C14 de (on)mogelijkheden

1. 14C: de (on)mogelijkheden
infodag 28 oktober 2015
Anton Ervynck

2. Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
CalBC/CalAD 500CalAD 1000CalAD 1500CalAD 2000CalAD
Calibrated date
0BP
500BP
1000BP
1500BP
2000BP
Radiocarbondetermination
1. Leren leven met de kalibratiecurve

3. https://c14.arch.ox.ac.uk

4. De ene eeuw is de andere niet;
leren leven met de (on)mogelijkheden
van de curve
- in relatie met culturele dateringen, die ook
sterk wisselen qua potentieel;
- in confrontatie met andere absolute
dateringsmethoden

5. Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
400CalAD 500CalAD 600CalAD 700CalAD 800CalAD 900CalAD
Calibrated date
1100BP
1200BP
1300BP
1400BP
1500BP
Radiocarbondetermination
staal B : 1358±25BP
68.2% probability
656AD (68.2%) 683AD
95.4% probability
640AD (93.2%) 720AD
750AD ( 2.2%) 770AD
De 7de eeuw is een fijne eeuw

6. Atmospheric data from Reimer et al (2004);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1100CalAD 1200CalAD 1300CalAD 1400CalAD 1500CalAD
Calibrated date
400BP
500BP
600BP
700BP
800BP
900BP
Radiocarbondetermination
test : 690±25BP
68.2% probability
1270AD (56.2%) 1300AD
1360AD (12.0%) 1380AD
95.4% probability
1260AD (72.4%) 1310AD
1360AD (23.0%) 1390AD
De 13de heeft last van de 14de

7. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
800CalBC 600CalBC 400CalBC
Calibrated date
2200BP
2300BP
2400BP
2500BP
2600BP
2700BP
Radiocarbondetermination
2450±32BP
68.2%probability
750BC(21.2%) 680BC
670BC( 6.2%) 640BC
550BC(24.3%) 480BC
470BC(16.5%) 410BC
95.4%probability
760BC(24.5%) 680BC
670BC(13.2%) 610BC
600BC(57.8%) 400BC
Brons of ijzer ?

8. De eenvoud van de prehistorie
Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
11800CalBC 11600CalBC 11400CalBC 11200CalBC 11000CalBC
Calibrated date
11200BP
11400BP
11600BP
11800BP
12000BP
Radiocarbondetermination
11500±30BP
68.2%probability
11450BC(68.2%) 11350BC
95.4%probability
11500BC(95.4%) 11310BC

9. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
12000CalBC 11500CalBC 11000CalBC 10500CalBC 10000CalBC
Calibrateddate
10500BP
11000BP
11500BP
12000BP
Radiocarbondetermination
De kalibratiecurve is vóór 10.000 BC minder in detail gekend
en heeft dus ook een bredere foutenmarge

10. Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
1600CalAD 1700CalAD 1800CalAD 1900CalAD 2000CalAD
Calibrated date
0BP
100BP
200BP
300BP
Radiocarbondetermination staal C : 150±25BP
68.2% probability
1670AD (11.6%) 1700AD
1720AD (32.3%) 1780AD
1800AD ( 6.8%) 1820AD
1850AD ( 2.9%) 1860AD
1910AD (14.6%) 1950AD
95.4% probability
1660AD (15.9%) 1710AD
1720AD (61.3%) 1890AD
1910AD (18.2%) 1960AD
De turbulente moderne tijd

11. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
300CalAD 400CalAD 500CalAD 600CalAD 700CalAD 800CalAD
Calibrateddate
1300BP
1400BP
1500BP
1600BP
1700BP
Radiocarbondetermination
test : 1500±25BP
68.2%probability
545AD(68.2%) 595AD
95.4%probability
460AD( 1.9%) 490AD
530AD(93.5%) 640AD
2. Leren leven met onzekerheid: 68 of 95% ?
heel
nauwe
datering
vrij brede
datering

12. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
500CalAD 600CalAD 700CalAD 800CalAD 900CalAD 1000CalAD 1100CalAD
Calibrateddate
900BP
1000BP
1100BP
1200BP
1300BP
1400BP
1500BP
Radiocarbondetermination 1250±30BP
68.2%probability
680AD(65.5%) 780AD
790AD( 2.7%) 800AD
95.4%probability
670AD(95.4%) 870AD
Merovingisch of Karolingisch ?
Mero-
vingisch ?
Karo-
lingisch ?

14. Hit or miss ?
68%: 1 op 3 is verkeerd
95%: 1 op 20 is verkeerd
... maar hoe definieer je
‘verkeerd’ ?

15. Aalst, Hopmarkt
Beerput van de kruisboogmaker
- gevuld tussen 1489 en 1498 AD
© Onroerend Erfgoed

16. Atmospheric data fromReimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1000CalAD 1200CalAD 1400CalAD 1600CalAD 1800CalAD 2000CalAD
Calibrated date
413±30BP
412±29BP
380±29BP
377±30BP
373±28BP
371±29BP
370±29BP
367±28BP
360±29BP
354±31BP
340±30BP
322±28BP
288±28BP
13 dateringen vallen mooi samen

17. 250
270
290
310
330
350
370
390
410
430
0 2 4 6 8 10 12 14
uncalBP
datering
68% 95%
1 op 3 valt buiten de 68%-range

18. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1200CalAD 1400CalAD 1600CalAD 1800CalAD
Calibrated date
100BP
200BP
300BP
400BP
500BP
600BP
700BP
800BP
Radiocarbondetermination 413±30BP
68.2%probability
1440AD(68.2%) 1490AD
95.4%probability
1420AD(84.7%) 1520AD
1590AD(10.7%) 1620AD
En toch: de oudste datering geeft een heel ander beeld
dan...

19. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1200CalAD 1400CalAD 1600CalAD 1800CalAD
Calibrated date
-200BP
0BP
200BP
400BP
600BPRadiocarbondetermination 288±28BP
68.2%probability
1520AD(44.9%) 1580AD
1620AD(23.3%) 1660AD
95.4%probability
1490AD(95.4%) 1670AD
de jongste datering

20. de 13 dateringen gecombineerd (gemiddeld) tot één datering
klopt met de
historische
datum
deze piek wordt
uitgesloten op
historische
grond

21. Betere dateringen door nauwkeuriger
metingen: grotere precisie?
- maar let op het verloop van de
kalibratiecurve;
- en op de foutenmarge op de curve.

22. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1600CalBC 1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC
Calibrateddate
2600BP
2800BP
3000BP
3200BP
Radiocarbondetermination
3000±50BP
68.2%probability
1370BC( 4.3%) 1350BC
1320BC(63.9%) 1130BC
95.4%probability
1400BC(95.4%) 1050BC

23. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1600CalBC 1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC
Calibrated date
2800BP
2900BP
3000BP
3100BP
3200BP
3300BP
Radiocarbondetermination
3000±25BP
68.2%probability
1310BC(68.2%) 1200BC
95.4%probability
1380BC( 6.2%) 1340BC
1320BC(89.2%) 1120BC

24. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1600CalBC 1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC
Calibrated date
2800BP
2900BP
3000BP
3100BP
3200BPRadiocarbondetermination
3000±15BP
68.2%probability
1295BC(38.8%) 1250BC
1240BC(29.4%) 1210BC
95.4%probability
1370BC( 1.2%) 1350BC
1320BC(90.0%) 1190BC
1180BC( 1.7%) 1160BC
1150BC( 2.5%) 1130BC

25. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1600CalBC 1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC
Calibrated date
2900BP
2950BP
3000BP
3050BP
3100BP
3150BP
3200BP
Radiocarbondetermination
3000BP
68.2%probability
1290BC(10.4%) 1275BC
1270BC(21.1%) 1255BC
1240BC(36.8%) 1210BC
95.4%probability
1305BC(95.4%) 1210BC

26. Atmospheric datafromReimer et al (2009);OxCal v3.10Bronk Ramsey (2005); cubr:5sd:12probusp[chron]
1800CalBC 1600CalBC 1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC
Calibrated date
3000±50BP
3000±25BP
3000±15BP
3000BP

27. Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
400CalAD 600CalAD 800CalAD 1000CalAD1200CalAD
Calibrated date
A 1030±25BP
B 1015±25BP
C 1075±35BP
3. Testen van gelijktijdigheid

28. R_Combine _R_Com : 1033±16BP
68.2% probability
990AD (68.2%) 1020AD
95.4% probability
985AD (95.4%) 1025AD
X2-Test: df=2 T=2.0(5% 6.0)
als de T-waarde van de test kleiner is dan de T-
waarde nodig om minder dan % fouten te hebben,
is er gelijktijdigheid
de 3 dateringen
mogen gecombineerd
worden

29. Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
800CalAD 900CalAD 1000CalAD 1100CalAD 1200CalAD
Calibrated date
800BP
900BP
1000BP
1100BP
1200BP
Radiocarbondetermination
R_Combine bach 1 : 1033±16BP
68.2% probability
997AD (68.2%) 1019AD
95.4% probability
986AD (95.4%) 1022AD
X2-Test: df=2 T=2.0(5% 6.0)
Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
800CalAD 900CalAD 1000CalAD 1100CalAD 1200CalAD 1300CalAD
Calibrated date
800BP
900BP
1000BP
1100BP
1200BP
Radiocarbondetermination
A : 1030±25BP
68.2% probability
995AD (68.2%) 1021AD
95.4% probability
900AD ( 1.4%) 920AD
970AD (94.0%) 1040AD
Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
800CalAD 900CalAD 1000CalAD 1100CalAD 1200CalAD 1300CalAD
Calibrated date
700BP
800BP
900BP
1000BP
1100BP
1200BP
Radiocarbondetermination
B : 1015±25BP
68.2% probability
997AD (68.2%) 1025AD
95.4% probability
970AD (92.4%) 1040AD
1140AD ( 3.0%) 1160AD
Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
600CalAD 800CalAD 1000CalAD 1200CalAD
Calibrated date
700BP
800BP
900BP
1000BP
1100BP
1200BP
1300BP
1400BP
Radiocarbondetermination
C : 1075±35BP
68.2% probability
900AD (18.7%) 920AD
950AD (49.5%) 1020AD
95.4% probability
890AD (95.4%) 1030AD

30. ook in het voorbeeld van Aalst was de test voor gelijktijdigheid van de 13
dateringen positief

31. WARNING : X-Test fails at 5%
R_Combine : 347±20BP
68.2% probability
1480AD (28.1%) 1530AD
1570AD (40.1%) 1630AD
95.4% probability
1460AD (95.4%) 1640AD
X2-Test: df=1 T=9.3(5% 3.8)
Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1200CalAD 1400CalAD 1600CalAD 1800CalAD
Calibrateddate
100BP
200BP
300BP
400BP
500BP
600BP
700BP
800BP
Radiocarbondetermination
413±30BP
68.2%probability
1440AD(68.2%) 1490AD
95.4%probability
1420AD(84.7%) 1520AD
1590AD(10.7%) 1620AD
Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1200CalAD 1400CalAD 1600CalAD 1800CalAD
Calibrateddate
-200BP
0BP
200BP
400BP
600BP
Radiocarbondetermination
288±28BP
68.2%probability
1520AD(44.9%) 1580AD
1620AD(23.3%) 1660AD
95.4%probability
1490AD(95.4%) 1670AD
maar als we enkel de oudste en de jongste datering
combineren, is de test negatief !

32. 4. Optellen van dateringen
Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 BronkRamsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
10000CalBC 9000CalBC 8000CalBC 7000CalBC
Calibrated date
Sum _Sum
9500±30BP
9270±30BP
9100±30BP
9025±30BP
9020±30BP
9000±30BP
8000±30BP
Sum _Sum
vondsten uit deze periode
komen veel voor

33. de toendra: één groot site zonder
stratigrafie maar het optellen van alle
dateringen van dierenbotten gevonden
aan het oppervlak toont toch een
evolutie van de fauna (ifv het klimaat)

34. 5. Metingen
in stratigrafie

35. Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
Sequence test 1
400CalAD 600CalAD 800CalAD 1000CalAD
Calibrated date
Sequence test 1
oud 1242±35BP
middel 1238±35BP
jong 1199±35BP
dateringen van materiaal uit een archeologische sequentie

36. Atmospheric data from Stuiver et al. (1998); OxCal v3.9 Bronk Ramsey (2003); cub r:4 sd:12 prob usp[chron]
Sequence test 1
300AD400AD500AD600AD700AD800AD900AD1000AD1100AD
Calendar date
Sequence test 1 {A=106.9%(A'c= 60.0%)}
oud 106.0%
middel 104.0%
jong 101.8%
de dateringen worden aangepast ten opzichte van elkaar (en worden nauwer)

37. Testen van een sequentie
Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
500CalAD 1000CalAD 1500CalAD
Calibrated date
Sequence {A=117.4%(A'c= 60.0%)}
Phase
1075±35BP 98.3%
1090±35BP 102.9%
Sequence
1040±35BP 120.5%
1020±35BP 113.5%
900±35BP 104.5%
Phase
890±35BP 101.4%
840±35BP 104.2%
als A groter is dan de
opgegeven waarde A’c is
de stratigrafie
betrouwbaar

38. WARNING : Poor agreement - Overall Agreement test:
A= 0.3%(<A'c= 60.0%)
Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
500CalAD 1000CalAD 1500CalAD
Calibrated date
Sequence {A= 0.3%(A'c= 60.0%)}
Sequence
1040±35BP 94.1%
1020±35BP 122.8%
900±35BP 99.8%
Phase
890±35BP 98.5%
840±35BP 17.1%
Phase
1075±35BP 0.3%
1090±35BP 0.1%
deze fase is moedwillig
verkeerd geplaatst

39. Ename 974 : historische bron
© Ename 974
lees: Archeologie in
Vlaanderen VI, 231-241

40. Bouwdatum van
het castrum
© Onroerend Erfgoed

41. 974 AD kan !

44. Ename 974 1000

45. 6. Strategie: niet doen !
- betere mogelijkheden (zie dendro);
- uitkomst onzeker;
- verkeerde staalkeuze (zie deel 3);
- onbetrouwbaar materiaal (zie delen 3 & 4).

46. aanlegkuilaanlegkuil
bekisting
sediment
oorspronkelijke
bodemgelaagdheid
bezinkingslaag
water
schacht
aanleg ?
gebruik ?
aanleg ?
opgave ?
zie: https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/waterputten-als-archeologische-
informatiebron-1

47. 7. Strategie: wel doen !
- geen andere mogelijkheden;
- duidelijk verbeterpotentieel;
- mogelijkheid tot statistiek;
- uitzonderlijke vondsten;
- wetenschappelijke controle.

48. Bazel - sluis :
palimpsest
© Onroerend Erfgoed

51. Meer culturele fasen dan ‘dierlijke’

52. De giraf van Pompeii is modern

53. Mitras-kuil
Tienen

54. R_Combine Tienen : 1841±8BP
68.2% probability
130AD (43.9%) 175AD
190AD (24.3%) 215AD
95.4% probability
125AD (95.4%) 225AD
X2-Test: df=13 T=4.2(5% 22.4)
3de kwart 3de eeuw ?
betrouwbare combinatie
van 14 dateringen, klopt
niet met culturele
datering

56. Nieuwpoort,
parochiekerkhof,
eind 13de -
eind 14de eeuw
© Ruben Willaert, VEC

57. Atmospheric data fromReimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1250CalAD 1300CalAD 1350CalAD 1400CalAD
Calibrated date
520BP
540BP
560BP
580BP
600BP
620BP
640BP
660BP
680BP
700BP
Radiocarbondetermination
probleem met wiggle in de 14de eeuw proberen te ondervangen door dateringen in
sequentie

58. vier graven in een sequentie
van oversnijdingen

59. 8. Tot slot: vraagstelling ?
- gebeurtenis;
- periode;
- stratigrafie.
En: één datering is geen datering !
© BAAC

60. Interactie dateringen en Harris-matrix:
een niveau in de matrix is niet
noodzakelijk een chronologische fase

61. Graf 2
Graf 1
Graf 3
Tongeren - Museumsite: 3 skeletten, maar niet synchroon
© Aron bvba
AtmosphericdatafromReimeretal(2009);OxCalv3.10BronkRamsey (2005);cubr:5sd:12probusp[chron]
200CalBC CalBC/CalAD 200CalAD 400CalAD 600CalAD
Calibrated date
Graf 1 1685±25BP
Graf 2 1785±25BP
Graf 3 1705±25BP

62. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
100CalAD 200CalAD 300CalAD 400CalAD 500CalAD 600CalAD
Calibrateddate
1500BP
1600BP
1700BP
1800BP
Radiocarbondetermination
R_Combine Graven 1 en 3 : 1683±15BP
68.2%probability
340AD(68.2%) 400AD
95.4%probability
260AD( 5.0%) 280AD
330AD(90.4%) 420AD
X2-Test: df=2 T=2.3(5%6.0)
jongste skeletten gelinkt aan de troebelen in de 4de eeuw

63. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
CalBC/CalAD 100CalAD 200CalAD 300CalAD 400CalAD 500CalAD
Calibrated date
1600BP
1700BP
1800BP
1900BP
2000BPRadiocarbondetermination R_Combine Graf 2 : 1771±20BP
68.2%probability
230AD(35.1%) 260AD
280AD(33.1%) 325AD
95.4%probability
170AD( 2.0%) 200AD
210AD(93.4%) 340AD
X2-Test: df=1 T=0.8(5%3.8)
wat ouder skelet gelinkt met oudere periode van geweld?

64. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
100CalBC CalBC/CalAD 100CalAD 200CalAD 300CalAD 400CalAD 500CalAD
Calibrateddate
1600BP
1700BP
1800BP
1900BP
2000BP
Radiocarbondetermination R_Combine Laatste etensresten : 1812±22BP
68.2%probability
135AD(13.2%) 155AD
165AD(24.3%) 195AD
205AD(30.7%) 240AD
95.4%probability
130AD(95.4%) 260AD
X2-Test: df=1T=0.0(5%3.8)
is er een verband met het oudste skelet en de laatste etensresten uit het gebouw ?

65. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
CalBC/CalAD 100CalAD 200CalAD 300CalAD 400CalAD 500CalAD
Calibrateddate
1600BP
1700BP
1800BP
1900BP
2000BPRadiocarbondetermination R_Combine Einde bewoning : 1790±15BP
68.2%probability
210AD(58.6%) 260AD
300AD( 9.6%) 320AD
95.4%probability
130AD(81.1%) 260AD
290AD(14.3%) 330AD
X2-Test: df=1 T=1.9(5%3.8)
gelijktijdigheid is
statistisch mogelijk

66. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 BronkRamsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
Sequence Einde bewoning
200CalBC CalBC/CalAD 200CalAD 400CalAD 600CalAD
Calibrated date
Sequence Einde bewoning
Etensresten 1812±22BP
Graf 2 1771±20BP
Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 BronkRamsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
Sequence Einde bewoning
300BC 200BC 100BC BC/AD 100AD 200AD 300AD 400AD 500AD 600AD
Calendar date
Sequence Einde bewoning {A=101.8%(A'c= 60.0%)}
Etensresten 101.9%
Graf 2 100.6%

67. Atmospheric data from Reimer et al (2009);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
-100 0 100 200 300
Calendar years
Sampled abandonment
68.2%probability
10( 8.6%) 30
40(59.6%) 140
95.4%probability
0 (95.4%) 180
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
Relativeprobability
meer aannemelijk is dat de afstand tussen de dateringen van skelet 2
en de etensresten tot een eeuw kan bedragen