhi u năm nay b nh thư ng
xuyên gây thi t h i các vùng tr ng cà chua, thi t h i trung bình 30 – 70%, có khi lên ñ n
100% không ñư c thu ho ch.
Cây cà chua b b nh m c sương bi u hi n tri u ch ng bên ngoài và thay ñ i sinh lý,
sinh hoá bên trong cây b nh. B nh phá h i trong t t c các giai ño n phát tri n t cây con
ñ n khi ra hoa, ra qu , thu ho ch và trên t t c các cơ quan c a cây.
Trên lá, v t b nh thư ng xu t hi n ñ u tiên ñ u lá, mép lá ho c g n cu ng lá. V t
b nh lúc ñ u hình tròn ho c hình bán nguy t, màu xanh t i, v sau không ñ nh hình màu
nâu ñen, gi i h n gi a ph n kho và ph n b nh không rõ ràng, m t dư i v t b nh màu
nh t hơn. V t b nh có th lan r ng kh p lá, m t dư i v t b nh có hình thành l p m c
tr ng. ðó là cành bào t phân sinh và bào t phân sinh c a n m, l p m c này còn lan r ng
ra ph n lá chung quanh v t b nh, nhưng nhanh chóng m t ñi khi tr i n ng, nhi t ñ cao.
V t b nh trên thân, cành lúc ñ u hình b u d c ho c hình d ng không ñ u ñ n, sau ñó
v t b nh lan r ng bao quanh và kéo dài d c thân cành m u nâu ho c màu nâu s m, hơi
lõm và ng nư c. Khi tr i m ư t, thân b nh giòn, tóp nh và gãy g c. Khi tr i khô ráo,
v t b nh không phát tri n thêm, màu nâu xám, cây có th ti p t c sinh trư ng.
trên hoa, v t b nh có màu nâu ho c nâu ñen, xu t hi n ñài hoa ngay sau khi n
hình thành, b nh lan sang cánh hoa, nh hoa, cu ng hoa làm cho c chùm hoa b r ng.
B nh trên qu bi u hi n tri u ch ng ñi n hình, thư ng tr i qua ba giai ño n: m t
màu, rám nâu và th i r a. Tuỳ theo gi ng, th i ti t và v trí c a qu , b nh th hi n nhi u
d ng tri u ch ng khác nhau (d ng phá h i chung: màu nâu nh t, nâu ñ m, vòng ñ ng tâm,
vòng xanh, móng ng a và d ng th i nhũn). D ng phá h i chung bi u hi n qu non b ng
v t b nh màu nâu, phát tri n nhanh chóng bao quanh qu làm qu b r ng. V t b nh trên
qu l n có th xu t hi n núm qu ho c gi a qu , lúc ñ u v t b nh màu nâu nh t, sau
ñó chuy n thành màu nâu ñ m hơn ho c màu nâu ñen, v t b nh lan kh p b m t qu , qu
b nh khô c ng, b m t xù xì, l i lõm. Th t qu bên trong v t b nh cũng có màu nâu,
kho ng tr ng trong qu có t n n m tr ng.. Khi tr i m ư t, trên b m t qu cũng có l p

n m tr ng x p bao ph . V sau, qu b nh th i ñen nhũn và có nhi u lo i n m ph sinh
khác xâm nhâp như Fusarium.
H t cà chua trong qu b nh cũng b b nh. H t b b nh thư ng nh hơn h t kho , v t
b nh màu nâu chi m m t ph n ho c toàn m t b h t. Qu b nh b th i, h t hoá ñen.
B nh do n m Phytopthora infestans (Mont.) de Bary, thu c b Peronosporales, l p
N m Tr ng Oomycetes. N m có chu kỳ phát tri n hoàn toàn bao g m giai ño n s i n m,
sinh s n vô tính (bào t phân sinh - b c bào t sporangium – bào t ñ ng) và sinh s n h u
tính t o ra bào t tr ng (xem b nh m c sương khoai tây).
S i n m hình ng, ñơn bào có nhi u nhân (có khuynh hư ng hình thành màng ngăn
ph n s i n m già). S i n m mô bi u bì qu có nhi u trư ng h p to nh không ñ u
nhau, có ch thót l i.
Cành bào t ñâm ra ngoài qua l khí ho c tr c ti p qua bi u bì ký ch , ñơn ñ c t ng
cành ho c t ng nhóm 2 – 3 cành. S hình thành bào t (bào t phân sinh) ph thu c vào
ñi u ki n nhi t ñ , ñ m và nư c. Trong ñi u ki n ñ m 90 – 100%, ñ c bi t ñêm có
sương và mưa phùn, nhi t ñ trong kho ng 14,6 – 22,90
C thì bào t hình thành r t nhi u.
Trong th i gian t tháng 12 ñ n ñ u tháng 3 có ñ y ñ các ñi u ki n thu n l i nên bào t
hình thành nhi u, b nh lây lan và phá h i n ng. Bào t n y m m theo hai ki u, ho c hình
thành bào t ñ ng ho c hình thành ng m m tuỳ theo ñi u ki n nhi t ñ , m ñ . Bào t
phân sinh có kh năng hình thành bào t th sinh trong ñi u ki n nhi t ñ cao trên 280
C.
Bào t ñ ng chuy n ñ ng ñư c nh hai l lông roi có chi u dài khác nhau.
Nhi t ñ thích h p nh t ñ bào t n y m mhình thành bào t ñ ng là 12 – 140
C. Còn
nhi t ñ cao hơn 200
C thì n y m m hình thành ng m m. Trên 280
C ho c dư i 40
C bào
t không n y m m. nhi t ñ 12 – 140
C, trong gi t nư c bào t b t ñ u n y m m sau 15
phút và sau 1 gi t l n y m m ñã ñ t t i 25 – 75%.
Lo i bào t ñư c hình thành trong ñi u ki n thích h p, nhi t ñ dư i 180
C, ñ m
cao thì càng có kh năng n y m m l n. Tu i bào t càng non thì t l n y m m càng cao,
ñ chua thích h p ñ n y m m là pH 5 – 5,5. N m xâm nh p vào cây qua l khí ho c tr c
ti p qua bi u bì. M t bào t n y m m ho c bào t ñ ng cũng có th xâm nh p t o thành
v t b nh. Nhi t ñ t i thi u ñ n m xâm nh p là 120
C, nhi t ñ thích h p nh t là 18 –
220
C. Th i kỳ ti m d c c a b nh lá là 2 ngày, trên qu là 3 – 10 ngày. Ngu n b nh
truy n t năm này qua năm khác b ng s i n m, bào t tr ng có trên tàn dư lá cà chua và
khoai tây b b nh, s i n m còn t n t i h t cà chua. ð n v tr ng, s i n m ho c bào t
tr ng phát d c n y m m xâm nh p. Trong th i kỳ cây sinh trư ng, b nh lây lan, phát tri n
nhanh chóng b ng bào t vô tính.
N m Phytopthora infestans có nhi u ch ng nòi sinh h c. Tuy nhiên, n m
Phytopthora infestans có th gây b nh cho c cà chua và khoai tây. Nhưng ngay t ñ u
khi nghiên c u v n ñ này, Roder (1935), Small (1938) và Berg (1962) ñã xác ñ nh b nh
m c sương cà chua có m t s ch ng nòi sinh h c c a n m khác v i trên khoai tây. Năm
1952, Gallegly cũng ñã xác ñ nh ñư c m t s nòi sinh h c khác nhau trên m t s gi ng cà
chua. Cũng năm ñó, Waggner và Wallin ñã phân l p t khoai tây ñư c m t s ch ng nòi

sinh h c ñi n hình h i cà chua. Năm 1970, ð c cũng ñã xác ñ nh ñư c ch ng nòi sinh
h c T0, T1 ñi n hình h i cà chua. Năm 1968, Doropkin và Remnieva ñã xác ñ nh ñư c m t
ch ng nòi sinh h c m i trên các gi ng cà chua lai như gi ng lai c a t h p L. esculentum
x L. peruvianum. Nh ng nghiên c u v m i quan h gi a các ch ng sinh h c c a n m
Phytopthora infestans v i các gi ng cà chua lai bi t trư c h th ng gen di truy n ñã v ch
ra m t phương hư ng m i phòng tr b nh theo con ñư ng t o gi ng ch ng b nh.
Có nhi u ñi u ki n nh hư ng t i s phát sinh phát tri n c a b nh trên ñ ng ru ng.
Trong ñó, th i ti t có tác d ng quy t ñ nh nhưng các y u t k thu t canh tác có ý nghĩa
r t quan tr ng.
a. nh hư ng c a th i ti t:
ð m, lư ng mưa, nhi t ñ và ñ chi u sáng hàng ngày (sương mù) có nh hư ng
r t l n ñ i v i s phát sinh phát tri n c a b nh m c sương cà chua. ð i ña s cà chua v
ñông s m mi n B c nư c ta gieo tr ng vào tháng 9 – 10, cà chua xuân hè gieo tr ng vào
tháng 2 thư ng không b b nh ho c b b nh r t nh . B nh phát tri n vào t t c các th i v
gieo tr ng và phá h i n ng vào giai ño n sinh trư ng ñ u tháng 12, có nơi có năm phát
sinh vào tháng 11 và kéo dài trong các tháng 1, 2, 3, 4, th m chí có năm b nh phá h i
trong su t tháng 4 ñ n tháng 5 (nh t là mi n núi), tuy r ng t l b nh vào th i gian này
r t th p. Cao ñi m c a b nh xu t hi n trong các tháng 12, 1, 2, và tháng 3 thư ng có nhi u
ñ t vì trong th i gian này ñ m không khí có nhi u lúc ñ t t 75 – 100%, nhi t ñ 13,6 –
22,90
C, ñ chi u n ng hàng ngày 1,1 – 5,6 gi /ngày, nhi u ngày có sương mù và sương
ñêm lá (Vũ Hoan, 1973). m ñ và lư ng mưa có tác d ng r t l n ñ n b nh, vì ch c n
lư ng mưa t 120 mm tr nên ñã t o ñi u ki n t t cho b nh phát sinh, trong ñó v ñông
xuân mưa phùn kéo dài làm cho b nh phát sinh phát tri n m nh.
Ti u khí h u trong ru ng cà chua có tác d ng t o ñi u ki n cho các b nh ñ u tiên,
t ñó b nh lan tràn kh p cánh ñ ng cà chua. V i ñi u ki n thu n l i, nhi t ñ ñã n ñ nh
200
C là nhi t ñ th p thích h p, có mưa, có gi t sương và sau ñó tr i tr n m, h ng n ng
thì ch sau 9 – 10 ngày b nh s phát tri n r phá hu nhanh chóng ru ng cà chua.
b. nh hư ng c a ñ a th ñ t dai:
ð a th và tính ch t ñ t có nh hư ng ñ n m c ñ b nh vì nó quan h nhi u ñ n ch
ñ nư c, ch ñ dinh dư ng c a cà chua và ngu n n m b nh. nơi ñ t th t, ñ t th p,
trũng, b nh thư ng n ng hơn nơi ñ t cát, ñ t cao ráo thoát nư c. nhi u nơi ñ t b c
màu, b nh h i cà chua có xu hư ng nh hơn so cùng v i ñ t màu m , ñi u này có quan h
v i s phát tri n c a cà chua và k thu t tr ng.
c. nh hư ng c a phân bón:
Bón k t h p gi a phân chu ng và phân vô cơ N, P, K s t o ñi u ki n cho cây phát
tri n cân ñ i, tăng s c ch ng b nh m c sương. N u t l phân kali b ng ho c cao hơn
phân N thì s c ch ng b nh tăng càng rõ, nh t là ñ u giai ño n ch m b nh. Tuy nhiên,
n u b nh ñang cao ñi m và lây lan m nh thì vi c bón phân kali cũng không có tác d ng
ch ng b nh rõ.

d. Tính ch ng b nh c a các gi ng cà chua:
T t c các gi ng cà chua tr ng nư c ta ñ u b b nh m c sương phá h i n ng. Tuy
nhiên, m c ñ nhi m b nh có khác nhau, gi ng cà chua H ng lan b b nh n ng. B nh phá
h i vào các giai ño n sinh trư ng c a cà chua t giai ño n cây con ñ n khi ra hoa, k t qu .
giai ño n vư n ươm, cây con b b nh thư ng tàn l i ch t nhanh hơn ngoài ru ng s n
xu t, th i kỳ ra hoa b b nh n ng thư ng b tàn l i nhanh h n v i th i kỳ cà chua ñang
sinh trư ng phát tri n. Hi n nay, trên th gi i b ng phương pháp lai t o h u tính, ngư i ta
ñã t o ra m t s gi ng cà chua lai có th ch ng ñư c b nh m c sương.
e. Th i v :
mi n B c Vi t Nam, v cà chua ñông s m b nh phá h i nh , ch xu t hi n cu i
giai ño n thu ho ch. Cà chua chính v tr ng ñ i trà b b nh n ng, b nh phá h i t khi
tr ng ñ n chín càng n ng hơn. V cà chua xuân hè b nh nh hơn giai ño n cu i thu qu ,
nhưng giai ño n vư n ươm ñ n khi ra hoa b nh phá h i khá nghiêm tr ng do th i ti t
giai ño n ñ u v (tháng 2 – 4) mi n B c còn r t thích h p cho b nh phát tri n.
Phòng tr ph i k t h p v i các m t: bi n pháp k thu t canh tác, gi ng ch ng b nh
và thu c hoá h c, ñ ng th i ph i d tính d báo th i gian phát sinh b nh ñ u tiên.
a. D tính d báo th i gian phát sinh b nh ñ u tiên:
C n ph i có ru ng d tính d báo và theo dõi nhi t ñ , ñ m, mưa, gi t sương ñêm
và sương mù ch y u t tháng 11 ñ n tháng 4. D tính d báo b nh trư c 1 – 2 tu n l ñ
k p th i phòng tr b nh. Vào các tháng này khi có nhi t ñ xu ng th p 14 – 200
C, biên ñ
nhi t ñ ngày ñêm 4 – 80
C, có gi t sương ñêm: sương mù và lư ng mưa nh là báo hi u
b nh có th xu t hi n và d n ñ n cao ñi m b nh. C n thư ng xuyên ki m tra phát hi n
b nh k p th i ngoài ñ ng ru ng, khi th y phát sinh các b nh ñ u tiên c n ph i phân lo i
ru ng ñ có k ho ch phun thu c ngăn ch n ngay.
b. Ch n qu không b b nh ñ làm gi ng:
Trư c khi gieo h t có th x lý b ng nư c nóng ho c TMTD 5 g/1 kg h t. Vư n
ươm ph i là nơi ñ t cao ráo s ch s , các v trư c không tr ng cà chua ho c khoai tây.
Phun thu c Boocñô 1% ho c Mancozep 0,2% ñ phòng b nh vư n ươm cây gi ng c a
cà chua v xuân hè (phun 4 – 5 ngày cách nhau tuỳ theo th i ti t).
c. L p h th ng luân canh thích h p:
Cà chua không nên tr ng g n ru ng khoai tây và không luân canh k c n v i khoai
tây.
d. Phân bón:
Ph i chú tr ng bón phân chu ng cân ñ i v i các lo i phân N, vô cơ, tăng lư ng bón
tro và phân kali, lu ng ñánh cao, rãnh r ng ñ thoát nư c. ði u khi n không cho cây sinh
trư ng quá m nh, b c nhanh, cây ch a nhi u nư c.

Thư ng xuyên b m t a cành lá ñ ru ng thông thoáng. Chú ý b m m m nách, b m
ng n ñ cành cà chua phát tri n v a ph i. Nên làm giàn ñ cây cà chua nên th ng ñ ng,
v a d chăm sóc thu ho ch, v a có tác d ng phòng b nh và cho năng su t cao.
e. Th i v :
ð m b o th i v gieo tr ng s m vào các tháng 8, 9 ñ i v i v ñông; tháng 2 và
tháng 3 ñ i v i v xuân hè. Nên tranh th tr ng v cà chua s m.
g. Dùng gi ng ch ng b nh:
Lai t o gi ng cà chua ch ng b nh m c sương t Lycopersicon pimpinellifolium và L.
peruvianum có tri n v ng, ñã có nhi u gi ng lai ch ng b nh hoàn toàn (Gơrunmơ và
Guntơ, 1961). Loài Solanum guineese ñã th hi n tính ch ng b nh cao lá và qu .
h. Dùng thu c hoá h c phòng tr b nh có tác d ng r t l n:
Phun dung d ch Booñô 0,5 – 1%, oxyclorua ñ ng 0,75% - 1% là nh ng lo i thu c có
truy n th ng phòng tr b nh có hi u qu t t.. Ngày nay, các thu c tr n m h u cơ ñang
ñư c s d ng r ng rãi ñ phòng tr b nh, ph i k ñ n Mancozeb n ng ñ 0,2 – 0,3%,
Rhidomil MZ 72 n ng ñ 0,2%, v.v…. Khi s d ng thu c cũng c n chú ý t i n m th
hi n tính ch ng thu c h u cơ m nh hơn các thu c vô cơ. Hi n nay, nư c ta ti n hành
phun thu c phòng tr b nh theo d tính trư c ho c b nh ch m xu t hi n, sau ñó ti p t c
phun cách nhau 7 – 10 ngày 1 l n. ð ti t ki m thu c và nâng cao hi u qu phòng tr
b nh nên phun theo d tính d báo trư c các ñ t cao ñi m b nh xu t hi n.
2. B nh l c r cà chua [Rhizontonia solani Kuhn]
M t s tri u ch ng b nh h i do b nh l c r ñ i v i cây cà chua như: ch t r p cây
con, th i r , th i g c, th i thân, th i qu .
Ch t r p cây con: Cây con có th b h i trư c ho c sau khi m c kh i m t ñ t. Trư c
khi n y m m, b nh gây ch t ñ nh sinh trư ng. Sau khi n y m m, n m gây ra các v t b nh
màu nâu ñ m, nâu ñ ho c hơi ñen g c cây sát m t ñ t, ph n thân non b th t l i, tr nên
m m và cây con b ñ g c và ch t. Cây l n cũng b h i nhưng ch y u ch b h i ph n
v . B nh có th xu t hi n gây h i c cây trư ng thành gây hi n tư ng th i r ho c th i
g c thân khi ñi u ki n ngo i c nh thích h p cho n m phát tri n.
g c cây, tri u ch ng ban ñ u là v t lõm màu nâu ho c hơi nâu ñ sát m t ñ t, v t
b nh có th lan r ng quanh g c thân và lan xu ng r , g c thân b l loét.
Khi qu cà chua ti p xúc v i ñ t trong ñi u ki n nóng m cũng có th b n m t ñ t
xâm nh p vào gây th i qu .
B nh do n m Rhizoctonia solani Kuhn thu c b n m trơ (Mycelia sterilia), l p N m
B t toàn. N m Rhizoctonia solani g m nhi u ch ng, có ph m vi ký ch r ng.

Benhcaychuyenkhoa

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Benhcaychuyenkhoa

Similar to Benhcaychuyenkhoa (20)

More from CHIN NGUYEN VAN

More from CHIN NGUYEN VAN (9)

Benhcaychuyenkhoa