1. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Ο Στέφανος-Κωνσταντίνος Θεοτόκης, γεννήθηκε, στην οικία που διατηρούσε η οικογένεια του στην πόλη της
Κέρκυρας, στις 13 Μαρτίου 1872. Ήταν ένα από τα δέκα παιδιά του Μάρκου-Αλοΰσιου Θεοτόκη και της
Αγγελικής Πολυλά, ανιψιάς του Ιακώβου Πολυλά. Σε ηλικία 17 ετών, το 1889, γνώστης ήδη τριών ξένων γλωσσών
(της ιταλικής, της γαλλικής και της γερμανικής), αναχώρησε για το Παρίσι και εγγράφηκε στη Φυσικομαθηματική
Σχολή του Πανεπιστημίου της Σορβόννης. Παραμένει στο Παρίσι για δύο χρόνια και στη συνέχεια επιστρέφει στην
Κέρκυρα μέσω Βενετίας, όπου γνωρίζει την Βαρώνη Ερνεστίνη Μάλλοβετς φον Μάλλοβιτς ουντ Κοσορ. Το 1893
επιστρέφει στην Βενετία και παντρεύεται την Ερνεστίνη στις 11 Σεπτεμβρίου 1893 στην Πράγα. Εγκαταλείπει τις
σπουδές του και μαζί με τη σύζυγό του επιστρέφουν στην Κέρκυρα και εγκαθίστανται στους Καρουσάδες. Το
1895, εκδίδεται στα γαλλικά το πρώτο πεζογράφημά του Vie de montagne, από το οποίο φάνηκε η ιδιαίτερη
συγγραφική του κλίση, ενώ παράλληλα γεννιέται η κόρη του Τίνα. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης επηρεάστηκε
αρχικά από τη γερμανική ιδεοκρατία και ιδιαίτερα από τον Νίτσε. Τρανή απόδειξη Το Πάθος (1899), που αποτελεί
πιστή απήχηση του Τάδε έφη Ζαρατούστρας(1883-4). Την εποχή αυτή ζει μία αρχικά ήρεμη ζωή στους
Καρουσάδες, την οποία εκτός από τα βιβλία του και το συγγραφικό του έργο, τη θερμαίνει η φιλία του με τον
Μαβίλη. Μαζί συμμετέχουν σε εθνικούς απελευθερωτικούς αγώνες (όπως η επανάσταση της Κρήτης το 1896 και
της Θεσσαλίας το 1897) και σε τοπικές πρωτοβουλίες, (εναντίον της απόφασης του δήμου της Κέρκυρας για την
εγκατάσταση ρουλέτας στο νησί, το 1902). Το 1898, βρίσκεται στο Γκράτς όπου παρακολουθεί για διάστημα έξι
μηνών πανεπιστημιακά μαθήματα. Στο ταξίδι αυτό συνοδεύεται από την οικογένεια του. Το 1900 χάνει την κόρη
από μηνιγγίτιδα και αφοσιώνεται στο έργο του. Συμμετέχει στην Συντροφιά των Εννέα και σχεδιάζει την οργάνωση
ενός συνεδρίου δημοτικιστών στην Κέρκυρα με την παρουσία του Αλέξ Πάλλη (1905). Ταξιδεύει για επιμόρφωση
και πάλι στην Ευρώπη, παρακολουθώντας με την ιδιότητα του ακροατή για τέσσερα εξάμηνα μαθήματα στο
πανεπιστήμιο του Μονάχου (1907- 1909). Επιστρέφοντας, συνδέεται με τον Χατζόπουλο με τον οποίο
αλληλογραφεί ανταλλάσσοντας ιδέες, ενώ το 1911 ψυχραίνεται με τον Μαβίλη για ιδεολογικούς λόγους.
Συμμετείχε στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού ομίλου και του Αλληλοβοηθητικού εργατικού συνδέσμου
Κερκύρας (1910-1914), ενώ παράλληλα υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του κινήματος για την χειραφέτηση των
γυναικών. Η εποχή αυτή είναι η πλέον παραγωγική και δραστήρια περίοδος του Κ. Θεοτόκη. Γνώστης πλέον δέκα
γλωσσών πέραν των Ελληνικών, πέντε ομιλουμένων (γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά) και πέντε
νεκρών (αρχαία Ελληνικά, λατινικά, εβραϊκά, αρχαία περσικά και σανσκριτικά) εκδίδει μεταφράσεις και δικά του
αυτοτελή έργα στην Κέρκυρα, στην Τυβίγγη και στην Αλεξάνδρεια. Έχει πλέον εγκατασταθεί από το 1914 στην
πόλη της Κέρκυρας. Το 1917 διορίζεται προσωρινά ως έκτακτος υπάλληλος στην «Υπηρεσία Ξένων και
Εκθέσεων» και οριστικά στην Εθνική Βιβλιοθήκη, αρχικά ως γραμματέας και έπειτα προάγεται σε τμηματάρχη β'
τάξεως (1918). Με το τέλος του Α' Παγκοσμίου πολέμου και την πτώση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας η
γυναίκα του, Ερνεστίνη χάνει όλη της την περιουσία, την οποία είχε κληρονομήσει μετά τον θάνατο των άκληρων
αδελφών της. Προσβεβλημένος από την επάρατη νόσο (1922) συνεχίζει το συγγραφικό του έργο με το πεζό: «Ο
παπά Ιορδάνης Περίχαρος και η ενορία του». Πρόλαβε να γράψει τις πρώτες τριάντα σελίδες. Πέθανε στο σπίτι του
ζωγράφου Άγγελου Γυαλινά, στην Κέρκυρα, την 1η Ιουλίου 1923 αφήνοντας το μερίδιό του από την πατρική του
περιουσία στη σύζυγό του, Ερνεστίνη.
-1-

2. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
Το βιβλίο αυτό ανήκει στον ρεαλισμό. Ο ρεαλισμός στη λογοτεχνία μπορεί να έχει δύο σημασίες: γενικά την
προσπάθεια για πιστή και αντικειμενική απόδοση της πραγματικότητας μια και ειδικότερα τάση που
επικράτησε τον 19ο αι. κυρίως ως αντίδραση στις υπερβολές του ρομαντισμού. Η τάση αυτή εμφανίστηκε
αρχικά στη Γαλλία με τα έργα των Ονορέ ντε Μπαλζάκ και Γκιστάβ Φλομπέρ.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ:
 Επιλογή ενός θέματος από τη σύγχρονη πραγματικότητα. Είναι θέμα κοινό, από την καθημερινή
εμπειρία.
 Η πραγματικότητα παρουσιάζεται αντικειμενικά, χωρίς εξιδανίκευση ή εξωραϊσμό, και τις περισσότερες
φορές με κριτική διάθεση.
 Παρουσίαση ανθρώπινων τύπων συνηθισμένων και καθημερινών, χωρίς τίποτα το ηρωικό.
 Προσπάθεια για αποκάλυψη της ψυχολογίας του ήρωα, κυρίως μέσω των πράξεών του, και για ερμηνεία
της συμπεριφοράς.
 Η αντίδραση στον ρομαντισμό δεν σημαίνει ότι τα έργα είναι απαλλαγμένα τελείως από ρομαντικά
χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα το υποκειμενικό στοιχείο δεν είναι δυνατόν να απουσιάσει από κανένα
έργο. Η διαφορά μεταξύ των δύο ρευμάτων είναι ότι στον ρομαντισμό το υποκειμενικό και ατομικό
στοιχείο είναι συνειδητά υπερτονισμένο.
 Λεπτομερής και ακριβής απόδοση της εξωτερικής πραγματικότητας με πιστότητα και αληθοφάνεια. Αυτό
επιτυγχάνεται με εκτενείς περιγραφές χώρων, αντικειμένων, ανθρώπων.
 Ρεαλιστική, δηλαδή αληθοφανής, οργάνωση της πλοκής: στα ρεαλιστικά έργα δεν έχουν θέση οι
απιθανότητες των ρομαντικών έργων, όπως οι ήρωες που σώζονται συνεχώς ως εκ θαύματος από κινδύνους
ή ήρωες που εμφανίζονται ξαφνικά την πιο "κατάλληλη" στιγμή.
ΥΠΟΘΕΣΗ
Η υπόθεση του έργου διαδραματίζεται στο Μαντούκι, μια συνοικία της Κέρκυρας και κεντρική ηρωίδα είναι η
σιόρα Επιστήμη Τρινκούλαινα οποία προσπαθεί μόνη της να αναθρέψει τα παιδιά της, γιατί ο σύζυγός της, είναι
μέθυσος και δεν μπορεί να προσφέρει βοήθεια στην οικογένεια. Άλλο κεντρικό πρόσωπο είναι ο Αντρέας, ο οποίος
προσπαθεί να ξεπληρώσει τα χρέη που του άφησε ο πατέρας του και ασχολείται με το λαθρεμπόριο ζάχαρης. Ο
Αντρέας ερωτεύεται την κόρη της σιόρας Επιστήμης, η Ρήνη, όμως δεν έχει χρήματα ώστε να την κάνει
ευτυχισμένη. Ζητά λοιπόν 1000 τάλιρα προίκα από τη μητέρα της, όμως αυτή δέχεται να του δώσει μόνο 300. Στην
προσπάθειά του να πείσει τη σιόρα Επιστήμη να αυξήσει την προσφορά της, παίρνει τη Ρήνη στο σπίτι του, χωρίς
να την παντρευτεί. Η Ρήνη έμεινε έγκυος και μετά από αυτή την εξέλιξη η μητέρα της δέχεται να δώσει την προίκα
που θέλει ο Αντρέας. Όταν όμως ο Αντρέας πηγαίνει να ανακοινώσει στη Ρήνη ότι μπορούν επιτέλους να
παντρευτούν, η Ρήνη αρνείται και διαλύει το δεσμό τους, γιατί θεωρεί πως ο Αντρέας ήθελε μόνο την προίκα της
και όχι την ίδια. Είναι αποφασισμένη να πάει να εργαστεί σε άλλους τόπους και να μεγαλώσει το παιδί που θα
γεννηθεί στηριζόμενη αποκλειστικά στις δυνάμεις της .
-2-

3. Η ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
 Λαθρεμπόριο
 Πολιτική διαφθορά
 Αβάσταχτη φορολογία
 Κοινωνικές τάξεις: αριστοκράτες – απλός λαός
 Το συνοικέσιο
 Θεσμός της προίκας
 Κυρίαρχη αξία: το χρήμα
ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ Η ΕΙΡΗΝΗ
Η Ειρήνη αποτελεί ξεχωριστό πρόσωπο μέσα στο διήγημα του Θεοτόκη, καθώς εμφανίζεται ανεπηρέαστη από τους
παράγοντες που καθορίζουν τη δράση των άλλων προσώπων. Η Ειρήνη αγαπά τον Αντρέα και είναι έτοιμη να
δημιουργήσει μια οικογένειά μαζί του. Για τη νεαρή κοπέλα δεν τίθεται θέμα προίκας, καθώς από μικρή ηλικία
εργάζεται σκληρά στο σπίτι της και γνωρίζει πως και τώρα είναι ικανή με την εργατικότητά της να ξεπεράσει
οποιοδήποτε οικονομικό πρόβλημα. Ούτε, όμως, σκέφτεται την υποχρέωση του Αντρέα σχετικά με το να κρατήσει
τη μέλλουσα γυναίκα του μακριά από τη δουλειά, όπως αρμόζει στα μέλη μιας αρχοντικής οικογένειας. Όταν,
μάλιστα, ο Αντρέας θα την αφήσει μόνη της, παρά την εγκυμοσύνη της, για να δουλέψει στο ψαράδικο, εκείνη θα
σηκωθεί και αναζητήσει δουλειά, μην υπολογίζοντας ούτε για μια στιγμή τα κακόβουλα σχόλια του κόσμου. Με
την ίδια δύναμη που θα αναζητήσει δουλειά τις μέρες που ο Αντρέας θα φύγει μακριά, με την ίδια δύναμη θα
αρνηθεί το γάμο μαζί του όταν εκείνος θα πάρει επιτέλους τα χρήματα της προίκας -αφού θα έχει οδηγήσει τη
σιόρα Επιστήμη στο σημείο να τον μαχαιρώσει. Η Ειρήνη δεν είναι διατεθειμένη να μπει σ’ έναν γάμο που
προέκυψε μέσα από μια εξαναγκαστική συναλλαγή. Προτιμά να φύγει από τον τόπο της και να ζήσει τίμια με τη
δουλειά της, έστω κι αν γνωρίζει πως ο κόσμος δεν έχει κανένα σεβασμό για τις γυναίκες που αποκτούν παιδιά
χωρίς να έχουν παντρευτεί. Η απόφασή της αυτή, πάντως, φανερώνει πως η Ειρήνη είχε ξεπεράσει κάθε
προκατάληψη κι ήταν έτοιμη να απελευθερωθεί από τις προκαταλήψεις της εποχής εκείνης σχετικά με τις γυναίκες.
Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΡΗΝΗΣ:
Η Ρήνη αρχικά είναι η υποταγμένη κόρη που φροντίζει τα μικρότερα αδέλφια της και το σπίτι ενώ παράλληλα
εργάζεται για να αυξήσει το εισόδημα της φτωχής οικογένειάς της. Στη συνέχεια την παρατηρούμε να είναι
ερωτευμένη με τον ξεπεσμένο άρχοντα Αντρέα. Γρήγορα όμως απογοητεύεται και θυμώνει, όταν διαπιστώνει ότι
αυτός εκβιάζει τη μάνα της, για να πάρει μεγάλη προίκα και να ξεπληρώσει τους δανειστές του. Στη συνέχεια η
Ρήνη παραιτείται μπροστά στη θέληση του Αντρέα, τον οποίο ακολουθεί στο σπίτι του παρά τους φόβους της. Η
ικανοποίηση της Ρήνης από τη συμπεριφορά του Αντρέα είναι σύντομη αφού ο ίδιος σύντομα την εγκαταλείπει. Η
Ρήνη θα ζητήσει δουλειά στο εργοστάσιο όπου δούλευε η μάνα της και δέχεται την επίσκεψη της σιόρα Επιστήμης,
που αποφασίζει να προσφέρει περισσότερα χρήματα στον Αντρέα. Όταν τελικά η μάνα τραυματίζει το νέο, ο
-3-

4. οποίος δέχεται να την παντρευτεί με την απόκτηση του ποσού των χιλίων ταλάρων, η ίδια αρνείται να τον
παντρευτεί και αποφασίζει να ζήσει μια αυτόνομη και ανεξάρτητη ζωή.
Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΡΕΑ
Ο Αντρέας Ξης αρχικά παρουσιάζεται να ξεφεύγει την αριστοκρατία και να ερωτεύεται μια κοπέλα του λαού. Η
απόφασή του να παντρευτεί την όμορφη και φτωχή κοπέλα φανερώνει την υπερίσχυση της αγάπης. Στη
συνέχεια όμως η αποφασιστικότητά του φαίνεται να εκμηδενίζεται, όταν τα χρέη που έχει να αντιμετωπίσει του
επιβάλλουν την αναζήτηση προίκας και ο Αντρέας επιμένει σ’ αυτό παρόλη την άρνηση της σιόρα Επιστήμης.
Ο Αντρέας δακρύζει, όταν η μάνα της Ρήνης αρνείται να δώσει την προίκα. Ο ίδιος όμως δεν υποχωρεί μπροστά
στην άρνηση της σιόρα Επιστήμης και φεύγει. Η στάση αυτή του Αντρέα προκαλεί απογοήτευση στη Ρήνη, που
αποφασίζει να παντρευτεί ένα φτωχόπαιδο. Όταν το μαθαίνει ο Αντρέας γεμίζει ζήλεια, αρνείται να παντρευτεί
την πλούσια νύφη και παίρνει τη Ρήνη στο σπίτι του, εμποδίζοντας το γάμο της με τον άλλο νέο. Αμέσως μετά
μετατρέπεται σε ώριμο άντρα που αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του, δηλώνοντας ότι θα παντρευτεί την
κοπέλα που αγαπά χωρίς να έχει οικονομικές απαιτήσεις. Στη συνέχεια, αφού αθετεί την υπόσχεσή του και
συνεχίζει να παζαρεύει και να εκβιάζει για προίκα, έχοντας αφήσει τη Ρήνη, εγκαταλείπει τη νέα γυναίκα. Τέλος,
όταν η σιόρα Επιστήμη υπόσχεται να του δώσει τα χρήματα, αλλάζει γνώμη και χαίρεται.
Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΣΙΟΡΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Όταν η σιόρα Επιστήμη μαθαίνει ότι ο Αντρέας βρίσκεται στο σπίτι της, όπου βρίσκεται μόνη της η Ρήνη, τρέχει
στο φτωχικό της για να ανακαλύψει την αλήθεια. Εκεί ο συγγραφέας την παρουσιάζει τη μάνα να μην ξέρει αν
πρέπει να χτυπήσει το κεφάλι της και να κλάψει ή αν πρέπει να κάνει κάτι για να το διορθώσει. Στη συνέχεια
περιγράφεται η τραγικότητα της μάνας που μαθαίνει ότι η θυγατέρα της ακολούθησε τον αγαπημένο της στο σπίτι
του. Τρέχει να προλάβει την «καταστροφή», χτυπάει φρενιασμένα την πόρτα, φωνάζει πονεμένα και λυσσασμένα
ζητά να πάρει την κόρη της πίσω. Ακολούθως, η μάνα βρίσκει τον Αντρέα και του μιλά για την κόρη της, για το
σπίτι και το στεφάνι που έταξε αλλά όταν ο νέος την αγνοεί και την προσβάλλει, αυτή τον προκαλεί και
ακούγοντάς τον να αρνείται να πάρει την κοπέλα, παίρνει το μαχαίρι και τον μαχαιρώνει.
ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΙΣ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ
Η τιμή και το χρήμα αποτελούν ουσιαστικά τις αξίες που καθοδηγούν τις πράξεις των ηρώων του διηγήματος, σε
τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε να θέτουν την αγάπη και τον έρωτα σε δεύτερη μοίρα. Η σιόρα Επιστήμη ανήκοντας
σε μια φτωχή οικογένεια γνωρίζει πως η τιμή των κοριτσιών της είναι ό,τι πολυτιμότερο έχουν. Η σιόρα Επιστήμη
γνωρίζει πολύ καλά πως η κοινωνική θέση της οικογένειάς της δεν αφήνει κανένα περιθώριο λάθους στα κορίτσια
της γι’ αυτό και όταν η Ειρήνη επιτρέπει στον Αντρέα να μπει στο σπίτι τους, όταν δεν ήταν κανένας από τους
γονείς της εκεί, προκαλεί τόση αναστάτωση στη σιόρα Επιστήμη. Το χρήμα για τη σιόρα Επιστήμη είναι
σημαντικό υπό την έννοια πως μόνο αν φανεί πολύ συνετή στα οικονομικά της θα μπορέσει να διασφαλίσει όχι
μόνο το μέλλον της Ειρήνης αλλά και των άλλων τριών παιδιών της. Η σιόρα Επιστήμη δεν είναι κολλημένη στο
χρήμα γιατί το θεωρεί σημαντικό αλλά γιατί γνωρίζει πως σε μια φτωχή οικογένεια όπως η δική της που ο πατέρας
είναι ένας μέθυσος, κάποιος πρέπει να σκεφτεί για την οικονομική διασφάλιση των παιδιών. Φροντίζει, επομένως,
με σκληρή δουλειά και με παράνομες κάποτε δραστηριότητες να αυξήσει τα χρήματά της, προκειμένου να είναι σε
θέση να προικίσει τα κορίτσια της. Όταν, πάντως, βρίσκεται αντιμέτωπη με τις υπερβολικές απαιτήσεις του Αντρέα
-4-

5. παραμένει αμετακίνητη στην απόφασή της να φροντίσει εξίσου για όλα της τα παιδιά. Η σιόρα Επιστήμη δε θέλει
να δώσει στον Αντρέα τα χίλια τάλαρα που της ζητάει για να παντρευτεί την Ειρήνη, καθώς τότε θα πρέπει να
αδικήσει τα άλλα της παιδιά. Σε ό,τι αφορά τον Ανδρέα η τιμή αποτελεί μια αξία καθοριστική για τη ζωή του,
καθώς προερχόμενος από μια αρχοντική οικογένεια που βρίσκεται πλέον σε δεινή οικονομική θέση, κάνει ό,τι
μπορεί προκειμένου να επανορθώσει το όνομα της οικογένειάς του. Η έννοια της τιμής, βέβαια, για τον Ανδρέα
ταυτίζεται με την απόκτηση χρημάτων, μιας και μόνο μέσω αυτών θα μπορέσει να σώσει το σπίτι του και θα
επαναφέρει το οικογενειακό όνομα στην αρχική θέση του. Η επιδίωξη, όμως, των χρημάτων γίνεται από τον
Ανδρέα με το λαθρεμπόριο, αλλά και με το επίμονο παζάρεμα για την προίκα της γυναίκας που αγαπά. Θέλει,
δηλαδή, με κάθε τρόπο να ανακτήσει το καλό όνομα της οικογένειάς του και για να το πετύχει αυτό είναι
διατεθειμένος να παρανομήσει, να παζαρέψει για τη γυναίκα που αγαπά ή ακόμη και να πάρει μια άλλη γυναίκα με
μεγαλύτερη προίκα.
-5-