Veshtrime rreth Kuranit

1. VËSHTRIME RRETH KUR’ANIT
Tematikat
Veçori e Kur’anit
Shpallja dhe mënyra e pranimit
Mënyra tjetër e frymëzimit dhe synneti i Pejgamberit
Përmbajtja e Kur’anit
Mrekullia e Kur’anit
Mrekullia e Kur’anit nga ana e çështjes kuptimore
Mrekullia e Kur’anit nga ana e çështjes shpirtërore
Emrat e Kur’anit
Ndarja e Kur’anit
Tubimi dhe ruajtja e Kur’anit
Tubimi Permendesh
Tubimi me Shkrim
Mënyra e shkrimit
Tubimi ne Kohen e Ebu Bekrit
Shumimi ne Kohen e Uthmanit
Komentimi dhe përkthimi i Kur’anit
Kur’ani është fjalë e pakonkurrencë e Allahut. Ai, nëpërmjet të
besueshmit Xhibril, i është shpallur vulës së pejgamberëve, është
shkruar në Mus-hafe, i transmetuar në mënyrën më të
besueshme(tevaturen) deri te ne, leximi i tij është ibadet, fillon me
suren “El Fatiha” dhe përfundon me suren “En Nas”.
Burimi i Kur’anit është Allahu. Muhammedi ishte transmetues i fjalës
së Allahut. Shpallja_vahji ishte mjet bisede ndërmjet Allahut dhe të
dërguarit të Tij, Muhammedit. Në çështjen e shpalljes nuk merr pjesë

2. mendja e njeriut, por si kusht për ta pranuar atë, ajo nuk mbetet
manash, asaj i mbetet për detyrë që më vonë ta përpunojë
ligjshmërinë e shpalljes.
Feja islame prej fillimit themelohet me vahjin e Zotit xh.sh., të cilin ia
shpalli të dërguarit të vet, e ai, me urdhërin e Zotit ua kumtoi
njerëzve. Derisa themelimi i fesë islame vjen thjesht prej Zotit dhe
mendja e njeriut nuk ka të përzier në te, e as fjala e ndonjë forumi
njerëzish, përpilimi i ligjshmërisë së saj nuk ka kurrfarë të mete e as
kurrnjë gabim.
Mendja e individit dhe e bashkësisë si kusht për vërtetimin e besimit
të vet dhe si veprim produktiv për lartësimin e moralit, është e
obliguar të veprojë sipas udhëzimeve të shpalljes.
Veçori e Kur’anit është:
• Nuk është vepër e përpiluar prej mendjes së njeriut,
• Është i shqiptuar me fjalë,
• Është i shprehur në gjuhën arabe,
• I është shpallur vulës së pejgamberëve, dhe
• Në mënyrën më të besueshme është i përcjellur deri te ne.
Muhammedi e pranoi Kur’anin me ndërmjetësimin e engjëllit Xhibril,
të cilin Zoti e quan në fjalën e vet “Eminë” – besnik i vahjit e thotë:
“Atë (Kur’anin) e solli në zemrën tënde shpirti besnik për të qenë ti
nga pejgamberët (Shura: 193-194).
Meleku Xhibril Kur’anin e pranoi prej Zotit dhe fjalët e Zotit ia lexoi
Muhammedit, i cili ia mësoi ymmetit të vet. Xhibrilit pra, nuk i takoi
tjetër vetëm se transmetimi dhe kumtimi i fjalës së Allahut tek
Muhammedi.
Për sa i përket faktit se vetë teksti i fjalës së Kur’anit është fjalë e
Allahut dhe se ai e shpalli , flet edhe ky ajet: “S’ka dyshim se ti je
duke pranuar Kur’anin nga vetë i Urti, i Dijshmi”. (En Neml: 6)
Mendimi i atyre, të cilët interpretuan thashethemet kinse Xhibrili ia
solli Muhammedit vetëm kuptimin e Kur’anit, e Muhammedi e
shprehu me gjuhën e vet arabe, është i gabuar ashtu siç është i gabuar
edhe mendimi tjetër sipas të cilit, Allahu e frymëzoi Xhibrilin vetëm
me kuptimet e Kur’anit, kurse shprehja me fjalë është e Xhibrilit.
Mendimet e tilla nuk kanë mbështetje në kurrfarë fakti, ngase janë në
kundërshtim me Kur’anin, me synnetin dhe me ixhmain, nuk kanë
ndonjë vlerë e as ndonjë peshë. Mendimet e tilla më tepër janë grackë

3. e futur në literaturën e myslimanëve, përndryshe si do të mund të jetë
Kur’ani mrekulli kur shqiptimi i tij të jetë prej Muhammedit ose prej
Xhibrilit? Mandej, si mund t’i mveshet Allahut si fjalë e Tij, kur ai
nuk është i Tij?! E në Kur’an qartë thuhet: “Deri sa të dëgjojë fjalët e
Allahut…” (Tevbe: 6).
Kur’ani fjalë e Allahut, leximi i të cilit është ibadet, Muhammedit iu
shpall kur ishte në moshën dyzetvjeqare dhe për herë të parë u njoftua
se Zoti e kishte zgjedhur dhe e kishte caktuar pejgamber. Prej atij
momenti e deri kur kaloi në fqinjësi të Allahut, ajo periudhë e jetës
quhet periudha e vahjit, shpalljes, revelatës(risales) e cila zgjati gati
njëzet e tre vjet.
Shpallja dhe mënyra e pranimit:
Shprehja “Vahj-shpallje” e gjuhës arabe ka disa kuptime. Në disa
raste ka kuptimin: frymëzim me anën e të cilit njeriu frymëzohet për
ndonjë punë ose për ndonjë veprim. Mund të ketë edhe kuptimin:
ngacmim, kur njeriu nga ndonjë faktor i jashtëm ngacmohet në zemër.
Në disa raste përdoret edhe në kuptimin e instiktit, siç është fjala për
bletën ose diçka tjetër.
Njerëzit janë frymëzuar dhe frymëzohen për diçka, por shpallja e
Kur’anit nuk i takon kësaj mënyre të frymëzimit, mënyra e shpalljes
së Kur’anit është e veçantë.
Në Kur’an është thënë qartë: “Nuk ka asnjë njeri që Allahu t’i ketë
folur ndryshe përveç mënyrës së frymëzimit, ose pas ndonjë perdeje,
ose t’i dërgojë të dërguar (melek), e ai me lejen e Tij, t’i shpallë atë që
Ai dëshiron”. (Shura: 51).
Allahu në Kur’an theksoi atë që e dëshiron dhe që e kërkon prej
krijesave të veta, por kush do të pranoj prej Allahut atë që e tha?
Njeriu nuk ka mundësi, sepse ai është edhe qenie organike, përgatitja
e tij e bën atë të paaftë që të pranojë fjalët drejtëpërdrejt prej Allahut.
Madhëria e Allahut është fuqi aq e lartë sa që prej krijesave askush
nuk është në gjendje të dijë të përshkruaj. Për lartësinë dhe fuqinë e
Tij, mësojmë vetëm nëpërmjet fjalës së Tij, me të cilën Ai e
përshkruan veten.

4. Njeriu, si fuqi e dobët, nuk është në gjendje të vërë kontakt me atë
fuqi aq të lartë të Zotit, ai nuk mund t’i afrohet fuqisë së lartë edhe të
pranoj atë që Ajo e shpreh. Nëse i afrohet fuqisë së lartë, e dobëta do
të shkatërrohej. Zoti e di atë, prandaj në fjalën e vet thotë se njeriu
nuk mund t’i pranoj prej Tij fjalët vetëm në mënyrat e theksuara.
E kush mund t’i pranoj fjalët prej Allahut?
Njeriu nuk mundet , sepse është krijesë e dobët, është edhe qenie
materiale. Për t’i pranuar fjalët prej Allahut, nevojitet të jetë qenie më
e lartë se njeriu, qenie që nuk është materiale. Ja pra, Zoti e caktoi
melekun Xhibril, krijesë e lartë dhe jo materiale. Ajo krijesë mund t’i
pranoj fjalët prej Allahut dhe ato fjalë t’ia kumtoj njeriut, në këtë rast
Muhammedit, njeriut të zgjedhur dhe të caktuar për të dërguar të
Zotit. Por, edhe ashtu takohen dy qenie me përbërje të ndryshme,
njëra e llojit të lartë, melek, e tjetra njeri. Mirpo, edhe takimi ose
kontaktimi i atyre dy qenieve të dy llojeve, nëse nuk bëhet ndonjë
ndryshim në ato qenie, është i pamundshëm. Do të duhej: ose qenia e
lartë të jetë e shndërruar dhe e personifikuar në formën e njeriut duke
iu përshtatur atij, që ai të mbetët ashtu siç është njeri, kurse i larti t’i
flaës e i ulti të pranojë prej tij: ose lloji i ulët të bëjë ndryshime, të
ngritet në një shkallë më të lartë që të jetë në gjendje të pranoj prej të
lartit. Njërën prej këtyre dy veprimeve duhet bërë domosdo.
Sipas të parës, prej njeriut nuk kërkohet ndonjë përpjekje që të ngritet
e të arrijë të pranoj prej qenies së lartë, sepse atë përpjekje e ka bartë i
larti, ai është shndërruar në formën e njeriut, ai atë mund ta bëjë,
ngase Allahu i ka dhënë mundësi të marrë formën e njeriut, ashtu në
formën e njeriut, iu paraqit Mejremes (Mejrem: 17).
Kur Xhibrili merrte formën e njeriut, Muhammedi nuk kishte nevojë
të bëjë përpjekje për ndryshimin e qenies së vet. Mirëpo, kur Xhibrili
mbetej ashtu siç ishte në formën e vet, atëherë në qenien e njeriut, në
qenien e Muhammedit nevojitej pa tjetër ndryshimi organik. Në atë
rast, ana materiale e qenies së njeriut, duket sikurse pushon nga
funksionimi, nuk prezentohet aq, tërë fuqinë e merr shpirti, sepse
shpirti është qenie e lartë dhe si e tillë mund të kontaktojë dhe të
pranoj prej melekut, i cili gjithashtu është qenie e lartë. E kur të marrë
fund angazhimi dhe të ketë pranuar atë që është dashur, njeriu tërhiqet
prej asaj gjendjeje, kthehet në gjendjen e mëparshme të rëndomtë.
Në këtë mënyrë ka qenë pranimi i shpalljes së tërë Kur’anit, pranimi i

5. vahjit. Nëpërmjet melekut, të dërguar prej Allahut, Muhammedi
pranoi atë që Allahu e dëshiron dhe kërkon prej njerëzve.
Ajo ishte mënyra më e rëndë dhe më e mundimshme e frymëzimit,
ngase Muhammedit i duhej bërë ndryshim në qenien e vet, e ai
ndryshim nuk ishte në kompetencën e tij, ai ishte i imponuar prej
fuqisë së lartë, por ky ishte frymëzimi më i fortë dhe më i sigurt. i tërë
Kur’ani Muhammedit i është shpallur vetëm në këtë mënyrë, e jo në
mënyrën kur Xhibrili merrte formën njeri.
Edhe Kur’ani sinjalizon se kjo mënyrë e pranimit të shpalljes ishte e
rëndë, prandaj thotë: “Ne do të japim ty të përjetosh një të folur të
rëndë” (Muzemmil: 5). Pejgamberi frikësohej se po e harronte ose po
i shpëtonte diçka nga ajo që i lexohej, andaj kur ia lexonte Xhibrili, ai
ngutej dhe e lexonte së bashku me të, mundohej e përpiqej ta nxëjë
përmendësh. Zoti e urdhëroi që kur t’ia lexoj Xhibrili ta dëgjojë me
vëmendje dhe heshtazi, të mos ngutej dhe të mos e mundoj veten,
duke i garantuar se Ai do t’ia bëjë të mundshme ta nxejë përmendësh,
do t’i ndihmojë ta mësojë dhe ta ruaj ashtu të saktë e i tha: “..Mos u
ngut ta lexosh Kur’anin para se të marrë fund kumtimi i tij dhe thuaj:
Zoti im më shto dije!” (Taha: 114), dhe : “Mos shqipto edhe ti me
gjuhën tënde për ta nxënë atë me të shpejtë. Ne kemi për detyrë
tubimin dhe leximin e tij. E kur ta lexojmë atë, ti përcille leximin e tij
me të dëgjuar, pastaj obligim yni është ta shkoqisim atë!” (Kijame:
16-19).
Kjo ishte mënyra sipas së cilës Pejgamberi e pranoi tërë shpalljen e
Kur’anit.
Mënyra tjetër e frymëzimit dhe synneti i Pejgamberit
U kuptua se Kur’ani është fjalë e Allahut, kjo do të thotë, edhe
shprehja edhe kuptimi janë prej Allahut, përveç transmetimit, as
Xhibrili as Muhammedi nuk kanë pjesë në të.
Mënyrës tjetër të frymëzimit i thuhet: “vahjun bin-nefethi” ose “en-
nefeth firruhi”- frymëzim në thellësi të zemrës. Ajo ishte një mënyrë
tjetër. Në atë mënyrë njeriu frymëzohet për ndonjë punë apo detyrë.
Pejgamberi ynë ishte frymëzuar në atë mënyrë. Në këtë mënyrë qenë
frymëzuar edhe pejgamberët tjerë si edhe njerëz të tjerë të mirë.
Njerëzit e frymëzuar në atë mënyrë dinin se ai frymëzim ishte prej
Zotit, ngase porositen për punë të mira e të mbara, andaj janë të
bindur dhe të vendosur në zbatimin e asaj për çka porositen.

6. Nëpërmjet atij frymëzimi Pejgamberi ynë është njoftuar, përveç
domethënies ose qëllimit të ndonjë pjese të Kur’anit, edhe me ndonjë
çështje tjetër. Edhe hadithi i Pejgamberit ka për burim atë frymëzim,
pra edhe synneti është frymëzim prej Allahut. Këtë e vërteton Kur’ani
kur thotë: “Ai (i dërguari) nuk flet nga hamendja e vet, ai (të folur)
nuk është tjetër vetëm se frymëzim me të cilin frymëzohet” (En
Nexhm: 3-4). Edhe hadithi Kudsij ishte i asaj menyre. Në hadith
kudsij nuk ka ndonjë dispozitë të sheriatit, në to theksohet madhëria
dhe fuqia e pakufishme e Zotit, mëshira e Tij, të mirat dhe begatitë me
të cilat i ka pajisur njerëzit etj.
Asnjë pjesë e Kur’anit nuk e kishte atë mënyrë të frymëzimit.
Për të kuptuar edhe më mirë dallimin ndërmjet shpalljes së Kur’anit
dhe ndërmjet mënyrës së frymëzimit në synnet, Sujutiu shënon
thënien e Xhuvejnisë: Shpallja prej Allahut ishte dy llojesh. Një lloj
ishte: Allahu i thotë Xhibrilit: Thuaj pejgamberit, tek i cili pot ë
dërgoj, puno këtë dhe këtë, urdhëro për këtë dhe për atë! Xhibrili e
kuptoi atë ç’i tha Zoti, vjen te pejgamberi dhe ia thotë, por jo edhe
tekstin e fjalës, por vetëm kuptimin, kurse pejgamberi e shprehë me
gjuhën e vet, pra teksti i fjalës është tjetër. i atij lloji ishte synneti,
prandaj, synneti mund të kumtohet vetëm në kuptim pa e lexuar
tekstin, kurse Kur’ani jo. Lloji tjetër ishte: Allahu i thotë Xhibrilit:
Lexoja pejgamberit këtë! Xhibrili vjen dhe ia lexon tekstualisht, fjalë
për fjalë, pra i thotë: lexoja këtë, e jo kumtoja këtë. i këtij lloji ishte i
tërë Kur’ani.
Mënyra tjetër e shpalljes është kur Zoti i flet pejgamberit e ai e
dëgjon, por ai të folur nuk është sikur të folurit kur ne i flasim njëri-
tjetrit, as të dëgjuarit nuk është i tillë. Pejgamberi Zotin e dëgjon me
tërë qenien e vet, sikur e tërë qenia i është zbërthyer në ndenjë
dëgjimi, zëri i vjen nga të gjitha anët. Ai të folur është i
jashtëzakonshëm, është jashtë rrethit dhe rregullit me të cilin njeriu
është mësuar të dëgjoj të folur, prandaj edhe i thuhet”pas perdeje”.
Kur’ani nuk është i shpallur as në këtë mënyrë. Pejgamberi e dëgjon
fjalën e Zotit dhe e kupton çka i thotë Ai, është i obliguar të veproj
sipas asaj që ka kuptuar, por nuk është i obliguar t’i thotë ato fjalë
ashtu siç i ka dëgjuar. E kur është fjala për shpalljen e Kur’anit,
pejgamberi ishte i obliguar t’i thotë fjalët e Zotit, të cilat i dëgjoi prej
melekut, t’i thotë besnikërisht e tekstualisht ashtu siç i ka thënë Zoti

7. melekut.
Këto janë tri mënyrat e vahjit, të cilat i përmend Kur’ani.
Përmbajtja e Kur’anit
Allahu këtë libër fetar e edukativ e shpalli të përjetshëm, duke qenë
udhëzim e mëshirë për individin dhe për bashkësinë njerëzore, Ai e
dërgoi këshillë të një niveli më të lartë edukativ, që kultivon dashuri
dhe mbjell frymë paqeje ndër njerëz, që nxitë lartësimin shpirtëror, qe
përmbledhë rregulla e dispozita më të dobishme të rendit social, që
parashtron parime educative për njerëz të çdo kohe dhe të çdo vendi,
që rrëfen për popujt e lashtë, për të fshehtat e dynjasë dhe të ahiretit.
Si libër feje dhe morali në përmbajtjen e vet, përveç, tjerash përfshinë:
- besimin e drejtë, besimin në një të vetmin Zot xh.sh., në engjëj, në
libra të shpallura, në të dërguarit e Zotit, pas kësaj në jetën e botës
tjetër,
- virtytet më të larta të moralit, të cilat forcojnë besimin në zemra,
zgjojnë ndenjat, ngrisin karakterin dhe pastrojnë ndërgjegjjen e
individit dhe të bashkësisë, duke i larguar prej veseve,
- thirrjen për studim dhe vështrim të thellë ndaj çdo qeniejeje a sendi
që Zoti e krijoi në këtë gjithësi me qëllim që njerëzit të arrijnë t’i
njohin sekretet e tyre dhe të largohen prej imitimit të verbër,
- tregime për popujt e lashtë me qëllim udhëzimi prej të cilëve njerëzit
duhet të nxjerrin mësim e përvoj se si ligjet e Allahut u zbatuan dhe të
dëgjueshmit përjetuan të mira, kurse arogantët përjetuan ndëshkime,
- vërtetime për ligjshmërinë e lartë e të drejtë të Allahut, e cila ka për
qëllim ngritjen e njeriut në një lidhmëri të sinqertë ndaj Allahut, me
çka bashkësisë i garantohet ekzistenca dhe fatbardhësia,
- besimin në ekzistimin e librave të mëparshëm të cilat i paraprinë
përgatitjes për shpalljen e Kur’anit. Ato ishin të shpallura për një kohë
të caktuar, të cilat kishin për qëllim t’i përgatisin njerëzit, t’i zgjojnë
zemrat, t’i udhëzojnë në besim ndaj një Zoti, t’i ngrisin në vetëdije
për të qenë të denjë ta pranojnë shpalljen e fundit, Kur’anin me ligje
të plota e të përsosura, të pakufizuara e të përjetshme.
Mrekullia e Kur’anit
Kur’ani është mrekulli e përjetshme ngase është atribut (sifat) i Zotit
të përjetshëm. Ai nuk është si mrekullitë e pejgamberëve të tjerë që
ishin vepër nga veprat e Allahut, e vepra e Allahut mund të pushoj,

8. kur Allahu e kryen atë, ndërsa atributi i të përjetshmit është i
përjetshëm. Çdo pejgamber ka pasur mrekullin e vet, kurse librin e ka
pasur program orientimi, e mrekullia e Muhammedit është vetë
programi, ashtu që programi është mrekulli, e mrekullia program. Nga
kjo rrjedh se librat e para kanë qenë në rrethin e obligimit, d.m.th.,
Zoti i obligoi njerëzit ta ruajnë librin, e për Kur’anin tha: “Ne e
zbritëm Kur’anin dhe Ne e ruajmë atë” (Hixhr: 9) sepse Kur’ani nuk
është si librat tjerë vetëm program jete, por Kur’ani është edhe
mrekulli, e për të qenë mrekulli duhet të jetë i ruajtur besnikërisht
teksti i tij, përndryshe ai humb mrekullinë, andaj, Allahu vendosi ta
ruaj Kur’anin. Shih për këtë arsye në te nuk mund të ndodhin
ndryshime e devijime si ndodhin në librat e para. Nëse marrim për
shqyrtim dy çshtjet e Kur’anit : çështjen e zbatimit dhe të veprimit
sipas mësimeve të tij dhe çështjen e ruajtjes së tij, do të shohim se me
kalimin e kohës çështja e zbatimit dobësohet, kurse çështja e ruajtjes
shtohet me kalim kohe. Sikur ne ta zbatonim në mënyrë të drejtë si
program jete, ajo do të ishte gjë e natyrshme, por gafleti ynë prej
mesimeve të Kur’anit si orientim në jetë, nuk është duke ecur baraz
me ruajtjen e tij, kur atë e gjejmë në çdo vend, në çdo banesë, në qerre
etj. Gjejmë, p.sh. një person, duke menduar ta shkruaj tërë Kur’anin
në një faqe dhe me nje formë më të bukur, ose ç’e shtyen njerin apo
tjetrin të bejë punën më estetike për shtypjen e mus’hafit etj. Kjo
ndodh ngase Allahu dëshiron të argumentoj se Ai e ruan Kur’anin , e
jo ata që e praktikojnë.
Fjala mrekulli si kuptim i fjalës “mu’xhize”, mundëson kuptimin e një
çshtjeje që askush nuk mund ta bëjë. Atë e bën vetëm Zoti dhe ajo
çshtje që thyen ligjet e ekzistimit në ekzistencë. Mrekullia u dhurohet
pejgamberëve për ta çrrënjosur bindjen e atyre që përveç, Zotit
adhurojnë diçka tjetër. Kur është fjala për mrekullin e Kur’anit,
qëllimi është të vërtetoj se çdo përpjekje dhe çdo orvatje për t’i bërë
atij konkurrencë, është e pamundëshme, e parealizueshme që
mposhtet e thyhet duke pësuar dështim.
Mrekullia e Kur’anit përfshin shumë lëmenj, por nga arsyeja
objektive këtu po i shënoj vetëm disa prej tyre.
Mrekullia e Kur’anit nga ana e çështjes gjuhësore
Kur’ani fjalë e Allahut, leximi i të cilit është ibadet, zbriti në gjuhën e
arabëve të njohur si gjuhëtare, oratorë, poetë… Kur’ani u bëri

9. konkurrencë në atë lëmi, mirëpo kur u mungoi aftësia e imitimit të tij,
ata i thanë magji, kurse Pejgamberit magjistar.Ata nuk menduan se
ajo gënjeshtër e tyre refuzohej shumë lehtë, sepse i hipnotizuari nuk
ka kompetencë të lirë kundër magjistarit, e nëse Muhammedi ishte
magjistar dhe ai kishte hipnotizuar njerëz, atëherë pse nuk i hipnotizoi
edhe ata që të shkonin pas tij. i hipnotizuari nuk i përulet magjistarit
me vullnetin e vet. Ai nuk shkon t’i thotë atij: e pranoj këtë magji ose
e refuzoj, sepse ai para magjistarit është i dëbuar nga vullneti i vet.
Shpallja e Muhammedit për magjistar, duke mos i besuar atij,
dëshmonte se ata ishin shpifës e gënjeshtarë.
Ajo që i shtyri idhujtarët arabë t’i thonin Kur’anit magji, poezi, fjalë e
njeriut të marrë e të tjera, që nuk përputheshin me ligjikë, ishte nga
arsyeja se Kur’ani me atë stilt ë lartë para të cilit u dasht të
gjunjëzohen edhe poetët më të njohur të tyre, i befasoi dhe kur e ndien
vetën të paaftë para mrekullisë së tij, e humbën vetëdijën, nxituan e
thanë çka nuk përputhej me logjikë, sepse nga befasia humbën çdo
fakt dhe çdo mendim logjik.
Kur’ani vazhdoi t’u shpallë gara: të sjellin një original si ai, të sjellin
dhjetë sure, e më në fund të sjellin një sure. Kjo ishte mrekullia a parë
e Kur’anit që komunikonte me atë popull, të cilit i zbriti. Prandaj,
qartësia e fjalëve të tij, renditja, përputhshmëria, mënyra artistike e
thënjeve, bukuria e ligjërimit të tij, janë të pakrahasueshme. Po sit ë
mos jetë i tillë kur dihet se është: “Libër që ajetet e tij janë radhitur në
mënyrë të përsosur, madje edhe shkoqitur prej Atij të Urtit, Njohësit
të çështjeve në hollësi” (Hud: 1)
Mrekullia e Kur’anit nga ana e çështjes kuptimore
U tha se mrekullia e Kur’anit është e përjetshme, ngase është e të
Cilësuarit të përjetshëm (sifatullah-kelam). Po ajo është e përjetshëm
edhe nga arsyeja se është vetëm mendore, e jo si mrekullitë tjera
vetëm shqisore. Është vepër mendore sepse, mendjet e njerëzve sado
që të arrijnë të zbulojnë çështje e ligje, të cilat mbretërojnë në natyrë,
do të shohin se Kur’ani ato i ka përmendur shumë më përpara.
Zoti xh.sh. e ka ditur se mendjete njerëzve, duke ndihmuar njëra

10. gjeneratë tjetren, do të arrijnë të zbulojnë çështje, që ata që jetuan
para tyre nuk i kanë ditur, prandaj çështje të vërteta e ligje, të cilat do
të zbulohen më vonë i ka vënë në spikamë, por për atë kohë kur
shpallej Kur’ani i ka prekur krejt pak, sepse njerëzit e asaj kohe nuk
ishin në gjendje t’i kuptonin në hollësi.
Duhet ta kemi të qartë se zbulimet dhe shpikjet e reja, janë rezultat i
zhvillimit mendor. Ato nuk janë zbulime as shpikje të rastit, pse sado
që ndonjë zbulim të jetë me vlerë të lartë, ai nuk është i pavarur prej
zbulimeve të mëparshme, anipse ato më të hershmet ishin me vlerë
më të ulët. Çdo zbulim a shpikje është kushtëzuar prej diçkahi, ai nuk
ndodhi befas, por prej kushteve e parashtrimeve të mëparshme.
Është e vërtetë se Kur’ani nuk erdhi si libër që të na i mësojë çështjet
dhe ligjet që zotërojnë në gjithësi, ai nuk zbriti të na shpjegoj
ekzistencën as çështjet në te, e as të na i mësojë dituritë. Ai zbriti që ta
nxisë mendjen që ajo të mësojë për to. Megjithatë, Kur’ani i cekët
disa çështje që kanë të bëjnë me të vërtetën, por ato nuk i thekson për
të na i mësuar, i kuptoi mendja ose nuk i kuptoi, ai thekson sit ë
vërteta reale.
A do të ishte mençuri e Kur’anit të sjellë çështje të vërteta, të cilat
funksionojnë në ekzistencë dhe t’ua publikojë arabëve të asaj kohe?!
Por, a do të kalojë pa i prekur ato të vërteta bile pak?! Zoti xh.sh. në
Kur’an i thekson ato të vërteta, e sikur njerëzve u thotë: ai që më
besoi Mua, duhet të jetë i bindur se kur Unë kam thënë diçka, ajo
është e vërtetë e saktë dhe s’ka nevoj të kërkojë prej Meje fakt. Fakti
jam Unë. Nëse disa mendjeve nuk u mjafton thënia Ime si fakt, por
duan t’u besojnë shqisave dhe mendjeve të veta, Unë ata i lë të lirë të
përpiqen dhe ua bëjë të mundëshme t’i shohin faktet e Mia dhe të
vërtetojnë se atë që kam thënë Unë është e vërtetë e saktë, por është
dashur t’u mjaftojë thënia Ime, pse mjafton Allahu të jetë vërtetues.
Në suren “Fussilet”, Ajeti 53 thuhet: “Ne do t’u bëjmë atyre të
mundëshme t’i shohin argumentet tona në gjithësi dhe në vetën e tyre
deri që t’u bëhet e qartë se ai (Kur’ani) është i vërtetë. A nuk mjafton
që Zoti yt të jetë dëshmues për çdo gjë”. Kur’ani atëherë kur shpallej
theksoi të vërteta, ato është dashur të besohen si thënie të Zotit edhe
para se t’i kuptoj mendja, sepse shumë çështje të vërteta, të cilat i ka

11. cekur Kur’ani, dija ka arritur ti kuptoj shumë më vonë, pra ato kanë
qenë të vërteta edhe para se t’i zbulojë dija. Kur’ani p.sh. ka cekur
rolin e erërave në mbarësimin e bimëve e ka thënë: “Ne i lëshuam
erërat frytënuese…” (Hixhër: 22). Ka dhënë shenjë për rrotullimin e
tokës në një mënyrë shumë perfide e ka thënë: “.. dhe i sheh kodrat e
mendon (të duken) se ato janë të palëvizshme, ndërsa ato ecin sikur
ecin retë…” (En’ Nemlu: 88). Krahasimi i ecjes së kodrave me atë të
reve, jep me kuptua për rrotullimin e tokës, sepse lëvizja e reve nuk
bëhet vetvetiu, por me anën e erërave, pra edhe lëvizja e kodrave me
anën e dikujt tjetër, në këtë rast me anën e tokës. Këtë thënie të
Kur’anit, mendja ka arritur ta kuptoj vonë.
Për atepat e zhvillimit të fetusit e embrionit Kur’anika thënë: “Për
Allahun, Ne e krijuam njeriun prej një lëngu të kulluar prej balte,
pastaj atë e shndërruam në pikë uji (fare) në një vend të sigurt, mandej
atë pikë uji e bëmë copë gjaku, atë gjakë e bëmë copë mishi të
dhëmbëzuar, e atë copë mishi e shndërruam në eshtra, e eshtrat i
veshëm me mish, pastaj atë e bëmë krijesë tjetër (i dhamë shpirtin). I
lartë është Allahu, më i miri Krijues!” (Muminunë: 12-14). Për këto
etapa të zhvillimit, për tri errësirat në të cilat ndodhet fetusi, dija arriti
të dijë për të shumë vonë, e ndoshta vetëm në shekullin tonë.
Kur’ani i shkeu të gjitha perdet e kohës, të vendit dhe depërtoi e
zbuloi edhe ato fshehtësit që fshihen në zemrën apo në mendjen e
njeriut. Këta shembuj janë të theksuar në Kur’an dhe lexuesi do t’i
kuptojë gjatë leximit.
Edhe në shekullin tonë, i cili konsiderohet shekull i arsimit mendor,
fjala e Kur’anit duket se zgjerohet dhe jep kuptim të ri. Saherë që dija
me përpjekjet e veta bën evolucion në zhvillimin e jetës, ajo gjen
mbështetje në thëniet e Kur’anit dhe thëniet e tij duket se përtërihen
gjatë shekujve për çdo gjeneratë, e kështu dokumentohet se mësimi i
tij është i ri për çdo kohë dhe se ai mësim kurr nuk vjetërohet, sepse
duke zgjeruar terrenin e kuptimeve shkon paralelisht me zhvillimin e
jetës, prandaj është mrekulli mendore.
Mrekullia e Kur’anit nga ana e çështjes shpirtërore

12. Zoti xh.sh. këtë libër e shpalli mëshirë dhe dritë për njerëz, por për ato
zemra idhujtare, të cilave u kishte hyrë në gjak adhurimi i idhujve,
ishte një goditje e fortë në shpirtin e tyre. Arabët që ishin idhujtarë
shumë kokëfortë e idhnakë të mëdhenj e të papërkulur, Kur’ani
thërriste ta braktisnin atë me të cilin ishin të mësuar edhe prej
prindërve të vet, i thërriste të largohen prej adhurimit të shumë
zotërave dhe të kthehen në adhurim të një të vetmit Zot, të Allahut
fuqiplotë, i thërriste të heqin dorë prej atyre zakoneve plot mëkate e
krime.
Në rrugën për të cilën i thërriste Kur’ani dukeshin pengesa të
pakapërcyeshme, vështirësi të papërballueshme, por mrekullia e tij
manifestohej thellë në zemrat dhe shpirtërat e tyre dhe dalëngadalë i
përvetson dhe shumë prej tyre i bën ithtarë të denjë të mësimeve të tij.
Ajo mrekullia e Kur’anit, e cila tërhoqi edhe shpirtërat e tyre, i habiti
edhe vetë ata, prandaj me vetëdije të humbur e të tronditur, dikush
prej tyre e quajti sehir, magji etj. Edhe idhujtari më i aftë dhe më
autoritativ, Velid bin Mugire u gjunjëzua para mrekullisë së tij.
Idhujtarët e kishin dërguar te Muhammedi që t’ia tërheqë vqrejtjen
dhe të mos publikojë ato mësime të Kur’anit, të cilat fyenin besimin e
tyre, mirpo, kur e dëgjoi Muhammedin duke lexuar Kur’an, ai u habit
dhe kur u kthye te idhujtarët, ua përshkroi mrekullinë e asaj pjese të
Kur’anit që e kishte dëgjuar dhe me fjalët e veta i vlerësoi cilësitë e
larta të tij duke thënë: “Ai (Kur’ani) ka një ëmbëlsirë të papërshkruar,
është tërheqës e ngacmues, është aq i këndshëm sa që fund e krye
është plot fruta, atë nuk mund ta thotë njeriu!?”
Është gjë e natyrshme që Kur’ani të jetë i tillë kur dihet se për të
thuhet: “Thuaj: atë e zbriti Ai që i di fshehtësitë në qiej e në tokë!”
(Furkan: 6).
Emrat e Kur’anit
Kur’ani i famshëm ka shumë emra që të gjithë japin të kuptosh
rëndësinë dhe pozitën e lartë të tij dhe që në përgjithësi është libri më
i famshëm qiellor dhe Zoti xh.sh. në fjalën e vet e ka quajtur: El
Kur’anu, El Furkanu, Et Tenzilu, Edh Dhikru, El Kitabu etj.

13. Po ashtu Allahu e ka cilësuar me attribute të bukura e të shumta. Po
thuaj nuk ka sure që në te të mos përmendet ndonjë atribut i tij i
këndshëm si : Nurun, Huden, Rahmetun, Shifaun, Mevidhatun,
Azizun, Mubarekun, Beshirun, Nedhirun etj.
Ndarja e Kur’anit
Kur’ani, sipas urdhërit Hyjnor, është i ndarë në sure që gjithsej janë
114. Suret janë të përbëra prej shumë ose pak ajetesh. Më e gjata
është sureja El Bekaretu me 286 ajete, e më të shkurturat kanë nga tri
ajete.
“Suretun” – do të thotë vend, pozitë e lartë. Një grumbull ajetesh që
kanë fillim dhe mbarim quhet”suretun” për hir të famës dhe të
lartësisë së saj ashtu sikurse quhet, beden pjesa më e lartë në një mur.
Ose Kur’ani është si një kopshtë nacional i ndarë në repartee, e secila
njësi e tij është e rrethuar me mur të lartë sit ë ishte ndonjë kështjellë.
Sureja e Kur’anit është si një kopshtë i tij i rrethuar memur që mbron
besimin dhe bazat e tij.
“ Ajet” – quhet një ose më shumë fjalë. Nuk është kushtë i
domosdoshëm që ajeti të ketë kuptim të pavarur si: ha, mimë , kur
përbëhet prej shkronjave ose si: Mudhmmetan, kur përbëhet prej një
fjale. Ajeti zakonisht është një fjali e thjeshtë ose një fjali e zgjeruar
apo edhe periudhë. Fjala ajet përmendet shumë herë në Kur’an që ka
për qëllim mrekulli, argument etj.
Për sa i përket çështjes së ndarjes së Kur’anit në sure dhe rradhitjes së
sureve në Mus-haf, kjo nuk ishte rezultat i mendjes së njeriut, por ajo
ishte çështje e diktuar prej të madhit Zot.
Ndarja e Kur’anit sipas vendit ka të bëjë me pjesët e tij të shpallura sa
ishte Pejgamberi në Meke dhe me pjesët që iu shpallën pasiqë u
shpërngul dhe u vendos në Medinë. Suret e shpallura sa ishte në Meke
u quajtën mekase, ndërsa të tjerat medinase. Dijetarët janë unikë në
bindje se në Meke iu shpallën shtatëdhjetë sure, kurse në Medine
njëzet, ndërsa njëzet e katër sure të tjera janë të përbëra prej pjesëve të
shpallura në të dy vendet.
Suret e shpallura në Mekë kanë disa veçori që dallohen prej sureve të

14. shpallura në Medinë. Ato janë më të shkurta dhe tematika e
përmajtjes së tyre kryesisht ka të bëjë me besimin e drejtë, me
besimin në një të vetmin Zot dhe me bazat tjera të besimit. Madhëria
e Zotit, sundimi, mbizotërimi dhe fuqia e Tij absolute ndaj çdo sendi e
çështje në gjithësi, është shumë më e shprehur dhe më e theksuar në
ato sure, gjë që shumë njerëz, duke mos qenë në gjendje ta kuptojnë
qëllimin e theksimeve të tilla në fillim të shpalljes, fesë islame ia
mveshën teorinë e “xhebrit” – determinizmit, fatalizmit, I cili është I
huaj për te.
Suret e shpallura në Medine janë më të gjata, dhe ato më tepër I
përshkron fryma e ligjshmërisë islame.
Për sa I përket ndarjes sipas kohës: më herët ose më vonë, para
hixhretit ose pas tij, edhe ajo ndarje nuk ka ndonjë ndikim në
rradhitje. Nuk është e thënë që pjesa e parë e shpallur të jetë e shënuar
në fillim të mus’hafit, e as pjesa e fundit të jetë në fund të tij, por ka
pjesë të shpallura në fillim në Meke, e të jenë të shënuara në ato të
Medinës dhe aso të shpallura në kohën e fundit në Medine e të jenë të
rradhitura në ato të mekës. Edhe nga kjo kuptohet se çështja e
rradhitjes nuk ishte kompetencë e njerëzve, por e Zotit të madhëruar, I
Cili për çdo pjesë të Kur’anit urdhëroi të rradhitet aty ku e ka vendin.
Pjesa dërmuese e Kur’anit iu shpallë Muhammedit gjatë kohës së
ditës dhë në vendbanimin e tij, e ndonjëherë iu shpall kur ishte
mysafir, siç është ajeti 13 I sures Huxhuratë që iu shpall kur ishte në
Meke si mysafir, e Bilali kishte hypur mbi Qabe dhe e thërriste
ezanin. Pati pjesë që iu shpallën natën si pjesa e fundit e Ali Imran
dhe ajeti (67 Sure Maide). Në rekatën e dytë të sabahut iu shpall ajeti
128 Ali Imran, e duke qenë I shtrirë në shtrat, por zgjuat I shpallet
sureja Kevther dhe ajeti 118 në suren Tevbe. Përnjëherë iu shpall e
tërë sureja “Murselat” dhe ajo “Es Saffu”. Ndonjë sure si ajo “El
Alak” dhe “Ed Duha” u shpallën pjesë-pjesë në një interval bukur të
gjatë kohor.
Pjesa e parë e shpallur nga Kur’ani janë ajetet e para të surës Alak,
ndërsa pjesa e fundit e shpallur është ajeti 281 në surën Bekare.
I tërë Kur’ani zbret përnjëherë prej “Levhi Mahfudh” në qiellin e
dynjasë natën e “Lejletul Kadrit”, pasta prej qiellit të dynjasë te

15. Muhammedi shpallet pjesë-pjesë në një periudhë prej njëzet vjet e më
tepër.
Tubimi dhe ruajtja e Kur’anit
Kur’ani është tubuar në dy periudha: në Kohën e pejgamberit dhe në
kohën e hulefai rashidinëve, ku secila periudhë dallohet me veçoritë
dhe karakteristikat e veta të posaçme.
Fjala “tubim” ndonjëherë ka për qëllim: nxënien e Kur’anit
përmendësh dhe ruajtjen e tij në kujtesë, ndonjëherë ka kuptimin e
shkrimit, të shënimit të Kur’anit në faqet e shkruara. Edhe njëra
mënyrë e tubimit edhe tjetra janë zbatuar në kohën e e Pejgamberit.
Kur’ani pra, është ruajtur në dy mënyrë: duke e nxënë përmendësh, e
që i thuhet tubim në gjoksa dhe duke e shkruar.
Tubimi në gjoksa
Dihet se Kur’ani iu shpall të dërguarit të pashkolluar: “Ai (Allahu)
është që ndër të pashkolluarit nga vetë mesi i tyre dërgoi të dërguar që
atyre t’ua lexoj ajetet e Tij, t’i pastroj dhe t’ua mësojë librin dhe
ligjshmërinë…”
(El Xhumuati:). Prandaj Muhammedi bënte përpjekje të mëdha për ta
ruajtur ashtu të saktë, ashtu si i shpallej, vetë e nxënte përmendësh,
kurse shokëve ua mësonte dalëngadalë që edhe ata të arrijnë ta nxënë
përmendësh.
Populli arab ishte popull që nuk merrej me shkrim-lexim. Ai ishte
popull që ushtronte shprehitë e qëndrueshme të nxënies shumë të
shpejtë të teksteve përmendësh. Ata mbanin në kujtesën e vet me
qindra e mija vargje të poezisë, dinin për origjinën e paraardhësve të
vet shumë të lashtë.
Edhe Kur’ani famëlartë me qartësi të plotë të shprehjeve, me rregulla
e dispozita të shumta, ata i gjeti në atë gjendje. U solli fakte të qarta e
argumente madhështore sa që i habiti, por edhe i përfitoi ndenjat,
zemrat dhe mendjet e tyre derisa që tërë kujdesin e tyre e orientoi në

16. librin posa të shpallur madhështor. U drejtuan vetëm kah Kur’ani, e
mësuan përmendësh dhe e ruajtën, ndërsa poezinë e braktisën, sepse
në Kur’an ata gjenin shpirtin e jetës.
Pejgamberi, kohën më të madhe të natës e kalonte duke ndenjur në
këmbë, duke u lutur dhe duke lexuar sa më shumë Kur’an; ai thellohej
në mendime për domethënien e tij dhe ashtu qëndëronte në këmbë
derisa nga lodhja iu dridhnin këmbët. Andaj, nuk është për t’u uditur
kur thuhet se ai ishte më i miri i hafizëve (hafiz është njeri që e di tërë
Kur’anin përmendësh).
Shokët e Pejgamberit – sahabët bënin gara në leximin, mësimin dhe
nxënien përmendësh të Kur’anit dhe tërë kujdesin ja kushtonin
ruajtjes dhe përhapjes së tij, ua mësonin grave dhe fëmijëve të vet,
nëse kalohej për rreth shtëpive të tyre, ato ushtronin nga leximi i
Kur’anit si zgjua bletësh dhe kur Pejgamberi kalonte praën tyre ndalej
dhe e dëgjonte atë lexim! Në vetë xhaminë e Pejgamberit lexohej
Kur’an me zë të lartë sa që prej së largu dëgjohej ushtimë, por
Pejgamberi i urdhëroi ta ulnin zërin e të mos përzihej leximi.
Shumë shokë të Pejgamberit ishin hafizë të dalluar. Hafizët e tillë Ai i
dërgonte nëpër fshatra e qytete për t’ua mësuar të tjerëve Kur’anin.
Nxënia përmendësh e librit të shenjët ishtë veçori e ymmetit të
Muhammedit, të cilët kur e kumtonin, mbështeteshin në atë që e
kishin në kujtesën e tyre, e jo vetëm në atë që ishte shkruar. Asnjë
popull tjetër nuk, ruajti ashtu librin evet, andaj në librat e tyre u bënë
devijime e ndryshime. Ajo veçori e myslimanëve të parë ishte dhuratë
prej Allahut, ngase u lehtësoi nxënien përmendësh të librit dhe për atë
lehtësim tha: “Ne Kur’anin e bëmë të lehtë për kujtesë…” (Kamer:
17). Nëpërmjet kujtesës dhe shkrimit Kur’ani u ruajt saktë ashtu si
është shpallur. Zatën për ruajtjen e tij garantoi Allahu (Hixhr: 9).
Tubimi me shkrim
Karakteristikë e dytë për ruajtjen dhe tubimin e Kur’anit ishte shënimi
me shkrim. Pejgamberi i kishte shkruasit e vahjit dhe posa i shpallej
një pjesë e Kur’anit, i urdhëronte ta shkruajnë. Çështjes së shkrimit
dhe të evidentimit i kushtonte kujdes të posaqëm me qëllim që ta

17. përforconin edhe më mirë atë që e kishin në kujtesë. Shkruesit ishin
sahib të dalluar. Për atë detyrë të rëndësishme, të cilën ua kishte
besuar, Pejgamberi i kishte zgjedhur të besueshëm, korrektë, të
përpiktë e të kujdesshëm. Më të njohurit prej tyre ishin katër hulefai
rashidinët, Zejd ibni Thabiti, Ubej ibni Ka’bi, Muadhi dhe shumë të
tjerë të dalluar. Ata pra ishin shkrues që e shkruanin Kur’anin dhe
shumë prej tyre kishin mus-hafin e vet, të cilin e kishin shkruar duke e
dëgjuar dhe duke e mësuar nga vetë goja e Pejgamberit si mus-hafi i
ibni Mes’udit, Aliut, i Aishes etj.
Mënyra e shkrimit
Në atë kohë ndër arabët nuk prodhohej letra, por ajo me pakicë
prodhohej ndër bizantinët dhe persianët, e që nuk ishte aq e përhapur,
prandaj Kur’anin e shkruanin në lëvore të drurit të hurmës, në rrasa të
holla gurësh, në lëkura kafshësh, në gjethe dhe në eshtra shpatukë të
gjerë.
Zejd ibni Thabiti thotë: Ne pranë Pejgamberit i rradhitnim ajetet e
Kur’anit ashtu siç thoshte ai dhe ashtu siç ishte i urdhëruar prej
Allahut, pra rradhitja e Kur’anit ishte e diktuar (tevkifijj). Kur’anin që
e kemi sot të rradhitur në mus-haf është me urdhër dhe frymëzim prej
Zotit. Është thënë se Xhibrili i sillte një ose më shumë ajete të
Kur’anit dhe Pejgamberit i thoshte: Muhammed! Allahu të urdhëroi ta
vëshë në këtë dhe në këtë sure, e Pejgamberi u thoshte sahabëve: vëne
në këtë vend dhe në këtë vend. E këtill ishte ruajtja dhe tubimi i
Kur’anit në kohën e Pejgamberit.
Tubimi i Kur’anit në kohën e Ebu Bekrit
Pejgamberi pasi e kreu detyrën, e kumtoi amanetin, e këshilloi
ymmetin, i udhëzoi njerëzit në fenë e drejtë të zgjedhur prej Allahut, e
la këtë jetë dhe u shpërngul në fqinjësi të Mëshiruesit.
Zëvendësimi i takoi Ebu Bekrit, por gjatë kohës së udhëheqjes së tij,
ai u ballafaqua me vështirësi të mëdha e me probleme të rënda. Lufta
që u zhvilluan në Jemame ndërmjet muslimanëve dhe murteëdve

18. (tradhtarëve), ithtarë të Musejleme Kethabit me ç’rast ranë dëshmorë
shtatëdhjetë hafizë të Kur’anit, i tronditi muslimanët, e më së shumti u
trondit Ymeri i Hatabit, i cili shkoi te Ebu Bekri, hyri brenda dhe atë e
gjeti shumë të pikëlluar nga dhëmbja për hafizët. Nga frika se me
vdekjen e hafizëve mund të humbë diç nga Kur’ani, i propozoj ta
tubojnë atë. Ebu Bekri në fillim e refuzoi propozimin e Ymerit, por
më vonë e pëlqeu.
Buhariu shënon: Zejdi thotë: “Pas luftës në Jemame më thirri Ebu
Bekri, kur hyra tek ai, aty kishte qenë ulur Ymeri. Ebu Bekri më tha:
Erdhi tek unë Ymeri e më tha: “Lufta ka marrë përmasa të gjera në
mbytje të hafizëve, po kam frikë se lufta do të vazhdojë dhe në çdo
vend do të humbim ende hafizë të tillë. Unë jam i mendimit që të
urdhërosh të tubohet Kur’ani!” Unë i thashë: “Sit ë bëjë atë që nuk e
bëri Pejgamberi? Ymeri më tha : Kjo është në dobi! Më përsëriti disa
herë derisa edhe mua m’u mbush mendja ashtu si Ymerit!” Ti je i ri,
je i zgjuar, në ty nuk kemi dyshim, ti i shkruajte shpalljen
Pejgamberit, ti fillo dhe tuboje Kur’anin!”
Zejdi thotë: “Pasha Allahun, të më obligonte ta rrafshoj ndonjë kodër,
për mua nuk do të ishte punë më e rëndë se sa atë që më urdhëroi dhe
i thash: “Si do ta bëni një punë që Pejgamberi nuk e bëri?” Ai më tha:
Kjo është në dobi dhë duke më bindur, pranova dhe ia fillova ta
tubojë Kur’anin prej lëvoreve, prej rrasave, prej lëkurave dhe prej
njerëzve që i dinin përmendësh derisa fundin e sures Tevbe e gjeta te
Huzejme Ensariu!”
Zejdi nuk u mbështet në atë që vet e dinte përmendësh, që vetë e
kishte shkruar, porn ë tubimin e Kur’anit i caktoi vetit dy burime:
• Pranoi atë që njerëzit e dinin përmendësh dhe
• Pranoi atë që ishte shkruar në prani të Pejgamberit.
Çdo pjesë të Kur’anit ai kërkoi ta vërtetojë pa tjetër prej atyre dy
burimeve. Ai nuk pranoi asnjë ajet pa e gjetur të shkruar dhe pa e
gjetur të nxënë përmendësh.
Për çdo pjesë të Kur’anit kërkoi dy dëshmitarë të drejtë e të sinqertë,
të cilët dëshmonin se ai ishte shkruar në prani të Pejgamberit.
Ebu Bekri në fillim nuk u pajtua ta tubojë Kur’anin për dy arsye:
njerëzit i jepnin rëndësi të madhe nxënies përmendësh, ndërsa pasi të

19. shkruhej e të tubohej, ekzistonte frika se njerëzit do të mbështetëshin
vetëm në shkrime e do ta lënin mash nxënien përmendësh. Në anë
tjetër ai ishte shumë i përpikët në traditën e Pejgamberit, prandaj
frikësohej se mos po bën ndonjë risi që Pejgamberi nuk e pëlqen.
E zgjodhi Zejd ibni Thabitin për këtë detyrë aq të madhe sepse: ai
ishte më i dalluari prej të tjerëve, kishte shkruar vahjin në prani të
Pejgamberit, ishte i fortë në besim, ishte besnik i denjë, ishte i matur, i
edukuar dhe shumë i zgjuar.
Ai tubim dhe ai shkrim i saktë i tërë Kur’anit u ruajt tek Ebu Bekri, e
pas vdekjes së tij tek Ymeri dhe pas Ymerit te Hafseja, bashkëshorte e
Pejgamberit, e bija e Ymerit.
Kur’ani në tërësi u shkrua dhe u ruajt në kujtesë gjatë kohës së
Pejgamberit, por nuk u tubua në një vend ngase:
-shpallja e Kur’anit nuk kishte përfunduar, e nuk kishte se si të
tubohej para se të kompletohej,
- rradhitja e sureve dhe e ajeteve nuk bëhej sipas zbritjes së tyre, sepse
zbritën ajete në fund të shpalljes, kurse rradhitja e tyre duhej bërë në
suret e shpallura më herët,
- koha prej zbritjes së fundit dhe ndërrimit të jetës së Pejgamberit
ishte shumë e shkurtër, andaj nuk pati mundësi të tubohej.
Tubimi i Kur’anit në kohën e Othmanit
Mënyra dhe qëllimi i shkrimit dhe i tubimit në kohën e Othmanit,
dalloheshin nga ato të kohës së Ebu Bekrit. Në kohën e Othmanit
ishte zgjeruar territori i shtetit islam. Leximi i Kur’anit bëhet sipas
dialekteve, në atë kohë ishin çliruar Ermenia dhe Azerbejxhani.
Huzejfe bin Jeman kishte dëgjuar dhe kishte vënë re se si Kur’ani
shqiptohej në mënyra të ndryshme prej popujve të ndryshëm që nuk
ishin arabë, si edhe prej arabëve në shumë dialekte. Erdhi dhe i tha
Othmanit: Rrij gati këtij populli para se të kundërshtohen në leximin e
Kur’anit, ashtu siç u kundërshtuan ithtarët e librit para tyre. Othmani i
tuboi sahabët më të njohur, njerëzit më të dijshëm dhe u konsultua për
pengimin dhe shërimin e asaj plage, e cila kishte dhënë shenjat e para
të një sëmundje të rëndë.

20. Konsultimi propozoi: Othmani të urdhërojë të shkruhen disa kopje të
Kur’anit dhe ato të shpërndahen nëpër qytete; të urdhërojë të digjet
çdo shkrim tjetër dhe njerëzit të orientohen për shkrim vetëm prej
atyre kopjeve të shpërndara. Othmani ia filloi realizimit të detyrës dhe
atë punë ua besoi katër sahabëve: Zejd bin Thabitit, Abdullah bin
Zubejrit, Abdurrahman bin Hishamit dhe Seid bin Assit. Vetëm Zejdi
ishte medinas, ensar, ndërsa tre të tjerët ishin mekas, kurejshitë.
Othmani kërkoi prej Hafsas Kur’anin e tubuar në kohën e Ebu Bekrit
që prej tij të shkruhen disa kopje dhe pasiqë i shkruan përsëri ja kthen
asaj.
Ishte viti 24 hixhrije.
Dallimi ndërmjet punës së ashtuquajtur tubimi i Kur’anit në kohën e
Ebu Bekrit dhe tubimi i Kur’anit në kohën e Othmanit ishte : në
kohën e Ebu Bekrit tubimi kishte të bëjë me sjelljen e tërë Kur’anit në
një vend dhe me shkrimin e tij të radhitur në sure e ajete ashtu si e
kemi sot në mus-haf. Si shkak ishte frika e vdekjes së shumë hafizëve.
Në kohën e Pejgamberit numri i atyre që e dinin përmendësh tërë
Kur’anin ishte shumë i madh, kur dihet se në vendin e quajtur “Bi’ri
Meune” ranë dëshmorë shtatëdhjetë hafizë dhe menjëherë pas
Pejgamberit në kohën e Ebu Bekrit në luftën e Jemamës ranë edhe
shtatëdhjetë hafizë të tjerë, ashtu që numri i tyre ishte më shumë se
140, andaj droja e Ebu Bekrit kishte arsyen e vet.
Në kohën e Othmanit, tubimi kishte të bëjë me shumimin e Kur’anit
të tubuar në kohën e Ebu Bekrit dhe me shpërndarjen e disa kopjeve
të shkruara nëpër territore. Shkak ishte frika e kundërshtimit në
shqiptimin e tij të drejtë.
Komentimi dhe përkthimi i Kur’anit
Shpjegimi ose komentimi i asaj, të cilën Allahu nëpërmjet fjalës se
vet e kërkon dhe e dëshiron prej krijesave, arrihet më së miri kur
ndonjë pjesë e Kur’anit shpjegohet me pjesë tjetër të tij, ose kur
shpjegohet nga ana e vetë Pejgamberit, ose kur ndonjë pjesë e tij
shpjegohet nga as-habët e Pejgamberit. Shpjegimet e mëvonshme, të
pabazuara në burimet e para, janë shpjegime mendore, logjike, dhe

21. individuale, andaj nuk kanë peshë të duhur.
Përkthimi i domethënieve të Kur’anit është i nevojshëm, është i
kërkuar ngase nëpërmjet tij besimtarët njoftohen në udhëzimet e tij të
larta.
Përkthimi i Kur’anit tekstualisht në ndonjë gjuhë tjetër nuk është i
lejuar, ngase është e pamundëshme të ruhet stili i tij artistik dhe të
bartet në ndonjë gjuhë tjetër.
Gabimet pa qëllim Allahu i falë!