3. Əvvəllər
layihələndirmə
işləri...
Əvvəllər layihələndirmə işləri fəaliyyətdə
olan uyğun müəssisələrin layihələndirmə
şöbələri və yaxud elmi-tədqiqat
institutlarının konstruktor büroları
tərəfindən yerinə yetirilirdisə, hazırda
layihələndirməni ixtisaslaşdırılmış elmi-
tədqiqat layihələndirmə institutları və
layihələndirmə şirkətləri həyata keçirir.
4. Son dövrlərdə layihələndirmə işləri...
Bu, son dövrlərdə layihələndirmə işlərinin həcminin və layihələndirilən
obyektlərin miqyasının həddindən artıq böyüməsi ilə əlaqədardır. Layihəçi
təşkilatın üzərinə düşən vəzifələrin sayı və layihənin həyata keçirilməsində
onun rolu da son zamanlar artmışdır. Layihəçi təşkilat layihə sənədlərinin
hazırlanması ilə bərabər sifariş olunacaq avadanlıqlar üçün sənədlərin
hazırlanmasını, avadanlıqların alınıb tikinti meydançasına çatdırılmasını,
tikinti-montaj işlərinə nəzarəti, tikilib quraşdırılmış istehsal sahəsinin işə
buraxılaraq layihə istehsal gücünə çatdırılmasını və s. həyata keçirir.
5. Layihələndirmənin
məqsədi
Ölkənin sosial-iqtisadi tələbatını təmin etmək
üçün, əməyin sanitar-təhlükəsizlik normalarını
nəzərə almaqla və yüksək texniki-iqtisadi
göstəricilərlə müvafiq çeşidli və keyfiyyətli
məhsuldan göstərilən vaxtda müvafiq miqdarda
istehsal etmək üçün lazım olan sənəd və
materialların hazırlanmasıdır. Bunun üçün ancaq
əsas və yardımçı istehcal sexlərinin layihə
edilməsi kifayət deyildir. Bunlardan başqa enerji
obyektlərinin, yolların, ambar binalarının,
mədəni-məişət obyektlərinin və s. - yəni əsas
istehsalın normal və fasiləsiz işini təmin edəcək
tam kompleksin layihə olunması vacibdir.
6. Ümumiyyətlə layihə dedikdə qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün
lazım olan informasiya-məlumat toplusu nəzərdə tutulur. Buraya sifarişçi
təşkilata verilməsi vacib olan qrafiki materiallar, bütün tikililər üçün smeta
sənədləri, əsas və köməkçi obyektlərin tikilib montaj edilməsi, işə buraxılması,
normal istismarı və dayandırılması barədə təlimatlar, xammal və əlavə
reagentlərin mənbəyi və onların obyektə çatdırılması yolları barədə
məlumatlar, hazır məhsulun maya dəyəri, qurğularda işləyəcək ixtisaslı
kadrların hazırlanması məsələləri, istehsal prosesinin idarə olunması və ona
nəzarət edilməsi barədə məlumatlar və s. daxildir.
7. Layihələndirmə işlərini
həyata keçirmək üçün
layihəçi təşkilat müvafiq
informasiyalardan istifadə
etməlidir. Bu informasiyalar
şərti olaraq iki qrupa
bölünür:
1. Daxili informasiya.
2. Xarici informasiya.
8. Daxili informasiya
Layihəçi təşkilatın daxili informasiyası dedikdə orada çalışan yüksək ixtisaslı
mütəxəssislərin bilikləri, onların iş təcrübəsi və biliklərini müvafiq problemin
həllinə yönləndirmək bacarığı, layihəçi təşkilatın kitabxanasında olan elmi-
texniki ədəbiyyat və arxivində toplanmış materiallar nəzərdə tutulur. Daxili
informasiyanın səmərəli olması onun layihələndirmə işlərinə nə dərəcədə tez və
dəqiq tətbiq olunmasından asılı olacaqdır. Bunun ücün daxili informasiya dəqiq
sistemləşdirilməli və daima yenilənməlidir. Əks halda lazımi daxili
informasiyanı əldə etmək çətin olar və buna çox vaxt sərf olunar. Ümumi və
fərdi layihələrin surətləri, layihələndirmə üzrə təlimatlar və normativlər,
sənayedə istehsal olunan avadanlıqların, nəzarət-ölçü cihazlarının kataloqları və
s. də daxili informasiyaya aid edilə bilər. Daxili informasiya nə qədər çox olarsa,
layihələndirmə işləri bir o qədər tez və qüsursuz həyata keçirilə bilər.
9. Xarici informasiya
Xarici informasiya dedikdə isə
bilavasitə sifarişçi təşkilat
tərəfindən və bu layihədə marağı
olan tərəflərdən, yəni kənardan
alınan məlumatlar nəzərdə
tutrulur.Buraya ilk növbədə
layihə sifarişi ilə bağlı ilkin
verilənlər aid edilir.
10. Layihənin yüksək keyfiyyətlə, vaxtında və dəqiq yerinə yetirilməsi üçün
layihəçi təşkilatla sifarişçi təşkilat arasında, o cümlədən layihəçi təşkilatla bu
layihədə marağı olan tərəflər arasında informasiya mübadiləsi sistemi
mövcud olmalıdır. Bu informasiya mübadiləsi sistemi “əks əlaqə prinsipi”
adlandırılır. Əks əlaqə prinsipi layihələndirmə işləri tam başa çatana qədər
həyata keçirilməlıdir. Əks əlaqə prinsipi layihələndirmə işləri aparılan dövrdə
layihə üzrə müvafiq dəqiqləşdirmələri və düzəlişləri operativ olaraq həyata
keçirməyə imkan verir. Ötürülən informasiya asan anlaşılan, qısa, dəqiq və
məzmunlu olmalıdır. Natamam və dəqiq olmayan informasiya layihənin
vaxtında və yüksək keyfiyyətlə yerinə yetirilməsini çətinləşdirir.
11. Neft – kimya sınayesi qurğularının
layihələndirilməsini həyata keçirilmək üçün
layihəçi qrup yaradılır. Layihəçi qrupa, yerinə
yetiriləcək layihənin məzmunundan asılı
olaraq, kimyaçı-texnoloq, ekoloq, iqtisadçı,
enerji təminatı, neft-qaz emalı və kimya
avadanləqları üzrə, texnoloji proseslərin
avtomatlaşdırılması və avtomatik idarəetmə,
nəqliyyat, inşaat və montaj işləri, rabitə və
s. üzrə mütəxəssislər daxil edilir. Layihəçi
qrupa mütəxəssislər təkcə layihəçi təşkilatın
özündən deyil, eyni zamanda AMEA-nin
müvafiq elmi-tədqiqat institutlarından,
fealiyyətdə olan müəssisələrdən, ali
məktəblərdən də cəlb edilə bilər.
12. Layihəçi qrupa rəhbərliyi isə layihənin baş mühəndisi həyata keçirir. Layihənin
baş mühəndisi layihənin vaxtında və yüksək keyfiyyətlə yerinə yetirilməsinə
cavabdeh olan maddi-məsul şəxsdir. Bu vəzifəyə bir qayda olaraq yüksək
təcrübəyə və təşkilatçılıq bacarığına malik olan mutəxəssis təyin edilir. Neft-
kimya sənayesi qurğularının layihələndirilməsi zamanı layihənin baş
mühəndisinin kimyaçı-texnoloq olması daha məqsədəuyğundur. Ona görə ki
məhz kimyaçı - texnoloq layihələndirilən neft-kimya proseslərənin həm nəzəri,
həm də texnoloji əsaslarını dərindən bilir, layihəçi qrupun üzvləri tərəfindən
təklif edilən texniki fikirləri düzgün qiymətləndirməyi bacarır. Layihənin baş
mühəndisi olan kimyaçı-texnoloq layihənin texnoloji və ümumi-mühəndis
bölmələrinin yerinə yetirilməsinə bilavasitə rəhbərlik edir, layihələndirmə
sənədlərini sifarişçi təşkilata təhvil verir, tikinti-montaj işlərinin aparılmasına
rəhbərlik edilməsində, o cümlədən obyektin işə buraxılıb layihə gücünə
çatdırılmasında iştirak edir.
13. Uzun illərən təcrübəsi əsasında müəyyən olunmuşdur ki,
layihələndirmə işlərində muəyyən ardıcıllıqlara və
qanunauyğunluqlara əməl etmək lazımdır. Layihədəki bölmələrin
ardıcıllığı, onların sayı, məzmunu və həcmi hər bir ölkə daxilində
reqlamentləşdirilmişdir. Bunlara əməl olunması layihələndirməni
yüksək sürətlə və keyfiyyətlə həyata keçirməyə imkan verir.
14. Neft – kimya sınayesi
qurğularının
layihələndirilməsi işləri üç
mərhələdə həyata keçirilir:
1. Layihəqabağı hazırlıq.
2. Texniki layihələndirmə.
3. İşçi layihənin
hazırlanması.
15. Layihəqabağı hazırlıq
Layihələndirmənin layihəqabağı haqzırlıq dövründə ilk növbədə
optimal istehsal gücü təyin edilir, istehsal üsulu seçilir, xammalın,
əlavə maddələrin, əsas məqsədli məhsulun, əlavə məhsulların və
tullantıların fiziki-kimyəvi və toksikoloji xassələri öyrənilir, İlkin
texnoloji sxem və obyekti inşa etmək üçün tikinti rayonu seçilir,
təqribi texniki-iqtisadi hesablamalar aparmaqla məhsulun
gözlənilən maya dəyəri müəyyən edilir. Bütün bunlar layihəni
texniki-iqtisadi cəhətdən əsaslandırmağa imkan verir.
16. Texniki layihələndirmə
Layihələndirmənin növbəti texniki layihələndirmə
mərhələsində maddi balans və istilik balansı hesabatları,
avadanlıqların ölçülərinin və sayının hesabı, standart
avadanlıqların kataloqlardan seçilməsi, texnoloji prosesin
avtomatlaşdırılması, işçilərin ştat cədvəlinin tərtib edilməsi,
məhsulun maya dəyərinin hesablanması, ekoloji
problemlərin həlli və s. həyata keçirilir.
17. İşçi layihənin hazırlanması
Texniki layihə hazir olduqdan sonra layihənin müvafiq bölmələri
üzrə qrafiki materiallar hazırlanır, qeyri standart avadanlıqların
maşınqayırma zavodlarına sifariş olunması üçün müvafiq sənədlər
tərtib edilir, obyektin baş planı tərtib olunur, qurğuların işə
buraxılması, normal istismarı, normal halda və qəza hallarında
dayandirilması barədə təlimatlar hazırlanır. Başqa sözlə işçi layihə
hazırlanır.
18. Layihələndirmənin bütün
mərhələlərində əldə olunmuş
nəticilər Dövlət ekoloji
ekspertizasına təqdim olunur.
Layihələrin Dövlət ekoloji
ekspertizasını aparmaqda məqsəd
yeni layihələrin ekoloji cəhətdən nə
dərəcədə təhlükəsiz olmasını
müəyyən etməkdən ibarətdir. Ekoloji
ekspertizanın müsbət rəyi olmadan
heç bir layihə həyata keçirilə bilməz.
