More Related Content
Similar to Temeen soyol setguul finish (20)
Temeen soyol setguul finish
- 1. 1
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
ÒÝÌÝÝÍ ÑÎ¨Ë Ó Ð À Ë Ä À À Í Û ÕÎ Ë Á Î Î
ТЭМЭЭН СОЁЛ
УРАЛДААНЫ ХОЛБООТэмээчдээ алдаршуулах анхны дугаар 2017 он
БАЯНДАЛАЙ СУМ “ТЭМЭЭНИЙ БАЯР-2015”
Өмнөговь аймгийн Баяндалай сум
“ТЭМЭЭНИЙ БАЯР”-аа тус сумын харьяат
Аймгийн Арслан Л.Цэгмэд агсаны...
Өмнөговь аймгийн Гурван-Тэс
сум нь 2015 оны “ТЭМЭЭНИЙ БАЯР”-аар
2015.11.11-ний өдөр үндэсний ...
Өмнөговь аймгийн Баян-Овоо
сум нь тэмээгээр алдартай нутаг бөгөөд
“МОНГОЛ ТЭМЭЭ-999” арга ...
БНМАУ-н аварга тэмээчин Л.Түмэн-
Өлзий, Г.Батчулуун, Монгол улсын сайн
малчин Г.Буд болон аймаг, сумын ...
Булган сум нь 2007 оноос эхлэн жил
бүрийн 3 дугаар сарын 6, 7-ны өдрүүдэд
“Тэмээний баяр” арга хэмжээг...
Ханбогд сум нь хоёр бөхт
тэмээнийхээ тоогоор улсдаа төдийгүй
дэлхийд тэргүүлдэг билээ...
ГУРВАНТЭС СУМ “ӨВЛИЙН БАЯР-2015”
БАЯН-ОВОО СУМ “ӨВЛИЙН БАЯР-2015”
ХҮРМЭН СУМ “ТЭМЭЭНИЙ БАЯР-2015”
БУЛГАН СУМ “ТЭМЭЭНИЙ БАЯР-2015”
ХАНБОГД СУМ “ТЭМЭЭНИЙ БАЯР-2015”
- 2. 2
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
СЭТГҮҮЛИЙН ХӨТӨЧ
18 БАЯНДАЛАЙ СУМ
Д.ХАМАР
Х.ТҮМЭНДЭЛГЭР
Мандал-Овоо сумын нутаг “Боргиот” гэдэг газар
1937 онд малчин ард Далайн ууган хүү болон төрж,
бага наснаасаа мал маллан,...
954 оны орчим Монгол орон 800 гаруй мянган
тэмээтэй байсан гэдэг. Социализмын үеийн хүнсний
хэрэглээ, түүнээс хойш 90-ээд оны эхээр...
1995 оноос эхлэн Баян-овоо, Ханбогд, Номгон,
Цэций зэрэг сумдад бөх морь цоллож байсан бөгөөд
1995 ондоо Баян-овоо суманд...
Өмнөговь аймгийн Цогт-Овоо сумын малчин
“Монгол тэмээ-999” арга хэмжээний сайхан хосын
шагналт,...
Д.БЯМБАА
Б.НЭРГҮЙБААТАР
ХҮРМЭН СУМ
МАНЛАЙ СУМ
ЦОГТ-ОВОО СУМ
БАЯН-ОВОО СУМ
ХАНБОГД СУМ
НОМГОН СУМ
ЦОГТЦЭЦИЙ СУМ
БУЛГАН СУМ
НОЁН СУМ
ГУРВАНТЭС СУМ
МАНДАЛ-ОВОО СУМ
СЭВРЭЙ СУМ
27
42
25
39
34
49
54
57
23
37
31
44
Тэмээчдээ алдаршуулах анхны дугаар 2017 он
11 ХУУДАС
12-13 ХУУДАС
09-10 ХУУДАС
05-08 ХУУДАС
- 3. 3
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
Мэндчилгээ
Нутгийн элгэн садан, ахан дүүс та бүхэндээ
энэ өдрийн мэндийг хүргэж, амгаланг ерөөе.
Өмнөговьчууд бид цоо шинэ түүхэн үйл
явдлыг хамтдаа бүтээж, мөнхөд дархлан, дэлхийд
дуурсгалаа. Хүн биеийг олж, хөрс шороон дээр нь
анхлан өндийсөн цагаас минь хойш өнөөг хүртэл
та биднийг халуун ивээлдээ өлгийдөн авч ирсэн
говь нутгийн минь сүлд, нэрийн хуудас, бахархал,
монголын бахархал болсон тэмээн сүргээрээ бид
гоёж, бас алдаршуулан дархлаж чадсан юм.
Галбын говийн ганган улаан, ханын хэцийн
хүрэн гээд энэ хорвоо ертөнцөд өөр хаа ч үгүй
зөвхөн монголын, өмнийн цэнхэр говь нутгаар минь
овоглогдон дуурсагдсан тэмээн сүргээ бид дэлхийн
рекорд, шилдэг амжилтын бүртгэлд мөнхлөн данслах
үйл явдлыг хамтдаа хийж байна.
Өнгөрсөн жил аймаг маань түүхэндээ хамгийн
олон мал буюу 2 сая 55 мянган мал тоолуулсан
төдийгүй тэмээн сүргийн маань тоо 127 мянгад хүрлээ. Энэхүү амжилтаа баталж “Монгол
тэмээ-999” геннисийн дээд амжилтанд бүртгүүлэх 1000 тэмээний уралдаан, говь нутгийн
минь сүр, сүлд болсон хоёр бөхт тэмээнийхээ баярыг дэлхийд зөвхөн монголчууд, тэр
дундаа өмнөговьчууд бид л хийж чадлаа. Энэ учир шалтгааныг хувь тавилан, ерөөл гэж
тодотгон хэлэх нь зөв боловуу.
Хэдэн зуун жил тэмээгээ, алтан шаргал элсэн бүрд, уул, усаа шүтэн, амь бүрэлдэж,
их говийн эрдэнэ болсон тэмээн сүргээ хамгаалах өсгөж үржүүлэх чиглэлээр говьчууд
бид бүхний хамтдаа хийж бүтээсэн нөр их хөдөлмөрийн үр шимийн хүү биелэлээ олж
говьчууд та бидний өвөг дээдэс, үр, хойчоо баярлуулсан түүхэн үйл явдал болж байгаад
талархан омогшиж байна.
Хоёр бөхт Монгол тэмээгээ дэлхийд таниулах, алдаршуулах баярт үйл явдлын эзэн,
энгүй их говийн эзэд нь болсон Та бүхэндээ хамгийн сайн сайхан бүхнийг ерөөе.
Их говийн эрдэнэ болсон тэмээн сүрэг улам өсөн үржиж, говь нутгийнхны минь
алдар, сүлд хийморь үргэлж дээшээ мандан бадарч байх болтугай.
ӨМНӨГОВЬ АЙМГИЙН НУТГИЙН
ЗӨВЛӨЛИЙН ДАРГА Д.БАТ-ЭРДЭНЭ
- 4. 4
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
Мэндчилгээ
Эрхэм хүндэт зочид төлөөлөгчид, малчид,
тэмээчид та бүхэндээ энэ хүү өдрийн мэндийг
дэвшүүлье!
Бид бүхэн 2015 оны 1-р сард Улсын Их Хурлын
гишүүн Д.Бат-Эрдэнийн санаачилсан “ТЭМЭЭ
ХАМГААЛАХ САН”, тэмээн соёлын нэгээхэн хэсэг
тэмээн уралдааныг 1997 оноос хойш тасралтгүй
явуулж ирсэн “ТҮМЭН ТЭМЭЭ-АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН
ХОЛБОО”-ууд нэгдэн “ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ
ХОЛБОО”-г байгуулан миний бие тэргүүнээр нь
сонгогдон ажилласнаас хойш 3 жилийн хугацаа
өнгөрчээ.
МонголУлсыннийттэмээнсүргийн1/3ньзөвхөн
Өмнөговь аймаг торшдог. Иймд Өмнөговийн залуус
бид тэмээгээ хамгаалах, өсгөх, алдаршуулах дуу
хоолой болох ёстой. Бид үе дамжин удамшиж ирсэн
тэмээчдээрээ бахархах, тэднийгээ алдаршуулан
гавьяаг мөнхлөх ёстой ард түмэн.
Хэдийгээр “ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ
ХОЛБОО” маань шинэчлэн зохион байгуулагдаж үйл
ажиллагаа явуулж байгаа 3 жилийн хугацаа богинохон боловч “ТЭМЭЭ ХАМГААЛАХ САН”,
“ТҮМЭН ТЭМЭЭ-АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ХОЛБОО”-уудын маань хийсэн бүтээсэн ажлууд
болох мөнгөн ботго, тэмээн уралдаануудыг зохион байгуулж ирсэн баялаг түүх нь бидэнд
асар их туршлага болж байна. Ихийг бүтээх үндэс суурийг тавьж өгсөн УИХ-н гишүүн
Д.Бат-Эрдэнэ болон холбогдох хүмүүстээ баярласан талархсанаа илэрхийлье.
2015 он тэмээн тоо толгойгоор 127,000-д хүрсэн, тэмээн шилдэг “ХАНЫН ХЭЦИЙН
ХҮРЭН”, “ГАЛБЫН ГОВИЙН ХҮРЭН” овгуудаа бататгаж чадсан түүхэн амжилт болсон
төдийгүй хурдан тэмээний уралдаанаа ГЕННИС-т бүртгүүлэх “МОНГОЛ ТЭМЭЭ-999” арга
хэмжээг зохион байгуулж 1000 тэмээнийхээ уралдаанаа амжилттай зохион байгууллаа.
“ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО” нь өнгөрсөн хугацаанд идэвхтэй үйл
ажиллагаа явуулсны үр дүнд хурдан тэмээний уралдаантай холбоотой бодлогын бичиг
баримтуудаа журамлаж авсан амжилттай жил боллоо.
2015, 2016 он тэмээчид, тэмээнд хайртай хүн бүрийн сэтгэлд хоногшсон түүхэн он
жилүүд болж өнгөрлөө.
Бид цаашид тэмээнээс авах ашиг шимийг нэмэгдүүлэх, тэмээнээс гарч буй
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлтийг нэмэгдүүлэх, боловсронгуй болгох, бүтээгдэхүүнийг зах зээлд,
хэрэглэгчдэд амжилттай холбож өгөх талаар олон талт арга хэмжээг төлөвлөн ажиллаж
байна.
Бидний зорьсон зорилго, ажил үйлс маань малчид, тэмээчид та бүхэнтэй салшгүй
холбоотой юм. Биднийг дэмжсэн ерөөл бүхэн тань ажлын шинэ гараанд хөтөлж амжилтанд
хүргэдэг билээ. Тэнүүн говийн ард түмэн та бүхний минь ажил хөдөлмөр тань амжилтаар
бялхаж байхын ерөөл тавьяа.
“ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны тэргүүн Р.СЭДДОРЖ
- 5. 5
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
1954 оны орчим Монгол
орон 800 гаруй мянган тэмээтэй
байсан гэдэг. Социализмын үеийн
хүнсний хэрэглээ, түүнээс хойш
90-ээд оны эхээр мал хувьчлагдаж,
тэмээ эзгүйдэж, малчид тэмээгээ
үй олноор нь нядалж эхэлжээ.
Өмнөговийн баруун, зүүн
хилээр хил худалдааны боомтууд
бий болж Хятадууд тэмээний
тавхайн улны өөхөөр тансаг
зэрэглэлийн хоол хийдэг цуу гарч
тэмээний зөвхөн нэг таахай хил
дээр 10.000 төгрөгт хүрч олон
тэмээ мах, таахай болон хил
давж байлаа. Дотооддоо гарц
арвинтай ч хямд үнэтэй мах нь
Улаанбаатарын зах дээр хуушуур,
цуйван болон хувирч монголын
тэмээн сүрэг жилдээ 30.000-аар
хорогдож байсан тухай Өмнөговь
аймгийн Тэмээний докторуудын
нэг Ө.Эрдэнэбилэг харамсан
тэмдэглэж байлаа.
800.000 гарч байсан
байсан Монголын тэмээн сүрэг
90-ээд оны дунд үед арай гэж
200.000 хүрч байсан гэдэг.
1995 оны намар аялал
жуулчлалын “МАТ” компаний
группийн ахлагч Н.Амарсанаа,
“Малчин” компаний дэд захирал
ТЭМЭЭГЭЭ ХӨГЖҮҮЛСЭН
ТОВЧ ТҮҮХ…
Х.Түмэндэлгэр,зураглаачЛ.Баатар
нар Баяндалай сумын Төхөм
багийн малчин, өндөр настан Ц.
Бямбаа, залуу хүү Д.Батаа нартай
хамтран монголд хамгийн анхны,
олон хоногтой, групп тэмээн аяллыг
10 гаруй Францчуудтай зохион
байгуулж баримтат кино болгон
авч үлджээ.
Анхны аялалдаа аль аль нь
туршлагагүй тэд, нэг жуулчнаа
тийрүүлж, 3 жуулчнаа тэмээнээс
унагасан ч аялал үнэхээр сайхан
боллоо гэж Францын “Desert comp-
tour” компани жил бүр тогтмол
жуулчдаа ирүүлэх болсон нь
Сэврэй сумын олон малчдын аялал
жуулчлалаар олох ашиг орлогын
эхлэлийг тавьжээ.
1996 онд Х.Түмэндэлгэрийн
урилгаар Германы GTZ -ийн
төслийн менежер П.Сувд,
“Газарчин” дээд сургуулийн
багш, өнөөгийн Монголын аялал
жуулчлалын холбооны Ерөнхийлөгч
Д.Гантөмөр нар Сэврэй сумын
тэмээн аялал явуулах сонирхолтой
хэсэг малчдад аялал жуулчлалын
үйлчилгээний сургалтыг зохион
байгуулав.
…Миний хуучин, хальсны,
Оросын Зенит гэрэл зургийн
аппарат өөрийн эрхгүй зайгаа
тавьж “Ардын эрх” сонины гэрэл
зурагчин Р.Гоцбаярыг урин
авчирч тэмээн сүрэг, говийн
байгаль орчин, “Тэмээний баяр”-
ын зургийг авахуулж эхэлсэн
нь мэргэжлийн гэрэл зурагчид,
аялал жуулчлалын компаниудын
дунд говийг тэмээтэй нь, ард
иргэдтэй нь, уламжлалт нүүдэлчин
амьдралтай нь, эвдрээгүй унаган
төрхтэй байгальтай нь сурталчилж
хязгааргүй том орон зай энд
байгааг сануулж, мэдрүүлэв.
1997 онд Сэврэй суманд
“Жуулчин говь” компаний менежер
Х.Түмэндэлгэр, Засаг дарга
Д.Ганбат нар санаачлан анх
удаа, монголчуудын бараг 2000
жилийн өмнөөс уралдуулж ирсэн
уламжлалт тэмээний уралдааныг
Тэмээтэй парад жагсаал, Тэмээтэй
Сайхан хос, Тэмээний уламжлалт
сайхан эдлэл хэрэглэл гэсэн
төрлүүдээр баяжуулан “Тэмээний
баяр” хэмээх баярыг сумынхаа
Тамгын газрын ажилтнуудтай
анхлан зохион байгууллаа.
1998 онд Сэврэй сумын
Сайншанд багийн малчин
До.Бямбаа санаачлан Тэмээний
баяртаа Торомны уралдааныг
зохион байгуулан уралдуулж
Тэмээний баярт ирэхдээ тэмээн
жингээр түлээ ачин ирж сумын
төвийнхөнд худалдаж Сайншанд
багийн тэмээчин эмэгтэй Аюуш
хамгийн хол, Дуганы голоос ингэний
сүү, цагаан идээ, буцалгаагаа
тэмээн жингээр тээн ирж Тэмээний
Тэмээн соёл уралдааны холбооны Гүйцэтгэх захирал: Х.ТҮМЭНДЭЛГЭР
- 6. 6
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
баяртаа оролцож байлаа.
Монголын аялал жуулчлалын
салбарын “Тэргүүний ажилтан”
До.Бямбаа гэр бүлийнхээ хамтаар
өнөөдөр ч сумандаа тэмээнийхээ
хотны хорголыг дэлгэн хатаагаад
сумын төвийнхөө, шинэ цагийн,
утаагүй “Дөл” гэх мэт зуухтай
айлуудад хүргэж говийн унаган
зүйл модлог ургамал Заг, шаваг,
бүйлсийг хамгаалж, түлшинд
хэрэглэхийг эрс багасгасан эх
оронч санаачлага, үйл ажиллагааг
хэрэгжүүлж байна.
2000 оноос “Тэмээний баяр”
арга хэмжээг өргөтгөх, малчид
тэмээчдээ хөхүүлэн дэмжих
зорилгоор 2 жил тутам нэг удаа
Хамгийн олон тэмээтэй иргэнд “5
лангийн цул мөнгөн буур”, Хамгийн
олон ботго бойжуулсан иргэдэд
4.3.2 лангийн цул мөнгөн ботго
олгодог болзол тогтоон олгож
эхлэв.
Тэмээн аялал өргөжиж
Ж.Батжаргал захиралтай “MAT
D&G”, Батдэлгэр захиралтай
“Tsolmon travel”, Э.Туул захиралтай
“Nature tour” компаниуд “ Тum- еco
tour ” компаниар дамжин ирж
Сэврэй сумын малчин До.Бямбаа
түүний хүү Б.Батсайхан, Г.Ваанчиг,
Д.Энхтуяа, Ш.Баасанхүү,
Х.Шагжаахүү, С.Цагаанхүү,
Ж.Шатарбат, Д.Түвдэн, Ө.Гандөш,
С.Галбадрах, П.Шатраа түүний
хүү, сумын хамгийн залуу хөтөч
Тайвнаа, малчин Д.Өөдөс түүний
охидууд зэрэг олон залуучууд,
ахмадууд тэмээн аяллаар ажиллаж
байлаа.
1998 оны намар Германы
TTH компаний захирал Hoffman
хэмээх эр говьд бүтэн 7 хоног
машин хэрэглэхгүйгээр бүх эдлэл
хэрэглэл, майхан сав, гал тогоогоо
тэмээнд ачиж явдаг аяллыг
зохион байгуулж эхлэв. Хожим нь
энэхүү аялалыг Монголын аялал
жуулчлалын Р.Гоцбаяр захиралтай
Mon-guide компани, өнөөгийн
“Tum-ecotour” компаний менежер
Х.Гантөмөр, Сэврэй сумын малчин
До.Бямбаа, Д.Өөдөс, Х.Шагжаахүү
нар хамтран зохион байгуулж
олон малчид өрхийн орлогоо
нэмэгдүүлэх, орон нутгийн иргэдэд
тулгуурласан экотуризмыг жинхэнэ
утгаар нь хөгжүүлэх эхлэлийг
тавьсан билээ.
Тогооч Н.Адъяабаатар нь
хүртэл бүтэн аяллын туршид тэмээ
унаж хоолоо хийж бүх ачаагаа
уламжлалт аргаар хом шат
хэрэглэн ачиж буулгаж явдаг, хүнд
хэцүү ч, малчин амьдрал, унаган
байгальдаа наалдсан энэ аялал
хамгийн сонирхолтой сайхан
аялал байлаа.
2000 онд тэмээн аяллыг
хөгжүүлэх, тэмээн сүргийг өсгөн
хамгаалах, ашиг шимийг нь
нэмэгдүүлж, амьдын үнэлэмжийг
нь нэмэгдүүлэх, тэмээнд олон
нийтийн анхаарлыг хандуулах
зорилготойгоор “Түмэн тэмээ-
Тэмээн аялалын холбоо” Төрийн
бус байгууллагыг Х.Түмэндэлгэр,
Х.Гантөмөр нар санаачлан
зохион байгуулж Орон нутаг дахь
гүйцэтгэх захирлаар До.Бямбаа
томилогдон Сэврэй сумын тэмээн
аялал зохион байгуулагч, түүнд
оролцогч 20 орчим иргэд санаа
нэгдэн гишүүнээр элсэв.
Тэмээний баяр өргөжиж
2002 онд анхны нөхөд “MAT
D&G” компаний захирал асан
Ж. Батжаргал “ Тэмээн сүргийн
тэнгэр- Өвөл цагийн бурхан
Гүнжинлхам” бурхныг бүтээлгэн
“Түмэн тэмээ- Тэмээн аяллын
холбоо”- нд дурсгав.
Тэмээнд хандсан сайн
санаат олон үйл ажиллагаа
өргөжин тэлэв. Өмнөговь аймгаас
УИХ-д сонгогдсон эрхэм гишүүн
Д.Бат-Эрдэнэ Өмнөговь аймгийн
тэмээ бүхий иргэдийн бойжуулсан
ботго бүрт мөнгөн шагнал,
урамшуулал олгож эхэлсэн нь
тэмээг өсгөх санал санаачилга,
малчдын хөдөлмөрийг дэмжсэн
том арга хэмжээ боллоо.
Өнөөгийн UBS телевизийн
зураглаач Монгол улсын Соёлын
гавьяат зүтгэлтэн Л.Ихбаяр,
сэтгүүлч Итгэлтөгс нар Тэмээний
баярт уригдан ирж “Тэнгэрийн
хаяа хол оо…” баримтат уран
сайханы киног анх бүтээв.
2002 онд Францын
телевизийнхэн Сэврэй сумын нутаг
Аялдайн ам, Хонгорын элсэнд
сумын өндөр настан Б.Нацагийн
гэр бүлд түшиглэн “Эрийн цээнд
хүрэх замд” баримтат киног
бүтээсэн нь Францад монголын
тухай хүчтэй сурталчилгаа болж
жуулчдынурсгалыгмонголруутатах
томоохон хүчин зүйл болов. Киног
бүтээхэд “Tum-eco tour” компаний
менежер Х.Гантөмөр, “Гайхар тур”
компаний захирал Энхсайхан,
Францын иргэн, монголч, Тунгаа
хэмээх Клайр, “Түвшин тоур”
жуулчны баазын захирал Батмөнх,
Т.Цээнямбуу нар орон нутгийн
иргэд Хайвжунай, Н.Золбоо,
Н.Улаанаа, Н.Бямбасүрэн түүний
гэр бүлийнхний тусламжтайгаар
дүн өвлийн хүйтнээр 22 өдрийн
турш ажиллаж бүтээжээ. Энэ
кинонд агаарын бөмбөрцөг
ашигласан нь манай нутагт анхных
байлаа.
2003 оноос Энхсайхан
захиралтай Аялал жуулчлалын
Гайхар тур компани Тэмээний
баярын үеэр 5 хоногтой өвлийн
тэмээн болон морин хосолсон
аяллыг Түвшин тур жуулчны баазын
захирал Батмөнх, Т.Цээнямбуу,
Хонгорынэлсорчнымалчинайлууд,
- 7. 7
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
тэмээчин малчин Х.Дагвасамба,
Д.Түвдэн, Д.Баттулга, Н.Хүрэлсүх,
Д.Бат-Эрдэнэ нар Түм эко тур
компани хээрийн аяллын менежер
Х.Гантөмөр нартай хамтран 5
жил дараалан зохион байгуулж
байлаа.
2004 оноос “Түмэн
тэмээний баяр” болон өргөжиж
Булган сумын нутагт ашиглалтад
орсон “Говийн гурван тэмээ”
жуулчны баазад түшиглэн зохион
байгуулагдаж Булган сумын Засаг
дарга Ү.Баяртогтох, Засаг даргын
орлогч Оюунцэцэг, ЗДТГазрынхан,
Тамгын газрын дарга С.Баярнасан,
хөдөө аж ахуйн мэргэжилтэн
Х.Базарчулуун, Байгаль
хамгаалагч С.Мөнхсайхан, Дэн
багийн тэмээчин Энхбаатар,
А.Адъяацэрэн, Мөнхөө, Дал
багийн тэмээчин Б.Жамъян түүний
гэр бүлийнхэн, малчин Ганбат,
Гэлэграаш, “Говийн гурван тэмээ”
компаний ажилтан Н. Ариунсанаа
зэрэг олон иргэд, малчид онцгой
хичээл зүтгэл гарган ажиллаж
баярын арга хэмжээ илүү
өргөн хүрээнд
т э м д э г л э г д э х
болов.
Энэ үеэр
Булган сумын
иргэн Ц.Поль,
өндөр настан
Г.Амгаабазар,
А . И х б а я р
түүний хүү
И.Ууганбаатар,
Ө . Э н х б у л г а н ,
А . Б у д ж а в
нарын иргэд
Б я м б а с ү р э н
найруулагчтай Германы
телевизийн багтай хамтран “Ингэн
нулимс” киног бүтээсэн нь дэлхийд
хоёр бөхт тэмээ, нүүдэлчин малчин
соёлыг сурталчилсан том арга
хэмжээ болжээ.
2012 онд Английн дэлхийд
нэртэй BBC телевизийн баг Арц
богдын өвөрт нутагладаг, Булган
сумын Дэн багийн малчин залуу
А.Адъяацэрэнгийнд Тэмээчид
түүний амьдралын талаар
баримтат кино хийж олон улсын
хүрээнд хүргэв.
“Түмэн тэмээний баяр”
Монголын аялал жуулчлалын
салбарын хамгийн ууган, хамгийн
томоохон эвент арга хэмжээ
болон өргөжиж “Нүүдэлчдийн
өвлийн наадам” арга хэмжээний
гол эвент болж Мөсний баяр,
Бүргэдийн баяр, Тэмээний баяр
арга хэмжээнүүдийг Монголын
аялал жуулчлалын холбооноос
албан ёсоор хамтран зохион
байгуулдаг хэлбэрт шилжиж
Өмнөговьд “Тэмээний баяр”-
ын үйл ажиллагааг гол зохион
байгуулагчаар “ Түмэн тэмээ-
Тэмээн аялалын холбоо”- ны
гүйцэтгэх захирлаар томилогдсон
Н.Ариунсанаа зангидан ажиллах
болов.
“Тэмээний баяр”-т Монголын
аялал жуулчлалын холбооны дэд
ерөнхийлөгч Эрдэнэбат онцгойлон
анхаарч Өмнөговь аймгийн
хамгийн олон тэмээ бүхий иргэнд
олгодог “ Таван лангийн мөнгөн
буур”- ын шагналыг санхүүжүүлэн
дэмждэг болов.
“Тэмээний баяр”-т хөрш
залгаа сумдаас гадна Дундговь,
Өвөрхангай, Баянхонгор сумдаас
оролцох болж үйл ажиллагаа, цар
хүрээ нь өргөжин дэлгэрч Говь-
Алтай аймаг “ Тэмээний баяр” арга
хэмжээг өргөн хүрээнд зохион
байгуулдаг болж шинэ залуу
уяачид, уралдаанчид олноороо
төрөн гарч Өмнөговь аймгийн бүх
сумдууд жил бүрийн 10 сарын
сүүлээс 3 сарын эхэн хүртэл
тэмээгээ уралдуулан баяраа
тэмдэглэдэг болов.
Гурвантэс, Хүрмэн,
Баяндалай, Сэврэй сумдаас залуу
хүчирхэг уяачид төрөн гарч хурдан
угшлын тэмээд олноор бий болж
аймгийн анхны Алдарт тэмээ уяач
цол, малгай, тэмдгийг Булган сумын
өндөр настан Ё.Лувсанбазар
хүртэв.
2008 он гэхэд Өмнөговь
аймгийн хамгийн олон жуулчид
хүлээн авдаг гол цэгүүд Сэврэй
сумын нутаг Хонгорын элс, Булган
сумын Баян загт малчид иргэд
тэмээн аяллыг бие даан хийх
чадвартай болсноор олон малчин
өрхүүд өөрийн гэр буудлууд,
байнгын харилцаат компаниудтай
болж чадваржин
“Түмэн тэмээ-
Тэмээн аяллын
холбоо”-г үүргээ
бүрэн дүүрэн
г ү й ц э т г э с э н
хэмээн үзэж татан
буулгах шийдвэр
гаргаж 2010 онд
Номгон сумын
иргэн, “ Мэндийн
говь” компаний
а ж и л т а н
Ганжаргал, “Түмэн
- 8. 8
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
тэмээ- Тэмээн аяллын холбоо”- ны
Тэргүүн Х.Түмэндэлгэр, гүйцэтгэх
захирал Н.Ариунсанаа нар
санаачлан “Тэмээн спорт-Уяачдын
холбоо”-г байгуулав.
Энэхүү холбооны үндсэн
зорилго нь Тэмээн спортыг
хөгжүүлэн тэмээний амьдын
үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, тэмээн
спортоор хичээллэгсэд, тэмээний
төлөө гарамгай амжилт гаргагсдыг
урамшуулан дэмжих байлаа.
2014 онд Холбооны үйл
ажиллагаа, цар хүрээг илүү
өргөжүүлэн хөгжүүлэх үүднээс
тэмээн спорт, тэмээтэй холбоотой
үйл ажиллагааг тогтмол, идэвхтэй
зохион байгуулж ирсэн хэсэг
иргэд нэгдэн “Тэмээн спорт-
уяачдын холбоо”- г “Тэмээн
соёл- Уралдааны холбоо”
болгон өөрчилж Тэргүүнээр нь
Р.Сэддоржийг томилон ажиллуулж
эхлэв. Холбооны гүйцэтгэх
захирлаар анхлан үүсгэн
байгуулагчдын нэг Х.Түмэндэлгэр,
ажлын албаны менежрүүдээр
Н.Ариунсанаа, Б.Баяржавхлан,
Д.Эрдэнэбаяр нар томилогдон
ажиллаж байна.
2015 оны 01-р сарын
04- ны өдөр Өмнөговь аймгийн
ИТХурлын тэргүүлэгчдийн хуралд
“Тэмээн соёл- Уралдааны
холбоо”- ны Тэргүүн Р.Сэддорж,
гүйцэтгэх захирал Х.Түмэндэлгэр
нар Аймгийн ИТХурлын төлөөлөгч,
тэргүүлэгчдийн хувьд Өмнөговь
аймагт Тэмээний уралдааныг
зохион байгуулах журмыг
боловсруулан хэлэлцүүлж
тогтоолыг гаргуулснаар Өмнөговь
аймгийн тэмээний уралдаан эрх
зүйн үндэслэлтэй болов.
2006 онд Монголын
аялал жуулчлалын холбооны дэд
Ерөнхийлөгч Эрдэнэбат, “Түмэн
тэмээ- Тэмээн аяллын холбоо”-
ны тэргүүн Х.Түмэндэлгэр нар
Тэмээний уралдааныг Геннисийн
амжилтанд бүртгүүлэх талаар
тухайн үеийн аялал жуулчлалын
яам, Аялал жуулчлалын газарт
хандсан хэдий ч хөрөнгө санхүү,
нөхцөл байдлын боломжгүйгээс
тодорхойгүй хугацаагаар хойш
тавигдаж байлаа.
Өмнөговь аймагт тэмээн
сүргийн тоо толгой эрчимтэй
өсч Ханбогд сум 2012 онд Хоёр
түмэн тэмээний баяраа тэмдэглэж
Аймгийн ИТХурлын төлөөлөгчид,
хөрш сумдын Засаг дарга нар
оролцлоо.
Энэхүү баярын хурал дээр
Баян-Овоо сумын Засаг дарга
Х.Батболд, өөрөө удмын тэмээчин
хүний хүүгийн хувьд, удахгүй болох
сумынхаа 90 жилийн ойг угтан
1000 тэмээний уралдаан зохион
байгуулж Гиннесийн амжилтыг
шинэчлэн тогтоох санал гаргасан
нь баярын хуралд оролцогсдын
уухай, дэмжлэгийг авч Аймгийн
ИТХурал, Засаг даргын дэмжлэг,
санхүүжилтээр 2016 оны 3
сарын 6-7-ны өдрүүдэд “Монгол
тэмээ-999” арга хэмжээг
өргөн дэлгэр зохион байгуулах
тогтоол, захирамжууд гарсан
нь Монголчуудын хувьд дэлхийн
хэмжээнд гаргасан түүхэн
шийдвэрүүд болж байна.
Олон жилийн турш,
говьчуудын эрхэм бахархал,
тэмээн сүргээ өсгөн хамгаалах,
үүлдэр угсааг нь сайжруулан,
амьдын үнэлэмж, ашиг шимийг нь
нэмэгдүүлэх, тэмээнд олон нийтийн
анхаарлыг хандуулах эрхэм
хүсэл, мөрөөдөл зүтгэлийнхээ
үрээр дэлхийд дөнгөж 500.000
тоо толгойтой, хоёр бөхт монгол
тэмээгээ өсгөн үржүүлж
Монгол улс 370.000 тоо толгой,
Өмнөговь аймаг дангаараа
118.000 тоо толгойд хүргэсэн их
амжилт бүтээлийг бий болгосон
Өмнөговьчууддаа “ Тэмээн соёл-
Уралдааны холбоо” гүн талархал
өргөн баривай.
Тэмээн соёл уралдааны холбооны Гүйцэтгэх захирал:
Х.ТҮМЭНДЭЛГЭР
- 9. 9
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
Амар сайн байна уу та? Тарган
тавтай сайхан хаваржиж байна
уу?
Мэндээ сайхан хаваржиж
байна. Хүүхдүүд сайн явцгааж
байна уу? Хаваржаа сайхан уу.
Сайн малчдын хөдөлмөрийг эхнэр
хүн үүрэлцэж явдаг. Гэр бүлээ
танилцуулвал...?
1964 онд Адъяадорж гэж
хүнтэй гэр бүл болон одоог хүртэл
ханилан амьдарч байна.
Тэмээ маллах залгамж малчнаа
бэлдэж байна уу?
Малчид цөөрч байна.
Залуучуудыг малд ээнэгшүүлэх
малтай болгох талаас нь ажил
хийх хэрэгтэй гэж боддог. Удам
залгасан малчин бэлтгэнэ гэдэг
чинь ахмад буурлууд, аав, ээжээс
их зүйл шалтгаална. Хот хүрээ
сургууль соёл бараадаж хүүхэд
залуучууд цөөрч байгаа нь мөн
л малчин ховордож байгаагийн
илрэл. Нөгөөтэйгүүр Монголын
нүүдэлчин өв соёл, мал маллах
арга ухаан талын соёлыг хэн
үргэлжлүүлэх билээ. Тиймээс төр
засгийн бодлого зайлшгүй чухал.
Миний санал нийлэхгүй байгаа
нэг зүйл бол улсын сайн малчин
тодруулахдаа олон малтай хүн
шалгаруулдаг байсан бол одоо
малаас авч ашигласан ашиг
шимээр нь шалгаруулна гэж байх
юм. Хуучин цаг шиг капетанц,
Мандал-Овоо сумын нутаг
“Боргиот” гэдэг газар 1937 онд малчин
ард Далайн ууган хүү болон төрж,
бага наснаасаа мал маллан, 1958 онд
Мандал-Овоо сумын “Өрнөлт” нэгдэлд
гишүүнээр элсэж, тэр цагаас эхлэн
тасралтгүй 61 жил тэмээн сүргээ
маллаж иржээ.
Манай аймгийн
Хөдөлмөрийн ууган баатар
Д.Жижээ 1922 онд Мандал-Овоо
сумын нутаг Хоромсого гэдэг
газар ядуу ард Даваасүрэнгийн
4 дүгээр охин болон төрж бага
наснаасаа эхлэн тэмээ маллажээ.
1957 онд тэр үеийн Мандал-
Овоо сумын Хөдөлмөр нэгдэлд
элсэн орж тасралтгүй 30 шахам
жил тэмээн сүргээ адгуулан
маллаж, мал сүргээ өсгөх, ашиг
шимийг нь нэмэгдүүлэх талаар
гарамгай амжилт гаргаж улс,
аймаг, сумын аварга малчнаар
удаа дараалан тэргүүлж амжилт
үзүүлж байлаа. Түүний тэмээн
сүргийн арчилгаа маллагаа,
ботго бойжуулах, ашиг шимийг
нь авч ашиглах талаар гаргасан
хөдөлмөр бүтээлийн их амжилтыг
өндрөөр үнэлж 1962 онд БНМАУ-
ын Хөдөлмөрийн баатар цол олгож
Сүхбаатарын одон, Алтан соёмбо
медалиар шагнасан нь аймаг
сумандаа анхных байлаа.
АЛДАР ЦУУГАРАА ҮЕИЙН ҮЕД БАХАРХАЛ
БОЛСОН МАЛЧИН БААТАРУУД МААНЬ
ДАВААСҮРЭНГИЙН ЖИЖЭЭ
Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар
ДАЛАЙН ХАМАРБААТАР
- 10. 10
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
оногдол, үүрэггүй хүмүүсийг яаж
шалгаруулах юм. Малын нэгжээс
гарах ашиг шимээр тодруулна
гэдэг буруу зүйл гэж бодож байна.
Тэмээ хариулах арга туршлагыг
аав, ээжээсээ өвлөж авсан байх?
Тэмээчин болоход аавын
маань захиас, сургааль маш их
байлгүй яахав. “Тэмээ гэдэг урт
хөлийн мал. Түмэнд эвтэй яваарай,
хол ойрын хүний малын сургийг
гаргаж өгч явбал эргээд их тус
ирдэг юм шүү” гэж их захидаг
байсан даа, аав минь.
Мөн ах дүү нар, нутгийн минь
малчдын маань дэмжлэг их бий.
Манай суманд тэмээ өсгөхийн
төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж
яваа олон сайхан тэмээчин бий.
Тэднээрээ бахархаж явдаг.
Тэмээ маллахад юуг илүү анхаарах
ёстой вэ, Тэмээ маллахын давуу
тал?
Тэмээ бол хоол голдоггүй,
харгана, бударганаар л
хооллочихно. Зуд турхан давах
чадвартай, нэг ус уучихад 7 хоног
усгүй явчихдаг амьтан шүү дээ.
Бэлчээр талхалдаггүй, экологи,
бэлчээрийн даацад сөрөг
нөлөөгүй. Ноос үс, сааль сүү, мах
гээд ашиг шим сайтай мал даа.
Хамгийн чухал юм бол хээлтүүлэгч
цус холтой байх. Цус ойртох юм
бол тэмээ давжаардаг, амьдрах
чадвар нь мууддаг. Холоос буур
тавьж, цусыг нь холдуулах юм бол
ботголох үедээ ч хэрийн хүйтнийг
даагаад гарна. Нутаг таарахгүй
газраа тэмээ тогтдоггүй, шөнөдөө
цуваад л хүрээд ирдэг. Нутаг
таараагүй тэмээний зүс нь
хөхөрчихдөг. Тэмээг тэнэг мал гэж
ярьдаг. Гэтэл тэмээ шиг ухаантай
мал байхгүй. Ботгонд нь зарчихсан
байлаа гэхэд том болсон хойноо
хүрээд ирдэг. Их нутаг амьтай
амьтан даа.
Тэмээг уналга, эдэлгээнд сургахаа
больсон. Энэ тал дээр таны
бодол...?
Энэ үнэн л дээ. Хятад
мотоцикль унаж давхиад морь,
тэмээгээ унаж эдлэхээ больсон
шүү дээ. Миний хувьд тэмээгээ
уналганд сургаж номохруулаад
хэрэглэ гэж захидаг. Уналга,
ачилганд сургах тусмаа тэмээний
бие нь бяцарч том болдог. Эдэлгээ
үзсэн тэмээний мах илүү жин
дарах жишээтэй.
Тэмээний айраг сүүг яаж борлуулж
байна?
Манайд бодлого байхгүй
болохоор тун хэцүү. Өглөөд л
үүрээр мотоцикль унасан сүү,
айраг аваарай гэж орилох
хүүхдүүдийг харахад өрөвдмөөр
санагддаг. Дээр үед бол фермер
гэж байгаад сүү, айргийг
нэгдсэн байдлаар хурааж аваад
боловсруулж цааш нь нийлүүлдэг
байлаа одоо тийм баймаар байна
гэж аймгийн даргад хэлсэн. Тэгвэл
тогтсон үнэтэй шууд аваачиж
өгөөд л давхиад явчихдаг болно аль
алиндаа амар.
Тэмээчдийн өмнө тулгамдаж буй
асуудал юу байна вэ?
Жилээс жилд тэмээний ноос
үнэгүйдэж байна. Долоо, найман
мянгатай байсан бол одоо бүр
хоёр мянган төгрөг болчихлоо.
Төр засгаас энэ тал дээр арга
хэмжээ аваасай гэж бодох юм.
Уул нь боловсруулаад ашиглаж
чадвал дулаахан зөөлөн, ялангуяа
торомны ноос бол ноолуураас
дутах юм байхгүй. Тэмээчдийн
холбоо байгуулагдсан нь их зөв
ажлын эхлэл болсон гэж боддог.
Тэмээчид маань арга туршлагаа
хуваалцах, тэмээ малаа сурах,
хоорондоо танилцах гээд их давуу
талтай бас ийм сайхан сэтгүүлээр
дамжуулан биднийг саналыг
сонсож байгаад их баяртай байна.
Цаашид холбоо маань илүү их ажил
санаачилж тэмээтэй ихтэй аль нэг
сумандаа ингэний цагаан идээг
боловсруулах, тэмээний гаралтай
бүтээгдэхүүнээр юм хийх үйлдвэр
байгуулвал их сайхан ажил болох
байх гэж бодож явдаг даа.
Ярилцлага хийсэн: “Тэмээн
соёл, уралдааны холбоо”-ны ажлын
албаны менежер Д.Эрдэнэбаяр
- 11. 11
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
Дулам овогтой Бямбаа нь Өмнөговь аймгийн Баян-овоо суманд 1940
онд төрсөн.
1995 оноос эхлэн Баян-овоо, Ханбогд, Номгон, Цэций зэрэг сумдад
бөх морь цоллож байсан бөгөөд 1995 ондоо Баян-овоо суманд Зуун атны
уралдаанд орж 1 сарын 20-ны орой сумын орлогч дарга Ж.Сүхбаатар
үүрэг өгсөнөөр тэмээний цол анх зохион 1 сарын 21-ны өдөр Хар заг
бригадын тэмээ чинь Р.Насангийн хонгор атыг анх удаа цоллосон билээ.
Тэр үед Аймгийн засаг дарга байсан Мижиддорж тэмээ цоллохыг анх удаа
үзэж сонслоо гэж байсан. Тэрхүү цолыг бичин авсан кассет одоогоор ч
хадгалагдан байна.
Аймаг суманд зохиогдож байсан “Миний нутаг сайхан” уралдаан,
“Ардын язгуур урлаг”-ын анхдугаар наадам, “Говь шанхын уртын гурван
дуу”-ны уралдаан, “Морь, бөх цоллох, уртын дуу дуулах, язгуур урлагын
багш шавь”-н уралдаан зэрэгт оролцож 1, 2, 3-р байр, мөн тусгай байрын
шагнал авч байсан. Үүргээрээ Монгол улсын тэргүүний ардын авъяастан
цол, тэмдэг авсан, Аймгийн түүхт 70 жилийн ойгоос хойш тасралтгүй морь,
бөх цоллож, зэсүүл хийж, Аймгийн шилдэг цолч, Хүндэт зэсүүл цол хүртсэн.
1995 оноос өмнө сум багт тэмээн уралдаан болдог байсан боловч
Түмэн тэмээний тэргүүн манлай
Мянган атны түрүү магнай
Мягтрашгүй хурдан энэ ат
Өмнөговь....аймаг ............ сум ..........
багийн .... малчин ............-ны
Уяж сойсон Унаж хурдлуулсан
Гүйж ирсэн Гүйцэгдэшгүй хурдан
Тэшиж ирсэн тэргүүн хурдан хүрэн атаа
Бүдүүн сайхан бурантагтай
Бүйлсэн гоёхон бүйлтай
Бүрж гоёсон ногттой
Бүгдээс онцгойлох медиалтай
Ган жийжүү дөрөөтэй
Ганган хээрцэр тохомтой
Гартаа эргүүлэх ташууртай
Гангалаж хийсэн хөмөлдрөгтэй
Шинж байдлыг нь харвал
Туулай хөөрхөн хамартай
Туг ширээ бөхтэй
Тураг сайхан махтай
Тунч богинохон сүүлтэй
Дуран хар нүдтэй
Дусал хар нулимстай
Дун цагаан хөөстэй
Дуу гардаггүй зантай
Заан дөрвөн тавхайтай
Заамал зургаан хүзүүтэй
Залуу танхил настай
Зандан хүрэн зүстэй
Барын хөөрхөн чихтэй
Бахим дөрвөн шилбэтэй
Баглаа тэгнээ ноостой
Бараа сүр нь ихтэй
Агуу сайхан биендээ
Арван хоёр жилийн шинжийн багтаасан
Алс холын бэлчээртэй
Арвин их идэштэй рашаан булгын ундаатай
Атан олон тэмээний манлай болсон
Аргагүй хурдан тэмээ хүлэгээ
Зартай говийн ботго Загтай говийн чимэг
Золтой хүний унаа Зандан хүрэн ат билээ
Мориноос дутуугүй хурдтай Машинаас дутуугүй хүчтэй
Манай говийн шүтээн
Мянган атны түрүү магнай хурдан атаа
Хурдлаад ирсэн шинж гэвэл
Баруун хойд талыг бүрхээд гарсан
Барааны холын газраас торойгоод ирсэн
Бартаа саадыг туулаад ирсэн
Баярын магнай тэнийлгээд ирсэн
Бачимдаж тэвдэггүй Бахирч дуугардаггүй
Бахимхан эр унасанч хүнддээгүй
Багахан хүүхэд унасан ч балчирдаагүй
Өргөн их талыг туулаад ирсэн Өлөн тоосыг босгож гүйсэн
Өөд газар тэшүүлээд өвдөг зодогоо намируулаад
Өрсөлдөгч бүхнээ орхиод ирсэн Сайхан уулын бараатай
Сайжирахын голын хөвөөтэй Саруул сайхан талыг
сааталгүй туулаад
Саахалтын хол түрүүлээд ирсэн
Бандан дөрвын гүйдэлтэй
Бардам түрэмгий хурдтай
Барианы зурхайгаар ганцаарханаа түрүүлээд ирсэн
Бахдам сайхан хурддуудын магнай
Даяар олондоо хүндлэгдсэн
Даян дэлхийд нэрээ мөнхөлсөн
Дээдсийн номонд сүргээ бичүүлсэн
Дархан түмэн их хурдан хүрэн атаа.
Тэмээ цоллооч Дулам овогтой Бямбаагийн намтар
Зохиогч: Дуламын Бямбаа
тэмээг цоллож байгаагүй юм. Ийм болохоор би аймагт тэмээний анхны цолыг зохион цоллосон. 2002 оноос
“Тэмээн поло” болж түүнээс хойш аймаг суманд тэмээний уралдаан их өрнөж тэмээг цоллодог болжээ.
Түмэн тэмээний баяр, мянган атны уралдаанд зориулсан
ТЭМЭЭНИЙ ЦОЛ
- 12. 12
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
Хаврын урь унасан энэ
өдрүүдэд малчны хотонд төлийн дуу
цангинаж, өөрийн эрхгүй сэтгэл
хөдлөж байсныг нуух юун. Миний
хувьд мэргэжлийн хүн биш болоод
тэр үү, ярилцлагаа хаанаас нь
эхлэхээ мэдэхгүй байсан ч ажилч
хичээнгүй нутаг усныхаа нэгэн
анд найзынхаа ажил амьдралын
талаар та бүхэнтэй хуваалцахаар
зорилоо.
Та тарган тавтай сайхан хаваржиж
байна уу? Онд мэнд орсон уу?
Мэнд ээ! тарган тавтай
сайхан өвөлжиж, одоо сайхан
хаваржиж байна. Та бүхний ажил
төрөл өндөр биз дээ. Энэ жил
цаг сайхан, мал тарга хүч сайтай
болоод онд мэнд орж, малчин бид
сэтгэл тэнэгэр байна. Та бүхний
ажил төрөл бүтэмж сайн биз дээ.
Та өөрийнхөө талаар сэтгүүл
уншигч, нутгийн зон олондоо
танилцуулаач.
Би 1979 онд Малчин
Бурмаагийн том хүү болон
мэндэлсэн. Манай өвөө
П.Рэнцэндорж Цогт-Овоо сум
байгуулагдахад анхны худалдагч,
эмээ маань Жаргалант нэгдэл
байгуулагдахад мал маллаж
байсан ээж маань нэгдлийн мал
маллаж байсан гээд би удам
дамжсан малчин хүн дээ.
Одоо эхнэр 2 хүү,
эмээтэйгээ амьдардаг.
Анх 4-р анги төгсөөд мал
дээр гарсан. 1990 онд түрээсээр
10 тэмээ авсан. 1991 онд
хувьчлалд 20 тэмээ авсан. Анх
энэ хойноос Онхын хоолой, Хулдын
энгэр, Цохионоос тэмээгээ авчирч
байлаа.
Ингээд 30 тэмээгээ 1995
он хүртэл хоньчилж хариулан
нутагшуулан тэмээжиж байлаа.
Хоньчилж хариулна гэдэг чинь
өглөө 3 литр хар цайтай дагаад
гарна, орой хамт хотолж ирнэ.
Шөнө хөлөөс нь дарж уяж хононо,
хооронд нь шилбэнээс нь холбож
уяж хариулна. Тэмээ овоо нутагсаг
мал шүү. Тэмээ маань хойшоо
нутагаадаа хараад бөмбөртөл
уйлаад байна, хойшоо зугатаана
явдал их байсаан.
Мал маллах 26 жилийн
Өмнөговь аймгийн Цогт-Овоо сумын малчин “Монгол тэмээ-999” арга
хэмжээний сайхан хосын шагналт, Хүнс Хөдөө Аж Ахуйн яамны тэргүүний ажилтан
Бурмаагийн Нэргүйбаатартай хаврын нөр их ажлын хажуугаар самбаачлан
цөөн хэдэн үг солилцлоо.
Б.НЭРГҮЙБААТАР
ТЭМЭЭГ ХОНЬЧИЛЖ ХАРИУЛАХ НЬ
МИНИЙ АМЬДРАЛ АЖ АХУЙД АЧ
ХОЛБОГДЛОО ӨГСӨН
- 13. 13
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
хугацаанд 4-н дүү нараа айл
болгон тусад нь гаргаж тэмээ мал,
өмчтэй өрх тусгаарласан, одоо
100-д тэмээтэй байна малын буюн
их шүү хө.
Та өөрийн тэмээгээ сайжруулах
талаас ямар ажил хийж, ямар үр
дүнд хүрэв?
Миний ханийн аав Дундговь
аймгийн Тагт багийн тэмээчинээс /
цагтаа тэмээг 500 гарган хариулж
байсан/ 2 удаа Галба угшилтай
буур авч нутагшуулсан. Мөн
Ханбогдоос буур авчирч байсан.
Манай тэмээ Галбын улаан
тэмээний угшилтай.
Манай сум анх 2002 онд
тэмээний баяр хийж би тэмээн
пологоор 2-р байранд орж байлаа.
Ванлаг эгчийн тэмээ түрүүлж маш
хөөрхөн наадам болж байлаа. Энэ
наадамд би тэмээ уяж сүүлээсээ
2-р байранд орж байлаа.
Түүнээс хойш тэмээний
наадам тасарч байгаад 2011
оноос тэмээний баяр тасралтгүй
зохион байгуулагдаж байна.
Энэ хугацаанд “Тэмээний
баяр”-т сайхан амжилтууд
гаргажээ.
“Сайхан ингэ” төрөлд цагаан
ингэ, хар ингэ, хөх ингэ гэсэн 3-н
ингэ түрүүлгэсэн
“Сайхан буур” төрөлд 3-н
удаа түрүү, 1 удаа 2-р байрын
шагнал авсан
“Сайхан ат” төрөлд нэг
түрүү, 3-р байр
“Сайхан хос”-н төрөлд Нагац
эгчтэйгээ нэг, ханьтайгаа 3 удаа
түрүүлжээ.
Миний тэмээ маллах чин
хүсэл, арга ухаан гаргасан ажлын
үр дүнг минь төрөөс үнэлэн дүгнэж
2007 онд “Оны тэргүүний малчин”,
2008 онд “Сумын аварга малчин”,
залуучуудын холбооны “Тэргүүний
залуу малчин алтан медаль”, 2016
онд ХХАА-н яамны “Тэргүүний
ажилтан цол” тэмдэгээр шагнасан.
Үүндээ их баярлаж, урамшиж илүү
хичээж явдаг даа.
Нэг үеийг бодвол тэмээ өсөж
байна. Үүнд юу нөлөөлж байна вэ?
Зах зээлийн онуудад арвин
мах, малын хөлийн татвар их төлдөг
/хонин толгойд шилжүүлснээр
5 хонины татвар/ зэргээс
шалтгаалан тэмээн тоо толгой
манай суманд төдийгүй аймагт
цөөрсөн.
Энэ он жилүүдэд төрөөс авч
хэрэгжүүлсэн арга хэмжээнүүд
болох “Ботгоны мөнгө” нь тэмээ
өсөхөд онцгой ач холбогдлоо өгсөн
гэж би боддог.
Мөнмалынхөлийнтатвараас
чөлөөлсөн нь мал өсөхөд маш их
нөлөөлж байна.
Одооүедтэмээнийуралдаан
ихээхэн хөгжиж, бай шагнал өндөр
болсон, аймаг, сумын цол олгож
байгаа явдал тэмээ өсөх, тэмээнд
залуучууд хайртай байхын үндэс
болж байна. Тиймээс ч тэмээ
маань өсөж байгаа шүү.
Та өөрийн ашиг шим сайтай
тэмээн сүргээс түгээн дэлгэрүүлэх
ямар ажил хийж байна вэ?
Хүрмэн суманд нэг бууран
тайлаг, Манлай суманд нэг бууран
тайлаг, өөрийнхөө суманд хэд
хэдэн бууран тайлаг тэмээчдэд
өгсөн. Цаашид бас тэмээндээ
хайртай залуусдаа тэмээ өсгөх,
ашиг шимийг нь сайжруулах
үйлсэд зүтгэх болно.
Та тэмээ маллах туршлагаасаа
хуваалцаач:
Миний туршлага юу
базаахав дээ. Гэхдээ ингийг
ирэх болгонд сааж байх /өдөрт
4-5 удаа/, салхитай үед хөлстэй
тохом авахгүй байх, тэмээнийхээ
тохомыг буруу тийш нь авч байвал
гэм олох нь бага, бууцанд уядаггүй
/Ул тавгандаа муу/, усангуут
уядаггүй /тавгандаа муу/, цатгалан
дээр нь сургавал сэвстэй болдог
/Уяж хөнгөрүүлж байж сургадаг/,
өвөл уналганд хэрэглэх тэмээгээ
10-р сарын сүүлээр барьж бэлтгэх
зэрэг зүйлсийг захья даа.
Хавар цаг төл авах их ажлын
хажуугаар бидэнд цаг гаргаж
ярилцсанд баярлалаа. Уншигч
түмнийхээ өмнөөс танд улам
өндөр амжилт хүсье
Баярлалаа. Та бүхэнд
хамгийн сайхан бүхнийг дээдлэн
хүсье.
Ярилцсан: Цогт-Овоо сумын
тэмээн соёл, уралдааны салбар
холбооны тэргүүн Б.Дэлгэрбямба
- 14. 14
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны
талаар товч
Дэлхийд ховорхон хоёр бөхт тэмээн сүргийг өсгөх, хамгаалах, алдаршуулах,
уламжлалт тэмээн соёлыг дэлгэрүүлэх, тэмээчдийн хөдөлмөрийг үнэлэх алдаршуулах
зорилготойгоор олны дуу хоолой болон үүсгэн байгуулагдсан “ТЭМЭЭН СОЁЛ
УРАЛДААНЫ ХОЛБОО” нь хоёр дахь жилдээ үйл ажиллагаагаа эрчимтэйгээр явуулж
байна.
“ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-г УИХ гишүүн Д.Бат-Эрдэнийн
санаачлагтайгаар байгуулагдаж байсан “ТЭМЭЭ ХАМГААЛАХ САН”, Өмнөговь
аймгийн хэмжээнд 19 –н жил дараалан “Тэмээний баяр – Өвлийн наадам” - ыг зохион
байгуулж байгаа “ТҮМЭН ТЭМЭЭ – ТЭМЭЭН АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ХОЛБОО”-ууд нь
зорилго, үйл ажиллагаагаа нэгтгэн байгуулж тэргүүнээр нь Өмнөговь аймгийн ИТХ-ийн
тэргүүлэгч, “Тавантолгой” ХК-н захирал Р.Сэддорж, гүйцэтгэх захирлаар нь Өмнөговь
аймгийн ИТХ-ийн тэргүүлэгч Х.Түмэндэлгэр нар ажиллаж байна.
“ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО” нь 2015 оны 01 сарын 23-нд анхлан
хуралдаж шинэчилэн зохион байгуулагдаж байсан бол 2016 оны 01-р сарын 25-
нд удирдах зөвлөл болон салбар холбоодуудын нэгдсэн хуралдаанаа хийж дараах
асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэлээ. Үүнд:
“ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны дүрмийн шинэчлэлт
ХУРДАН ТЭМЭЭ УЯАЧДЫГ АЛДАРШУУЛАН ЦОЛ ОЛГОХ ТУХАЙ ЖУРАМ
ХУРДАН ТЭМЭЭНИЙ УРАЛДААНЫГ ЗОХИОН БАЙГУУЛАХАД БАРИМТЛАХ
НАРИЙВЧИЛСАН ЖУРАМ
Мөн Өмнөговь аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Тэргүүлэгчдийн 2016 оны 01-р
сарын 04-д хурлаар “ХУРДАН ТЭМЭЭНИЙ УРАЛДААНЫГ АНГИЛАХ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАХ
ЖУРАМ”-г анхлан батлууллаа.
Дээрхи бодлогын бичиг баримтуудыг боловсруулан гаргаснаараа цаашид тэмээ
уралдаан хөгжих үндэс суурь болсон гэж тэмээчдээс өндөр үнэлгээ авсан явдал болсон
төдийгүй сүүлийн жилүүдэд тэмээнд олон нийтийн хандах хандлага сайжирч тэмээний
үнэлэмж нэмэгдэж, тэмээний тоо толгой тогтмол өссөн үзүүлэлттэй гарч байгаа нь
дээрхи холбооны үйл ажиллагааны бодит үр дүн гэж мэргэжлийн байгууллагынхан үзэж
байна.
Өвөл цагийн тэнгэр болсон тэмээн сүргийг маллан, үүлдэр угсааг сайжруулан
уяж уралдуулж байгаа тэмээчдээ алдаршуулан “ТЭРГҮҮН УЯАЧ” цол олгодог журмыг
баталсан нь тэмээчдэд урам зориг өгсөн сайхан үйл явдал боллоо.
Өмнөговь аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Тэргүүлэгчдийн тогтоолоор
2016 оны 03-р сарын 06, 07-ны өдрүүдэд болох тэмээний уралдааныг Дэлхийн дээд
амжилт геннисийн номонд бүртгүүлэх “Монгол тэмээ-999” нэртэйгээр зохион байгуулж
мянган тэмээ уралдуулахаар түүхэн шийдвэр гаргасан билээ.
“Монгол тэмээ – 999” наадмын үеэр “ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”
нь 1000 тэмээ уралдуулахаас гадна, Тэмээтэй сайхан хос, Тэмээний зан үйлийг
харуулсан “Тэмээтэй буухиа тэмцээн”, Торомны уралдаан, Тэмээний сүү цагаан идээ,
ноос, ноосон бүтээгдэхүүний үзэсгэлэн худалдаа гэх мэт олон арга хэмжээг зохион
байгуулахаар ажиллаж байна.
“ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”
- 15. 15
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны
баримт бичгүүд
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны Удирдах зөвлөлийн гишүүд
№ УДИРДАХ ЗӨВЛӨЛИЙН ГИШҮҮД АЛБАН ТУШААЛ ЭРХЭЛДЭГ АЖИЛ
1 Р.Сэддорж Холбооны тэргүүн “Тавантолгой” ХК-н гүйцэтгэх захирал
2 Х.Түмэндэлгэр Холбооны гүйцэтгэх захирал Холбооны гүйцэтгэх захирал
3 Д.Нацагдорж УЗ-ийн гишүүн Өмнөговь аймгийн засаг даргын орлогч
4 Л.Цэцэг-Өлзий УЗ-ийн гишүүн Хөдөө аж ахуйн газрын дарга
5 Ө.Эрдэнэбилэг УЗ-ийн гишүүн Тэмээ судлаач, Мал эмнэлгийн ухааны доктор
6 Т.Энхтайван УЗ-ийн гишүүн
“Говийн зам” ХХК-н орон нутаг хариуцсан
мэргэжилтэн
7 Н.Энхбат УЗ-ийн гишүүн Өмнөговь аймгийн ХААН банкны захирал
8 Т.Ганжаргал УЗ-ийн гишүүн “Мэнд Транс” ХХК-н захирал
9 Ж.Сүх-Эрдэнэ УЗ-ийн гишүүн
Өмнөговь аймгийн Хөгжлийн бодлогын
хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн
10 Х.Базарчулуун УЗ-ийн гишүүн
Булган сумын мал эмнэлэг үржлийн тасгийн
мэржилтэн
11 Н.Лүндэнпэрэндэй УЗ-ийн гишүүн
Гурван-Тэс сумын мал эмнэлэг үржлийн
тасгийн мэржилтэн
12 Ц.Мөнхнасан УЗ-ийн гишүүн Мандал-Овоо сумын засаг дарга
13 Ц.Эрдэнэбулган УЗ-ийн гишүүн
Хүрмэн сумын Мал эмнэлэг үржлийн тасгийн
мэржилтэн
14 Ө.Бүдханд УЗ-ийн гишүүн Мөнгөн буур ХХК
15 Н.Бурмаа Холбооны нарийн бичгийн дарга Аймгийн Байгаль Орчин газрын мэргэжилтэн
ХЯНАЛТЫН ЗӨВЛӨЛ
16 Чинбат УЗ-ийн гишүүн МХСүлжээ ХХК
- 16. 16
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны зарим тогтоол
“ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны Өмнөговь аймгийн салбар холбоод
№ СУМДЫН НЭР
САЛБАР ХОЛБООНЫ ТЭРГҮҮНҮҮД ТЭРГҮҮНҮҮДИЙН ХӨДӨЛМӨР
ЭРХЛЭЛТ
Салбар холбооны
нэр
Холбогдох
утасОВОГ НЭР
1 Баяндалай Долгор Баттулга Малчин "Зурамтай " Тэмээн Холбоо
2 Баян-Овоо Болоож Одгариг Малчин "Монгол Тэмээ-999" 99536246
3 Булган Хулан Базарчулуун
Сумын Мал эмнэлэг үржлийн
тасгийн эрхлэгч
"Тэмээн Соёл Уралдааны
Холбоо" ТББ
88704415
4 Гурвантэс Наваандорж Мэндбаяр "НДЭМ" ХХК-н захирал "Гурван Тэгшийн Хурд" ТББ 99101897
5 Мандал-Овоо Цэдэвдорж Мөнхнасан Сумын Засаг Дарга
"Тэмээн Соёл Уралдааны
Холбоо" ТББ
99100219
6 Манлай Рэнцэндорж Бурмаа Сумын Засаг Дарга
"Тэмээн Соёл Уралдааны
Холбоо" ТББ
96064477
7 Номгон Бат-Очир Далайхүү
Сумын Иргэдийн
Төлөөлөгчдийн Хурлын Дарга
"Тэмээн Соёл Уралдааны
Холбоо" ТББ
89224543
8 Ноён Дашжамц Баянмөнх
Сумын Иргэдийн
Төлөөлөгчдийн Хурлын Дарга
"Хөхөлзөхийн Говийн Хурд"
ТСУХолбоо
88006044
9 Сэврэй Чүлтэм Огтбиш Сумын Засаг Даргын Орлогч
"Тэмээн Соёл Уралдааны
Холбоо" ТББ
88558096
10 Ханбогд Цэдэнбалжир Идэрзориг
Сумын Ардчилсан Намын
Дарга
"Тэмээн Соёл Уралдааны
Холбоо" ТББ
88111039
11 Ханхонгор Цагаан Бадамсүрэн "Өгөөмөр" багийн дарга
"Тэмээн Соёл Уралдааны
Холбоо" ТББ
89551691
12 Хүрмэн Лхагвасүрэн Эрдэнэбулган Хувиараа бизнесс эрхлэгч Жанжин Хурд"" ТББ 88119058
13 Цогтцэций Галсан Дамчий Хувиараа бизнесс эрхлэгч
"Тэмээн Соёл Уралдааны
Холбоо" ТББ
99784483
14 Цогт-Овоо Бямбацогт Дэлгэрбямба
Сумын Мал эмнэлэг үржлийн
тасгийн мэржилтэн
"Тэмээн Соёл Уралдааны
Холбоо" ТББ
88065770
- 17. 17
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
“АЙМГИЙН ТЭРГҮҮН УЯАЧ”-дын нэрс
Тайлбар: 2015 оны 01-р сарын 25-ны “ТЭМЭЭН СОЁЛ, УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны нэгдсэн зөвлөгөөнөөс
гарсан тогтоолоор тэмээ уяачдыг “ТЭРГҮҮН УЯАЧ” цолоор алдаршуулахаар тогтоолжуулсан.
Тайлбар: 2015 оны 01-р сарын 25-ны “ТЭМЭЭН СОЁЛ, УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны нэгдсэн зөвлөгөөнөөс гарсан
тогтоолоор тэмээчдийг “Тэмээг уналга, эдэлгээнд сургагч” цолоор алдаршуулахаар тогтоолжуулсан.
Болзол:
Болзол:
“Тэмээг уналга эдэлгээнд сургагч цолтнууд
Аймгийн наадмаас 5 түрүү эсвэл 10 айраг хүртсэн
Бүсийн наадмаас 8 түрүү эсвэл 16 айраг хүртсэн
Нэг жилд 50 ба түүнээс олон эмнэг, хангал тэмээг уналга,
эдэлгээнд 3-н жил дараалан сургасан байх.
№ НЭР ХАРЬЯАЛАЛ
1 Б.Батсүх Өмнөговь, Хүрмэн, Жанжин баг
2 Н.Мэндбаяр Өмнөговь, Гурвантэс сум
3 Б.Буяндэлгэр Өмнөговь, Ханбогд сум, Номгон баг
4 Б.Жамьян Өмнөговь, Булган сум, 2-р баг
5 Т.Уламбаяр Өмнөговь, Цогт-Овоо сум, Замын шанд баг
6 Ц.Мөнхтөр Өмнөговь, Ханбогд сум, Гавилууд баг
7 Б.Хосбат Өмнөговь, Баяндалай сум
8 Батбуян Өмнөговь, Баяндалай сум
9 Ц.Нармандах Өмнөговь, Баян-Овоо сум
10 Б.Хатанбаатар Өмнөговь, Сэврэй, Хоолт
11 С.Түвшинбаяр Өмнөговь, Мандал-Овоо, Баянхошуу баг
12 Ц.Юра Өмнөговь, Мандал-Овоо, Баянхошуу баг
13 Д.Бондой Өмнөговь, Сэврэй сум
14 Г.Орхончулуун Өмнөговь, Сэврэй сум
15 А.Гэрэлт-Од Өмнөговь, Мандал-Овоо, Мандал баг
16 Ж.Түвшинбаяр Өмнөговь, Мандал-Овоо, Баянхошуу баг
17 Б.Буянхүү Өмнөговь, Мандал-Овоо, Баянхошуу баг
18 Д.Чулуунбаатар Өмнөговь, Баян-Овоо сум
19 Д.Хүрэлбаатар Өмнөговь, Баян-Овоо сум
20 Ш.Мөнхтүвшин Өмнөговь, Баян-Овоо сум
21 Б.Бат-Очир Өмнөговь, Цогт-Овоо сум
22 П.Батсайхан Өмнөговь, Цогт-Овоо сум
23 Б.Түмэнбаяр Өмнөговь, Хүрмэн сум
24 Е.Бат-Очир Өмнөговь, Хүрмэн сум
25 Ү.Баяраа Өмнөговь, Ноён сум
26 Т.Ганбат Өмнөговь, Хүрмэн сум
27 Б.Элдэв-Очир Өмнөговь, Номгон
БАТЛАМЖИЙН ДУГААР НЭР ХАРЬЯАЛАЛ
1 Ч.Пүрэв-Очир Өмнөговь, Хүрмэн сум, Тулга баг
2 М.Ишгээ Өмнөговь, Цогт-Овоо
3 Ч..Ганбаатар Өмнөговь, Баян-Овоо
4 Н.Амартүвшин Өмнөговь, Булган
5 Б.Болорбат Өмнөговь, Ханхонгор
- 18. 18
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
БАЯНДАЛАЙ СУМ
ТЭМЭЭНИЙ БАЯР 2015
Өмнөговь аймгийн Баяндалай сум “ТЭМЭЭНИЙ БАЯР”-аа
тус сумын харьяат Аймгийн Арслан Л.Цэгмэд агсны нэрэмжит
болгон уламжлал ёсоор хорь дахь жилдээ тэмдэглэн өнгөрүүллээ.
Уралдааны нээж нутгийн удирдлагууд билэгт сайхан ерөөлөө
дэвшүүлэн морин хуурын яруу аяар эхэллээ. Мөн хурдан
тэмээний уралдааны үеэр зохион байгуулагдан явуулсан нэгэн
сайхан үйл явдал нь Шилмэл Буур, Ингэ шалгаруулан шагнал
гардууллаа. Энэхүү үйл ажиллагаа нь тэмээний удмын санг
чадавхижуулахад томоохон түлхэц болж байгаа юм.
БҮДҮҮН АТНЫ УРАЛДААН
Баяндалай сумын Аймгийн алдарт уяач Б.Хосбат, Сумын алдарт Уяач
Б.Цэвээндорж, Б.Өлзийсайхан нар түрүүлж айрагдсан тэмээний шагнал гардуулах
ёслолын үеэр
Тэмээний уралдааны шагнал
гардуулах үйл ажиллагаа
ТОРОМНЫ УРАЛДААН
№ Уяачын нэр Хурдан тэмээний зүс Хурдан тэмээний харьяалал
1 Б.Хосбат Шар Баяндалай
2 Б.Өлзийсайхан Бор Баяндалай
3 Дашнамжил Хөх Хүрмэн
4 Орхончулуун Шар Сэврэй
5 Отгончулуун Шар Ноён
№ Уяачын нэр Хурдан тэмээний зүс Хурдан тэмээний харьяалал
1 Д.Мөнхбаян Шар Баяндалай
2 Хадбаатар Шар Хүрмэн
3 Дашнамжил Хөх Хүрмэн
4 Орхончулуун Хар Сэврэй
5 А.Батбаатар Шар Баяндалай
- 19. 19
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
“МАНДАХ НАРАН” уяачдын
холбоо нь анх 2010 оны 12-р
сарын 15-ны өдөр 7-н тэргүүлэгч
гишүүнтэйгээр байгуулагдаж,
тэргүүнээр нь Д.Баттулга сонгогдон
ажиллаж байна.
Тус уяачдын холбооны
санаачлагаар олон бүтээлч ажил
хийгдсэний дотор унаач хүүхдэд
номержуулах, тэмээн уралдааны
төхөөрөмж зэргийг бий болгон
уралдаанд ашиглаж байгаа нь үр
дүнгээ өгч байна.
Баяндалай сумын Наран
багийн төвд зохион байгуулагддаг
аймгийн арслан Л.Цэгмид агсны
нэрэмжит хурдан тэмээний
уралдаан нь 20 жил тасралтгүй
зохион байгуулагдаж 2015 онд
20 жилийн ойгоо тэмдэглэсэн
нь багийн удирдлага, уяачдын
амжилтын тод жишээ юм.
“МАНДАХ НАРАН” уяачдын
холбоо нь Баяндалай сумын ИТХ-н
тэргүүлэгчдээр холбооны дүрэм,
журмаа батлуулан ажилласны
үр дүнд сүүлийн жилүүдэд 9-н
сумын алдарт уяач төрсний
дотор 2015 онд Б.Цэвээндорж,
Б.Бүдээ, Б.Өлзийсайхан, 2016 онд
Ш.Баатарпүрэв, А.Батбаатар,
Т.Батсайхан нар сумын алдарт уяач
цолоор шагнуулсан байна.
Мөн 2015 онд сумын
алдарт М.Мөнхбаян, Б.Хосбат нар
нь аймгийн алдарт уяач цол хүртсэн
нь тэдний олон жилийн уйгагүй
хөдөлмөрийн үр дүн юм.
Өмнөговь аймгийн Баяндалай сумын
“МАНДАХ НАРАН” уяачдын холбоо
Тэмээний уралдааны үеэр зохион
байгуулан явуулсан Шилмэл Буур, ингэ
шалгаруулж шагнал гардуулж байгаа нь
Баяндалай сумын Аймгийн алдарт
уяач Б.Хосбат, Сумын алдарт Уяач
Б.Өлзийсайхан нарын хурдан тэмээд тус
уралдаанд айрагдав
Хурдан тэмээний уралдаанд түрүүлж
айрагдсан уяачид, унаач хүүхдүүдийн хамт
- 23. 23
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
Өмнөговь аймгийн
Баян-Овоо сум нь тэмээгээр
алдартай нутаг бөгөөд “МОНГОЛ
ТЭМЭЭ-999” арга хэмжээг анх
энгийн нэгэн тэмээчин санаачлан
өрнүүлсэн бөгөөд энэхүү брэнд
нэрээрээ Төрийн Бус Байгууллага
үүсгэн байгуулан ажиллаж байна.
Баян-Овоо сум жил бүр уламжлал
болгон тэмээний баяраа тэмдэглэн
заншсан бөгөөд “Тэмээчдийн
баяр-2015” арга хэмжээ 2015 оны
02 сарын 14-нд Өмнөговь аймгийн
Баян-Овоо сумын төвд зохион
байгуулагдлаа.
Тус арга хэмжээнд Баян-
Овоо сумын харъяат Өмнөговь
аймгийн ИХТурлын тэргүүлэгч
В.Мөнхбат, Өмнөговь аймгийн
Төрийн захиргаа удирдлагын
хэлтэсийн дарга Ш.Бат-Эрдэнэ
БАЯН-ОВОО СУМ
ӨВЛИЙН БАЯР 2015
нарын тэргүүтэй зочид төлөөлөгчид
оролцлоо.
Т э м э э н и й
уралдаанд 3 аймгийн 8
сумын нийт 142 хурдан
тэмээ шандас сорьж,
Сайхан хос, сайхан
буур, шалгаруулж,
сумын тэргүүний
тэмээчид, Мөнгө,
хүрэл ботгоны эзэд,
хамгийн олон тэмээтэй,
хамгийн олон ботготой
өрхүүдийг шалгаруулан
шагнаж урамшууллаа. 2015 оны
хувьд хамгийн олон тэмээтэй
өрхөөр Баян-
Овоо сумын
Харзаг багийн
т э м э э ч и н
Ц . Б а я р а а ,
Р. Б а т д э л г э р ,
Р. Б а т б а я р ,
Б.Бэх-Очир нар
шалгарсан бол
хамгийн олон
ботготой өрхөөр
Харзаг багийн
т э м э э ч и н
Д.Чулуунбаатарых тодорлоо.
Мөнгөн ботгоны эзнээр
Харзаг багийн тэмээчин
Д.Чулуунбаатар тодорч, хүрэл
ботгоны эзнээр Харзаг багийн
тэмээчин Д.Балжинням, Могойт
багийн тэмээчин Г.Алимаа нар
шалгарлаа. Тэмээчдийн баярын
үйл ажиллагааны хэсэг болох
сайхан хос шалгаруулах арга
хэмжээнд 5 сайхан хосууд
оролцсоноос Өмнөговь аймгийн
Баян-Овоо сумын Харзаг багийн
харъяат Н.Бямбатогтох, Х.Баттөр
нар тэргүүн байр, Харзаг
багийн харъяат Г.Пүрэвдорж,
Ч.Мөнхжаргал нарын хос дэд
байр, Могойт багийн харъяат
- 24. 24
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
С.Энхсаруул, Ү.Нандинцэцэг нарын
хосгутгаарбайрандтустусшалгарч,
Харзаг багийн малчин Д.Алдарбат,
Б.Баттөмөр нарын хос, Могойт
багийн малчин Ц.Төмөрчөдөр,
Амарсанаа нарын хос тус тус
тусгай байранд шалгарлаа.Сайхан
буур шалгаруулах үйл ажиллагаанд
Могойт багийн малчин Ц.Энхбаярын
улаан буур тэргүүлж, Харзаг
багийн малчин Б.Ширнэнгийн
хүрэн буур, Харзаг багийн малчин
Ж.Нацагдоржийн улаан буур тус
тус эхний 3 байрыг эзэлж, Могойт
багийн салчин Б.Цоггэрэлийн
хүрэн буур, Харзаг багийн малчин
Ц.Дэлгэрмаагийн хүрэн буур тус тус
тусгай байранд шалгарлаа.
- 25. 25
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
БУЛГАН СУМ
ТЭМЭЭНИЙ БАЯР 2015
Булган сум нь 2007
оноос эхлэн жил бүрийн
3 дугаар сарын 6, 7-ны
өдрүүдэд “Тэмээний
баяр” арга хэмжээг
өвлийн аялал жуулчлалыг
хөгжүүлэх зорилгоор
“ТҮМЭН ТЭМЭЭ”
тэмээн аялалын холбоо,
Өмнөговь аймгийн
“БАЙГАЛЬ ОРЧИН,
АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН
ГАЗАР”, “ГОВИЙН
ГУРВАН ТЭМЭЭ”
жуулчны баазуудтай
хамтран Монгол тэмээг
сурталчилах, тэмээн спортыг
хөгжүүлэхээр зохион байгуулж
эхэлсэн билээ.
“ТЭМЭЭНИЙ БАЯР”ын арга
хэмжээ нь жил бүр өргөжин тэлж
хамрагдах сум байгууллага,
үзэж сонирхох гадаад дотоодын
жуулчдын тоо нэмэгдэж ирсэн
бөгөөд сүүлийн жилүүдэд “АЯЛАЛ
ЖУУЛЧЛАЛЫН ЯАМ”, “ОЮУТОЛГОЙ”
ХХК болон тухайн суманд үйл
ажиллагаа явуулж байгаа
аялал жуулчлалын компаниудын
оролцоогоор өргөжин тэлсээр
ирсэн.
Жилд дунджаар 28 – 80
гаруй гадаадын жуулчид тогтмол
ирж үзэж сонирхдогоос гадна
дотоодын аялагчдын тоо жилээс
жилд өсч байна.
“ТЭМЭЭНИЙ БАЯР”-ын
хөтөлбөрт тэмээний аж ахуйгаас
гарах бүтээгдэхүүн, гар урлал,
бэлэг дурсгалын зүйл, цагаан идээ
болон гар зураг, гэрэл зургийн
үзэсгэлэн худалдаа, тэмээний
тухай гар зураг, дуу, шүлгийн
уралдаан, концерт, 3-н насны
тэмээний уралдаан, тэмээн поло,
буухиа тэмцээн, тэмээтэй сайхан
хос, шилмэл ингэ, буур, шагайн
харваа, кино үзвэр зэрэг арга
хэмжээнүүдийг зохион байгуулан
явуулдаг.
“ТЭМЭЭНИЙ БАЯР-
2015” арга хэмжээнд
Өвөрхангай аймгийн
Богд, Төгрөг сум, Дундговь
аймгийн Дэлгэрхангай,
Сайхан-Овоо сум,
Баянхонгор аймгийн
Баянлиг, Өмнөговь
аймгийн Мандал-Овоо,
Цогт-Овоо, Ханхонгор,
Баяндалай, Ноён, Сэврэй,
Гурван тэс, Хүрмэн
сумдаасхурдантэмээний
уяачид болон тэмээн
поло, буухиа тэмцээнд
оролцох баг тамирчдын
бүрэлдэхүүнтэй хүрэлцэн
ирж оролцлоо.
“ТЭМЭЭНИЙ БАЯР-2015”
арга хэмжээнд нийт 4 аймгийн 13
сумын уяачид тамирчид хүрэлцэн
ирж оролцож байгаа нь манай
суманд зохион байгуулагддаг
“ТЭМЭЭНИЙ БАЯР”-н арга хэмжээ
нь бүсийн чанартай бөгөөд
тамирчид, уяачдын амжилтын
үзүүлэлтэнд чухал нөлөө үзүүлэхүйц
баяр юм.
Мөн энэ арга хэмжээнд
Монголын “ТЭМЭЭН СОЁЛ
УРАЛДААНЫ ХОЛБОО”-ны тэргүүн,
“ТАВАН ТОЛГОЙ” ХК-ны гүйцэтгэх
захирал Р.Сэддорж, “МОНГОЛЫН
ЗАЛУУЧУУДЫН ХОЛБОО”-ны
ерөнхийлөгч А.Мөнхбат,
Өмнөговь аймгийн
ХХААГазрын дарга
Л.Цэцэг-Өлзий зэрэг
хүмүүс ирж оролцон
хамтарч ажиллалаа.
Дэлхийд гайхагдсан
хоёр бөхт тэмээний хүч
сүр хурдыг харуулсан
Тэмээний уралдаанд 4
аймгийн 12 сумдаас
ирсэн 55 тэмээ уралдаж
Өмнөговь аймгийн
Сэврэй сумын малчин
Г.Орхончулууны улаан
- 26. 26
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
тэмээ тэргүүлж, 2-р байранд
Баянхонгор аймгийн Баянлиг
сумын малчин Д.Нэргүйн хүрэн
тэмээ, 3-р байранд Баянхонгор
аймгийн Баянлиг сумын малчин
И.Батчулууны ягаан тэмээ, 4-р
байранд Өмнөговь аймгийн
СэврэйсумынХоолтбагийнмалчин
Б.Хатанбаатарын хүрэн тэмээ,
5-р байранд Баянхонгор аймгийн
Баянлиг сумын малчин н.Гантулгын
ногоон тэмээд хурдалж уясан эзэн
унасан хүүхдээ баярлуулсан юм.
Говь нутгийн билэг тэмдэг
болсон хүчтэнээ шинжин
наадамчид болон жуулчид бооцоо
тавин нүдээ цавчилгүй шахам
хүлээж сэтгэл хөдлөлөө барьж
ядан уухайлж байсан нь нэгэн
гайхамшигтай агшин байлаа.
Мөн торомны уралдаанд
Өмнөговь аймгийн Сэврэй сумын
малчин Б.Хатанбаатарын бор,
2-р байранд Баянхонгор аймгийн
БаянлигсумынмалчинИ.Батчулууны
хүрэн, 3-р байранд Хүрмэн сумын
малчин Д.Дашнамжилын ногоон
, 4-р байранд Сэврэй сумын
малчин Г.Орхончулууны хүрэн, 5-р
байранд Гурван тэс сумын малчин
Н.Мэндбаярын хар хурдаллаа.
Энэ жилийн өвлийн наадмын
нэг онцлог ард иргэдийн хүсэлтээр
тайлаг тэмээний уралдаан болсон.
Уралдаанд 1-р байранд Мандал-
Овоо сумын малчин С.Ганболдын
бор, 2-р байранд Ноён сумын
малчин Ү.Баяраагийн хөх, 3-р
байранд Цогт-Овоо сумын малчин
Б.Дэмбэрэлдоржийн хүрэн, 4-р
байранд Цогт-Овоо сумын малчин
С.Эрдэнэ-Очирын хүрэн, 5-р
байранд Б.Хатанбаатарын улаан
тэмээд айрагдлаа. Говь нутгийн
нэрийн хуудас болсон тэнгэрийн
амьтан тэмээгээрээ нүүдлийн
соёл иргэншлийг харуулж, тэмээ
гэдэг амьтныг хэрхэн яаж сургаж,
тэмээний мах, сүү, ноосоор юу
хийдгийг харуулсан тэмцээн бол
Тэмээтэй буухиа тэмцээн юм.
Тэмцээнд ур чадвар, арга
барил, туршлагаараа илүүрхэж 1-р
байранд Булган сумын Дал багийн
Ж.Ганхүү ахлагчтай “ОТОРЧИН” баг,
2-р байранд Булган сумын Дэн
багийн С.Бэхбат ахлагчтай “ДЭН
БАЯН” баг, 3-р байранд Булган
сумын “ДЭН” баг, Д.Даасран
ахлагчтай “ШАР ХӨВ” баг тус тус
шалгарсан юм.
Тэнэгэр говийн тэмээчин
залуучуудын ур чадвар, говийн
бүсгүйчүүдийн урлан шаглаж
хийсэн үндэсний хувцас, тоног
хэрэгслээр тэмээгээ болон
өөрсдийгөө гоён оролцдог сэтгэл
хөдөлгөсөн тэмцээн нь ‘ТЭМЭЭТЭЙ
САЙХАН ХОС’ юм. Энэ уралдаанд
7 хос оролцсоноос 1-р байранд
Булган сумын Дал багийн малчин
Э.Азхүү, Д.Мядагсүрэн, 2-р
байранд Булган сумын Булган
багийн малчин Э.Эрдэнэтөгс,
н.Бямбацэцэг, 3-р байранд
Булган сумын Дэн багийн малчин
Д.Даасран, Д.Мөнхзул нарын
хосууд олны анхаарлыг татан
түрүүлж гадаад дотоодын жуулчдын
зургийн цомгонд мөнхрөн үлдлээ.
- 27. 27
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
Өмнөговь аймгийн ГурванТэс
сум нь 2015 оны “ТЭМЭЭНИЙ
БАЯР”-аар 2015.11.11-ний өдөр
үндэсний бахархалын өдрийг
тохиолдуулан суманд 3 насны
тэмээний уралдаан, мөн цолгүй
залуу бөхчүүдийн барилдаан, орой
19 цагаас үдшийн цэнгүүн зэргийг
зохион байгууллаа.
Тэмээний уралдаан болон
бөхийн барилдааныг УИХ гишүүн
Д.Бат-Эрдэнэ, МДЭМ ХХК-ний
захирал Н. Мэндбаяр нар ивээн
тэтгэлээ.
Бүдүүн тэмээний уралдаанд
30 гаруй тэмээ уралдсанаас 1
дүгээр байранд Баяндалай сумын
уяач Б. Өлзийсайханы бор зүсмийн
тэмээ, 2 дугаар байранд Ноён
сумын уяач Д. Отгончулууны Шар
зүсмийн тэмээ, 3 дугаар байранд
Ноён сумын уяач Т. Ууганхүүгийн
Улаан зүсмийн тэмээ, 4 дүгээр
байранд Ноён сумын уяач Л.
Отгонбаярын Хүрэн зүсмийн
тэмээ, 5 дугаар байранд Урт
багийн уяач Л. Ууганбаярын Хүрэн
зүсмийн тэмээ тус тус хурдалсан
бол тайлаган тэмээний уралдаанд
10 гаруй тэмээ уралдсанаас 1
дүгээр байранд Урт багийн уяач
У. Түмэнбаярын Улаан зүсмийн
тайлаг, 2 дугаар байранд Урт
багийн уяач Б. Мөнх-Очирын Хүрэн
зүсмийн тайлаг, 3 дугаар байранд
Гоёот багийн уяач Н. Мэндбаярын
Хар зүсмийн тайлаг, 4 дүгээр
байранд Урт багийн уяач Б. Мөнх-
Очирын Шар зүсмийн тайлаг, 5
дугаар байранд Баясах багийн
уяач П. Галбадрахын Хар зүсмийн
тайлаг тус тус хурдаллаа.
Торомны уралдаанд 20
гаруй тором уралдсанаас 1
дүгээр байранд Гоёот багийн
уяач Н. Гантулгын Шар зүсмийн
тором, 2 дугаар байранд Урт
багийн уяач Б. Мөнх-Очирын Улаан
зүсмийн тором, 3 дугаар байранд
Ноён сумын уяач Т. Ууганхүүгийн
Шар зүсмийн тором, 4 дүгээр
байранд Тост багийн уяач Б.
Цолмонгийн Улаан зүсмийн тором,
5 дугаар байранд Урт багийн уяач
У.Түмэнбаярын Шар тором тус тус
хурдаллаа.
ГУРВАНТЭС СУМ
ТЭМЭЭНИЙ БАЯР 2015
- 31. 31
ТЭМЭЭН СОЁЛ УРАЛДААНЫ ХОЛБОО
БНМАУ-н аварга тэмээчин
Л.Түмэн-Өлзий, Г.Батчулуун, Монгол
улсын сайн салчин Г.Буд болон
аймаг, сумын алдарт уяачдын
нэрэмжит уралдааныг 2000 оноос
хойш тогмол зохион байгуулж
байна.
2012 онд “ЖАНЖИН ХУРД”
НҮТББайгууллага байгуулснаар
тэмээний баяр, тэмээний
уралдаан нь бүсийн чанартай
болон өргөжиж, уламжлал болгон
зохион байгуулагддаг боллоо.
2015 оны “Тэмээний баяр”-т
Өмнөговь, Баянхонгор аймгийн 8-н
сумын нийт 153 тэмээ уралдсан
БҮДҮҮН НАСНЫ 82-Н ТЭМЭЭНИЙ УРАЛДААН
БИТҮҮ ШҮДТЭЙ ТАЙЛАГ 43-Н ТЭМЭЭНИЙ УРАЛДААН
ТОРОМ НАСНЫ 28-Н ТЭМЭЭ УРАЛДАЖ
Эзэлсэн байр Аймаг, сумын нэр Уяачын овог нэр Тэмээний зүс
Түрүү Өмнөговь, Баяндалай сум С.Хосбат Улаан
Аман хүзүү Өмнөговь, Хүрмэн сум Г.Төрсайхан Шар
Айргийн гурав Өмнөговь, Хүрмэн сум Т.Дашнамжил Хөх
Айргийн дөрөв Өмнөговь, Ноён сум Оюунбаатар Шар
Айргийн тав Өмнөговь, Баяндалай сум Түвшинбаяр Улаан
Эзэлсэн байр Аймаг, сумын нэр Уяачын овог нэр Тэмээний зүс
Түрүү Өмнөговь, Баян-Овоо сум Н.Чулуунбаатар Хүрэн
Аман хүзүү Өмнөговь, Баян-Овоо сум Н.Чулуунбаатар Хүрэн
Айргийн гурав Өмнөговь, Хүрмэн сум Б.Баянжаргал Улаан
Айргийн дөрөв Өмнөговь, Хүрмэн сум М.Шинэхүү Шар
Айргийн тав Өмнөговь, Хүрмэн сум Б.Адьяа Улаан
Эзэлсэн байр Аймаг, сумын нэр Уяачын овог нэр Тэмээний зүс
Түрүү Өмнөговь, Баяндалай сум Н.Ганбаатар Улаан
Аман хүзүү Өмнөговь, Гурвантэс сум Б.Гантулга Шар
Айргийн гурав Өмнөговь, Хүрмэн сум Н.Доржпүрэв Хар
Айргийн дөрөв Өмнөговь, Хүрмэн сум Б.Хадбаатар Улаан
Айргийн тав Өмнөговь, Баян-Овоо сум Н.Чулуунбаатар Хүрэн
ХҮРМЭН СУМ
ТЭМЭЭНИЙ БАЯР 2015
