SlideShare a Scribd company logo
1 of 26
Download to read offline
Kelelawar ladam kuda (horseshoe bat) dapat memancarkan gelombang bunyi 
ultrasonik yang berfungsi sebagai pengindra ketika terbang pada malam hari. 
Gelombang Bunyi 49 
Gelombang Bunyi 
Hasil yang harus Anda capai: 
menerapkan konsep dan prinsip gejala gelombang dalam menyelesaikan 
masalah. 
Setelah mempelajari bab ini, Anda harus mampu: 
• mendeskripsikan gejala dan ciri-ciri gelombang bunyi; 
• menerapkan konsep dan prinsip gelombang bunyi dalam teknologi. 
2A2D29 ?52 632H2?82? 5E?:2 D2?A2 252?H2 3E?H: E?:2 
22? D6B2C2 CE?H: D2?A2 252?H2 3E?H: 6B282 ;6?:C 3E?H: 6?;25:2? 
5E?:2:?:=63:9O9:5EAP?5252A2D6?56?82B2?EC:2B6?2252?H2 
A6B232D2? 86=@32?8 3E?H: H2?8 C2A2: 6 D6=:?82 ?52 +29E29 
?52 C:72DC:72D 52? =2C:7:2C: 86=@32?8 3E?H: ,=DB2C@?: 6BEA22? 
C2=29C2DE;6?:C3E?H:H2?852A2D5:A2?42B2?@=696=6=2G2B6=@32?8 
3E?H: D6BC63ED 36BA6B2? C63282: OA6?8:?5B2P 6D:2 6=6=2G2B D6B32?8 
A252 2=2 92B: 
*6=2:? E=DB2C@?: D6B52A2D ;6?:C 86=@32?8 3E?H: =2:??H2 ,?DE 
6?86D29E: =63:9 =2?;ED D6?D2?8 ;6?:C;6?:C 86=@32?8 3E?H: C:72DC:72D 
86=@32?83E?H:52?76?@6?276?@6?2=2:??H2H2?836B2:D2?56?82? 
86=@32?8 3E?H: C6BD2 A6?6B2A2??H2 52=2 D6?@=@8: A6=2;2B:=29 2D6B: 
A252 323 :?: C642B2 32: 
A. Sifat Dasar 
Gelombang Bunyi 
B. Cepat Rambat Bunyi 
C. Unsur Bunyi dan 
Pemanfaatan 
Gelombang Bunyi 
D. Sifat-Sifat 
Gelombang Bunyi 
E. Dawai dan Pipa 
Organa sebagai 
Sumber Bunyi 
F. Energi Gelombang 
Bunyi 
Bab 
3 
Sumber: Fundamental of Physics, 2001
Tes Kompetensi Awal 
'$'.6//'/2'.#,#3+-104'2'.1/$#0)608+-'3,#-#0.#*41#.41#.$'3+-65#.#/$6-6.#5+*#0 
 6B52C2B2? CE36B?H2 3E?H: D6B2CE ;6?:C
A22986=@32?83E?H:52A2D6?82=2:A@=2B:C2C: 

 A2H2?85:2CE556?82?2E5:@C@?::?7B2C@?: 
A. Sifat Dasar Gelombang Bunyi 
A229 ?52 6?86D29E: AB@C6C D6B;25:?H2 3E?H: (252 52C2B?H2 
C6CE2DE H2?8 36B86D2B 252=29 CE36B 3E?H: E?H: C66@B ?H2E 
D6B56?82B 2B6?2 6A22? 3E=E3E=E 65E2 C2H2A?H2 H2?8 6:=:: 
7B6E6?C: C6:D2B 

  I E?H: C66@B ;2?8B: D6B56?82B 2:32D 252?H2 
86D2B2? 65E2 C2H2A?H2 H2?8 36B86C62? C642B2 D6BEC6?6BEC 
6=@32?8 :?7B2C@?: 5:A2?42B2? @=69 C66@B A2EC 56?82? 7B6E6?C: 
C2?82D B6?529 5: 32G29
I D6D2A: 2AE 5:D2?82A @=69 A2EC H2?8 
=2:? G2=2EAE? ;2?82E2??H2 B2DEC2? :=@6D6B 
6B3652 56?82? CE36BCE36B 3E?H: D6BC63ED 3E?H: A252 2=2D2=2D 
EC: H2?8 52A2D :D2 56?82B D6B2CE 86=@32?8 2E5:@C@?: E?H: 
H2?8 6=E2B 52B: 2=2D EC: 36BC:72D D6B2DEB C69:?882 5:?222? 56?82? 
?252 52AE? 3E?H: H2?8 D:52 D6B2DEB 5:?222? 56C29 
(6B92D:2? #/$#3 	 (252 8232B D6BC63ED D6B=:92D 86D2B2? 
=@?46?8 6?892C:=2? 86=@32?8 3E?H: H2?8 6B232D 6=2=E: 65:2 
E52B2 6?E;E D6=:?82 H2?8 36BEA2 86=@32?8 =@?8:DE5:?2= 
(25252C2B?H286=@32?83E?H:52A2D6B232D5:65:E2A2AE? 
(6B92D:2?  #$'. 	 62AE2? 65:E E?DE 6?886D2B2? A2BD:6= 
36B36523652 3292? 252 65:E H2?8 52A2D 6B652 3E?H: :C2=?H2 2:B 
6=@32?8 3E?H: 52A2D 6?E?;E2? C:72DC:72D EE 86=@32?8 
C6A6BD: 52A2D 6?82=2: :?D6B76B6?C: 5:7B2C: B67B2C: 52? B6C@?2?C: 
?52;E8222?6A6=2;2B:A6B:CD:G2CEA6BA@C:C:C6A6BD:CEA6BA@C:C:5E2 
86=@32?8 3E?H: H2?8 64:= A6B36522? 7B6E6?C:?H2 C69:?882 6?8 
92C:=2?3E?H:E2D=629C642B2A6B:@5:H2?85:C63EDA6=2H2?82?3E?H: 
6B52C2B2?2B29B232D?H2D6B2CE86=@32?82A2293E?H::DE 
82B ?52 6292:?H2 A6B92D:2? #/$#3 
 
#/$#3 
 6?E?;E2? CE36B 3E?H: 36BEA2 86D2B2? 63B2? 
32C 5BE 6D2B2? C6=2AED H2?8 6BEA22? 56?HED 36B5:6?C: 5E2 
5:A2?DE=2?C642B236BE=2?8E=2?8@=6932D2CC6=2AEDC69:?882C6=2AED22? 
36B86D2B C642B2 A6B:@5: #6D:2 C6=2AED 36B86B2 6=E2B 22? D6B;25: 
A62A2D2? E52B2 5: 56A2??H2 (62A2D2? D6BC63ED 6?H63232? 
D62?2? E52B2 36BD2329 H2?8 5:C63ED 526B29 B2A2D2? )2A2D2? 36B86B2 
6?;2E9: C6=2AED 52=2 32D2C 646A2D2? 3E?H: )2A2D2? 52? B6?882?82? 
H2?8 D6B36?DE 52B: A2BD:6=A2BD:6= E52B2 :B:A 56?82? B2A2D2? 52? 
B6?882?82? 86=@32?8 =@?8:DE5:?2= A252 C=:?: 25: 86=@32?8 =@?8:DE 
5:?2= 6BEA22? C:72D 52C2B 86=@32?8 3E?H: 
86=@32?82A2 
Gambar 3.1 
52?E=DB2C@?: 
Gelombang bunyi dari 
lonceng yang bergetar 
merambat melalui media 
udara sampai ke telinga. 
 #$'.	 
6A2D)232DE?H:636B2A2292? 
A252*E9E
L 
#/##*#0 
'+6/ 
'2#5#/$#5 
608+/4 
:B 
:B=2ED 
=E:?:E 
6C:52?2;2 
6=2C 
 6=:E 
 :5B@86? 
#2HE6B2C 
,52B2 

 

 


 



 


 


 


 



 


 
Gambar 3.2 
Getaran dari membran bas 
drum membuat partikel udara 
merapat dan merenggang. 
50 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII 
 A2H2?85:2CE556?82?86252?82E?8 
 A22986=@32?8H2?85:A2?42B2?A62?42BB25:@ 
D6B2CE86=@32?8=@?8:DE5:?2= 
rapatan 
renggangan 
x 
tekanan 
udara 
Sumber: Physics, 1995
Ingatlah 
Gelombang longitudinal adalah 
gelombang yang arah getarnya 
searah dengan arah rambatannya 
Gelombang Bunyi 51 
E?H: 52A2D D6B56?82B ;:2 86D2B2? 52B: CE36B?H2 52A2D 6B232D 
9:?882 6 D6=:?82 %65:2 B232D2??H2 52A2D 36BEA2 I2D A252D I2D 42:B 
52? I2D 82C 25: 5:A6B=E2? 65:E E?DE 6?;2=2B2? 3E?H: %2C:9 
:?82D29?52A6B:CD:G2D6?D2?83E?H:H2?8 52A2D6B232D6=2=E:C6ED2C 
36?2?8 32C29 H2?8 65E2 E;E?8?H2 D6B9E3E?8 2=6?8 CECE 56?82? 32?DE2? 
CE2B2D62??52296?EBED?5252A2D293E?H:6B232D5:52=2 
F2E ,?DE 6?86D29E: ;2G232??H2 =2E2?=29 2D:F:D2C 36B:ED 
Aktivitas Fisika 3.1 
Kata Kunci 
• gelombang bunyi 
• gelombang longitudinal 
• gelombang infrasonik 
• gelombang audiosonik 
• nada 
• desah 
• pelayangan bunyi 
• ruang vakum 
A2 H2?8 52A2D ?52 C:AE=2? 52B: 2D:F:D2C D6BC63ED %6?82A2 
6D:2 E52B2 5: 52=2 D23E?8 5::C2A =226=222? 3E?H: ;2 G66B 
D6BC63ED D:52 D6B56?82B  2= D6BC63ED 63ED:2? 329G2 86=@32?8 
3E?H: 66B=E2? 65:E E?DE 6B232D 
 A229H2?85:2CE556?82?CE36B3E?H:
*63ED2?C:72DC:72DH2?85::=::86=@32?83E?H: 

 A2293E?H:52A2D6B232D5:BE2?892A2E52B2 
%6?82A2 
 6B52C2B2? 2B29 86D2B?H2 D6B2CE 86=@32?8 
2A2293E?H::DE 
 A229A6B36522?2?D2B2?25252?56C29 
Tes Kompetensi Subbab A 
'3,#-#0.#*#.#/$6-6.#5+*#0 
B. Cepat Rambat Bunyi 
6A2D B232D 3E?H: D:52 36B82?DE?8 A252 D62?2? E52B2 25: ;:2 
D6B;25:A6BE3292?D62?2?E52B246A2DB232D3E?H:D:5236BE3296A2D 
B232D3E?H:36B82?DE?8A252CE9E*62:?D:?88:CE9EE52B2C62:? 
36C2B46A2DA6B232D2?3E?H::526B29A68E?E?82?46A2DB232D3E?H: 
=63:9 =232D 52B:A252 46A2D B232D 3E?H: 5: 2G2C2? A2?D2: : E52B2 
46A2DB232D3E?H:36B82?DE?8A252;6?:CA2BD:6=H2?8636?DEE52B2 
D6BC63ED (6BC222??H2 52A2D 5:DE=:C2? C63282: 36B:ED 
$ 
 
 

 

N 
Tugas Anda 3.1 
Apakah bunyi termasuk gelombang 
elektromagnetik? Sebutkan alasan-alasan 
yang mendasari jawaban Anda 
tersebut. 
Bunyi dalam Ruang Vakum 
Tujuan Percobaan 
Menyelidiki apakah bunyi dapat merambat melalui 
ruang hampa. 
Alat-Alat Percobaan 
1. Jam weker 
2. Tabung hampa udara (vakum) 
Langkah-Langkah Percobaan 
1. Bunyikan jam weker tanpa ditutup oleh tabung 
vakum. 
2. Tutup jam weker dengan tabung vakum. Amati 
yang terdengar dari jam weker tersebut. 
3. Gunakan sebuah pengisap untuk mengisap udara 
dalam tabung vakum secara perlahan-lahan. 
4. Amati perubahan intensitas bunyi jam weker tersebut.
#6D6B2?82? 
  @?CD2?D2 $2A=246 
 D6D2A2?EE82C
	@=# 
  CE9E ED=2 82C 6=F:? 

  2CC2 @=6E= 82C 8B2	@= 
6A2DB232D3E?H:52=2I2DA252D5:D6?DE2?@=69@5E=EC.@E?852? 
2CC2 ;6?:C I2D D6BC63ED (6BC222??H2 52A2D 5:DE=:C2? C63282: 36B:ED 
Contoh 3.1 
$ 
2?5:?82?646A2D2?3E?H:52=22=E:?:E52?2:B;:2@5E=EC.@E?8E?DE 
2=E:?:E
Q
@5E=ECE=2:B
Q
52?646A2D2? 
2:B


8	
 
#7#$ 
:6D29E: 

Q
8
Q
8	
 
$  

 
 $
8	 
Ingatlah 
Pembahasan Soal 
vt 	 v = 
RT 
RT 
M 
Contoh 3.2 
52 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII
8
C 	4 
#646A2D2?3E?H:5:2:BD6B?H2D2=63:964:=52B:A252646A2D2?3E?H:52=2 
2=E:?:E 2= D6BC63ED 5:C63232? 42:B2? =63:9 @AB6C:36= =63:9 E529 
36BE32936?DE5:32?5:?82?56?82?I2DA252D@5E=ECE=42:B2?=63:9 
64:=5:32?5:?82?56?82?@5E=EC.@E?8E?DEI2DA252D 
Cepat rambat bunyi di udara 
bergantung pada suhu udara. 
Tugas Anda 3.2 
Bandingkan nilai cepat rambat bunyi 
di udara yang Anda dapatkan dari 
percobaan dan dari buku referensi. 
Jika ada perbedaan, berikan analisis 
Anda mengenai hal tersebut. 
Iskandar mendengarkan kembali 
suaranya sebagai gema dari sebuah 
tebing setelah waktu 4 detik. Jika 
 adalah perbandingan panas jenis 
udara pada tekanan dan suhu 
konstan, serta Iskandar mengetahui 
bahwa suhu saat itu T kelvin dan 
massa molekul relatif udara M, 
Iskandar dapat menentukan jarak 
tebing menurut persamaan .... 
a. 
 RT 
M 
d. 6 
RT 
M 
 
b. 2 
RT 
M 
 
e. 8  RT 
M 
c. 4 
RT 
M 
 
UMPTN 1996 
Pembahasan: 
d = 
2 
RT 
M 
 
d = 
 
 
2 
t 
M = 
 
 4 
2 
6A2DB232D86=@32?83E?H:5:E52B2A252CE9E
L252=29

	C:2CE9E 
E52B2?2:6?;25:
LD6?DE2?46A2DB232D86=@32?83E?H:D6BC63ED 
#7#$ 
#6D:2 CE9E E52B2 ?2: 646A2D2? 3E?H: 22? C62:? 36BD2329  2= D6BC63ED 
5:C63232?86B22?86B22?@=6E=E52B2H2?86B232D2?3E?H:36BD232946A2D 
:6D29E:
#
# 
$ 

	C 

 
 
N
#6D6B2?82? 

  @5E=EC .@E?8 I2D A252D
2CC2 ;6?:C I2D A252D 8	
 
:52=2I2D42:B46A2DB232D3E?H:5:D6?DE2?@=69@5E=ECE= 
52? 6B2A2D2? 2CC2 ;6?:C 42:B2? D6BC63ED (6BC222??H2 52A2D 
5:DE=:C2? C63282: 36B:ED 
$ 
	 
 
N
 
#6D6B2?82? 
	  @5E=EC E=
2CC2 ;6?:C I2D 42:B 8	
 
= 2 
RT 
M 
 
Jawaban: b
Kata Kunci 
• cepat rambat bunyi 
• konstanta Laplace 
• modulus Young 
• modulus Bulk 
2 
3 
Gelombang Bunyi 53 
$
$   

 
 
   

 
 
$

More Related Content

Viewers also liked

Noi e la nostra terra, uno sguardo sul clima e sulla risorsa acqua del territ...
Noi e la nostra terra, uno sguardo sul clima e sulla risorsa acqua del territ...Noi e la nostra terra, uno sguardo sul clima e sulla risorsa acqua del territ...
Noi e la nostra terra, uno sguardo sul clima e sulla risorsa acqua del territ...Consorzio LaMMA - Corso UdC
 
神明的管區:台灣民間信仰的空間(中山大學)
神明的管區:台灣民間信仰的空間(中山大學)神明的管區:台灣民間信仰的空間(中山大學)
神明的管區:台灣民間信仰的空間(中山大學)Eve Guo
 
от идеи к бизнес модели за 40 минут
от идеи к бизнес модели за 40 минутот идеи к бизнес модели за 40 минут
от идеи к бизнес модели за 40 минутZegoal OU
 
неделя профилактики алкоголизма для обучающихся 8 11 классов
неделя профилактики алкоголизма для обучающихся 8 11 классовнеделя профилактики алкоголизма для обучающихся 8 11 классов
неделя профилактики алкоголизма для обучающихся 8 11 классовЛилит Петросян
 
Northern Territory Alcohol and Other Drugs And Mental Health Services Directory
Northern Territory Alcohol and Other Drugs And Mental Health Services DirectoryNorthern Territory Alcohol and Other Drugs And Mental Health Services Directory
Northern Territory Alcohol and Other Drugs And Mental Health Services Directoryntcoss
 
2014 ieee matlab projects titles globalsoft technologies
2014 ieee matlab projects titles globalsoft technologies2014 ieee matlab projects titles globalsoft technologies
2014 ieee matlab projects titles globalsoft technologiesIEEEMATLABPROJECTS
 
BDO-ACEDS 10-29-14 Webcast
BDO-ACEDS 10-29-14 WebcastBDO-ACEDS 10-29-14 Webcast
BDO-ACEDS 10-29-14 WebcastLogikcull.com
 
FarmingFarming systems
FarmingFarming systemsFarmingFarming systems
FarmingFarming systemsSaed Manasrah
 

Viewers also liked (15)

Noi e la nostra terra, uno sguardo sul clima e sulla risorsa acqua del territ...
Noi e la nostra terra, uno sguardo sul clima e sulla risorsa acqua del territ...Noi e la nostra terra, uno sguardo sul clima e sulla risorsa acqua del territ...
Noi e la nostra terra, uno sguardo sul clima e sulla risorsa acqua del territ...
 
Gamerra - Pisa UdC241-249
Gamerra - Pisa UdC241-249Gamerra - Pisa UdC241-249
Gamerra - Pisa UdC241-249
 
Firenze ISIS Leonardo da Vinci
Firenze ISIS Leonardo da VinciFirenze ISIS Leonardo da Vinci
Firenze ISIS Leonardo da Vinci
 
神明的管區:台灣民間信仰的空間(中山大學)
神明的管區:台灣民間信仰的空間(中山大學)神明的管區:台灣民間信仰的空間(中山大學)
神明的管區:台灣民間信仰的空間(中山大學)
 
от идеи к бизнес модели за 40 минут
от идеи к бизнес модели за 40 минутот идеи к бизнес модели за 40 минут
от идеи к бизнес модели за 40 минут
 
неделя профилактики алкоголизма для обучающихся 8 11 классов
неделя профилактики алкоголизма для обучающихся 8 11 классовнеделя профилактики алкоголизма для обучающихся 8 11 классов
неделя профилактики алкоголизма для обучающихся 8 11 классов
 
My vacation (1)
My vacation  (1)My vacation  (1)
My vacation (1)
 
Meteo-climatizziamoci
Meteo-climatizziamociMeteo-climatizziamoci
Meteo-climatizziamoci
 
Pontedera primaria il romito vb
Pontedera  primaria il romito vbPontedera  primaria il romito vb
Pontedera primaria il romito vb
 
Northern Territory Alcohol and Other Drugs And Mental Health Services Directory
Northern Territory Alcohol and Other Drugs And Mental Health Services DirectoryNorthern Territory Alcohol and Other Drugs And Mental Health Services Directory
Northern Territory Alcohol and Other Drugs And Mental Health Services Directory
 
2014 ieee matlab projects titles globalsoft technologies
2014 ieee matlab projects titles globalsoft technologies2014 ieee matlab projects titles globalsoft technologies
2014 ieee matlab projects titles globalsoft technologies
 
BDO-ACEDS 10-29-14 Webcast
BDO-ACEDS 10-29-14 WebcastBDO-ACEDS 10-29-14 Webcast
BDO-ACEDS 10-29-14 Webcast
 
FarmingFarming systems
FarmingFarming systemsFarmingFarming systems
FarmingFarming systems
 
Bab 1
Bab 1Bab 1
Bab 1
 
Pistoia ICS Frank Carradori6
Pistoia ICS Frank Carradori6Pistoia ICS Frank Carradori6
Pistoia ICS Frank Carradori6
 

More from Fikri Pandoez (20)

Modul html
Modul htmlModul html
Modul html
 
Frontpage
FrontpageFrontpage
Frontpage
 
Sistem bilangan
Sistem bilanganSistem bilangan
Sistem bilangan
 
Pengenalan komputer
Pengenalan komputerPengenalan komputer
Pengenalan komputer
 
Video editing@
Video editing@Video editing@
Video editing@
 
Frontpage
FrontpageFrontpage
Frontpage
 
Cara membuat frame html
Cara membuat frame htmlCara membuat frame html
Cara membuat frame html
 
Modul html
Modul htmlModul html
Modul html
 
Sistem bilangan
Sistem bilanganSistem bilangan
Sistem bilangan
 
Sistem bilangan
Sistem bilanganSistem bilangan
Sistem bilangan
 
Sistem bilangan
Sistem bilanganSistem bilangan
Sistem bilangan
 
Pengenalan komputer
Pengenalan komputerPengenalan komputer
Pengenalan komputer
 
Bab 10 kls xii
Bab 10 kls xiiBab 10 kls xii
Bab 10 kls xii
 
Bab 9 kls xii
Bab 9 kls xiiBab 9 kls xii
Bab 9 kls xii
 
Bab 8 kls xii
Bab 8 kls xiiBab 8 kls xii
Bab 8 kls xii
 
Bab 7 kls xii
Bab 7 kls xiiBab 7 kls xii
Bab 7 kls xii
 
Bab 7 kls xi
Bab 7 kls xiBab 7 kls xi
Bab 7 kls xi
 
Bab 6 kls xii
Bab 6 kls xiiBab 6 kls xii
Bab 6 kls xii
 
Bab 6 kls xi
Bab 6 kls xiBab 6 kls xi
Bab 6 kls xi
 
Bab 5 kls xii
Bab 5 kls xiiBab 5 kls xii
Bab 5 kls xii
 

Bab 3 kls xii

  • 1. Kelelawar ladam kuda (horseshoe bat) dapat memancarkan gelombang bunyi ultrasonik yang berfungsi sebagai pengindra ketika terbang pada malam hari. Gelombang Bunyi 49 Gelombang Bunyi Hasil yang harus Anda capai: menerapkan konsep dan prinsip gejala gelombang dalam menyelesaikan masalah. Setelah mempelajari bab ini, Anda harus mampu: • mendeskripsikan gejala dan ciri-ciri gelombang bunyi; • menerapkan konsep dan prinsip gelombang bunyi dalam teknologi. 2A2D29 ?52 632H2?82? 5E?:2 D2?A2 252?H2 3E?H: E?:2 22? D6B2C2 CE?H: D2?A2 252?H2 3E?H: 6B282 ;6?:C 3E?H: 6?;25:2? 5E?:2:?:=63:9O9:5EAP?5252A2D6?56?82B2?EC:2B6?2252?H2 A6B232D2? 86=@32?8 3E?H: H2?8 C2A2: 6 D6=:?82 ?52 +29E29 ?52 C:72DC:72D 52? =2C:7:2C: 86=@32?8 3E?H: ,=DB2C@?: 6BEA22? C2=29C2DE;6?:C3E?H:H2?852A2D5:A2?42B2?@=696=6=2G2B6=@32?8 3E?H: D6BC63ED 36BA6B2? C63282: OA6?8:?5B2P 6D:2 6=6=2G2B D6B32?8 A252 2=2 92B: *6=2:? E=DB2C@?: D6B52A2D ;6?:C 86=@32?8 3E?H: =2:??H2 ,?DE 6?86D29E: =63:9 =2?;ED D6?D2?8 ;6?:C;6?:C 86=@32?8 3E?H: C:72DC:72D 86=@32?83E?H:52?76?@6?276?@6?2=2:??H2H2?836B2:D2?56?82? 86=@32?8 3E?H: C6BD2 A6?6B2A2??H2 52=2 D6?@=@8: A6=2;2B:=29 2D6B: A252 323 :?: C642B2 32: A. Sifat Dasar Gelombang Bunyi B. Cepat Rambat Bunyi C. Unsur Bunyi dan Pemanfaatan Gelombang Bunyi D. Sifat-Sifat Gelombang Bunyi E. Dawai dan Pipa Organa sebagai Sumber Bunyi F. Energi Gelombang Bunyi Bab 3 Sumber: Fundamental of Physics, 2001
  • 2. Tes Kompetensi Awal '$'.6//'/2'.#,#3+-104'2'.1/$#0)608+-'3,#-#0.#*41#.41#.$'3+-65#.#/$6-6.#5+*#0 6B52C2B2? CE36B?H2 3E?H: D6B2CE ;6?:C
  • 3. A22986=@32?83E?H:52A2D6?82=2:A@=2B:C2C: A2H2?85:2CE556?82?2E5:@C@?::?7B2C@?: A. Sifat Dasar Gelombang Bunyi A229 ?52 6?86D29E: AB@C6C D6B;25:?H2 3E?H: (252 52C2B?H2 C6CE2DE H2?8 36B86D2B 252=29 CE36B 3E?H: E?H: C66@B ?H2E D6B56?82B 2B6?2 6A22? 3E=E3E=E 65E2 C2H2A?H2 H2?8 6:=:: 7B6E6?C: C6:D2B I E?H: C66@B ;2?8B: D6B56?82B 2:32D 252?H2 86D2B2? 65E2 C2H2A?H2 H2?8 36B86C62? C642B2 D6BEC6?6BEC 6=@32?8 :?7B2C@?: 5:A2?42B2? @=69 C66@B A2EC 56?82? 7B6E6?C: C2?82D B6?529 5: 32G29
  • 4. I D6D2A: 2AE 5:D2?82A @=69 A2EC H2?8 =2:? G2=2EAE? ;2?82E2??H2 B2DEC2? :=@6D6B 6B3652 56?82? CE36BCE36B 3E?H: D6BC63ED 3E?H: A252 2=2D2=2D EC: H2?8 52A2D :D2 56?82B D6B2CE 86=@32?8 2E5:@C@?: E?H: H2?8 6=E2B 52B: 2=2D EC: 36BC:72D D6B2DEB C69:?882 5:?222? 56?82? ?252 52AE? 3E?H: H2?8 D:52 D6B2DEB 5:?222? 56C29 (6B92D:2? #/$#3 (252 8232B D6BC63ED D6B=:92D 86D2B2? =@?46?8 6?892C:=2? 86=@32?8 3E?H: H2?8 6B232D 6=2=E: 65:2 E52B2 6?E;E D6=:?82 H2?8 36BEA2 86=@32?8 =@?8:DE5:?2= (25252C2B?H286=@32?83E?H:52A2D6B232D5:65:E2A2AE? (6B92D:2? #$'. 62AE2? 65:E E?DE 6?886D2B2? A2BD:6= 36B36523652 3292? 252 65:E H2?8 52A2D 6B652 3E?H: :C2=?H2 2:B 6=@32?8 3E?H: 52A2D 6?E?;E2? C:72DC:72D EE 86=@32?8 C6A6BD: 52A2D 6?82=2: :?D6B76B6?C: 5:7B2C: B67B2C: 52? B6C@?2?C: ?52;E8222?6A6=2;2B:A6B:CD:G2CEA6BA@C:C:C6A6BD:CEA6BA@C:C:5E2 86=@32?8 3E?H: H2?8 64:= A6B36522? 7B6E6?C:?H2 C69:?882 6?8 92C:=2?3E?H:E2D=629C642B2A6B:@5:H2?85:C63EDA6=2H2?82?3E?H: 6B52C2B2?2B29B232D?H2D6B2CE86=@32?82A2293E?H::DE 82B ?52 6292:?H2 A6B92D:2? #/$#3 #/$#3 6?E?;E2? CE36B 3E?H: 36BEA2 86D2B2? 63B2? 32C 5BE 6D2B2? C6=2AED H2?8 6BEA22? 56?HED 36B5:6?C: 5E2 5:A2?DE=2?C642B236BE=2?8E=2?8@=6932D2CC6=2AEDC69:?882C6=2AED22? 36B86D2B C642B2 A6B:@5: #6D:2 C6=2AED 36B86B2 6=E2B 22? D6B;25: A62A2D2? E52B2 5: 56A2??H2 (62A2D2? D6BC63ED 6?H63232? D62?2? E52B2 36BD2329 H2?8 5:C63ED 526B29 B2A2D2? )2A2D2? 36B86B2 6?;2E9: C6=2AED 52=2 32D2C 646A2D2? 3E?H: )2A2D2? 52? B6?882?82? H2?8 D6B36?DE 52B: A2BD:6=A2BD:6= E52B2 :B:A 56?82? B2A2D2? 52? B6?882?82? 86=@32?8 =@?8:DE5:?2= A252 C=:?: 25: 86=@32?8 =@?8:DE 5:?2= 6BEA22? C:72D 52C2B 86=@32?8 3E?H: 86=@32?82A2 Gambar 3.1 52?E=DB2C@?: Gelombang bunyi dari lonceng yang bergetar merambat melalui media udara sampai ke telinga. #$'. 6A2D)232DE?H:636B2A2292? A252*E9E
  • 5. L #/##*#0 '+6/ '2#5#/$#5 608+/4 :B :B=2ED =E:?:E 6C:52?2;2 6=2C 6=:E :5B@86? #2HE6B2C ,52B2 Gambar 3.2 Getaran dari membran bas drum membuat partikel udara merapat dan merenggang. 50 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII A2H2?85:2CE556?82?86252?82E?8 A22986=@32?8H2?85:A2?42B2?A62?42BB25:@ D6B2CE86=@32?8=@?8:DE5:?2= rapatan renggangan x tekanan udara Sumber: Physics, 1995
  • 6. Ingatlah Gelombang longitudinal adalah gelombang yang arah getarnya searah dengan arah rambatannya Gelombang Bunyi 51 E?H: 52A2D D6B56?82B ;:2 86D2B2? 52B: CE36B?H2 52A2D 6B232D 9:?882 6 D6=:?82 %65:2 B232D2??H2 52A2D 36BEA2 I2D A252D I2D 42:B 52? I2D 82C 25: 5:A6B=E2? 65:E E?DE 6?;2=2B2? 3E?H: %2C:9 :?82D29?52A6B:CD:G2D6?D2?83E?H:H2?8 52A2D6B232D6=2=E:C6ED2C 36?2?8 32C29 H2?8 65E2 E;E?8?H2 D6B9E3E?8 2=6?8 CECE 56?82? 32?DE2? CE2B2D62??52296?EBED?5252A2D293E?H:6B232D5:52=2 F2E ,?DE 6?86D29E: ;2G232??H2 =2E2?=29 2D:F:D2C 36B:ED Aktivitas Fisika 3.1 Kata Kunci • gelombang bunyi • gelombang longitudinal • gelombang infrasonik • gelombang audiosonik • nada • desah • pelayangan bunyi • ruang vakum A2 H2?8 52A2D ?52 C:AE=2? 52B: 2D:F:D2C D6BC63ED %6?82A2 6D:2 E52B2 5: 52=2 D23E?8 5::C2A =226=222? 3E?H: ;2 G66B D6BC63ED D:52 D6B56?82B 2= D6BC63ED 63ED:2? 329G2 86=@32?8 3E?H: 66B=E2? 65:E E?DE 6B232D A229H2?85:2CE556?82?CE36B3E?H:
  • 7. *63ED2?C:72DC:72DH2?85::=::86=@32?83E?H: A2293E?H:52A2D6B232D5:BE2?892A2E52B2 %6?82A2 6B52C2B2? 2B29 86D2B?H2 D6B2CE 86=@32?8 2A2293E?H::DE A229A6B36522?2?D2B2?25252?56C29 Tes Kompetensi Subbab A '3,#-#0.#*#.#/$6-6.#5+*#0 B. Cepat Rambat Bunyi 6A2D B232D 3E?H: D:52 36B82?DE?8 A252 D62?2? E52B2 25: ;:2 D6B;25:A6BE3292?D62?2?E52B246A2DB232D3E?H:D:5236BE3296A2D B232D3E?H:36B82?DE?8A252CE9E*62:?D:?88:CE9EE52B2C62:? 36C2B46A2DA6B232D2?3E?H::526B29A68E?E?82?46A2DB232D3E?H: =63:9 =232D 52B:A252 46A2D B232D 3E?H: 5: 2G2C2? A2?D2: : E52B2 46A2DB232D3E?H:36B82?DE?8A252;6?:CA2BD:6=H2?8636?DEE52B2 D6BC63ED (6BC222??H2 52A2D 5:DE=:C2? C63282: 36B:ED $ N Tugas Anda 3.1 Apakah bunyi termasuk gelombang elektromagnetik? Sebutkan alasan-alasan yang mendasari jawaban Anda tersebut. Bunyi dalam Ruang Vakum Tujuan Percobaan Menyelidiki apakah bunyi dapat merambat melalui ruang hampa. Alat-Alat Percobaan 1. Jam weker 2. Tabung hampa udara (vakum) Langkah-Langkah Percobaan 1. Bunyikan jam weker tanpa ditutup oleh tabung vakum. 2. Tutup jam weker dengan tabung vakum. Amati yang terdengar dari jam weker tersebut. 3. Gunakan sebuah pengisap untuk mengisap udara dalam tabung vakum secara perlahan-lahan. 4. Amati perubahan intensitas bunyi jam weker tersebut.
  • 8. #6D6B2?82? @?CD2?D2 $2A=246 D6D2A2?EE82C @=# CE9E ED=2 82C 6=F:? 2CC2 @=6E= 82C 8B2 @= 6A2DB232D3E?H:52=2I2DA252D5:D6?DE2?@=69@5E=EC.@E?852? 2CC2 ;6?:C I2D D6BC63ED (6BC222??H2 52A2D 5:DE=:C2? C63282: 36B:ED Contoh 3.1 $ 2?5:?82?646A2D2?3E?H:52=22=E:?:E52?2:B;:2@5E=EC.@E?8E?DE 2=E:?:E Q
  • 10. Q
  • 12. 8
  • 13. Q
  • 14. 8 $ $
  • 15. 8 Ingatlah Pembahasan Soal vt v = RT RT M Contoh 3.2 52 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII
  • 16.
  • 17. 8
  • 18. C 4 #646A2D2?3E?H:5:2:BD6B?H2D2=63:964:=52B:A252646A2D2?3E?H:52=2 2=E:?:E 2= D6BC63ED 5:C63232? 42:B2? =63:9 @AB6C:36= =63:9 E529 36BE32936?DE5:32?5:?82?56?82?I2DA252D@5E=ECE=42:B2?=63:9 64:=5:32?5:?82?56?82?@5E=EC.@E?8E?DEI2DA252D Cepat rambat bunyi di udara bergantung pada suhu udara. Tugas Anda 3.2 Bandingkan nilai cepat rambat bunyi di udara yang Anda dapatkan dari percobaan dan dari buku referensi. Jika ada perbedaan, berikan analisis Anda mengenai hal tersebut. Iskandar mendengarkan kembali suaranya sebagai gema dari sebuah tebing setelah waktu 4 detik. Jika adalah perbandingan panas jenis udara pada tekanan dan suhu konstan, serta Iskandar mengetahui bahwa suhu saat itu T kelvin dan massa molekul relatif udara M, Iskandar dapat menentukan jarak tebing menurut persamaan .... a. RT M d. 6 RT M b. 2 RT M e. 8 RT M c. 4 RT M UMPTN 1996 Pembahasan: d = 2 RT M d = 2 t M = 4 2 6A2DB232D86=@32?83E?H:5:E52B2A252CE9E
  • 19. L252=29 C:2CE9E E52B2?2:6?;25: LD6?DE2?46A2DB232D86=@32?83E?H:D6BC63ED #7#$ #6D:2 CE9E E52B2 ?2: 646A2D2? 3E?H: 22? C62:? 36BD2329 2= D6BC63ED 5:C63232?86B22?86B22?@=6E=E52B2H2?86B232D2?3E?H:36BD232946A2D :6D29E:
  • 20. #
  • 21. # $ C N
  • 22. #6D6B2?82? @5E=EC .@E?8 I2D A252D
  • 23. 2CC2 ;6?:C I2D A252D 8 :52=2I2D42:B46A2DB232D3E?H:5:D6?DE2?@=69@5E=ECE= 52? 6B2A2D2? 2CC2 ;6?:C 42:B2? D6BC63ED (6BC222??H2 52A2D 5:DE=:C2? C63282: 36B:ED $ N #6D6B2?82? @5E=EC E=
  • 24. 2CC2 ;6?:C I2D 42:B 8 = 2 RT M Jawaban: b
  • 25. Kata Kunci • cepat rambat bunyi • konstanta Laplace • modulus Young • modulus Bulk 2 3 Gelombang Bunyi 53 $
  • 26. $ $
  • 27. $
  • 29. C Tes Kompetensi Subbab B '3,#-#0.#*#.#/$6-6.#5+*#0 +6?DE2?646A2D2?3E?H:52=282C2B3@?5:@C:52 A252 CE9E L ;:2 36B2D@=6E='
  • 30. 52?
  • 32. C +6?DE2?46A2DB232D3E?H:A252CE9E L 6A2DB232D3E?H:52=282C'
  • 33. 252=29 C 6B2A22946A2DB232D?H252=282C'
  • 34. A252CE9EH2?8C22 :DE?846A2DB232D3E?H:A252C632D2?836C: Q
  • 35. 52? 8B2 4 6B2A2 2=: =:A2D29 646A2D2? 3E?H: A252 32;2 5: 32?5:?82?56?82?646A2D2?3E?H:A2522=E:?:E ;:2@5E=EC.@E?8E?DE32;252?2=E:?:E2C:?8 2C:?8
  • 36. Q
  • 37. 52?Q
  • 39. 8B2 4 C. Unsur Bunyi dan Pemanfaatan Gelombang Bunyi ,?CEBE?CEB 3E?H: 2?D2B2 =2:? C63282: 36B:ED 1. Tinggi Nada Bunyi (252A@@3292C2?C636=E?H2?52D6=296?86D29E:329G23E?H: 5:D:3E=2? @=69 CE2DE 36?52 H2?8 36B86D2B *62:? 32?H2 ;E=29 86D2B2? H2?8 5:92C:=2? 52=2 C2DE C6=2?8 G2DE D6BD6?DE 3E?H: H2?8 5:92C:=2? 22? C62:? ?H2B:?8 (2528232B#/$#3C6@B2?82?2D6B=:92DC652?86?6A6=2? 32D2?8 =:5: 5: ;2B:;2B: B@52 C6A652 H2?8 C652?8 36BAED2B :2 B@52 D6BC63ED 5:AED2BC62:?46A2D2A2293E?H:H2?85:92C:=2?22?C62:??H2B:?8 +6B?H2D2 A252 AED2B2? H2?8 =232D 3E?H: H2?8 D6B56?82B 36B?252 B6?529 (252 C22D AED2B2? B@52 C6A652 5:A6B46A2D 3E?H: H2?8 D6B56?82B 36B?252D:?88: 2=D6BC63ED63ED:2?329G2D:?88:?25236B82?DE?8 A252 7B6E6?C: CE36B 3E?H: 2. Kuat Bunyi #E2D 3E?H: H2?8 5:92C:=2? 36B82?DE?8 A252 2A=:DE5@ 86D2B2? (6B92D:2? #/$#3
  • 40. H2?8 6?6B2?82? A6B4@322? A252 C6?2B 8:D2B (6D:=29 C2=29 C2DE C6?2B 8:D2B 56?82? C:A2?82? H2?8 D:52 D6B=2=E 36C2B 6?82B2? 32:32: E2D 3E?H: H2?8 5:92C:=2? =2=E 32?5:?82? 56?82?E2D3E?H:H2?85:92C:=2?@=69C6?2BH2?8C22?2E?56?82? C:A2?82? H2?8 =63:9 36C2B 52B:A252 C6E=2 (6D:2? 2?229 H2?8 6?892C:=2? 3E?H: =63:9 E2D 3. Warna Bunyi -2B?2 3E?H: 6BEA22? 3E?H: 92C H2?8 5:D:3E=2? @=69 CE2DE CE36B 3E?H: E?H: 8:D2B 36B3652 56?82? 3E?H: 3:@=2 :DE 2B6?2 252 G2B?2 3E?H: (6B36522? D6BC63ED D6B;25: 2B6?2 823E?82? ?252 2D2C 52? ?25252C2B52B:CE36B3E?H:36B36523652G2=2EAE?7B6E6?C:?H2C22 Gambar 3.3 Lidi dipegang oleh seorang anak dan ditempelkan pada jeruji roda yang berputar. Gambar 3.4 Percobaan kuat bunyi yang dihasilkan oleh getaran senar gitar dengan (a) simpangan yang kecil dan (b) simpangan yang besar.
  • 41. 4. Batas Pendengaran ?52 D6?DE D6=29 6?86D29E: 329G2 2?EC:2 52? 96G2? 5:=6?82A: 56?82? 2=2D A6?56?82B2? H2?8 C6AEB?2 2E? 62AE2? A6?56?82B2??H2 36B36523652 2D2C 62AE2? A6?56?82B2? 5:EEB 36B52C2B2? 7B6E6?C: 3E?H: %2?EC:2 ?@B2=6:=:: 32D2C A6?56?82B2? 2?D2B2
  • 43. 96BDI 26B29 7B6E6?C: D6BC63ED 5:?222? #! # C652?82? 526B29 7B6E6?C: 5: 32G29
  • 44. 96BDI 5:C63ED ! 52? 526B29 5: 2D2C 7B6E6?C: 56?82B 2D2E 5: 2D2C
  • 45. 96BDI 5:C63ED # ! 636B2A296G2?2AE6?56?82B3E?H:E=DB2C@?:3292?96G2? C6A6BD: 6=6=2G2B H2?8 6:=:: 2=2D A6?8=:92D2? D:52 C632: 2=2D A6?56?82B2??H2 6?88E?22? 3E?H: E=DB2C@?: E?DE 6?86D29E: 36?52 H2?8 252 5: 56A2??H2 5. Pemanfaatan Gelombang Bunyi 6=@32?8 3E?H: 32?H2 5:2?722D2? 52=2 69:5EA2? C692B:92B: :C2=?H2E?DE6?6?DE2?652=22?=2ED6?42B:CE36B:?H252? 6?56D6C: 6BEC22? =@82 ,?DE 6?6?DE2? 652=22? =2ED 2=2D A6?56D6C: H2?8 5:8E?22? 5:C63ED ! !# $ *@?2B 366B;2 56?82? 62?42B2? 86=@32?8 6E5:2? A2?DE=2? 86=@32?8 D6BC63ED 22? 5:D6B:2 @=69 $ 6?82? 6?86D29E: 646A2D2? 86=@32?8H2?85:EEB52?G2DED6AE986=@32?8D6BC63ED#652=22? =2ED 52A2D 5:D6?DE2? 56?82? 6?88E?22? A6BC222? 36B:ED pemancar penerima gelombang ultrasonik Gambar 3.5 Sonar dapat digunakan untuk mendeteksi kedalaman laut. 2 3 Sumber: www.mediajakartaselatan.com 1 54 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII
  • 46. ! $ N 2D@B C6D6?829 5: 56A2? A252 '34#/##0 9
  • 47. 6?H2D22? C6D6?829 G2DE D6AE9 52B: C@?2B 6 D6A2D A62?DE=2? B6E6?C: H2?8 5:8E?22? @=69 C@?2B 36B252 A252 526B29 E=DB2C@?: H2:DE 5: 2D2C
  • 48. 96BDI B6E6?C: D6BC63ED D:52 52A2D 5:56?82B 52? A2?;2?8 86=@32?8 A252 526B29 E=DB2C@?: C2?82D 64:= C69:?882 5:7B2C: H2?8 D6B;25: ;E82 C62:? 64:= 52? 86=@32?8 D:52 22? 6?H632B #64:=?H2 A2?;2?8 86=@32?8 H2?8 5:8E?22? 52A2D ;E82 5:8E?22? E?DE 6?56D6C: 36?5236?52 H2?8 64:= (6?88E?22? 86=@32?8 E=DB2C@?: D6B52A2D ;E82 A252 2=2D # ! ,* =2D D6BC63ED EE?H2 5:8E?22? E?DE 6?82?2=:C:C 692:=2? 2D2E 6?56D6C: @B82?@B82? 52=2 DE3E9 Gambar 3.6 Teknologi 3D USG terbaru sekarang dapat melihat organ-organ tubuh bayi dalam kandungan. Contoh 3.3 *63E292=2DC@?2B5:8E?22?E?DE6?8EEB652=22?=2ED*6=2?8G2DEH2?8 5:42D2D@=69C@?2BE?DE86=@32?8A6B232D2?C2A2:632=:=28:6C@?2B252=29 C6@?:246A2DB232D86=@32?85:52=22:B=2ED252=29 CD6?DE2?=29 652=22?=2EDD6BC63ED #7#$ :6D29E:$ CC !$
  • 49. CQ
  • 50. QC 6D6B 25:=2EDD6BC63ED6:=::652=22? 6D6B Kata Kunci • tinggi nada • kuat bunyi • audiosonik • infrasonik • ultrasonik • resonansi • sonar • ultrasonografi 4 5
  • 51. Gelombang Bunyi 55 Tes Kompetensi Subbab C '3,#-#0.#*#.#/$6-6.#5+*#0 ?52 6?56?82B 92=:=:?D2B
  • 52. C6@? C6D6=29 :=2D D6B=:92D:246A2DB232D3E?H:5:E52B2 C D6?DE2?;2B22C2=:=2DD6BC63ED52B:D6A2D?52
  • 53. *63E29 2=2D C@?2B 5:8E?22? E?DE 6?8EEB 652=22?=2ED*6=2?8G2DEH2?85:42D2D@=69C@?2B E?DE86=@32?86B232DC2A2:632=:6C@?2B 252=29C6@?:2652=22?=2ED
  • 54. D6?DE2? 46A2DB232D3E?H:5:52=22:B=2ED %6?82A26=6=2G2BH2?8D6B32?8A2522=292B:D:52 A6B?296?23B236?5236?52H2?82525:562D?H2 :2D:?88:?2525:?2:2?3282:2?229A6BE3292? H2?8D6B;25:A252 2 7B6E6?C: 3 A2?;2?886=@32?8 4 46A2DB232D86=@32?8 5 2A=:DE5@86=@32?8 :2E2D3E?H:5:?2:2?3282:2?229A6BE3292? H2?8D6B;25:A252 2 7B6E6?C: 3 A2?;2?886=@32?8 4 46A2DB232D86=@32?8 5 2A=:DE5@86=@32?8 D. Sifat-Sifat Gelombang Bunyi ?52 D6=29 6A6=2;2B: C:72DC:72D EE D6?D2?8 86=@32?8 H2:DE A63:2C2? B67B2C: A62?DE=2? B67=6C: A6=6?DEB2? 5:7B2C: :?D6B76B6?C:52?A@=2B:C2C:E?H:6BEA22?C2=29C2DE36?DE86=@32?8 '=69 2B6?2 :DE 86=@32?8 3E?H: ;E82 6?82=2: A6B:CD:G2A6B:CD:G2 D6BC63ED 1. Pemantulan Gelombang Bunyi %6?82A2 C22D?52 36BD6B:2 5: C6:D2B D63:?8 C6=2=E 252 3E?H: H2?8 6?:BE2? CE2B2 ?52 D6BC63ED %6?82A2 CE2B2 ?52 D6B56?82B =63:9 6B2C 6D:2 36B252 5: 52=2 865E?8 #65E2 A6B:CD:G2 D6BC63ED 6?E?;E2?329G23E?H:52A2D5:A2?DE=2?,?DE6292:D6?D2?8 A62?DE=2? 3E?H: =2E2?=29 2D:F:D2C 36B:ED Tugas Anda 3.3 Gelombang bunyi merupakan gelombang longitudinal sehingga tidak dapat mengalami dispersi dan polarisasi. Diskusikanlah bersama teman Anda, mengapa hal tersebut bisa terjadi? Berikanlah penjelasan ilmiah mengenai hal tersebut. Aktivitas Fisika 3.2 Pemantulan Bunyi Tujuan percobaan Membuktikan peristiwa pemantulan bunyi. Alat-Alat Percobaan 1. Weker 4. Dua buah pipa berdiameter 1 inci 2. Papan pemantul 5. Busur derajat 3. Meja 6. Kertas karton putih Langkah-Langkah Percobaan 1. Susunlah alat seperti tampak pada gambar. 2. Letakkan jam weker di salah satu ujung pipa paralon. 3. Atur pipa paralon yang lain agar Anda dapat mendengar bunyi jam weker yang paling jelas. 4. Gambarlah susunan pipa tersebut pada kertas karton putih yang Anda letakkan di bawahnya. Ukurlah besar sudut datang dan sudut pantulnya. 5. Ulangi langkah percobaan ke-3 dan ke-4 dengan sudut yang berbeda.
  • 55. Gambar 3.7 i r Proses pemantulan bunyi. 2 3 Gambar 3.8 (a) Pada siang hari, arah rambat bunyi melengkung ke atas. (b) Pada malam hari, arah rambat bunyi melengkung ke bawah. $E:C2? 82B:C H2?8 ?52 3E2D D6?D2?8 CE5ED 52D2?8 CE5ED A2?DE= 52? 82B:C ?@B2= A252 A62?DE=2? 3E?H: 22? C22 56?82? #/$#3 (252 8232B D6BC63ED D6B=:92D 329G2 CE5ED 52D2?8 CE5ED A2?DE= 52? 82B:C ?@B2= D6B=6D2 A252 C2DE 3:52?8 52D2B 52? %6?82A2 3E?H: 52=2 BE2?82? D6BDEDEA D6B56?82B =63:9 6B2C $6D2 5:?5:?8 BE2?82? H2?8 D6B=2=E 562D 6?H63232? 3E?H: A2?DE= D:52 4EEA G2DE E?DE 6B232D C69:?882 3E?H: 52D2?8 52? 3E?H: A2?DE= D6B56?82B C642B2 36BC222? 2= D6BC63ED 63ED:2? 329G2 3E?H: A2?DE= 52A2D 6A6BE2D3E?H:2C=:?H2!DE=29C6323?H2CE2B2EC:22?D6B56?82B=63:9 6B2C5:52=2BE2?82?52B:A2525:=2A2?82?D6B3E26B365256?82?862 H2?8 D6B;25: ;:2 ?52 36BD6B:2 5: 526B29 36BD63:?8 2B2 D63:?8 52? CE36B 3E?H: H2?8 4EEA ;2E9 6?H63232? 3E?H: A2?DE= 66B=E2? G2DEH2?84EEA=22E?DE6B232DC2A2:A6?56?82B2?:32D?H2 3E?H: A2?DE= 22? D6B56?82B C6D6=29 3E?H: 2C=: 636B2A2 A6B:CD:G2 D6BC63ED 6BEA22? A6?82=22? H2?8 C6B:?8 ?52 D6E2? Ingatlah 56 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII 2. Pembiasan Gelombang Bunyi ?52 D6=29 6?86D29E: 86=@32?8 3E?H: 6B232D 6 C6E2 2B29 52? 86=@32?8 3E?H: D:52 52A2D D6BA@=2B:C2C: %6?82A2 A252 2=2 92B: CE2B2 25I2? 2D2E CE2B2 D6B:22? H2?8 4EEA ;2E9 D6B56?82B =63:9 ;6=2C 52B:A252 C:2?8 92B: (252 C:2?8 92B: CE9E E52B2 5: A6BE22? =63:9 D:?88: 52B:A252 5: 2D2C?H2 2= D6BC63ED 6?H63232? =2A:C2? E52B2 A252 328:2? 2D2C=63:9B2A2D52B:A2525:32G29?H2*632=:?H2A252 2=2 92B: =2A:C2? E52B2 5: A6BE22? =63:9 B2A2D 52B:A252 5: 2D2C?H2 :32D?H2 A252 C:2?8 92B: ;:2 CE36B 3E?H: 52D2?8 C642B2 9@B:I@?D2= D6B9252A A6?56?82B52A2D5:A2CD:2?2B29B232D3E?H:22?6=6?8E?862D2C C652?82? A252 2=2 92B: 2B29 B232D 3E?H: 22? 6=6?8E?8 6 32G29 (6B92D:2? #/$#3 A2 H2?8 22? D6B;25: ;:2 3E?H: 52D2?8?H2 6B232D F6BD:2= 6 32G29 (252 2=2 92B: 2B29 B232D 3E?H: 5:3:2C2? 6?562D: 82B:C ?@B2=*632=:?H2A252C:2?892B:2B29B232D3E?H:5:3:2C2?6?;2E9: 82B:C ?@B2= *6CE2: 56?82? 9EE A63:2C2? 86=@32?8 329G2 86=@32?8 52D2?8 52B: 65:E EB2?8 B2A2D 6 65:E =63:9 B2A2D 22? 5:3:2C2? 6?562D: 82B:C ?@B2= 2D2E C632=:?H2 3. Difraksi Gelombang Bunyi A229 86=@32?8 3E?H: 52A2D 6?82=2: 5:7B2C: 2D2E A6=6?DEB2? (6B:CD:G2 A6=6?DEB2? 3E?H: 52A2D 5:22D: 6D:2 ?52 6?56?82B 56BE 3E?H:@3:=6=:?D2C:526B29A6B3E:D2?H2?836B6=@CE2B2A6B422A2? D62?D62? ?52 5: BE2?82? H2?8 36B3652 2D2E 242 A632D2C =@6D A632H2B2? 5: C63E29 32? H2?8 C6?82;2 5:3E2D 56?82? 3636B2A2 =E32?8 64:=282B86=@32?83E?H:D:5262?DE=G2=2EAE?2B29B232D3E?H: D:52 36BEA2 82B:C =EBEC +:82 A6B:CD:G2 D6BC63ED 6BEA22? 4@?D@9 A6?6B2A2? 5:7B2C: 3E?H: 25: 2A229 H2?8 5:2CE5 56?82? 5:7B2C: :DE :7B2C: 252=29 A6B:CD:G2 A6=6?DEB2? 86=@32?8 6D:2 6=6G2D: 46=29 H2?8 EEB2? 46=29?H2 C6@B56 56?82? A2?;2?8 86=@32?8?H2 A N C Pelayangan bunyi terjadi karena adanya interferensi dua gelombang yang frekuensinya berbeda sedikit.
  • 56. Gelombang Bunyi 57 $2=E 6?82A2 86=@32?8 3E?H: E529 6?82=2: 5:7B2C: 6=@32?8 3E?H: 5: E52B2 6:=:: A2?;2?8 86=@32?8 C6:D2B 3636B2A2 C6?D:6D6B C2A2: 3636B2A2 6D6B 2?5:?82? 56?82? 4292H2 H2?8 6:=::A2?;2?886=@32?836B:C2B !DE=29C6323?H286=@32?8 3E?H: =63:9 E529 E?DE D6B5:7B2C: 4. Interferensi Gelombang Bunyi #6D:2 ?52 36B5:B: 5: 56A2? 5E2 #! A6?86B2C CE2B2 C63282: CE36B3E?H:6E5:2?36B;2=2?=EBECC6;2;2B56?82?82B:CA6?89E3E?865E2 #! D6BC63ED+2=22C6D6=29:DE?5222?6?56?82B3E?H:=629 52?C6C22D6E5:2?D6B56?82B3E?H:E2DE?H:E2DD6B;25:6D:2CEA6BA@C:C: 52B: 5E2 86=@32?8 3E?H: 6?892C:=2? :?D6B76B6?C: 56CDBED:7 !?D6B76B6?C: D6BC63ED D6B;25: ;:2 3652 =:?D2C2??H2 6BEA22? 6=:A2D2? 3:=2?82? 3E=2D 52B: C6D6?829A2?;2?886=@32?83E?H:C642B22D62D:C5:DE=:C2?C63282:36B:ED !
  • 58. 52?
  • 59. 36BDEBEDDEBEDE?DE3E?H:E2DA6BD223E?H: E2D 65E2 52? 3E?H: E2D 6D:82 5. Pelayangan Bunyi !?D6B76B6?C: H2?8 5:D:3E=2? 52B: 5E2 86=@32?8 3E?H: 52A2D 6?H63232?A6B:CD:G2A6=2H2?82?3E?H:H2:DEA6?8E2D2?52?A6=6292? 3E?H: 2=D6BC63EDD6B;25:2:32DCEA6BA@C:C:5E286=@32?8H2?86:=:: 7B6E6?C: H2?8 C65::D 36B3652 52? 6B232D 52=2 2B29 H2?8 C22 25: C2DE A6=2H2?82? 5:567:?:C:2? C63282: 5E2 3E?H: 6B2C 2D2E 5E2 3E?H: =629 H2?8 D6B;25: C642B2 36BEBED2? =2H2?82? E2D N =629 N E2D 2D2E =629 N E2D N =629 :2 65E2 86=@32?8 3E?H: D6BC63ED 6B232D 36BC222? 22? 6?892C:=2? 3E?H: A2=:?8 E2D C22D 72C6 65E2?H2 C22 :2 65E2 86D2B2? 36B=2G2?2? 72C6 22? 5:92C:=2? 3E?H: A2=:?8 =629 %:C2=2? 5E2 CE36B 3E?H: 6:=:: 7B6E6?C: 52?
  • 60. C65::D 36B3652 C:A2?82? C6D:2A 86=@32?8 A252 A@C:C: D6BD6?DE 252=29 C:?
  • 61. 52?
  • 62. C:?
  • 64.
  • 65. C:?
  • 66. C:?
  • 67. C:?
  • 68. C:?
  • 69. 56?82? 6?88E?22? 2DEB2? C:?EC 22? 5:A6B@=69
  • 70. 4@C
  • 71. C:?
  • 72.
  • 73.
  • 74.
  • 75. 4@C
  • 76.
  • 77. C:?
  • 78.
  • 79.
  • 80. :2
  • 81. 52?
  • 82. 22 f 52?
  • 83.
  • 84.
  • 85.
  • 86.
  • 87. (6BC222? CEA6BA@C:C: 52A2D 5:DE=:C2? 6?;25:
  • 88. 4@C
  • 89. C:?
  • 90. AC:?
  • 91. N Kata Kunci • dispersi • refraksi • refleksi • difraksi • interferensi • polarisasi • superposisi sin A + sin B = 2 cos 1 2 (A–B) sin 1 2 (A+B) Ingatlah
  • 92. 6B52C2B2? '34#/##0 9 :?D6?C:D2C 3E?H: 22? 2C:2= ;:2
  • 93. '=69 2B6?2 :DE =2H2?82? 3E?H: D6B;25: ;:2
  • 94. 4@C
  • 95. 36B?:=2: 52? N C69:?882 7B6E6?C: =2H2?82??H2 252=29 #6D6B2?82? 7B6E6?C: A6=2H2?82? I
  • 97. I 7B6E6?C: 86=@32?8 I Contoh 3.4
  • 98. 4@C
  • 99. N
  • 100. f f f p ( ) 1 2 N E2ED2CC6?2BH2?8:56?D:636B:2??25252C2B56?82?7B6E6?C:
  • 102. I
  • 104.
  • 105. Pembahasan Soal f F F f F F Tes Kompetensi Subbab D '3,#-#0.#*#.#/$6-6.#5+*#0 6=2C2?A6?86BD:2?5:7B2C:86=@32?83E?H:
  • 106. :2 252 D:82 CE36B 3E?H: H2?8 :56?D: 5:=6D22? 2C:?82C:?8 36B;2B2 56?82? H2?8 =2:??H2 2A2?29D6B;25::?D6B76B6?C:2C:E52B:6D:82 CE36B3E?H:D6BC63ED
  • 107. E. Dawai dan Pipa Organa sebagai Sumber Bunyi 1. Frekuensi Gelombang pada Dawai ?52D6=296A6=2;2B:329G236?5236?52H2?836B86D2B6BEA22? CE36B3E?H:D6D2A:D:52C6E23E?H:52A2D5:56?82B@=69D6=:?822?EC:2 2= D6BC63ED 5:C63232? D6=:?82 2?EC:2 ?@B2= 6:=:: 7B6E6?C: 232?8 :?:2= H2:DE 7B6E6?C: D6B6?529 52B: CE36B 3E?H: H2?8 2C:9 52A2D 5:D6B:2 @=69 D6=:?82 58 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII E23E29C6?2BH2?8:56?D:636B:2??25252C2B 56?82? 7B6E6?C: I :2 D682?82? C2=29 C2DE 52G2:5:D232936B2A27B6E6?C:A6=2H2?82?H2?8 D6B;25:
  • 108. Hz
  • 110. N
  • 111. IN I 25:7B6E6?C:A6=2H2?82??H2252=29N I Dua buah dawai baja yang identik memberikan nada dasar dengan frekuensi 400 Hz. Bila tegangan dalam salah satu dawai ditambah 2%, frekuensi pelayangan yang terjadi adalah .... a. 0 Hz d. 6 Hz b. 2 Hz e. 8 Hz c. 4 Hz Tes ITB 1975 Pembahasan: Diketahui: f0 = 400 Hz Tegangan ditambah 2% p’ = F + 2% F = 1,02 F maka 0 1,02 ’ 1,01 sehingga frekuensi layangannya adalah fp = (f2 – f1) = (1,01 f0 – f0) = 0,01 f0 = 0,01 · 400 Hz = 4 Hz Jawaban: c
  • 112. *2=29 C2DE CE36B 3E?H: 252=29 52G2: 8:D2B 252 H2?8 5:92C:=2? 52G2: 8:D2B 52A2D 5:E329E329 56?82? 42B2 6?62? C6?2B A252 D:D: D:D: D6BD6?DE (@=2 86=@32?8 H2?8 52A2D D6B;25: A252 52G2: 8:D2B 5:DE?;E2? A252 #/$#3 56?82? 36BE329E329 *2DE 52G2: 52A2D 636?DE 36B3282: 7B6E6?C: 2D2E A@=2 86D2B2? 1 2 2 2 3 4 5 Gambar 3.9 (a) Nada dasar f0; (b) Nada atas pertama f1; (c) Nada atas kedua f2; (d) Nada atas ketiga f3. Informasi untuk Anda Information for You Gelombang Bunyi 59 (@=2 86D2B2? 52G2: A252 #/$#3 # 6?892C:=2? ?252 52C2B
  • 113. 2D2E
  • 114. 22 56?82? $ $
  • 115. (@=2 86D2B2? 52G2: A252 #/$#3 $ 6?892C:=2? ?252 2D2C A6BD22 56?82? 2D2E 22
  • 116. $ $ (@=286D2B2?52G2:A252#/$#3 %6?892C:=2??2522D2C65E2
  • 117. 2D2E
  • 118. 56?82?
  • 119.
  • 120. $ $ $ 22
  • 121.
  • 122.
  • 123.
  • 125. 2D2E
  • 126. $ $ $ 22
  • 127.
  • 128. (6B32?5:?82? 7B6E6?C: ?252?252 A252 52G2: H2?8 5:92C:=2? 36BEA2 A@=2 86=@32?8 C6A6BD: A252 #/$#3 252=29 C63282: 36B:ED
  • 129. N '=69 2B6?2 46A2D B232D 86=@32?8 A252 52G2: C6CE2: 56?82? 92C:= 2'3%1$##0 '.' H2:DE $ 22 5:A6B@=69 2 7B6E6?C: ?252 52C2B
  • 130.
  • 131. 3 7B6E6?C: ?252 2D2C A6BD22 4 7B6E6?C: ?252 2D2C 65E2
  • 132.
  • 133.
  • 134. 5 7B6E6?C: ?252 2D2C 6
  • 135. N 0 1 2 2 3 2 C6A6BD: D2A2 A252 #/$#3 Echolocation adalah bentuk sensor yang digunakan oleh binatang seperti kelelawar, paus, dan lumba-lumba. Binatang tersebut memancarkan gelombang suara (gelombang longitudinal), kemudian dipantulkan oleh objek. Gelombang pantul kemudian dideteksi oleh binatang tersebut. Gelombang echolocation yang dipancarkan oleh kelelawar memiliki frekuensi sekitar 175.000 Hz. Echolocation is a form of sensory perception used by animals such as bats, toothed whales, and porpoises. The animal emits a pulse of sound (a longitudinal wave) which is reflected from objects. The reflected pulse is detected by the animal. Echolocation wave emitted by bats have frequencies of about 175.000 Hz.
  • 136. (6BC222? 7B6E6?C: ?252?252 D6BC63ED 2=: A6BD22 5:E?82A2? @=69 '34'00' C69:?882 '34#/##0 9 D6BC63ED 5:6?2= 56?82? 6-6/ '34'00' Contoh 3.5 2D2E
  • 137.
  • 138. 2D2E
  • 139. 2. Pipa Organa dan Pola Gelombangnya +6=29 ?52 6D29E: 329G2 36?52 H2?8 36B86D2B 52A2D6?892C:=2? 3E?H: +:52 92?H2 36?52 A252D C6A6BD: 52G2: D2=: 2EAE? A6=2D =@82 H2?8 52A2D 36B86D2B 86D2B2? AE? 52A2D D6B;25: A252 82C :C2=?H2 E52B2 6D2B2? @=@ E52B2 A252 C6BE=:?8 22? 6?892C:=2? 3E?H: +:?88: ?252 H2?8 5:A6B@=69 52B: C63E29 C6BE=:?8 52A2D 5:2DEB 7B6E6?C:?H2 : 2?D2B2 A6B2?82D EC: C656B92?2 H2?8 52A2D 6?892C:=2? 86D2B2? @=@ E52B2 C6=2:? C6BE=:?8 252=29 A:A2 @B82?2 +6B52A2D 5E2 242 A:A2 @B82?2 H2:DE A:A2 @B82?2 D6B3E2 52? A:A2 @B82?2 D6BDEDEA a. Pipa Organa Terbuka (:A2@B82?2D6B3E2252=292=2DD:EA36BEA2D23E?8H2?865E2E;E?8 A6?2A2?8?H2 D6B3E2 #65E2 E;E?8 A:A2 @B82?2 D6B3E2 6?;25: A6BED 86=@32?8 A252 @=@ E52B2 (@=2 86=@32?8 H2?8 5:92C:=2? C6A6BD: D2A2 A252 #/$#3 B6E6?C: H2?8 5:92C:=2? @=69 A:A2 @B82?2 D6B3E2 252=29 C63282: 36B:ED 252 52C2B 60 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII
  • 140. 2D2E
  • 142. Gambar 3.10 Seruling merupakan pipa organa terbuka. *6ED2C52G2:H2?865E2E;E?8?H2D6B:2D6:=::A2?;2?8
  • 143. 2CC2;6?:C?H2 8 4 6?892C:=2?7B6E6?C:?25252C2B I 2 :DE?8=2982H2D682?82?52G2: 3 6B2A22936C2B7B6E6?C:52?A2?;2?886=@32?8A252?2522D2CA6BD22 4 +6?DE2?=29 7B6E6?C: 52? A2?;2?8 86=@32?8 A252 52G2: E?DE ?252 2D2C 65E2 #7#$ :6D29E:
  • 144. 8 4 I 2 6?82?6?88E?22?'34#/##09E?DE?25252C2B5:A6B@=69
  • 145.
  • 147. I
  • 150. I
  • 155.
  • 156.
  • 157. nada dasar atau harmonik pertama 1 2 0 nada atas pertama atau harmonik kedua 1 nada atas ketiga atau harmonik ketiga 3 2 Gambar 3.11 Pola gelombang resonansi suatu pipa organa terbuka. Gelombang Bunyi 61
  • 158. 252 2D2C A6BD22 2D2E B6E6?C: H2?8 5:92C:=2? $ $
  • 159. 2D2E
  • 161.
  • 163.
  • 164.
  • 166.
  • 168. $ N (6B32?5:?82? 7B6E6?C: 86=@32?8 H2?8 5::=:: @=@ E52B2 A252 A:A2 @B82?2 D6B3E2 C22 56?82? A6B32?5:?82? 7B6E6?C: 86=@32?8 A252 52G2: (6B32?5:?82? 7B6E6?C: H2?8 5:92C:=2? @=69 C6D:2A A@=2 86=@32?8 E?DE A:A2 @B82?2 D6B3E2 252=29
  • 169. $ $ $
  • 170.
  • 171. N '34#/##0 9 H2?8 6BEA22? A6B32?5:?82? 7B6E6?C: 5:6?2= C63282: 6-6/ '3016..+ 52? 6BEA22? A6B32?5:?82? 3:=2?82? 3:=2?82? 3E=2D Contoh 3.6 *63E29A:A2@B82?2D6B3E2A2?;2?8?H2 4+6?DE2? ?25252C2BH2?85:92C:=2?A:A2D6BC63ED;:246A2DB232D 3E?H:5:E52B2 C #7#$ :6D29E:A2?;2?8A:A2 4 46A2DB232D3E?H:$ C 6?82?6?88E?22?'34#/##097B6E6?C:?25252C2B5:A6B@=69
  • 172. 2D2E
  • 173. 22
  • 174. 1 40cm 2 *H2B2DD6B;25:?H2?25252C2BH2:DE C
  • 175. I $ Contoh 3.7 *63E29A:A2@B82?2D6B3E2H2?8A2?;2?8?H252?7B6E6?C:92B@?:?H2 36BDEBEDDEBED
  • 177. $ $ $ b. Pipa Organa Tertutup (:A2 @B82?2 D6BDEDEA 252=29 2=2D D:EA 36BEA2 D23E?8 H2?8 C2=29 C2DE E;E?8 A6?2A2?8?H2 D6BDEDEA *2=29 C2DE E;E?8 A:A2 @B82?2 D6BDEDEA 6?;25: C:AE= 86=@32?8 A252 @=@ E52B2 52? E;E?8 =2:??H2 H2?8 D6B3E26?;25:A6BED86=@32?8(@=286=@32?8H2?85:92C:=2?D2A2 C6A6BD:#/$#3 B6E6?C:H2?85:92C:=2?@=69A:A2@B82?2D6BDEDEA 252=29 C63282: 36B:ED 252 52C2B $ $ $ harmonik pertama 1 4 harmonik kedua 3 4 0 1 harmonik ketiga 5 4 2 62 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII 2D2E 7B6E6?C: H2?8 5:92C:=2? $ $ 2D2E
  • 178. 252 2D2C A6BD22 7B6E6?C: H2?8 5:92C:=2? $ $ 252 2D2C 65E2
  • 179. 2D2E
  • 181. $ $
  • 182. 252 2D2C 6N ? 2D2E
  • 184. $ N (6B32?5:?82? 7B6E6?C: H2?8 5:92C:=2? @=69 C6D:2A A@=2 86=@32?8 E?DE A:A2 @B82?2 D6BDEDEA 252=29
  • 185. N
  • 186. '34#/##0 9 H2?8 6BEA22? A6B32?5:?82? 7B6E6?C: 5:6?2= C63282: 6-6/ '3016..+ 52? 6BEA22? A6B32?5:?82? 3:=2?82? 3:=2?82? 82?;:= Gambar 3.12 Pola gelombang resonansi pada suatu pipa organa tertutup. #7#$ %:C2=2??
  • 188. NK
  • 189. I
  • 190. I
  • 191. $ C
  • 192. Pembahasan Soal f v v f v v v A A B Gelombang Bunyi 63 Contoh 3.8 *63E29A:A2@B82?2D6BDEDEA6:=::A2?;2?8
  • 195. 4
  • 197. 5:A6B@=69 $ M ?25252C2B C I
  • 199. 1
  • 201. 0
  • 202. 1 I Contoh 3.9 *63E29A:A2@B82?2D6B3E256?82?A2?;2?8 4D6B;25: 3E29C:AE=252 A:A2@B82?2D6BC63ED36B6C@?2?C:56?82?A:A2@B82?2D6BDEDEA
  • 205. (2?;2?8 A:A2 @B82?2 D6B3E2 4 D6B;25: C:AE= 52? A6BED
  • 207.
  • 208. 2D2E 22
  • 209. 4 4 (252A:A2@B82?2D6BDEDEAD6B;25:
  • 211. A6BED C69:?882
  • 212.
  • 213. 2D2E 22
  • 214.
  • 215.
  • 216. $
  • 219.
  • 220.
  • 221.
  • 222.
  • 223. 4 4 $ $ Pipa organa terbuka A dan pipa organa tertutup sebelah B memiliki panjang yang sama. Perbandingan frekuensi nada atas pertama antara pipa organa A dengan pipa organa B adalah .... a. 1 : 1 d. 3 : 2 b. 2 : 1 e. 4 : 3 c. 2 : 3 UMPTN 1995 Pembahasan: Pipa organa terbuka: 1 , , 3 , .... A 2 2 Pada nada atas pertama: A A A x Pipa organa tertutup: 1 , 3 , 5 , .... B 4 4 4 Pada nada atas pertama: 3 4 B 4 3 B 3 4 4 3 B B B Untuk A B , diperoleh 4 3 3 4 B v f f v Jawaban: e 3. Resonansi (6B:CD:G2 :ED 36B86D2B?H2 CE2DE 36?52 2B6?2 252 36?52 =2:? H2?8 36B86D2B5:C63ED !!*H2B2DD6B;25:?H2B6C@?2?C:252=297B6E6?C:86D2B 65E2 36?52 92BEC C22 2D2E 7B6E6?C: 36?52 H2?8 :ED 36B86D2B C22 56?82? 6=:A2D2? 3:=2?82? 3E=2D 52B: 7B6E6?C: 36?52 H2?8 36B86D2B (6B92D:2? 5E2 4@?D@9 A6B:CD:G2 B6C@?2?C: 36B:ED :?: a. Resonansi pada Garputala :2 C63E29 82BAED2=2 5:AEE= 82BAED2=2 D6BC63ED 36B86D2B C6A6BD: A252 #/$#3 B6E6?C: 86=@32?8 3E?H: H2?8 5:92C:=2? 36B82?DE?8 A252 36?DE 36C2B 52? 3292? =@82 82BAED2=2 D6BC63ED #6D:2 5:562D2? A252 82BAED2=2 H2?8 =2:? 52? 6:=:: 7B6E6?C: 3E?H: C22 82BAED2=2 65E2 22? :ED 36B86D2B (6B:CD:G2 :ED 36B86D2B?H2 82BAED2=2 H2?8 65E2 5:C63ED B6C@?2?C: Gambar 3.13 Dua garputala yang memiliki frekuensi yang sama akan beresonansi.
  • 224. b. Resonansi pada Kolom Udara (6B92D:2? #/$#3
  • 225. H2?8 6A6B=:92D2? A6B:CD:G2 B6C@?2?C: A252 @=@ E52B2 :2 @=@ E52B2 H2?8 D6B=6D2 5: 2D2C A6BE22? 2:B 5:86D2B2? 56?82? 6?88E?22? C63E29 82BAED2=2 @=6E=@=6E= E52B25:52=2@=@E52B222?:ED36B86D2B*H2B2DD6B;25:?H2B6C@?2?C: A252 @=@ E52B2 252=29 D6A2DA252A6BE22?2:B92BECD6B36?DEB2A2D2? C:AE=86=@32?8
  • 226. A252 E;E?8 A6BE22? @=@ E52B2 6BEA22? A6BED B6?882?82? 86=@32?8 ,?DE6?52A2D2?B6C@?2?C:A2?;2?8@=@E52B25:2D2CA6BE22? 92BEC5:E329E32952AE?7B6E6?C:52?A2?;2?886=@32?83E?H:?H2D6D2A )6C@?2?C:A6BD2222?D6B;25:;:2A2?;2?8@=@E52B25:2D2CA6BE22? A2?;2?8 @=@ E52B2 6N A2?;2?8 86=@32?8 3E?H: :2 7B6E6?C: 82BAED2=2 5:6D29E: 46A2D B232D 86=@32?8 3E?H: 82BAED2=2 52A2D 5:D6?DE2? 6=2=E: A6BC222? $ 82B ?52 52A2D 6?82A=:2C:2?AB@C6CA6?8EEB2?46A2DB232D3E?H:5:E52B236B52C2B2? @?C6A B6C@?2?C: 3E?H: A252 @=@ E52B2 =2E2?=29 2D:F:D2C 36B:ED 64 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII N Aktivitas Fisika 3.3 gelas air mineral garputala paralon selang plastik neon gabus Cepat Rambat Bunyi Tujuan Percobaan Mengukur cepat rambat bunyi di udara. Alat-Alat Percobaan 1. Garputala 2. Lampu neon yang sudah tidak terpakai 3. Botol air mineral 100 m 4. Selang plastik berdiameter 1,5 cm dan panjang 2 m 5. Pipa paralon berdiameter 3 cm dan panjang 1 m 6. Penjepit 7. Penggaris 8. Gabus sebagai sumbat Langkah-Langkah Percobaan 1. Rangkailah alat-alat tersebut seperti pada gambar. 2. Isilah lampu neon dengan air sampai ketinggian kolom udara 5 cm. 3. Getarkanlah garputala di atas lampu neon yang terbuka. 4. Lakukan pemompaan terhadap air dari lampu neon agar air keluar melalui selang dengan botol air mineral secara perlahan-lahan. 2:B B6C@?2?C: 65E2 B6C@?2?C: 6D:82 52? C6D6BEC?H2 *22 92=?H2 56?82? 86D2B2? E52B2 A252 A:A2 @B82?2 D6BDEDEA 9E3E?82? A2?;2?8 @=@ E52B2 D6B9252A A2?;2?8 86=@32?8 3E?H: A252 A6B:CD:G2 B6C@?2?C: @=2 E52B2 52A2D 5:DE=:C C63282: 36B:ED
  • 228. Gambar 3.14 Sebuah kolom udara di atas permukaan air digetarkan oleh sebuah garputala.
  • 229. Ingatlah Gelombang Bunyi 65 Data Pengamatan Resonansi Udara untuk Percobaan Cepat Rambat Udara Resonansi ke–n Panjang Kolom Udara ( ) 1. 2. 3. .... .... .... 6B52C2B2? 2D:F:D2C D6BC63ED ?52 22? 6?52A2D2? 52D2 A2?;2?8 @=@ E52B2 #6E5:2? 3282:2?229 42B2 6?89:DE?8 46A2D B232D 3E?H: 5: E52B2 (6B92D:2? 632=: '34#/##0 9
  • 230. ? :2 ?52 6?89:DE?8 C6=:C:9 1 52? 0 22? 5:52A2D2? N N
  • 231. N '=692B6?2A2?;2?886=@32?8CE5295:6D29E:?5252A2D6?89:DE?8 46A2D B232D?H2 36B52C2B2? A6BC222? $ N #6D6B2?82? $ 46A2D B232D 3E?H: C A2?;2?8 86=@32?8 82BAED2=2 7B6E6?C: 82BAED2=2 I Nilai frekuensi setiap garputala sudah diketahui. Analoginya seperti nilai fokus dari lensa. 5. Berhentilah memompa air pada saat terdengar bunyi mendengung. Ukur panjang kolom saat itu dan catat sebagai l1 (resonansi pertama) pada tabel pengamatan seperti berikut. 6. Turunkan permukaan air dalam lampu neon sampai terdengar bunyi mendengung lagi. Ukur panjang kolom saat itu dan catat sebagai l2 (resonansi kedua) pada tabel pengamatan. 7. Ulangi langkah tersebut sampai didapatkan l3, l4, dan seterusnya. Contoh 3.10 (2528232BD2A2C63E29@=@E52B2H2?8A2?;2?8?H2 E?DE 6?892C:=2?B6C@?2?C:@=@E52B2C642B2F6BD:2=:2@=@E52B2 D6BA6?566?892C:=2? B6C@?2?C: C22D
  • 232. 4 D6?DE2? 7B6E6?C:82BAED2=2 +6?DE2?AE=2A2?;2?8@=@E52B2A252B6C@?2?C:C6=2?;ED?H2 :6D29E:46A2DB232D3E?H:5:E52B2$ C #7#$ :6D29E:
  • 233. 4
  • 235. 4 4
  • 236. 52?E?DEB6C@?2?C:65E2 F. Energi Gelombang Bunyi +6=29?526D29E:329G286=@32?8252=2986D2B2?H2?86B232D 6=2=E: I2D A6B2?D2B2 65:E D6D2A: 65:E?H2 D:52 :ED 6B232D 2=2A6B232D2??H286=@32?86:?5292?6?6B8:52B:C2DED6A2D 6 D6A2D =2:? ?6B8: 86=@32?8 3E?H: H2?8 5:D:3E=2? 52B: CE2B2 A6C2G2D ;6D !# ! 52A2D 664292? 242 ;6?56=2 CE2DE 32?8E?2? 2= D6BC63ED 6?E?;E2? 329G2 6?6B8: 86=@32?8 3E?H: 6=2E2? A6B232D2? ?6B8: 86=@32?8 3E?H: 52A2D 5:D6?DE2? 52B: 6?6B8: A@D6?C:2= 2C:E 86D2B2? 2B6?2 3E?H: 6BEA22? 86=@32?8 =@?8: DE5:?2= 92C:= A6B232D2? 86D2B2? '=69 2B6?2 :DE 6?6B8: 86=@32?8 3E?H: 52A2D 5:?H2D22? 56?82? H2:DE C63282: 36B:ED 66 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII
  • 237.
  • 238. 2B6?2
  • 239. Tes Kompetensi Subbab E '3,#-#0.#*#.#/$6-6.#5+*#0 (252C6ED2C52G2:H2?8A2?;2?8?H2
  • 243. (6B232D2?86=@32?8DB2?CF6BC2=H2?85:92C:=2? 6:=:: 646A2D2? C +6?DE2? 2CC2 D2=: D6BC63ED E2ED2CD2=:H2?8C22A2?;2?85:D2B:@=6982H2H2?8 C22%2CC2D2=:A6BD222=:2CC2D2=:65E2+2=: A6BD22 5:86D2B2? 56?82? 7B6E6?C:
  • 244. I C652?82?D2=:65E2 I:2A2?;2?886=@32?8 A252D2=:A6BD224D6?DE2?A2?;2?886=@32?8 A252D2=:65E2 *63E29 86=@32?8 C:?EC 6B232D A252 D2=: H2?8 A2?;2?8?H2 436B86B252B:C:A2?82?:?:E 6 2C:E *E2DE D:D: 66B=E2? G2DE C6@?52=286B2D6BC63ED+6?DE2? 2 A6B:@5686=@32?8 3 7B6E6?C:86=@32?8 4 82H2D682?8D2=:;:25:6D29E:A2?;2?886=@32?8 52?2CC2D2=:
  • 245. 8B2 *63E29 A:A2 @B82?2 D6B3E2 A2?;2?8?H2 4 +6?DE2?7B6E6?C:?25252C2BH2?85:92C:=2?A:A2 D6BC63ED;:246A2DB232D3E?H:5:E52B2 C *63E29 A:A2 @B82?2 D6BDEDEA A2?;2?8?H2
  • 246. 4 +6?DE2??25252C2BH2?85:92C:=2?A:A2:DE;:246A2D B232D3E?H:5:E52B2 C +6?DE2?A2?;2?8:?:EA:A2@B82?2D6B3E2H2?8 36B6C@?2?C:56?82?82BAED2=2H2?836B86D2B56?82? 7B6E6?C: I;:246A2DB232D3E?H:5:E52B2 C Kata Kunci • resonansi • Hukum Mersenne • pipa organa • Hukum I Bernoulli • Hukum II Bernoulli C I $ 25:7B6E6?C:82BAED2=2252=29 I (2?;2?8@=@E52B2A252B6C@?2?C:65E252?6D:82
  • 248. 252=29
  • 250. m
  • 251.
  • 252. P r1 r2 Gambar 3.15 Sumber bunyi berupa titik. Semakin jauh dari sumber bunyi, luas permukaan semakin besar. Ingatlah Gelombang Bunyi 67 2D2E
  • 254. N
  • 255. #6D6B2?82? 2CC2 A2BD:6= 8 2A=:DE5@ 86=@32?8 7B6E6?C: 86D2B I @?CD2?D2 A682C 6B52C2B2?'34#/##09 6?6B8:H2?85:A:?5292?@=69CE2DE 86=@32?8 C632?5:?8 56?82? E25B2D 2A=:DE5@?H2 1. Intensitas Gelombang Bunyi !?D6?C:D2C86=@32?83E?H:5:567:?:C:2?C63282:;E=296?6B8:3E?H: A6B C2DE2? G2DE H2?8 6?63EC D682 =EBEC CE2DE 3:52?8 A6B C2DE2? =E2C E3E?82? 2?D2B2 52H2 =E2C 52? :?D6?C:D2C 3E?H:
  • 258. :?D6?C:D2C 86=@32?8 3E?H: - =E2C A6?2A2?8
  • 259. 52H2 86=@32?8 3E?H: - *E36B 3E?H: 36BEA2 C63E29 D:D: C6A6BD: A252 #/$#3 22? 62?42B2? 3E?H: 6 C682=2 2B29BD:?H2 86=@32?8 3E?H: 6B232D 52=2 D:82 5:6?C: 2= H2?8 C22 D6B;25: AE=2 A252 86=@32?8 4292H2 !?D6?C:D2C 3E?H: A252 3:52?8 A6BE22? 52=2 3@=2 H2?8 6:=:: ;2B: ;2B: 22? 6:=:: =E2C
  • 260. 2?882A D:52 252 6?6B8: 3E?H: H2?8 9:=2?8 2D2E D6BC6B2A C6=22 A6B232D2? !?D6?C:D2C3E?H:22?C62:?64:=;:2;2B2CE36B3E?H:6CE2DE 3:52?8 A6BE22? C62:? ;2E9 (6?8EB2?82? :?D6?C:D2C 3E?H: 2:32D A6BD23292? ;2B2 52B: CE36B 3E?H: 66?E9: 9E3E?82? 36B:ED
  • 261.
  • 262.
  • 263.
  • 264.
  • 265.
  • 266.
  • 267.
  • 268.
  • 269.
  • 270.
  • 271. N
  • 272.
  • 273. #6D6B2?82? ;2B2 CE36B 3E?H: 6 A@C:C: 3:52?8
  • 274. ;2B2 CE36B 3E?H: 6 A@C:C: 3:52?8
  • 275. 6B52C2B2? '34#/##0 9 52A2D 5:?H2D22? 329G2 :?D6?C:D2C 3E?H: 36B32?5:?8 D6B32=: 56?82? E25B2D ;2B2 CE36B 3E?H: D6BC63ED 6 3:52?8 A6?56?82B2? 2. Taraf Intensitas (TI) *6D:2A 29=E 5: 2=2 C66CD2 :?: 6:=:: 32D2C :?D6?C:D2C A6?56?82B2?2D2C:?D6?C:D2C3E?H:H2?852A2D5:56?82BD6=:?822?EC:2 252=29 C63282: 36B:ED 1 bel (B) = 10 desibel (dB) Tugas Anda 3.4 Berapakah rasio intensitas bunyi 90 dB terhadap intensitas bunyi 60 dB?
  • 276. N #$'. !?D6?C:D2C52?+2B27!?D6?C:D2C52B:636B2A2*E36BE?H: 6/$'3608+ #3#(05'04+5#4 05'04+5#4/ +2B27:?D6?C:D2C3E?H:C63E29A6C2G2DA252;2B2
  • 277. 252=29
  • 281.
  • 282.
  • 283.
  • 284.
  • 285.
  • 286.
  • 287. =@8 =@8 sumber gempa Malang 2 2 I r r I I I r r 300 6 10 Surabaya 68 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII
  • 288.
  • 289.
  • 290.
  • 291.
  • 292.
  • 294.
  • 295. 52?
  • 297.
  • 298. =@8
  • 299.
  • 300. =@8
  • 301.
  • 302.
  • 303.
  • 304.
  • 305. Suatu gelombang gempa terasa di Malang dengan intensitas 6 × 105 W/m2. Sumber gempa berasal dari suatu tempat yang berjarak 300 km dari Malang. Jika jarak antara Malang dan Surabaya sebesar 100 km dan ketiga tempat itu membentuk segitiga siku-siku dengan sudut siku-siku di Malang, maka intensitas gempa yang terasa di Surabaya adalah .... a. 2 × 105 W/m2 b. 3 × 105 W/m2 c. 4,5 × 105 W/m2 d. 5,4 × 105 W/m2 e. 7,5 × 105 W/m2 UMPTN 1996 Pembahasan: 2 1 1 2 1 1 2 2 2 5 2 5 10 I = 5,4 × 105 W/m2 Jawaban: d 300 km 100 km Contoh 3.11 Pembahasan Soal 2 !?D6?C:D2C D6B64:= H2?8 2C:9 52A2D 6?:3E=2? B2?8C2?82? A6?56?82B2? A252 D6=:?82 252=29 C636C2B N
  • 306. G2DD
  • 307. H2?8 5:C63ED C63282: !! 3 !?D6?C:D2C D6B36C2B H2?8 2C:92AE 5:D6B:2 D6=:?82 2?EC:2 D2?A2 B2C2 C2:D 252=29 C636C2B G2DD
  • 308. H2?8 5:C63ED ! 25: 32D2C A6?56?82B2? D6B6?529 252=29 N
  • 309. G2DD
  • 312. C632?5:?856?82? =@82B:D2A6B32?5:?82?2?D2B2:?D6?C:D2C3E?H:52?92B82232?8:?D6?C:D2C 3E?H: H2?8 D6B56?82B 52? 6:=:: C2DE2? 56C:36= 5 *642B22D62D:C 9E3E?82? 2?D2B2
  • 313. 52?
  • 314. 5:DE=:C =@8
  • 315.
  • 319. N
  • 320. -
  • 321. :?D6?C:D2C 232?8 A6?56?82B2? 6B:ED :?: 52D2 :?D6?C:D2C 52? D2B27 :?D6?C:D2C 52B: 3636B2A2 CE36B 3E?H: 32?8A6?56?82B2? Q N
  • 324. $2=E=:?D2CB22: Q N (6B422A2?3:2C2A252;2B2 4
  • 325. Q N )25:@A6=2? Q N :C:3:C:
  • 326. Q N Sumber: College Physics, 1980
  • 328.
  • 329.
  • 330.
  • 331.
  • 332. =@8
  • 333.
  • 334.
  • 335. =@8
  • 336.
  • 337.
  • 338.
  • 340. 5
  • 341. =@8
  • 343. 252=29 5 :2 D6B52A2D CE36B 3E?H: H2?8 =63:9 52B: C2DE D2B27 :?D6?C:D2C D@D2=?H2 52A2D 5:6D29E: 56?82? 6?88E?22? A6BC222? 36B:ED *63E29CE36B3E?H:6?892C:=2?D2B27:?D6?C:D2CC636C2B 56B2A2D2B27 :?D6?C:D2CH2?85:92C:=2?;:2D6B52A2D CE36B3E?H:H2?8C2252?36B3E?H: A252C22D36BC222? #7#$ :6D29E:
  • 345. =@8
  • 346.
  • 347. =@8
  • 348.
  • 350. Q
  • 352.
  • 353. =@8
  • 354.
  • 356. ?
  • 358. D2B27 :?D6?C:D2C @=69 3E29 CE36B 32?H2?H2 CE36B
  • 359. D2B27 :?D6?C:D2C @=69 3E29 CE36B Kata Kunci • energi gelombang bunyi • intensitas gelombang • taraf intensitas • batas ambang pendengaran *63E29CE36B3E?H:6:=::D2B27:?D6?C:D2CC636C2B
  • 362. G2DD 62?42B2? 86=@32?8 3E?H: 36BEA2 86=@32?8 C76B:C 3@=2 +6?DE2? D2B27 :?D6?C:D2C 3E?H: H2?8 5:56?82B @=69 C6C6@B2?8 A252 ;2B2 6D6B 52B: CE36B3E?H:D6BC63ED
  • 363. N
  • 364. G2DD
  • 365. *63E29CE36B3E?H:6:=::D2B27:?D6?C:D2C36== :2 3E29CE36B3E?H:H2?8C2236B3E?H:C642B2 C6B6?D2 36B2A229 D2B27 :?D6?C:D2C 3E?H: H2?8 5:92C:=2? $5#0#4 *63E29CE36B3E?H:62?42B2?6?6B8:6C682=2 2B29A23:=2;2B2A6?56?82BD6B9252ACE36B3E?H: 5:3E2D6?;25:2=:C6E=236B2A2A6?8EB2?82?D2B27 :?D6?C:D2C3E?H:H2?8D6B56?82B Tes Kompetensi Subbab F '3,#-#0.#*#.#/$6-6.#5+*#0
  • 366. Rangkuman 6=@32?83E?H:252=2986=@32?8=@?8:DE5:?2=H2?8 52A2D6B232D52=265:EI2DA252D42:B52?82C
  • 367. 6A2DB232D3E?H:5:E52B236B82?DE?8A252;6?:C A2BD:6=A636?DEE52B2H2?85:?H2D22?56?82? $ C652?82? 5: 52=2 I2D A252D 36B82?DE?8 A252 @5E=EC.@E?852?2CC2;6?:CI2D $ 52AE?5:52=2I2D42:B36B82?DE?8A252@5E=EC E=52?2CC2;6?:CI2D42:B $ +:?88:B6?529?2523E?H:36B82?DE?8A2527B6E6?C: 3E?H:#E2D3E?H:36B82?DE?8A2522A=:DE5@86D2B2? E5:@C@?:252=293E?H:H2?836B7B6E6?C:2?D2B2
  • 370. IC652?82? E=DB2C@?: 252=29 3E?H: H2?8 36B7B6E6?C: 5: 2D2C
  • 371. I 6=@32?83E?H:52A2D6?82=2:AB@C6C5:CA6BC: B67B2C:B67=6C:5:7B2C::?D6B76B6?C:52?A@=2B:C2C: !?D6B76B6?C:86=@32?83E?H:D6B;25:;:23652=:?D2C2? 86=@32?8?H26BEA22?6=:A2D2?3:=2?82?3E=2D 52B:C6D6?829A2?;2?886=@32?83E?H: !
  • 373. 4@C
  • 374. C:?
  • 375. B6E6?C:52??25252C2BA25252G2:5:?H2D22?56?82? 70 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII A6BC222?
  • 376. C652?82? 7B6E6?C: ?252 2D2C 6 A252 52G2: 5:?H2D22?56?82?A6BC222?
  • 379. $ E3E?82? A2?;2?8 @=@ E52B2 D6B9252A A2?;2?8 86=@32?8 3E?H: A252 A6B:CD:G2 B6C@?2?C:@=@E52B2252=29
  • 381.
  • 382.
  • 383.
  • 385. *62:?;2E9;2B2CE36B3E?H:D6B9252AA6?56?82B :?D6?C:D2C3E?H:22?C62:?64:= !?D6?C:D2C3E?H:5:?H2D22?56?82?A6BC222? =@8
  • 386.
  • 388. ?
  • 389. =@8
  • 390. Gelombang Bunyi 71 Peta Konsep 6A2D)232D #=2C:7:2C: *:72D*:72D 6=@32?8E?H: 6=@32?8E?H: /2D(252D $ /2D2:B $ 2C $ !?D6B76B6?C: (62?DE=2? :7B2C: (6=2H2?82? !?D6?C:D2CE?H: +2B27!?D6?C:D2C ;:2 CE36B 3E?H:?H2 32?H2 63292C '.1/$#0)608+ 63292C
  • 391. =@8 63292C +:?88:E?H: #E2DE?H: -2B?2E?H: Refleksi Setelah mempelajari bab ini, Anda tentu dapat mengetahui sifat-sifat dasar gelombang bunyi dan klasifikasi gelombang bunyi serta dapat menjelaskan peristiwa resonansi pada pipa organa. Dari materi bab ini, bagian manakah yang Anda anggap sulit? Coba diskusikan dengan teman atau guru Fisika Anda. Pada bab ini pula, Anda telah mempelajari manfaat dari gelombang bunyi, seperti untuk mengukur kedalaman laut. Coba Anda sebutkan manfaat lain yang Anda rasakan setelah mempelajari bab ini. 52=2
  • 392. (252CE2DEC22DD6B=:92D:=2D52? 56D:6E5:2? D6B56?82B CE2B2 8E?DEB?H2 :2 36C2B 646A2D2? 4292H2 Q C52?646A2D2?3E?H: C ;2B22?D2B2D6A2D2C2=:=2D52?A6?822D 2 5 Q 3 6 Q 4
  • 393. *63E29 2=2D C@?2B 5:8E?22? E?DE 6?8EEB 652=22?=2ED*6=2?8G2DEH2?85:42D2D@=69C@?2B E?DE86=@32?86B232D9:?882632=:=28:6 C@?2B252=29C6@?:246A2DB232D86=@32?85: 52=2 2:B =2ED 252=29 C 652=22? =2ED D6BC63ED252=29 2 5
  • 394. 3 6 4 E2 3E29 CE36B 3E?H: C6A6BD: D2A2 A252 8232B 36B:ED 36B86D2B C642B2 @96B6? E?H: H2?8 ?H2B:?8 5:92C:=2?5:;:2
  • 396. 252=29
  • 398. I 6 I 4 I E23E29#! 52?5:=6D22?C6A6BD:A252 8232B 36B:ED +6B?H2D2 A252 56D6D@B D6B;25: :?D6B76B6?C:2C:E@B56A6BD22:2646A2D2? 3E?H:5:E52B2 C7B6E6?C:86=@32?83E?H: D6BC63EDD6BC63ED252=29 9 m 2 I 5 I 3 I 6 I 4 I %@5E=ECE=CE2DEI2D42:BH2?86:=::2CC2;6?:C 8B2 4 252=29
  • 399. Q
  • 401. C 6 C 4
  • 402. C 72 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII *63E29 CE36B 3E?H: 36B7B6E6?C: I 36B86B2 =2?8CE?862B29C6@B2?8A6?56?82B56?82?6=2;E2? 2=: 6=2;E2? 3E?H: B6E6?C: 3E?H: H2?8 5:D6B:2?H2252=29 2 I 5 I 3 I 6 I 4 I 1#.!9! ?52C652?836B86B26?562D:C63E29CE36B3E?H: *D:5236B86B2H2?836B252;2E95:56A2??5252? C652?862?42B2?3E?H:36B7B6E6?C: 6C682=2 2B2982;2E95:36=22?8?52D6B52A2DC63E29 5:?5:?8 A62?DE= E?H: H2?8 ?52 56?82B =2?8CE?852B:*56?82?7B6E6?C:C52?H2?836B2C2= 52B: A2?DE=2? 5: 56?82? 7B6E6?C: 5 6D:2 36B:?D6B2C:5:D6=:?82?52252=29 2 D:5222?6?:3E=2?=2H2?82?2B6?2 C5 3 D:5222?6?:3E=2?=2H2?82?2B6?2 C5 4 22?6?:3E=2?=2H2?82?52?66?E9: C5 5 22?6?:3E=2?=2H2?82?52?66?E9: C 5 6 22?6?:3E=2?=2H2?82?52?66?E9: C5 *63E29CE36B3E?H:36B86B256?82?646A2D2? C 6?E;E6A6?56?82BH2?85:2C69:?8827B6E6?C: H2?85:56?82B@=69A6?56?82B252=29:2CE36B 3E?H:D6BC63ED5:2C652?82?A6?56?82B36B86B2 56?82? 646A2D2? C 6?562D: CE36B 3E?H: 7B6E6?C:H2?85:56?82B@=69A6?56?82B252=29
  • 404. 252=29 2 5 N
  • 405.
  • 406. $ 3 N $ 6
  • 407.
  • 408. $ 4 $ *6@B2?8A6?6B32?8H2?8A6C2G2DD6B32?8?H26?E;E 6 6?2B2 32?52B2 6?56?82B 3E?H: C:B:?6 6?2B2 56?82?7B6E6?C:
  • 409. I:2C22D:DEC:B:?6D6BC63ED 62?42B2?3E?H:56?82?7B6E6?C: I52? 46A2D B232D 3E?H: 5: E52B2 C 646A2D2? A6C2G2DD6B32?8D6BC63ED252=29 2 ;2 5
  • 410.
  • 411. ;2 3
  • 412. ;2 6
  • 413. ;2 4
  • 414. ;2 S S2 r1 r2 P 40 m A B D Tes Kompetensi Bab 3 +.+*.#*4#.#*4#56,#7#$#08#0)2#.+0)5'2#5#0-'3,#-#0.#*2##$6-6.#5+*#0
  • 415. Gelombang Bunyi 73 (6=2H2?82?3E?H:D6B;25:2B6?2252?H2:?D6B76B6?C: 2 =63:952B:
  • 421. I52?
  • 423. I 5
  • 424. I 3 I 6
  • 425. I 4 I
  • 428. C 3 C 4 C 5
  • 429.
  • 430. C 6 C E23E2952G2:32;2H2?8:56?D:636B:2??252 52C2B56?82?7B6E6?C: I:2D682?82?52=2 C2=29C2DE52G2:5:D2329
  • 432. I 6 I 4 I *63E29D23E?886=2CB6C@?2?C:H2?836B:C:2:B6:=:: =E2CA6?2A2?8 4
  • 433. (252A@C:C:D6BC63EDD6B;25: B6C@?2?C:A6BD22*6;E=29 4 2:B5:3E2?86=E2B C69:?882D6B;25:B6C@?2?C:65E2:26=2;E2?3E?H: 5:E52B2 C7B6E6?C:82BAED2=2H2?85:A22: 252=29 2 I 5 I 3 I 6 4 I (252A6B4@322?%6=565:8E?22?C6ED2C36?2?8H2?8 A2?;2?8?H26D6B52?36B2CC28B2:23632? C636C2B
  • 434. 8 5:82?DE?82? A252 36?2?8 D6BC63ED 646A2D2?A6B232D2?86=@32?8A25236?2?8252=29 C
  • 435. 2 C 5
  • 436. C 3 C 6 C 4
  • 437. C *6ED2C52G2:6?892C:=2??25252C2B:252G2: D6BC63ED5:A6?562?4D2?A26?8E329D682?82? 5:92C:=2?7B6E6?C:
  • 440. 6
  • 441. 4 *6ED2C52G2:H2?8A2?;2?8?H2 452?36B2CC2 8B25:;6A:D65E2E;E?8?H252?5:B6?D2?82?56?82? D682?82? B6E6?C: ?252 2D2C A6BD22 H2?8 5:92C:=2?252=29 2
  • 442. I 5 I 3 I 6 I 4
  • 443. I 1,2 m f = 340 Hz W #6D:2 82BAED2=2 5:86D2B2? A252 52G2: D6B;25: 86=@32?8 CD2C:@?6B C6A6BD: D2A2 A252 8232B #646A2D2?B232D86=@32?8A25252G2:252=29 2
  • 444. C 5 C 3
  • 445. C 6 C 4 C *63E29A:A2@B82?2D6BDEDEA6:=::A2?;2?8 4 :246A2DB232D3E?H:5:E52B2
  • 447. I 5 I 3 I 6 I 4 I
  • 448. 252 2D2C A6BD22 A:A2 @B82?2 D6B3E2 H2?8 A2?;2?8?H2 4 36B6C@?2?C: 56?82? A:A2 @B82?2 D6BDEDEA:2A252C22D36B6C@?2?C:;E=29C:AE=A252 65E2A:A2C22A2?;2?8A:A2@B82?2D6BDEDEAD6BC63ED 52=24252=29 2
  • 449. 5 3 6 4 ! #810
  • 450. (252A:A2@B82?2D6B3E2?2522D2C65E25:92C:=2? A2?;2?886=@32?8C636C2B %52?A252A:A2@B82?2 D6BDEDEA?2522D2C65E25:92C:=2?A2?;2?886=@ 32?8C636C2B:2A2?;2?865E2A:A2C22?:=2: A6B32?5:?82?52?%252=29 2
  • 451. 3 4 5 6
  • 452.
  • 454. 5 3 5 4 5 5 5 6 5
  • 455.
  • 457. +2B27 :?D6?C:D2C 3E?H: C63E29 6C:? 252=29 5 56?82?24E2?:?D6?C:D2C232?8A6?56?82B2?C636C2B N
  • 458. - :2D2B27:?D6?C:D2C5:52=2BE2?8A23B: H2?86?88E?22?C6;E=296C:?D6BC63ED252=29 5;E=296C:?H2?85:8E?22?252=29 *63E2982BAED2=236B7B6E6?C: I5:86D2B2?5: A6BE22?D23E?8B6C@?2?C:(252C22D@=@E52B2 6?42A2:6D:?88:2?4D6B;25:B6C@?2?C:H2?8 A6BD226B2A22946A2DB232D3E?H:C22D:DE
  • 459. *6ED2C 2G2D H2?8 A2?;2?8?H2 4 5::2D 65E2 E;E?8?H2#6E5:2?2G2D5:86D2B2?=@?8:DE5:?2= 6A2DB232D86=@32?8H2?85:92C:=2? C %@5E=EC.@E?82G2DQ
  • 460. :DE?8=29 2 7B6E6?C:86D2B?H2 3 2CC2;6?:C2G2D %@3:= 6?562D: A6?822D 5:2 56?82? 646A2D2? C C23:= 63E?H:2? C:B6?6 36B7B6E6?C: I (252 C22D :DE ;E82 @3:= 6?562D: 52B: 2B29 H2?8 36B=2G2?2? 56?82? A252 646A2D2?
  • 461. C C23:=63E?H:2? C:B:?6 36B7B6E6?C: I:246A2DB232D3E?H:5:E52B2 C22D:DE C36B2A2297B6E6?C:=2H2?82?H2?8 5:56?82B@=69 *6ED2C2G2D32;2H2?82CC2?H2852?A2?;2?8 5:36B:D682?82?+6?DE2? 2 46A2D B232D A2?;2?8 86=@32?8 DB2?CF6BC2= C6A2?;2?82G2D 3 A2?;2?886=@32?852?7B6E6?C:?25252C2B?H2 4 7B6E6?C:?2522D2C6C2DE52?65E2 74 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XII B6E6?C:?2522D2CA6BD2252B:A:A2@B82?2D6B3E2 I :2 46A2D B232D 3E?H: 5: E52B2 C 9:DE?8=29 2 7B6E6?C:?25252C2B?H2 3 7B6E6?C:?2522D2C6D:82 6A2DB232D3E?H:52=2C63E29A:A2@B82?2252=29 C:27B6E6?C:?25252C2BA:A2@B82?2252=29
  • 462. I36B2A2A2?;2?8:?:EA:A2@B82?2E?DE 2CEC 2 A:A2@B82?2D6B3E2 3 A:A2@B82?2D6BDEDEA E2ED2C52G2:32;2C6;6?:C636B:2??25252C2B
  • 464. 36B2A2297B6E6?C:=2H2?82?H2?8D6B;25: E2ED2C52G2:32;2H2?8:56?D:636B:2??252 52C2B56?82?7B6E6?C: I:2D682?82?52=2 C2=29 C2DE 52G2: 5:D2329
  • 465. 36B2A2 7B6E6?C: =2H2?82?52G2:H2?8E?8:? *66@B D2G@? H2?8 6?56?8E?8 A252 ;2B2 6:=::D2B27:?D6?C:D2C 5:2252 D2G@? 6?56?8E?8A252;2B2%D2B27:?D6?C:D2C?H2 5 D6?DE2?;2B2% (252C63E29D23E?8B6C@?2?C:D6B52A2D@=@E52B2 A252 *6=:C:9 A2?;2?8 @=@ B6C@?2?C: 4 #646A2D2? 3E?H: A252 CE9E L 252=29 C :DE?8;:27B6E6?C:B6C@?2?C: I #7#$.#*2'35#08##0$'3+-65'0)#05'2#5 2
  • 466. 5
  • 467. 3 6 4
  • 468. +2B27 :?D6?C:D2C 3E?H: A252 C63E29 ;6?56=2 D6B3E2 H2?8 =E2C?H2
  • 469. 252=29 5 :2 ?:=2: 232?8 3E?H: N- 4
  • 471. - 4 N - 5 N- 6 N-