2. DOĞMA TƏBİƏTİMİZ.
Təbiət gözəldir ağaclarıyla,
Min bir meyvəsiylə,çiçəkləriylə,
Nə gözəl mənzərə,nə gözəl hava
Bunların hamısı təbiətdədir.
Bizlərdən hamımız əl-ələ verək,
Tbiəti qoruyaq,təbiəti sevək,
Qoymayaq təbiətə bir xətər gəlsin
Onlara bizləri nümunə edək.
Təbiət bizim üçün ən gözəl həyat,
Ən gözəl xoşbəxtlik,ən gözəl səfa,
Lakin bunları bilməyənlər var
Gəlin onlara da bunları deyək.
3. meşələr yer kürəsində necə paylanib?
Meşələr yer kürəsində qeyri –bərabər zolaqlar
şəklində- Şımal və Cənub meşə qurşaqlqrına bölünüb. Şimal qurşağında
iynəyarpaqlı ağac növləri, cənub zolağşnda isə enliyarpaqlı ağaclar yayılıb.
Meşə ehtiyatına ğörə öndə duran ölkələr Rusiya, Kanada,
Braziliya , ABŞ-dır.
Meşə ehtiyatına görə kasıb
ölkələrSəudiyyə
Ərəbistanı, Liviya,B.Ə.Ə və s-dir.
Ekoloji tarazlığı əncox(80%)
pozan ölkələr: ABŞ,
Almaniya, İtaliya, Kanada,
Yaponiya, İngiltərə
4. Meşələrin nə əhəmiyyəti
var?
Ağaclardan500 adda məhsul alındığını
öyrəndik.Taxta,tir,şalban,karandaş,kaucuk
,qatran,yapışqan,yağ,kağız,sellüloz,Kimyəvi
pereparatlar.
Bəs meşələr bu qədər əhəmiyyət-lidirsə
hansı səbəblərdən onlar məhv olur?
Əkinlər,otlaqların artırılması(Yeriyən səhralar)
Turşulu yağışlar
Oduncaq kimi istifadəsi
5. Tənəffüs
üçün O2
verir
Torpağın üst
küləkdən və
qurumadan
qoruyur
Iqlimi
tənzimləyir
Bütün
canlılara
qida verir
Insana
qida
verir
Tikinti
materialı
alınır
Parça və
kağız
alınır
BİTKİLƏR
Musiqi alətləri,
mebel alınır
Yaşayış yerləri
yaşıllaşdırılır.
Dərman
alınır
6. Məşhur amerika alimi V.Separd hələ kecən əsrin əvvəlində demişdi:Dünya
sivilizasiyasına 2 böyük hadisə bədbəxtlik ğətirəcək,biri dağıdıcı
müharibələr digəri isə səhralaşmadır.Son 100 ildə planetdə mövcud olmuş
meşələrin 40 %-ni itirmişik.Bu rəqəm yeni salınan meşələrdən10 dəfə
coxdur.Meşələrin qırılması ,ərazidə sürətlə landşaftın dəyişməsinə səbəb
olur.Bu ən cox Afrikada müşahidə edilir.Hər il 100 min ha.ərazi səhraya
cevrilir.Səbəbini aradıq.
Otlaqlardan ekstensiv istifadə, bitkilərin qırılaraq
öz yerini əkinlərə verməsi yağıntının azlığı.
8. Turşulu yağışlar –yağışlarda meşələri məhv edirmi?
Öyrəndik ki,”Turşulu yağışlar”termini ilk dəfə A.Smıt tərəfindən 100 il öncə işlədilib.XX
əsrdə texnogen mənşəli kükürdün kondensasiya məhsuluna cevrilməsindən
yaranır.Son illər Qərbi Avropa və ABŞ-Da bu səbəbdən 30 mln ha meşə məhv olub.XX
əsrdə kükürd oksidinin artımı aşağıdakı kimi olmuşsur.
Energetika
Avtomobil
nəqliyyatı
Qara metallurgiya
Tikinti materialları
istehsalı
Əlvan metallurgiya
Nef tayırma
Kimya
Atmosfer tullantılarının
mənbələri Miqdarı-%-lə
Energetika 30%
Avtomobil nəqliyyatı 23%
Qara metallurgiya 16%
Tikinti materialları
istehsalı 12%
Əlvan metallurgiya 8%
Neftayırma 7%
Kimya 4%
İllər Mln.t İllər Mln.t
1900 30,65 1950 81,68
1910 46.51 1960 161
1920 55,31 1970 196
1930 59,33 1980 250
1940 72,98 2000 333
9. Bizi hansı meşələr əhatə edir ?
Azərbaycan ərazisinin 11%-ni
yəni,1213,7min ha –nı meşələr tutur.Tarixi
mənbələrə müraciət edərək XIX əsrdə bu
rəqəmin 35% olduğunu öyrəndik.
Azərbaycan meşələri əsasən enliyarpaqlı
cinslərdən ibarətdir.İynəyarpaqlı
ağaclardan əsasən ardıcın növləri geniş
yayılıb.Meşələrimizin əsas tərkib hissəsini 3
cins təşkil edir.Təəssüflə qeyd etməliyik,
261 min ha meşə sahəsi Ermənistan
tərəfindən işğal edilib.Mənfur niyyətli
ermənilər Qarabağ torpağının nadir bitki
növlərini hətta Şuşanın Xarıbülbül gülünü
belə özlərininki kimi təqdim etmişlər,
Böyük
Qafqaz
Kicik
Qafqaz
Kür-Araz Naxcıva
n
48,8% 14,5% 2,5% 0,5%
Palıd 23,40%
Fısdıq 23,40%
Digərləri 18,88%
Vələs 26,04%
Meşələrimizdə vacib yer tutan palıd ağaclarının
əhəmiyyətini öyrənməyə çalışdıq.Öyrəndik
ki,ölkəmizdə 12 növü var,3növü
beçərilir.Gəmiqayırma,
vaqon ,faner,mebel,cəllək istehsalında
işlədilir.Qoza-sından
qəhvə surroqatı,heyvanlar ücün yem
bitkisi ki-mi həmcininqaqbığından tanin və
tankalbin kimi dərmanlar istehsal edilir.Mədə-bağırsaq
xəstəliklərində
dezinfeksiya edici dərman kimi ishala və
dezinteriyaya
qarşı işlədilir.
10. Canlılara mənfi təsir edən antropogen
amillər və onların nəticəsi
Təsir edən
amillər
Neft tullantıları
Radioaktiv
maddələr
Nəticə
Canlılarda
dəyişiklik və
onların
məhvolma
təhlükəsi
Kimyəvi
tullantılar
Məişət
tullantıları
11.
12. Qlobal istiləşmə
İstixana effekləri
Səhralaşma
Meşələrin qırılması Torpaq
resurslarının səmərəli istifadə edilməməsi
Biosferin çirklənməsi
Dünya okeanından düzgün istifadə
olunmama
13. • Əkinçilik yandırılma- səhralaşma
suvarılma- şoranlaşma
qeyri-düzgün istifadəsi-erroziya
• Ev heyvanlarını artırılması otlaqların
bərpasının ləngiməsi, səhralaşma
• Elm- texnika inkişaf
eledikcə təsir güclənir
14. Torpaq
• Erroziya- yarğan- məhsuldar ərazilər azalır
Faydalı qazıntı çıxaılması – çirklənmə
Mal qaranın otarılması
Külək
Su
19. Havanın çirklənməsi
Şəhər ərazilərində daha çox
Zəhərli qazların konsentrasiyası çoxalır
+ su buxarı turşu yağışları
torpaq kefiyyətsizləşir
məhsuldarlıq aşağı düşür
24. Şirin su hövzələri
• Gübrələr, pestisidlər – su kanalları ilə axıb
hövəzləri çirkləndirir
• Müəssisələrin axıtdığı isti sular – oksigenin
suda həll olmasının çətinləşdirir
• Su yararsızlaşır
25. Çayların və dənizlərin
çirklənməsi nəinki su
canlılarının ,həm də
insanların həyatı üçün bir
• Su hövzələrinin çirklənməsinin səbəbləri və
nəticələri nələrdir?
təhlükədir.
26. Yanma zamanı əmələ gələn qazlar
(S, N,C, feron)
• Xlorofilin parçalanması
• Tozcuqların az inkişaf etməsi
• Yarpaqların tökülməsi
• Turşu yağışları
• Binaların dağılması
• “istixana effekti”-
• istilik əks olunmur-
• iqlim dəyişir
28. Radioaktiv çirklənmə
• Nüvə silahları
• Atom elektrik stansiyaları
• Faydalı qazıntıların çıxarılması
• Radioaktiv maddələr təbiətə dağılır, canlıya keçib
hüceyrələri məhv edir
• Qida ilə orqanizmə düşür
• Sümük iliyində toplanır
• Xərçəng xəstəliyi əmələ gətirir
• “Nüvə qışı” – partlayış zamanı yarana radioaktiv toz
dumanı günəşin qarşısını tutur,uzun müddətli
soyuqlaşma başlayır
29. Radioaktiv şüalanma canlıların orqanizmində ağır
xəstəliklər,qeyri-adi dəyişikliklər əmələ gətirir.Belə
qeyri-adi canlıları MUTANT adlandırırlar.
