4. Bi lurraldeetako hizkerak berdintzeko
arrazoi nagusiak:
1. Lurralde horien ibilbide bateratua.
2. Geografia ezaugarriak
3. Elizak eragindako indar nabarmena.
5. Azken hamarkadetan euskerari eusten
diotenen artean euskararen aldeko
eragile indartsuak agertu dira. Horiek
hizkera eredu berri bat zabaldu dute,
euskara batua eta nafar-lapurtarra
nahasten dituena.
6. Literatura
Lapurtarra literatura
euskalkia da. Bi eredu
bereiz daitezke euskalki
horren tradizioan:
1. XVI.mendean Joanes
Leizarragak
erabilitakoa.
2. Lapurteea klasikoa
deiturikoa, Axularrek
erabiliko zuena.
8. BOKALAK
Bost bokal ditu nafar-
lapurtarrak eta hiru irekidura
maila: a bokal irekia, e eta o
ertaina, eta u eta i itxiak.
9. ●Bi bokal elkarren ondoan:
Elkartren segidan dauden bi bokal silaba
bakarrean ahoskatzen direnean diptongoa
gertatzen da. Kontrako fenomenoari, hau da,
bi silabatan ebakitzeari, hiatoa deritzo.
Diptongoak: maite, sei, euskal…
Hiatoak: bietan, zuen…
11. ● Hiatoetako gertakariak
1. Bi bokalen artean kontsonante bat sortzea:
Duen: duyen
2.Txandakatzeak:
-ea:ia
Bidea:bidia
-oa:ua
Usoarekin:usuarekin
-ua:ia
Famatuaren:famatiaren
12. ● Bokal txandakatzeak
Bokala bakarrik dagoenean txandakatzeak gerta daitezke:
-o:u txandakatzea kontsonante sudurkari(n eta m) baten
aurrean
Honek:hunek
-Asimilazioaren ondorioz
Dira:dire
-e:i txandakatzen da kontsonante sudurkari baten
aurrean
Entzun:inzun
-e:i eta o:u txandakatzeak
Gero:gio
13. ● Bokal galtzeak edo gehitzeak
-Bokal galtzeak hitzaren amaieran eta barruan
gertatu izan dira.
Balioso:balios
-Gehitzeak ere gertatu izan dira:
Libera:libra
14. ●Beste zenbait gertakari
-Frantzesez e mutuz eta kontsonantez amaitzen
diren hitzei -a eransten diote Ipar Euskal
Herrian
-erdal –on amaiera –oin egiteko joera dago
euskara nafar-lapurtarrean.
19. ●Patalizazioa edo bustidura
Bi motatakoa da palatazioa:
-Automatikoa:berez egiten dena
Isilik:ixilik
-Adierazgarria:hiztunak nahita egiten duena.
Beltza:beltxa
20. ●Dardarkariak
Bi dira dardarkariak. R eta rr. Gertakariak:
-r:d txandakatzea
-bokal artean galtzea
-Hitz amaierako dardarkaria
-r dardarkariaren ebakera frantsesaren r ubulare
moduan egiten dute askok.
22. DEKLINABIDEA
● Ergatibo pluralari dagokion -ek atzizkiak hitz-buakerako e batekin
topo egiten duenean bikotea soildu eta e bakarra agertzen da
askotan: Gazteek.
● Datibo pluralaren atzizkiak -er edo -eri izan daitezke heier, soldadoer,
batzuer
● ablatibo pluralak marka zaharra erakusten du: -etarik lagunetarik,
latzetarik
● Halaber, -tarik atzizkia izan dezakete erakusleek: hortarik, hetarik.
● Nora kasuan -rat da erlazio-atzizkia: gerlarat, tokirat, galtzerat, hunat
● Bizidunekiko deklinabidean -gan artizkiaren ondoan baitan ere
azaltzen da: gugana edo gure baitara, zuganik edo zure baitarik
● Hala ere, bizidunei dagokien atzizkiaren ordez, bizigabeei dagokiena
erabiltzen da batzuetan: Hetarik anitzak elgarretarat biltzen ziren.
23. izenordainak:
● forma indartu bereziak ditu: nihaur, neror, hihaur; heror,
beraur, guhaur, geror, zuhaur, zerori, zuihauk, zerok,
nihaurrek, nerorrek, hihaurrek, herorrek, beraurrek,
guhaurek, gerorrek, zuhaurek, zerorrek, zuihauek
● aipagarriak dira nihor (inor) izenordea eta izenorde gisako
bertze.
24. Atzizkiak
● Galdetzailerik ez duten galderazko perpausek -a har
dezakete: Nik dakita zure lagunen berri? Zertako, zergatik
galdetzaileen erantzunerako -kotzko ren ordez: Elgarrekin
bizitzekotz
25. Aditza
● Aspektu burutu gabearen marka -ten denean, -iten
aldaera agertzen da, bukaeran -n duten aditzoinetan:
iragaiten, erraiten, egoiten, edireiten
● Etorkizuneko aspektu-marka -(r)en ere izan daiteke:
izanen, ikusiren, eginen, arnegaturen, jakinen
● iro erroa erabiltzen dute aditzetan.
26. Sintaxia
● Hainbat zenbatzaile zehaztugabe izenaren ezkerrean nahiz
eskuinean joan daitezke: asko, hainitz (anitz), franko/frango,
deus, zenbait/zonbait, sobera...
● Galderazko perpausetan, eta BAI/EZ erako galderetan, intonazio
bereziaz gain, aditz jokatuari -a gehitzen zaio. Nafarroa
Beherean gertatzen da, batez ere, honela: nahi duia? (nahi (al)
du?) etorri dea? (etorri (al) da?)
● Aditz laguntzailea nagusiaren aurrera pasatzeko ohitura ere
bada. Balio enfatikoa edo, emateko erabiltzen da: jaun horrek du
ikusi, nik nuen segurtatu behar
● Zehargalderak osatzerakoan, -enen(t)z erlazio-atzizkia sarritan
erabiltzen da: beha ea nehor ageri dene(t)z. Ez dakit eia jinen
dene(t)z
●
27. ● Aditza era jokatugabean markatuz egiten dira batzuetan
erlatibozko esaldiak: Atzo egin (egindako) bileran.
● Perpaus kausalak osatzeko, hainbat egitura propio:-ze(r)
en (eta)... bait-/-(e)n: Ez da jinen zeren eritu baita)- lako
(tz): Europako lurralde urrietarik bat delakotz. Ezen hitza
sarritan kausal esplikatzaile gisa erabiltzen da: Lasterregi
ene ustez, ezen holako lanari zoazkon gogoeten
erabiltzeko astirik ere ez dute izan
● Moduzkoetan -ki atzizkia erabiltzen da: Aita emazte begi-
zuri batekin ibilki ikusiz...
● Baldintzazko perpausetan, ba partikula erabili ordez baldin
ba- erabiltzen dute.
28. Nafar-Lapurtar testua Julia Arregi
(Abaurregaina (Nafarroa), 1940)
http://www.ahotsak.com/abaurregaina/pasarteak/aba-001-
001/