Laudio eta Amurrioko EPA zentroekin batera osatutako kulturartekotasun proiektua.

1. MUNDUKO
EMAKUMEAK*
ETA JANAK
AIARALDEAN

2. MUNDUKO EMAKUMEAK* ETA JANAK AIARALDEAN
Maryam
EBNSALA
· Jaioterria: Maroko
· Adina: 38 urte
· Bizitokia: Laudio
· Hizkuntza: Arabiera
“Maryam deitzen naiz, 38 urte ditut, eta marokoarra naiz.Nire senarra-
rekin etorri nintzen Aiaraldera duela 10 urte, berarekin hemen bizitzeko.
Laudiora lanagatik etorri ginen, nire senarrak hemen egiten baitu lan,
eta hemen bizitzea erabaki genuen. Ekarri ditudan jakiak ‘Lorategi en-
tsalada’ eta ‘Haragi egosia’ dira. Festa egunetan erabiltzen ditudanak
dira, eta oso erraz egiten dira. Ezkontza zein jai egunetan oilaskoa eta
halako platerak egiten ditugu”

3. 3
Lorategi entsalada
Haragia
tipularekin
“Perrexila eta tipula mozteko makinan sartzen ditut, eta txiki-txiki zarta-
ginetik pasatzen ditut gero. Lapikoan olio pixka batekin haragia jartzen
dut ondoren, eta ura gehitzen diot. Horrez gain, guk espezieak erabiltze-
ko ohitura dugu (kurkuma, jenjibrea eta gatza botatzen dizkiot nik. Beste
batzuk pipermin beltza ere). Presio-eltzean sartzen dut gero nik dena 30
minutuz, baina haragia probatzen joan behar da (behi haragia erabiltzen
dut nik, baina arkume txikia ere izan daiteke). Lapikotik haragia atera, eta
beste kazola batean ura, azukrea eta kanela botatzen ditugu. Horrez gain,
okaranak gehitzen dizkiogu, eta orejolak. Haragia gehitzean, dekoratu
egiten dugu arrautz egosiekin eta intxaurrekin”
“Barazki guztiak laukitxoetan moztuko ditugu, batera egosteko, esaterako patatak
eta azenarioa. Bestalde, pasta eta arraultzak ere egosiko ditugu. Lekak, erremolatxa
eta txaka prestatutakoak izan daitezke, eta horrela dena erraztu. Dena txiki-txiki
egin eta nahi bezala apaindu! Guk 6-8 pertsonentzat egiten dugu, plater handia iza-
teaz gain, denetarik du eta!”
OSAGAIAK
Tipula · Perrexila · Haragia · Kurkuma · Jenjibrea ·
Pimienta beltza (akeran) · Kanela · Azukrea eta ura (gozotzeko) ·
Arrautza egosia (aukerakoa, dekoratzeko da) · Almendra frijituak

4. MUNDUKO EMAKUMEAK* ETA JANAK AIARALDEAN
Patricia
VALDIVIESO FLORES
· Jaioterria: Peru
· Adina: 52 urte
· Bizitokia: Laudio
· Hizkuntza: Gaztelera
“Kaixo! Nire izena Patricia Valdivieso Flores da, Hego
Ameriketakoa naiz, Perukoa. 2020an heldu nintzen Lau-
diora, turista gisa. Ikasteko helburuarekin iritsi nintzen
Aiaraldera. Egia esan, ez nuen espero horren toki polita
izatea. Lasai bizi naiz, jende eta irakasle asko ezagutzen
baititut, eta asko lagundu nautenez, eskertua nago. Nire
herrialdeko jaki tipikoa erakutsi nahi dizuet: oilo zopa.
Perun oso langileak gara, eta indartsu zein energiarekin
egoteko erabiltzen dugu jaki hau. Oso janari preziatua da
gurean oilasko zopa”

5. 5
Oilasko
zopa
“Lehenik eta behin oilaskoa garbitu behar dugu, eta lumak
kendu. Bigarrenik, apioa eta tipula garbitu eta txikituko ditugu.
Horrela, dena batera nahastuko dugu lapikoan, arraultza eta ura
gehituta. Gutxienez, 10 minutu irakiten utziko ditugu fideoak
gero. Azkenik, gatza gehitu. Tipula oso txiki moztuko dugu,
eta limoia gehituko dugu beste ontzi batean. Guztia prest
dagoenean, arrautzak zuritu eta zopari gehituko dizkiogu; limoi
eta tipula platera eta arto tostatua bezala”
OSAGAIAK
Oilasko oso bat · Fideo pakete bat · 5 arrautz ·
Apio oso bat · Txinatar tipula · Gatza · Patata horia (500gr) ·
Ur litro bat · Limoia · Arto tostatua ·

6. MUNDUKO EMAKUMEAK* ETA JANAK AIARALDEAN
Salka
EL MEDAH
· Jaioterria: Mauritania
· Adina: 39 urte
· Bizitokia: Laudio
· Hizkuntza: Hasaniera
“2011n alde egin nuen Marokotik Toledora (Es-
painia). 2015ean etorri nintzen Euskal Herrira, eta
Donostian zein Bergaran bizi izan nintzen Laudio-
ra etorri baino lehenago. 2017an, berriz, Laudiora
joan nintzen, gaur arte.
Arroza arrainarekin eta entsalada aukeratu ditut
zuentzat, nire jaki gogokoenak direlako. Thiebou-
dienne arroza eta arrainarekin egiten den Mauri-
taniako jaki tipikoa da. Saltsa gorri eta zuriarekin
prestatzen da, batik bat tomateekin egindakoa”

7. 7
Thieboudienne
“Plater batean arroza prestatzen da, eta beste batean
arraina. Arraina prestatzean, barazki ea espeziekin na-
hasten dugu, baina minutu batzuk pasata kendu egiten
dizkiogu barazki horiek, amaieran platerari gehitzeko.
Arraina egindakoan, barazkiak bertan nahastu eta ura
gehitzen diogu; arroza saltsa edo ur horrekin egiteko.
Amaieran, dena bateratu eta apaintzen dugu”
OSAGAIAK
Arroza · Arraina ·
Nahi beste barazki (azenarioa, kuiatxoa, tipula...) ·
Espezieak · Gatza · Ura ·

8. MUNDUKO EMAKUMEAK* ETA JANAK AIARALDEAN
Loubna
BELBACHA
· Jaioterria: Maroko
· Adina: 31 urte
· Bizitokia: Laudio
· Hizkuntza: Arabiera
“Duela urtebete eta hiru hilabete etorri nintzen Aia-
raldera. Laudiora etorri nintzen zuzenean Marokotik,
familia bertan bainuen. Bi jaki hauek Marokoko plater
erraz eta gozoak direlako proposatzen dizkizuet. Os-
tiraletan egiten dugu guk, guretzat oso egun bereziak
direlako, denak elkartzen gara”
Safa
Almadfona
“Kazola batean tipula, oilaskoa, perre-
xila, olioa eta gatza jarriko ditugu; eta
kurkuma zein jengibrearekin nahastuko
dugu. Behin sutan dugula, ura gehituko
diogu, eta zartagina estaliko dugu oilas-
koa egin arte. Ondoren, fideoak olioz-
tatuko ditugu, olioa lurrundu arte. Une
horretan moztuko dugu zatietan oilas-
koa. Prestaketa ondorengoa da: fideo
kapa bat jartzen dugu azpian, ondoren
oilasko kapa (eta salda), eta gero beste
fideo kapa bat. Apaintzeko okeranak,
almendrak, kanela eta azukre kaña bat
erabili daitezke”
“Kazola batean tomatea, tipula, gatza,
jenjibrea, kukuma eta ibzarra jarri, pe-
rrexilarekin. Guzti hori sutan ipini behar
da. Bol horretan kafka bota, perrexila,
gatza, jenjibrea, kurkuma eta ibzarra
gehitu, eta borobilak edo opiltxoak
egin. Behin hori eginda, lapikoan sartu
behar da gainontzeko osagaiekin”
Tajim Alkafta

9. 9
Oilaskoa almendra
eztituarekin
“Lehendabizi ondo garbitu behar da oilaskoa. Ondoren, berakatz
eta tipularekin frijitzen da, azken bi hauek txiki-txiki eginda. Modu
horretan, lapikoan sartuko dugu oilaskoa 40 minutuz, berau egin
arte. Ondoren, beste plater batera aterako dugu oilaskoa, labean
sartzeko bandejara hain zuzen. Garrantzitsua da ondo koipeztatzea
oilaskoa gurinarekin, baita bandeja ere. Ordu erdiz erreko dugu
oilaskoa labean.
Behin hori eginda, lapikoan tipularekin genuen salda gehituko
diogu oilaskoari, eta apainketa faseari helduko diogu. Horretarako
nahi duzuena erabil dezakezue; nik almendrak eta pasta erabiltzen
ditut. Bestalde, tipula su-eztitzeko azukrearekin frijitu daiteke; baita
almendra edo intxaurrak ere. Horrez gain, nik batzuetan kodorniz
arrautza botatzen diot, egositakoa”
“Duela 4 urte utzi nuen Maroko, ahizpa bat nuelako hemen eta
bisita egin nahi niolako. Lana topatu nuen gero, eta hemen ge-
ratu naiz. Ekarri dudan errezeta oilaskoa frijitua da, almendra
eta tipula eztituarekin”
Fatiha
YAAKOULEI
· Jaioterria: Maroko
· Adina: 46 urte
· Bizitokia: Laudio
· Hizkuntza: Arabiera

10. MUNDUKO EMAKUMEAK* ETA JANAK AIARALDEAN
Natlatija
KATIF
· Jaioterria: Maroko
· Adina: 52 urte
· Bizitokia: Laudio
· Hizkuntza: Arabiera
“Duela hiru hilabete etorri nintzen Laudiora, Marokotik orain dela
urtebete alde egin nuen arren. Marokoko kuxkuxa da nik ekarri
dizuedan platera, ostiraletan prestatzen baitugu. Familiakoak el-
kartzeko ohitura dugu ostiraletan, asteburuaren datorrelako. 6-8
lagun batu ohi gara astero, bisita eta festa eguna da guretzat;
baita errezatzeko egun berezia ere”

11. 11
Marokoar
kuxkuxa
“Kuxkuxa bota nahi dugun ontzian olioa bota behar da, eta berotu.
Behin hala eginda, erabili nahi dugun haragia gehituko diogu, zati
handietan moztuta. Bi tipula (tira handietan moztuta) perrexila eta
espezieak nahastuko ditugu gero, haragiak kolorea hartu arte. Bien
bitartean, barazkiak zatitu ditzakegu (esaterako azenaoria, kuiatxoa,
patata, indabak, kalabaza… nik forma edo tamaina ezberdinetan
egiten dut). Osagai guztiak prest ditugunean, bol handi batean jartzen
dugu kuxkuxa, gatz eta olioarekin (horrela egiten da kuxkuxa, baina
eskuekin nahastu behar da hidratatzeko). Azkenik, kuxkuxa behin
eginda, plateraren erdian zulo bat egingo diogu haragia sartzeko, eta
barazkiekin dekoratuko dugu (salda ere botata)”
OSAGAIAK
Kuxkuxa · Barazkiak (nahi beste) ·
Haragia · Olioa · Gatza ·
Perrexila · Espezieak ·

12. MUNDUKO EMAKUMEAK* ETA JANAK AIARALDEAN
Andreia
LUCAS
· Jaioterria: Portugal
· Adina: 31 urte
· Bizitokia: Laudio
· Hizkuntza: Portugesa
“Nire izena Andreia Lucas da, eta portugaldarra naiz. Laudion bizi naiz duela
4 urtetik. Nire planetan ez zegoen berriro migratzea (Cavo Verden 2 urtez
egon bainintzen). Nire senarrak hemen lan ona topatu zuen, eta horrela heldu
nintzen honaino. Egia esan, gustoko dugu hemen bizitzea, jendea oso atsegi-
na da toki guztietan. Oraintsu alaba izan dugu, eta espero dugu hemen luze
bizitzea. Plater gisa makailoa aukeratu dut, Portugalen oso ohikoa da. Bes-
talde, hemen piperrak jateko ohitura handia duzuenez; plater hau nahasketa
perfektua iruditu zait”

13. 13
Makailoa
arto ogitan
“Ezin da erraz azaldu zergatik bihurtu ipar arraina gastronomia
portugaldarraren errege. Egun, jatetxe portuges on guztietan
dago makailoa. Gaur arto ogi oriarekin onla prestatu erakutsiko
dizuet. Horretarako, makailoa 10 minutuz egosiko dugu, eta hoz-
tean birrindu egingo dugu (hezurrak eta azala kenduz). Bien bi-
tartean, arto ogia txikituko dugu. Ontzi batean barazki guztiak
txikituko ditugu (piperrak laukitxotan eta gainontzekoak ilargi
erdika), eta olio zein gatzarekin nahastuko ditugu. Barazkiak la-
beratuko ditugu jarraian, 180º (hauek prest daudenean brokolia
gehituko diogu, eta beste 5 minutuz utziko ditugu labean).
Barazki denak prest daudenean makailoa batu eta dena nahas-
tuko dugu. Alabaina, beste ontzi batean ogi birrindua eta bro-
koliaren lore puntak, piper gutxi batzuekin (kolorea emateko da)
eta txorizo txikituarekin elkartuko ditugu, eta olio txorrot batekin
nahastuko dugu dena. Behin hori guztia eginda, dena elkartuko
dugu, eta 15 minutuz sartuko dugu labera urreztatu dadin"
OSAGAIAK
3 makailo xerra gezatu · Piper gorri, hori, laranja eta berde
bana · Porru, tipula, brokoli eta txorizo bana · Arto ogi bat ·
2 baratxuri hagin · Gatza · Olioa

14. MUNDUKO EMAKUMEAK* ETA JANAK AIARALDEAN
Elena
ORLANDEA
· Jaioterria: Errumania
· Adina: 40 urte
· Bizitokia: Laudio
· Hizkuntza: Errumaniera
“2020an etorri nintzen Aiaraldera, pandemia betean. Berez, Espainia bisitatzea
zen gure asmoa, baina ezustekoa izan genuen autoarekin. IAT (ITV) iraungi
zitzaigun, eta 3.000 kilometro egin ostean poliziak esan zigun ezin genuela
gidatzen jarraitu. Zepoa jarri ziguten gurpilean eta ezin izan genuen Getxotik
mugitu. Horrela geratu ginen hemen. Errezetari dagokionez, sarmea oso plater
berezia da guretzat, gabonetan edo festsa egunetan soilik prestatzen dugu”

15. 15
Cuiloma
Sarme
“Haragi pikatua edalontzi batean ipini
behar da, eta tomate frijitua, arroza,
tipula txikitua eta gatza gehitu. Aza orri
batean egindako nahasketa jarriko dugu,
eta kiribildu egingo dugu tutu bat osatu
arte. Ondoren, ontzi batean aza orriekin
base bat egingo dugu, eta tomatea, ura,
egindako tutu edo rolloak gatza eta
pimienta jarriko dizkiogu. Jaki guztiari
ura gehituko diogu segidan, dena estali
arte; modu horretan irakiten utziko dugu
ura lurrundu arte. Behin hori eginda,
labean sartuo dugu ordubetez, eta 2.5
ordutara ikusiko dugu emaitza!”
“Txanpinoiak frijituko ditugu lehenbizi, eta berakatz bat txikituko dugu ondoren, bertan nahasteko. Ja-
rraian, gatza eta pimienta gehituko diogu, eta 500 ml ur zein perrexil freskoa. Guztia oso ondo nahastu os-
tean, bi irin koilarakada erantsiko dizkiogu janariari, baita ur baso erdi bat ere. Era horretan, irakiten utziko
dugu, saltsa potolotu arte”
OSAGAIAK
1.5 haragi pikatu ·
50 gramo arroz ·
300 gramo hirugihar ketu ·
Tipula txikitu bat ·
Tomate frijitu pittin bat ·
Gatza · Pimienta ·
Aza mingots fermentatua ·