verbo, morfoloxía

1. 1 º D E B A C H A R E L A T O .
A M P A R O C E R E I X O S I L V A
MORFOLOXÍA VERBAL (i).
FORMAS MODOTEMPORAIS
REGULARES

2. O verbo. DEFINICIÓN
 SEMÁNTICA: indica accións, estados ou procesos.
 MORFOLÓXICA: palabra variable que se compón de
LEXEMA + MORF. GRAMATICAIS
 SINTÁCTICA: desempeña a función de predicado na
cláusula. É imprescindible a súa presenza para a existencia
deste tipo de unidade sintáctica.

3. ESTRUTURA VERBAL. FORMAS MODO-
TEMPORAIS
 A estrutura do verbo é:
 TEMA (LEXEMA + VOGAL TEMÁTICA)
+
 MORFEMAS GRAMATICAIS / FLEXIVOS
 Esquema das formas verbais modotemporais.
LEXEMA VT MMT MNP
And a ba s
Troux e se Ø
Quix Ø Ø o

4. O TEMA: O LEXEMA
 O LEXEMA é o que achega o significado léxico.
 En base ao lexema distinguimos:
 Verbos regulares: manteñen o mesmo lexema ao longo de
toda a conxungación.
 Verbos irregulares: presenta máis de un lexema. En xeral
adoita haber un lexema propio do presente (quer-o, quer-
ería) e outro lexema propio do tema de perfecto (quix-en,
quix-era, quix-er, quix-ese)
And a ba n
e Ø i
a rá n

5. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA
 Os verbos con alternancia vocálica son aqueles que
abren ou pechan un grao a vogal radical.
 A VOGAL RADICAL é a última vogal do lexema:
Contribu-ír Escorr-er Gabe-ar

6. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA.
MODELO 1: SENTIR
 A VOGAL RADICAL /e/ mantense en todas as formas
agás:
 /Ɛ/
 P2, P3 e P6 do Presente de indicativo: sƐntes, sƐnte, sƐnten.
Di que se sente moi cansa.
Menten máis do que falan.
 /i/
 P1 do Presente de indicativo
 P2 do imperativo
 Presente de subxuntivo
Con tanto ruído non sinto a radio.
Sirve ti o café, fai favor!
• Conxúganse segundo este modelo: servir, seguir, ferir,
mentir e derivados (conseguir, perseguir, consentir...).

7. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA.
MODELO 2: ADVERTIR
 A VOGAL RADICAL /e/ mantense en todas as formas
agás:
 /i/
 P1, P2, P3 e P6 do Presente de indicativo
 P2 do imperativo
 Presente de subxuntivo.
Repito o mesmo exercicio varias veces.
Íspese el só. Din que prefiren ir soas.
Conxúganse igual Advertir, Divertir, Agredir, Conferir, Diferir,
Inferir, Preferir, Referir, Competir, Repetir, Concernir, Espelir, Espir,
Dixerir, Inxerir, Suxerir, Inserir, Medir, Pedir, Reflectir, Vestir,
Investir...
O verbo reflectir conserva o grupo –ct- en
toda a conxugación. É fundamental que
reflictas a realidade do país.

8. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA.
MODELO 3: DURMIR
 A VOGAL RADICAL /o/ mantense en todas as
formas agás:
 /ɔ/ na P2, P3 e P6 do Presente de indicativo
Dorme todo o día. Nunca acode ás reunións.
Conxúganse seguindo este modelo: acudir, bulir, cubrir,
cumprir, cuspir, durmir, engulir, fundir, fuxir, lucir, sacudir,
subir, sufrir, tusir, ulir, xurdir…

9. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA.
MODELO 4: BEBER / COMER
 Existen outros verbos con alternancia vocálica, mais
esta non se reflicte na escrita porque as vogais
medias se representan do mesmo xeito. Porén, en
verbos como “beber” ou “comer” a vogal radical abre
un grao na P2, P3, P6 do Presente de indicativo.
Marta bƐbe moita auga.
Xoán non cɔme nada ben.

10. O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA
 A vogal temática (VT) é a que permite adscribir un
verbo a unha ou outra conxugación.
 Segundo a VT distinguimos tres conxugacións:
C1 XOG A R
C2 BAT E R
C3 PERMIT I R

11. O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA. C1
 C1: presenta vogal temática –a-: xog-a-r
 Á parte da VT –a- na C1 podemos atopar:
 Ø:
 P1 do Iprs. And-Ø-Ø-o
 Sprs. And-Ø-e-s
 /o/
 P3 do Iptº. And-o-Ø-u.
 /e/:
 P1 do Iptº And-e-Ø-i

12. O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA. C2
 C2: presenta vogal temática –e-: beb-e-r
 Á parte da VT –a- na C2 podemos atopar:
 Ø:
 P1 do Iprs. Beb-Ø-Ø-o
 Sprs. Beb-Ø-e-s
 /i/:
 P1 e P2 do Iprs. Beb-i-Ø-ches
 Icoprtº. Beb-í-a-s
 Participio. Beb-i-do

13. O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA. C3
 C2: presenta vogal temática –i-: produc-i-r
 Á parte da VT –a- na C3 podemos atopar:
 Ø:
 P1 do Iprs. Produz-Ø-Ø-o
 Sprs. Produz-Ø-a-n
 /e/:
 P2, P3 e P6 do Iprs. Produc-e-Ø-s
 P2 Imperativo. Produc-e-Ø-Ø
Nalgúns verbos
prodúcense variacións
gráficas segundo o fonema
e a súa representación
grafica: conduzo /
conducir ou chegar /
chegues. O fonema é o
mesmo mais a súa
representación gráfica
varía. Trátase, xa que
logo, de verbo regulares.

14. O MORFEMA MODOTEMPORAL
 Indican o modo (Subxuntivo / Indicativo) e o tempo
(Presente, Pretérito, Antepretérito, Futuro...) da
forma verbal.
 Sitúase inmediatamente despois da VT
 O modo indicativo indica unha acción real.
 O modo subxuntivo refire unha acción irreal ou
hipotética.

15. O MORFEMA MODOTEMPORAL
 Na nosa lingua só é posible realizar referencias a
partir do tempo de pasado, non do presente nin do
futuro.
 O esquema é o que segue:
Pretérito
Chegou onte á noite.
Antepretérito
Dixo que chegara no
tren de onte á noite.
Copretérito
Díxome que chegaba
puntual
Pospretérito
Dixo que chegaría no
tren da noite.
Presente
Chego agora mesmo
Futuro
Chegarei no tren da
noite

16. O MMT. O PRESENTE DE INDICATIVO (IPRS.)
 Refire unha acción que está a acontecer no momento
da fala.
 Outros valores:
 Presente habitual: acción que se realiza habitualmente.
Sempre toma café despois de xantar.
 Presente intemporal: describen accións / feitos que non
mudan. Dúas e dúas son catro.
 Presente histórico: para referir feitos da Historia como se
fosen presentes. Cantares gallegos edítase en Vigo en 1863.

17. O MMT. O PRESENTE DE INDICATIVO (IPRS.)
 O MMT do Iprs. é sempre Ø
L VT MMT MNP
and Ø Ø o
part e Ø s
tra e Ø Ø
coll e Ø mos
busc a Ø des
l e Ø n

18. O MMT. O PRETÉRITO DE INDICATIVO(IPTº.)
 Sitúa a acción no pasado e como xa rematada.
 O MMT do Iptº. é sempre Ø
L VT MMT MNP
and e Ø i
part i Ø ches
com e Ø u
coll e Ø mos
busc a Ø stes
l e Ø ron

19. O MMT. ANTEPRETÉRITO DE INDICATIVO(IANTEPTº.)
 Sitúa a acción como anterior a outra anterior.
Dixo que xa estivera na praza.
 O MMT do Ianteptº. é sempre -RA-
L VT MMT MNP
and a ra Ø
part i ra s
com e ra Ø
coll e ra mos
busc a ra des
l e ra n
A única forma do anterpretérito
é a que presenta un MMT –ra-,
as formas con MMT –se- non
son formas de indicativo, polo
tanto non se poden substituír
unhas por outras porque muda
o signficado:
Dixo que fixeras os exercicios /
Dixo que fixeses os exercicios.

20. O MMT. COPRETÉRITO DE INDICATIVO(ICOPTº.)
 Sitúa a acción como simultánea a outra tamén
pasada. Dixo que estaba na praza.
 O MMT do Icoptº é:
 BA na C1
 A na C2 e C3
L VT MMT MNP
and a ba Ø
part í a s
com í a Ø
coll i a mos
busc a ba des
l í a n
Na P5 e P6 dos verbos
rematados en –aír, -aer, -oír,
-oer e –uír empregamos
diérese sobre o /i/:
Non oïades o timbre?
Xa saïamos da casa cando
chegaron eles.

21. O MMT. POSPRETÉRITO DE INDICATIVO(IPOSPTº.)
 Sitúa a acción como posterior a outra pasada. Dixo
que estaría na praza ás dez.
 O MMT do Iposptº é –ria- / -ría-
L VT MMT MNP
and a ria Ø
part í ría s
com e ría Ø
coll e ria mos
busc a ria des
l e ría n
Fixáte na acentuación da P4 e
P5. Aínda que dialectalmente
existen as formas “estaríamos”
/ “andaríades”, na lingua
estándar a forma correcta é :
estariamos e andariades

22. L VT MMT MNP
and a re i
part i rá s
com e rá Ø
coll e re mos
busc a re des
l e rá n
O MMT. FUTURO DE INDICATIVO(IFUT.)
 Sitúa a acción no futuro, aínda sen realizar.
Estarei na praza ás dez.
 Os valores do futuro poden ser:
 Obrigaroriedade: expresa un mandato.
 Mañá virás comigo.
 Probabilidade:
 Terá vinte anos.
 Histórico: para lle dar vida á historia.
 Rosalía publicará Follas novas en 1880.
 O MMT do Ifut. é:
 -re-: P1, P4, P5
 -rá-: P2, P3, P6

23. O MMT. PRESENTE DE SUBXUNTIVO (SPRS.)
 Sitúa a acción no presente ou no futuro.
Oxalá estea na praza.
 O MMT do Ifut. é:
 -e-: C1
 -a-: C2 e C3
L VT MMT MNP
and Ø e Ø
part Ø a s
com Ø a Ø
coll Ø a mos
busc Ø e des
loit Ø e n

24. O MMT. PRETÉRITO DE SUBXUNTIVO (SPTº.)
 Sitúa a acción no pasado mais non se realizou.
Se estivese onte na praza, víaa.
 O MMT do Ifut. é –SE- L VT MMT MNP
and a se Ø
part i se s
com e se Ø
coll é se mos
busc á se des
loit a se n
A única forma do anterpretérito é a
que presenta un MMT –ra-, as
formas con MMT –se- non son
formas de indicativo, polo tanto non
se poden substituír unhas por
outras porque muda o signficado:
Dixo que fixeras moi ben os
exercicios / Dixo que fixeses os
exercicios antes de que chegase ela.

25. O MMT. FUTURO DE SUBXUNTIVO (SFUT.)
 Indica algo posterior, no modo da irrealidade ou
hipótese.
Se for posíbel, telefonade.
 O seu uso está moi reducido
 O MMT do Sfut. é:
 -re-: P2, P6
 -rá-: P1, P3, P4, P5
L VT MMT MNP
and a r Ø
part i re s
com e r Ø
coll e r mos
busc a r des
l e re n

26. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS
 É unha categoría gramatical que localiza o SUX da
acción.
 Relaciónase coas persoas do acto comunicativo.

27. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P1
 Refire o emisor.
 O MNP é Ø, mais presenta os seguintes alomorfos:
 -o: Iprs.
 -i: Iptº da C1.
 -n: Iptº da C2 e C3
L VT MMT MNP
and a se Ø
and e Ø i
com Ø Ø o
part í Ø n

28. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P2
 Refire o receptor.
 O MNP é -s, mais presenta os seguintes alomorfos:
 -ches: Iptº da C1.
 -n: Imperativo
L VT MMT MNP
and a se s
xunt a Ø ches
com e Ø Ø
part í Ø ches

29. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P3
 Refire o tema da conversa, o referente.
 O MNP é -Ø, mais presenta os seguintes alomorfos:
 -u: Iptº.
L VT MMT MNP
and o Ø u
xunt a ba s
com e Ø u
part i rá s

30. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P4
 Refire un grupo no que se atopa o emisor.
 O MNP é -mos-
L VT MMT MNP
and a Ø mos
xunt a ba mos
com i a mos
part í se mos

31. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P5
 Refire un grupo no que se atopa o repector.
 O MNP é –des. Ten os alomorfos:
 -stes: Iptº
 -de: Imperativo
L VT MMT MNP
and a Ø stes
xunt a ba des
com i a des
part i Ø de

32. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P6
 Refire o grupo de que se está a falar.
 O MNP é –n. Ten os alomorfos:
 -ron: Iptº
L VT MMT MNP
and a Ø ron
xunt a ba n
com i a n
part i Ø ron