Congres Stadsmonitor - 17.03.2015 Stadsatelier 'ecologie in de stad' Steven Broekx - VITO

1. 16/03/2015
Steven Broekx (VITO)
Natuurwaardeverkenner Stad

2. 16/03/2015 2
© 2013, VITO NV
Agenda
» Achtergrond en doelstelling
» Rekenmethodes
» De toekomst

3. 16/03/2015 3
© 2013, VITO NV
» Hoe is het instrument ontstaan? Kwam er een signaal dat er nood is aan
dit soort instrument, en zo ja, uit welk hoek (burgers, overheid), etc.?
» Wat is de visie achter het instrument? Op wat is dit gebaseerd? En op
welke manier is ze opgesteld (overleg met experten, hoge of lage
participatie?)
» Wat is het doel van dit instrument? Hoe kan het gebruikt worden en door
wie? Eventueel kan een tekstcase voor de natuurwaardeverkenner
worden getoond?
» Wat zijn de grote verschillen tussen natuurwaardeverkenner en
natuurwaardeverkenner stad?
» Zijn er lacunes in de data? Kunnen zij vroeg of laat verholpen worden?
Hoe komt het dat die lacunes er zijn?
» Toekomstplannen voor het project

4. 16/03/2015 4
© 2013, VITO NV
De bijdrage die ecosystemen leveren aan het welzijn van de mens
“De goederen en diensten van de natuur”
4
Ecosysteemdiensten

5. 16/03/2015 5
© 2013, VITO NV
Slide RIVM
5 Bron: RIVM

6. 16/03/2015 6
© 2013, VITO NV
(Gantioler et al., 2010)
Waarderen van ecosysteemdiensten
Waardering = effect van de levering van diensten op welvaart en
welzijn van de burgers

7. 16/03/2015 7
© 2013, VITO NV
Waarom: relevantie voor beleid ?
» Communicatie, draagvlak
» Beoordelen en meenemen van effecten op ecosystemen
bij (infrastructuur) projecten
» via kosten-batenanalyses,
» via andere tools (bijv. in levenscyclusanalyse, MER)
» Slim ruimtegebruik: wat zijn de noden voor diverse diensten en
waar kunnen de noden ingevuld worden?
» Betaal - mechanismes
» Focus is niet de waarde van natuur zelf, maar de waarde van
veranderingen door beleid.

8. 16/03/2015 8
© 2013, VITO NV
Natuurwaardeverkenner
» Online instrument om impact van landgebruiksverandering op
ecosysteemdiensten te becijferen
» www.natuurwaardeverkenner.be
» Gebouwd in opdracht van LNE-ANB
» Gebruikers: steden en gemeentes, administraties, studiebureaus,
universiteiten

9. 16/03/2015 9
© 2013, VITO NV

10. 16/03/2015 10
© 2013, VITO NV
Stad ?
» Veel specifieke vragen eindgebruikers voor de stedelijke context.
(boom, bomenrij, herontwikkeling wijk)
» Veel vragers naar diensten, weinig aanbod => grote waarde
» Veel veranderingen (herontwikkeling) => frequentere vraagstelling

11. 16/03/2015 11
© 2013, VITO NV
Doelstelling voor een NWV Stad
Becijferen van de impact van de aanleg of het verdwijnen van groene
ruimte in een stedelijke omgeving op maatschappelijk welzijn.
Welzijn gevat in thema’s:
» Voedelproductie
» Luchtkwaliteit
» Stedelijke hitte
» Klimaat (CO2 opslag)
» Waterinfiltratie
» Recreatie
» Gezondheid
» Woonomgeving

12. 16/03/2015 12
© 2013, VITO NV
Opties vergelijken
Privé Groen Publiek Groen

13. 16/03/2015 13
© 2013, VITO NV
Stad is niet gelijk aan landelijk gebied
» Andere groentypologie: kleinschaliger
Alleenstaande boom, heestervak, halfverharding, groendak, …
» Andere thema’s zijn belangrijk en rekenmethodes zijn aangepast
» Stedelijke hitte
» Luchtkwaliteit
» Voedselproductie

14. 16/03/2015 14
© 2013, VITO NV
Methode
Input:
» Huidige situatie:
» Belang van thema
» Lokale kenmerken
» Huidig ruimtegebruik
» Toekomst:
» Aangepast ruimtegebruik: verdwijnen of creëren van
groenelementen
Berekening:
» Vergelijking waarde/welzijn in toekomst en huidige situatie
» Kennisbasis: wetenschappelijk onderzoek, expert-kennis

15. 16/03/2015 15
© 2013, VITO NV
Voorbeeld rekenmethode: voedselproductie
1. Wetenschappelijke bron: Dewaelheyns et al., KU Leuven - onderzoek
naar percentage tuinen met moestuin of boomgaard en opbrengsten van
moestuinen.
2. Vertaling naar rekenmethode: oppervlakte private tuinen en
volkstuintjes – opbrengst kg groenten/fruit per m²
3. Waarderingsmethode: besparing op aankopen huishouden
(5731 €/ha moestuin; 1292€/ha tuin fruit en noten)
4. Zelf berekenen: geef aantal m2 volkstuinen
en/of aantal m2 private tuinen in
5. Tool berekent de opbrengst

16. 16/03/2015 16
© 2013, VITO NV
Voorbeeld rekenmethode: luchtkwaliteit
» Belangrijkste bron: rekenmodellen VITO
Onderscheid:
» Achtergrond (filtering)
» Buffers (ventilatie)
» Canyons (ventilatie)
» Rekenmethode: kengetallen effect op concentratie per groentype
» Waardering: per kg filtering (stedelijk) en per µg/m³ lagere blootstelling
» Zelf berekenen: geef aantal m2 per vegetatietype en
achtergrondconcentratie PM10 in gebied / bijkomende concentratie
PM10 in gebied door lokale bron (bij ventilatie-effecten)

17. 16/03/2015 17
© 2013, VITO NV
Hoofdcategorieën Verhardings- en groenmaatregelen
Lucht- kwaliteit
achtergrond
Lucht-kwaliteit
canyons
Lucht-kwaliteit
buffers
Dakoppervlaktes Dak zonder plantengroei 0 0 0
Extensief groendak 0 0 0
Semi-intensief groendak 2 2 2
Intensief groendak 6 6 6
Gesloten verhardingen Homogene verharding 0 0 0
Open groenvormen Naakte bodem 0 0 0
Gazontypes 0 0 0
Perkplanten 0 0 0
Spontane ontwikkeling zoom 0 0 0
Spontane ontwikkeling ruigte 0 0 0
Heide 0 0 0
Agrarische groenvormen 0 0 0
Gevels en muren Niet-grondgebonden gevelgroen 2 2 2
Bloem- en plantbakken 0 0 0
Grondgebonden gevelgroen 2 2 2
Begroeide omheining 2 2 2
Begroeid scherm 2 2 2
Muurvegetatie 0 0 0
Struiken, hagen en houtkanten
Groenblijvende haag 2 -1 2
Bladverliezende haag 2 -1 2
Heesters en struiken 2 -1 2
Houtkant 2 -1 2
Bos- en parkgerelateerde groenvormen
Kruidachtigen 0 nvt 0
Struikachtigen 2 nvt 4
Loofbos 6 nvt 10
Naaldbos 6 nvt 10
Gemengd bos 6 nvt 10
Bosrand 2 nvt 2
Stadsbomen Alleenstaande loofboom 1ste orde 4 -1 4
Alleenstaande loofboom 2de orde 2 -1 4
Alleenstaande loofboom 3de orde 2 -1 4
Alleenstaande naaldboom 1ste orde 4 -1 4
Alleenstaande naaldboom 2de orde 2 -1 4
Alleenstaande naaldboom 3de orde 2 -1 4
Bomengroep: loofbomen 1ste orde 6 -1 8
Bomengroep: loofbomen 2de orde 4 -1 6
Bomengroep: loofbomen 3de orde 4 -1 6
Bomengroep: naaldbomen 1ste orde 6 -1 8
Bomengroep: naaldbomen 2de orde 4 -1 6
Bomengroep: naaldbomen 3de orde 4 -1 6
Bomenrij: loofbomen 1ste orde 6 -1 8
Bomenrij: loofbomen 2de orde 4 -1 6
Bomenrij: loofbomen 3de orde 4 -1 6
Bomenrij: naaldbomen 1ste orde 6 -1 8
Bomenrij: naadbomen 2de orde 4 -1 6
Bomenrij: naaldbomen 3de orde 4 -1 6
Kennistabel luchtkwaliteit:
legende: 10 = > 15% verbetering ; 8 = > 10%; 6 = > 5%; 4 = > 1%; 2 =<1%; 0 = verwaarloosbaar; -1=
negatief effect tot 15%)

18. 16/03/2015 18
© 2013, VITO NV
Voorbeeld rekenmethode:
waterinfiltratie en buffering
» Belangrijkste bron: REP-tool Verbeeck KU Leuven – mogelijkheid van
verschillende oppervlaktetypes om water te laten infiltreren, te laten
verdampen of te evapotranspireren
» Rekenmethode: run off-coëfficienten in functie van bodembedekking
» Waardering: kosten voor afvoer + extra zuiveringskost (0,52 €/m³)
» Zelf berekenen: geef oppervlakte per groenvorm/verhardingstype in die
afvoert naar het rioleringsstelsel.

19. 16/03/2015 19
© 2013, VITO NV
Voorbeeld gevalstudie
» Wordt nog toegevoegd

20. 16/03/2015 20
© 2013, VITO NV
Uitdagingen
» Mismatch detailniveau in planning/aanleg infrastructuur (m²) vs. kennis
over de impacts op de diverse thema’s (vaak generieke relaties)
» Ontbrekende cijfers voor Vlaanderen:
» Relatie groen en woningprijzen: lopende studie KUL-VITO
» Recreatie in functie van beschikbaarheid van groen
» Relatie groen en gezondheid

21. 16/03/2015 21
© 2013, VITO NV
Werkplan
» Stap 1: User requirements (2013)
» Stap 2: Vastleggen typologie stedelijk groen (2013-2014)
» Stap 3: Inventarisatie van bestaande rekenmethodes per dienst
(2014)
» Stap 4: Vaststellen van datalacunes en opzetten van onderzoek,
consistentie-check op basis van voorbeeldcases (2014)
» Stap 5: Opzetten handleiding en implementatie (2015)