1. Далайд гарцгүй орнуудын эдийн
засгийн хөгжил
Гүйцэтгэсэн: ОУЭЗО-3 О.Цолмон
Г.Төгөлдөр
Бс.Буяннэмэх

2. Агуулга
• Судалгааны зорилго
• Далайд гарцгүй орнуудын тухай
• Далайд гарцгүй байдал улс орны эдийн засагт
нөлөөлөх
– Тээврийн зардал
– Тодорхой бус байдал
• Бодлогын хэрэглээ
– Тээврийн зохистой бодлого
– Орон нутгийн интеграцчилал

3. Судалгааны зорилго
• Далайд гарцгүй байдал болон эдийн
засгийн өсөлтийн түвшин
• Шинэ санаа: тодорхой бус байдал
• Бодлогын сонголт

4. Далайд гарцгүй орнууд
• Давхар далайд гарцгүй:
– Liechtenstein, Uzbekistan
• 1 орноор дамжин өнгөрөх боломтой:
– Lesotho, San Marino, Vatican city
• 2 орноор:
– Andorra, Bhutan, Moldova, Mongolia, Nepal,
Swaziland

5. Судлагдсан байдал
• Тээврийн зардал
– Далайд гарцгүй орнуудын тээврийн зардал
• 2000 он McKeller, Worz, Worgotter
– Хамгийн бага орлоготой 20 орны 9 нь далайд
гарцгүй
• 2002 он НҮБ-ын тайлан
– 31 далайд гарцгүй хөгжиж буй орны 16 нь
буурай хөгжилтэй

6. Эдийн засгийн хөгжилд нөлөөлөх
Далайд гарцгүй байдал гадаад худалдаанд
нөлөөлөх хоѐр сувгийн онцолж үздэг:
• Тээврийн зардал
• Тодорхой бус байдал

7. Тээврийн зардал: судалгаа
Ихэнх далайд гарцгүй хөгжиж буй орнуудын
хувьд:
• Худалдааны томоохон зах зээлүүдээс
алслагдсан
• Хуурай газар болон агаарын тээврийг
түлхүү ашигладаг
• Дэд бүтэц шаардлага хангадаггүй, хууль
болон институцийн тогтолцоо муу

8. Тээврийн зардлыг хэмжих
• Импортын CIF/FOB-ийн харьцааг авч үздэг
– CIF Cost, Insurance and Freight
– FOB Free on board
• Энэ нь хэд хэдэн сул талтай:
– Улс орнуудын тээвэрлэх бараа өөр өөр байдаг
– Мэдээллийн олдоц муу байдаг
• Гэхдээ нэгэнт олдсон мэдээллээс тооцоход
хялбар байдаг учир хэрэглээ өргөнтэй

9. Тээврийн зардлын ялгаатай байдал
Улс орнуудад энэ харьцаа нь өөр өөр байдаг.
Үүний шалтгаан:
• Экспортын зах зээлээс алслагдсан байдал
• Тээврийн хэрэгслийн ялгаатай хэрэглээ
• Тээврийн салбарын хөгжил, хууль зүйн
орчин

10. Тээврийн зардлын ялгаа
№
Улс Харьцаа • 2001 онд Venables
1
Аргентин 1.0599 болон Limao: дэд
2
бүтцэд хийх ХО
Боливи 1.1297
хангалгүй байвал
3
Бразил 1.0500 – Далайн эргийн
4
Чили 1.0832 орнуудын таамаглаж
болох тээврийн зардал
5
Парагвай 1.0992 40%
6
Уругвай 1.0509 – Далайд гарцгүй улс
7 орнуудад 60%-иар
АНУ 1.0341 өсгөдөг байна

11. Тээврийн зардал ба худалдааны
нөхцөл
• Тээврийн зардлаар дамжин экспортын үнэ
буурч, импортын үнэ өсч байдаг. Энэ нөлөө нь
тухайн хугацаанд шууд ажиглагддаг. (MWW,
2000 он)
• Худалдааны хэмжээг хэр зэрэг бууруулах вэ?
– Тээврийн зардлаас хамаарсан худалдааны
хэмжээний мэдрэмж:
• [-2; -3.5] 2001 он Venables, Limao

12. • 1998 он Gallup, Sachs, Mellinger, 2000 он MWW:
– Далайд гарцгүйгээс гадаад худалдааны хэмжээ
буурах – эдийн засгийн өсөлт удаашрах
– “Low equilibrium trap”
• 1998 он Gallup, Sachs, Mellinger:
– Капиталын импорт хийхэд
• Эдийн засгийн өсөлтийн түвшин тээврийн зардлаас урвуу
хамааралтай
• Дотоодын зах зээлд ашиглахын тулд капитал худалдаж
авахад тээврийн зардал өндөр байвал эдийн засгийн
өсөлтөө улам удаашруулах болно

13. Реэкспортын хувьд
• Тээврийн зардал – гол тодорхойлогч хүчин
зүйл болно.
• Импортын орцын хувийн жин өндөр байх
тусам тээврийн зарлаас хамаарах мэдрэмж
өндөр байна

14. • Radelet, Sachs – 1998
– Үндэстэн дамнасан корпорациудын хөгжил ба
тээврийн зардал
– Тээврийн зардал өндөр байх нь гадаадын шууд
хөрөнгө оруулалт татах чадварт сөргөөр
нөлөөлнө

15. • Гэхдээ дотоодын орцын үе харьцангуй
доогуур байхад...
• Татаас их хэмжээгээр олгосноор ЗГ
алдагдалд орох аюултай
• Зардлаа бага байхын тулд цалин бууруулах
сонирхолтой байдаг

16. ОУХ ба хөрөнгө оруулалт: тодорхой бус
байдлын шинжилгээ.
• Тээврийн зардал
– Улс орны өөрийн нутаг дэвсгэр дээрх тээврийн
зардал
– Эцсийн цэг хүртэлх усан замын тээврийн
зардал
– Дамжин өнгөрөх улс орны тээврийн зардал

17. Дамжин өнгөрөх тээврийн зардал
• Тодорхой бус байдал үүсгэх
– Дамжин өнгөрөх улсын агаарын бус тээврийн
хэрэгсэл нь сөрөг шоконд автах боломжтой
– Дамжин өнгөрөх улсын тээврийн хэрэгслийн
үнийг тухайн улсын мөнгөн тэмдэгтээр
илэрхийлсэн байдаг
• Дамжин өнгөрөх улсын тоо
– диверсификаци хийж эрсдлийг бууруулах

18. Тодорхой бус байдал
• Олон улсын худалдаанд нөлөөлөх
– тээврийн зардлаар дамжин экспортын
бүтээгдэхүүний үнийг доогуур байлгах
• 2000 он MWW - Урт хугацааны гэрээ
– худалдааны салбарт оруулах хөрөнгө
оруулалтын хэмжээг бууруулах
• Их ашгийн түвшин – эрсдэл

19. 1. Цор ганц дамжин өнгөрөх улстай
тохиолдол
• Үйлдвэрлэлийн орцоо импортолдоггүй
экспортлогч
– хөрөнгө оруулалтын боломжууд
• Далайд гарцгүй оронд
• Далайн эргийн улсад
• Далайн гарцгүй улсын худалдаалагддаггүй барааны
секторт г.м

20. Нөхцөл
• Эрсдэлд дургүй хөрөнгө оруулагч байна
• Нэг хөрөнгө оруулагч зөвхөн ганц хөрөнгө
оруулалт хийх боломжтой.
• Хөрөнгө оруулагч I хэмжээний хөрөнгө оруулалт
хийхэд хөрөнгө оруулаагүй бусад боломжуудын
хамгийн сайны ашгийг гэе.
• 1 улсаар дамжин гардаг
– Хоѐр үе: 1 – одоо үе, 2 – дараагийн үе.
– 1-р үеийн хөрөнгө оруулалтаас бий болох гарц
нь 2-р үед гардаг.

21. • Далайд гарцгүй хөгжиж буй оронд хөрөнгө
оруулснаар дараах ашиг хүртэнэ.
• Энд:
– Р – дараах үеийн экспортлогчийн ашгийн өнөөгийн
үнэ цэнэ /дотоод мөнгөн тэмдэгт/
– δ - дискаунтын түвшин
– eL – дотоодын мөнгөн тэмдэгтийн экспортын үнийг
илэрхийлсэн валюттай харьцах валютын бодит ханш
– х – усан замаар тээвэрлэх нийт экспортын доллараар
илэрхийлэгдсэн үнэ цэнэ
– eT – дотоодын валютыг дамжин өнгөрөх улсын
валюттай харьцуулсан валютын ханш
– t – дамжин өнгөрөх улсаар барааг тээвэрлэхэд гарах
тээврийн зардал /дамжин өнгөрөх улсын валют/
– с – далайд гарцгүй улс орон дох тээврийн зардал
/дотоодын валют/

22. • Экспортлогчид ирээдүйг дискаунталдаггүй
буюу δ=1
• Богино хугацаанд дотоодын валютын
доллартай харьцах валютын ханш тогтмол
• Экспортын үнэ цэнэ болон дотоодын зардал
өгөгдсөн
• Үлдсэн хувьсагч eT , t

23. • Нийт дамжин өнгөрөх зардал гэсэн
хувьсагч үүсгэе – S
• Эхний тэгшитгэлийг хялбарчилвал:
• Энд: гэсэн тогтмол

24. • Далайд гарцгүй орны боломжит хөрөнгө
оруулагчид эрсдэлд дургүй буюу хүлээгдэж
буй хотгор ханамжийн функц U(P)-тэй гэж
үзье.
• Экспоненциал ханамжийн функц
• Уламжлалууд нь:
• Эрроу-Праттын туйлын эрсдэлд дургүй
байдлын коэффициент

25. • S-ийг нормаль тархалттай гэж үзье:
• Ийм учраас P(S) үр ашиг нь нормаль
тархалттай ба
дундажтай
вариацтай байна.

26. • Р-ийн нягтын функц нь :
• Хүлээгдэж буй ханамж:
• Үүнийг хувиргавал:

27. • Экспорлогчид далайд гарцгүй улс оронд
хөрөнгө оруулалт хийх зайлшгүй бөгөөд
хүрэлцээтэй нөхцөл нь
• Энэ нөхцөл биелэхийн тулд дараах
тэнцэтгэл биш биелж байх ѐстой:

28. • Капиталын шилжилт ихтэй үед далайд
гарцгүй байдал ОУХ-г хэмжээг бууруулдаг
– хөрөнгө оруулалтын түвшин бага
• Хөрөнгө оруулагчдын эрсдэлд дургүй байдал их
• Дамжин өнгөрөх улсын тээврийн зардлын хүлээгдэж
буй утга өндөр
• Нийт тээврийн зардлын хэмжээний талаарх тодорхой
бус байдал их

29. 2. Диверсификацийн ач холбогдол: нэгээс
олон дамжин өнгөрөх боломжтой улстай үе
• А болон В гэсэн 2 дамжин өнгөрөх улсаар
бараа тээвэрлэх бололцоотой гэж үзье.
– Дотоодын хүчин зүйлсийг үйлдвэрлэлдээ
ашигладаг
– Мөнгөн тэмдэгт нь дамжин өнгөрөх улс бүрийн
валютын ханштай хамааралгүй.
– Тээвэрлэлт хийх улсаа солих тохиолдолд
нэмэлт зардал гарахгүй.

30. • Далайд гарцгүй орон ямар улсаар бараагаа
тээвэрлэхээ шийдэх боломжтой.
– Экспортлогч валютын ханшны уналтаас эсвэл ямар
нэгэн сөрөг шоконд автсанаас болж тээврийн зардлаа
нэмэгдүүлэх нь багасдаг
– Экспорт хийхийн хүлээгдэж буй зардал буурна
• Бараа тээвэрлэх зам олон байх тусам тухайн улсын
тээврийн зардлыг төлөх магадлал буурч байдаг.
– Бодит амьдрал дээр “sunk cost” гардаг.
• Солих зардал
– Тодорхой бус байдалтай
– Нэг улсаар тээвэрлэхээс илүү өндөр байх тохиолдол

31. Бодлогын хэрэглээ
• Тээврийн бодлого
• Орон нутгийн интеграцчлал

32. Тээврийн дэд бүтцэд хөрөнгө
оруулалт хийх
• Бүтээмжийг нэмэгдүүлэх боломж
• Тээвэрлэлтийн, хүлээлтийн хугацаа↓→
тээврийн зардал↓ /шууд нөлөө/
• Давуу тал:
– Худалдааны нөхцөл сайжирна
– Импортын капиталын болон завсрын
бүтээгдэхүүний зардал буурна

33. • 2001 Vinables, Limao
– Дэд бүтцийг 25-27 персентиль хүртэл
сайжруулснаар далайд гарцгүй байдалтай
холбоотойгоор гарах зардлын 1/4-ийг бууруулах
боломжтой
• Дэд бүтцийн сайжралт – ХО-чдад дамжин
өнгөрөх улс орны тээврийн зардалтай
харьцангуйгаар тодорхой бус байдлыг
бууруулдаг
• Валютын ханшийн сөрөг нөлөөг бууруулдаг

34. Тээврийн дэд бүтцэд оруулах
хөрөнгө оруулалтын санхүүжилт
• ХБО-Нийгмийн секторын орлогоор төр
санхүүжүүлэх
• Хувийн сектор гэрээгээр хийх
– Хэрэгцээг нь хангаж чаддаггүй

35. Хязгаарлалт
• Төсвийн хязгаарлалт маш хатуу, өр их
• Дамжин өнгөрөх улс орны тээврийн
салбарын дэд бүтэц муу.
– Нөөцийн үр ашигтай хуваарилалт алдагдсанаар
тээврийн төслүүдийн үр ашиг буурч хөрөнгө
оруулах сонирхлыг багасгадаг

36. Хуваарилалтын тоглоом
Тоглогч 1
Далайд гарцгүй орны Бусад хрөнгө
дэд бүтцэд хөрөнгө оруулалтын
оруулалт хийх төслүүд
Дамжин өнгөрөх
улсын дэд бүтцэд B, A
Тоглогч 2 хөрөнгө оруулах
Бусад хөрөнгө
оруулалтын төслүүд

37. • Хоѐр Нэш-ийн тэнцвэр тогтож байна.
– Хоѐр тоглогч хоѐулаа хөрөнгө оруулах
– Хоѐулаа хөрөнгө оруулахгүй байх
• Хоѐулаа хөрөнгө оруулах нь үр ашгийн
хувьд хоѐулаа хөрөнгө оруулахгүй байх
шийдвэрээс илүү

39. • Хөрөнгө оруулалтын ажил биелэхийн тулд
хөрөнгө оруулах магадлал илүү өндөр байх
– Нөгөө тоглогч хөрөнгө оруулахгүй гэж
шийдвэл эхний хөрөнгө оруулагчид гарах
зардал өндөр байх
– Тоглогчид дэд бүтцэд хөрөнгө оруулалт хийх
үед олох орлого бага байх
– Өөр зүйлд хөрөнгө оруулахад олох ашиг өндөр
байх

40. Хуваарилалтын гажуудал
• Хуваарилалтын гажуудал -Тодорхой бус
байдал
• ХО-н төслөөс авах ашгийн түвшинг
тооцоолоход хүндрэлтэй

41. • UNCTAD 2001
– тээврийн салбарт хөрөнгө оруулахдаа
үйдвэрлэлийн бүсүүдийг боомтуудтай холбосон
замууд байгуулахад төвлөрөх нь зүйтэй
– дэд бүтцийн найдвартай байдлыг хангахын
тулд “anchor investments” буюу тогтоон барих
хөрөнгө оруулалтыг татаж, үүний дараагаар
явцын дунд нэмэлт хөрөнгө оруулагчдыг татах

42. Орон нутгийн интеграцчилал
• Худалдааг дэмжиж, тээврийн дэд бүтцэд оруулсан
хөрөнгө оруулалтын ашгийг нэмэгдүүлдэг
– Тээврийн зардал↓→Дэд бүтэц, худалдааны нөхцөл
сайжрах
– Ирээдүйн хүлээгдэж буй зардлыг бууруулах
• Гаалиар дамжин гарах зардлыг бууруулах боломж
олгодог
– Хил гаалиар гарах зохион байгуулалтыг
сайжруулсантай холбоотой
• Зах зээлүүдийг газарзүйн хувьд нэгтгэдэг
– Нэмэлт хил давах шаардлагагүй
– Эцсийн зах зээлд хүрэх тээврийн зардлыг бууруулах

43. • Олон улсын дэд бүтцийн төслүүдийг
хэрэгжүүлэхэд тус болдог
– Хуваарилалтын гажуудлыг арилгах
• Далайд гарцгүй болон дамжин өнгөрөх улсын
хоорондох валютын ханшны өөрчлөлтийг
бууруулах
– Ирээдүйн тодорхой бус байдлыг арилгах
– ХО-чдыг татах чадварт эерэг нөлөө
• Дамжин өнгөрөх улсаа солих зардлыг
бууруулахад нөлөөлдөг.

44. Дүгнэлт
• Далайд гарцгүй улс орнууд далайн эргийн
орнуудаас илүү өндөр тээврийн зардалтай байдаг
• Бусад хүчин зүйл тогтмол байхад далайд гарцгүй
улс орнуудын импортын үнэ өндөр, харин
экспортын үнэ доогуур байдаг учир худалдааны
нөхцөл нь муу байдаг
• Тодорхой бус байдал нь далайд гарцгүй улс орны
худалдаалдаг барааны секторт хийх хөрөнгө
оруулалтын хэмжээг бууруулснаар эдийн засгийн
өсөлтийг удаашруулах хүчин зүйл болдог байна.

45. Дүгнэлт
• Далайд гарцгүй байдал нь давж болшгүй
хүчин зүйл биш бөгөөд бодлогын арга
хэрэгслийг ашигласнаар үүний сөрөг үр
дагаврыг бууруулж болох юм.

46. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА!