SlideShare a Scribd company logo
1 of 19
EVALUATIE VAN MKB ONDERSTEUNING
- Lessen uit het PRIME Partnerschap -
Jubileum PUM, Van Nelle Fabriek,
Rotterdam, 4 September 20!8
Ruerd Ruben & Fedes van Rijn
Wageningen Economic Research
Wageningen university & Research
PUM Impact in MKB Sector
• PRIME Partnerschap
• Hoe kunnen we Impact meten ?
• Interventie logica van PUM
• Ondersteuning MKB sector
• Resultaten voor impact van PUM
• Inzichten vanuit PRIME
Pioneering Real-time
Impact Monitoring
and evaluation in
small and medium
Enterprises
PRIME partnerschap
• Samenwerkingsverband tussen Erasmus Universititeit, CBI, PUM senior
experts en Wageningen Economic Research (WEcR)
• Doelstelling: ontwikkeling van nieuwe methodiek voor impact
monitoring van private sector ondersteuning
• Periode: 2013-2017 (5 jaar)
• Aanpak: Combinatie van kwantitatieve analyse van PUM ondersteuning
aan MKB bedrijven (meerjarig) en kwalitatieve case studies in 6 sector-
landen (veldbezoeken)
• Real-time: gegevens uit eigen PUM monitoringsysteem
• Beperkt budget: PUM €250k / 5 yr [= 1/6 van de IOB norm]
Hoe meten we Impact ?
Winst
Inkomen
Werkgelegenheid
Impact = verschil met/zonder PUM assistentie
voor SME bedrijven voor/na PUM bezoek
T=1 T= 2
Voor Na
Met en zonder
Echte Impact
(= dubbel verschil)
Voor en na
Interventie logica van PUM
Training  Bedrijfsvoering  Resultaten
1.Financieel management
2.Marketing (afzet)
3.HRM (werknemers)
4.Productkwaliteit
5.Productvernieuwing
6.Bedrijfsorganisatie
7.Verbetering van Productieproces
8.Relaties met de omgeving
Training  Bedrijfsvoering  Resultaten
1. Financiële rapportages
2. Externe controle
3. Marketing plan
4. Externe communicatie (website)
5. Reclamemateriaal
6. Arbeidscontracten
7. Monitoring bedrijfsveiligheid
8. Klantinformatie
9. Kwaliteitscontrole systeem
10.Monitoring van Milieueffecten
Meten van Verandering (cohort analyse)
Veranderingen in de tijd (voor/na) en vergelijking met peers
(met/zonder)
Controles op Robuustheid
• Externe factoren: Verschillen tussen Sectoren
Bedrijfsgrootte, gender
Verandering prijzen/inflatie
• Triangulatie: Survey, interviews, case studies
• Response rate (power): 2779 uit 5353 (= 52%)
• Risico van zelfselectie: Cohort analyse (t-1, t, t+1,2,3)
• Externe supervisie: Adviesraad (3ie, ITC, OECD, BZ)
Rol van het MKB voor Ontwikkeling
• Bijdrage aan SDGs
• (Stabiele) lokale werkgelegenheid
• Verwerking (Toegevoegde Waarde)
• Handel & deviezen
• Leveranties
• Kennis & Ervaring
• Initiatief & Risico
• Coherente structuur
De behoefte aan MKB ondersteuning
• Goede infrastructuur (wegen, havens, energie)
• Veiligheid en Rechtstaat (corruptie)
• Stabiel economisch klimaat (wisselkoers, belastingen, standards)
• Toegang tot markten
• Business development services
• Krediet, financiering & verzekering
• Marktinformatie
• Kennis & Scholing
• Productinnovatie
• Bedrijfsmanagement
42%
22%
10%
26%
Inzet PUM Experts
Landbouw &
Voedsel
Industrie & Handel
Gezondheidszorg
Diensten
Verschillende instrumenten
• Financiering (seed capital & equity finance/investeringen)
• Verzekering (kredietwaardigheid)
• Marktinformatie & Toegang tot markten (bv. bezoek aan beurzen)
• Innovatie (via bv. incubators, start-ups)
• Technische assistentie (product/proces-innovatie)
• Training in Bedrijfsmanagement
• Financieel beheer (boekhouding; accountantcontroles)
• Juridische assistentie (contracten met leveranciers/afnemers)
• Reclame & marketing
• ……
PUM bijdrage aan bedrijfsvoering
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Financial management
Effects of the business on the environment
Marketing techniques to increase sales of your product or service
Ways to retain, motivate and train employees
Quality requirements of (inter)national buyers
Ideas about new product & services
Leading, planning and organizing the business
Efficient ways of organising the production process or service delivery
Contribution score (51-100), positive change, influenced much or very much by PUM
Contribution score (0-50), positive change, influenced little or some by PUM
Contribution score, no positive change and/or no PUM influence on change
Organisatie van het productieproces
Planning & Leiding
Productontwikkeling/vernieuwing
Kwaliteitseisen
Motivering & Training van Personeel
Marketing & Sales
Relaties met de omgeving
Financieel beheer
= 50-100% bijdrage
= 0-50% bijdrage
= Geen bijdrage
Bijdrage aan verkopen , niet aan werkgelegenheid
-
10,000
20,000
30,000
40,000
50,000
60,000
70,000
Before PUM missions After PUM missions
Omzet (euro)
26
27
27
28
28
29
29
30
30
31
31
Before PUM missions After PUM missions
Werkgelgenheid
Beperkte bijdrage aan winstgevendheid
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
Decrease in profits
by more than 50%
Decrease in profits
between 25% and
50%
Decrease in profits
less than 25%
No change in profits Increase in profits
by less than 25%
Increase in profits
between 25% and
50%
Increase in profits
more than 50%
Without PUM conribition With average PUM contribution a year before
Factoren die PUM effectiviteit beïnvloeden
• Ontwikkelingsniveau van het land
• Grootte van het bedrijf
• Beheersing van de lokale taal
• Toegang tot financiering
• Uitvoering van tweede missie
• Toegevoegde waarde t.o.v. adviseurs lokale markt
• Samenwerking met andere PSD organisaties
• Rol van lokale vertegenwoordiger
Conclusies
• PUM draagt bij aan bedrijfskennis en kunde
• PUM draagt bij aan omzet groei
• PUM draagt niet altijd bij winst
En verder:
• Er is geen meetbaar effect op de werkgelegenheid.
• De effecten verschillen sterk naar type bedrijf & sector.
• PUM is een aanvulling op andere vormen van
bedrijfsondersteuning.
• Meerdere /opeenvolgende missies worden als effectiever
ervaren.
Aanbevelingen
• Context is erg bepalend voor (potentiele) PUM bijdrage; in
sommige sectoren/landen meer (ruimte) voor impact
• PUM missies kunnen meer impact hebben door betere expert
match, helderder communicatie (vooraf) & meer follow up
• PUM kan meer impact hebben door faciliteren van financiering
en aandacht voor MVO
• Grotere impact op werkgelegenheid vereist meer aandacht voor
specifieke instrumenten
• PUM kan de impact monitoring consolideren en het gebruik van
de resultaten vergroten
Ruerd.ruben@wur.nl
Fedes.vanRijn@wur.nl
http://www.primepartnership.nl
Dank voor uw aandacht

More Related Content

Similar to MKB support

Presentatie subsidiemogelijkheden boekhoudseminarie_volledig
Presentatie subsidiemogelijkheden boekhoudseminarie_volledigPresentatie subsidiemogelijkheden boekhoudseminarie_volledig
Presentatie subsidiemogelijkheden boekhoudseminarie_volledigLisa Van Roie
 
Innovatie in de accountancybranche Yuki - Rotterdam 29 september 2009 en 27 o...
Innovatie in de accountancybranche Yuki - Rotterdam 29 september 2009 en 27 o...Innovatie in de accountancybranche Yuki - Rotterdam 29 september 2009 en 27 o...
Innovatie in de accountancybranche Yuki - Rotterdam 29 september 2009 en 27 o...Jan Wietsma
 
Clicknl rvo wentink_regioconferentie
Clicknl rvo wentink_regioconferentieClicknl rvo wentink_regioconferentie
Clicknl rvo wentink_regioconferentieCLICKNL
 
Sirris Digitale Fabriek IV - Introductie - Ludwig Prinsen, Sirris
Sirris Digitale Fabriek IV - Introductie - Ludwig Prinsen, SirrisSirris Digitale Fabriek IV - Introductie - Ludwig Prinsen, Sirris
Sirris Digitale Fabriek IV - Introductie - Ludwig Prinsen, SirrisSirris
 
Kmo Portefeuille Subsidies
Kmo Portefeuille   SubsidiesKmo Portefeuille   Subsidies
Kmo Portefeuille SubsidiesGo Forward
 
20091111 Presentatie Werkplan Diict
20091111  Presentatie Werkplan Diict20091111  Presentatie Werkplan Diict
20091111 Presentatie Werkplan DiictIIP CREATE
 
2. Olivier Ongkiehong - Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
2. Olivier Ongkiehong - Rijksdienst voor Ondernemend Nederland2. Olivier Ongkiehong - Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
2. Olivier Ongkiehong - Rijksdienst voor Ondernemend NederlandDutch Power
 
De subsidiemogelijkheden van agentschap ondernemen 20112014 leuven
De subsidiemogelijkheden van agentschap ondernemen 20112014 leuvenDe subsidiemogelijkheden van agentschap ondernemen 20112014 leuven
De subsidiemogelijkheden van agentschap ondernemen 20112014 leuventeamcommunicatie
 
MVO Business Event "The Next Step"
MVO Business Event "The Next Step"MVO Business Event "The Next Step"
MVO Business Event "The Next Step"Henk Boersma
 
20170321 presentatie innovatiesubsidies (Katie Van den Bulck)
20170321 presentatie innovatiesubsidies (Katie Van den Bulck)20170321 presentatie innovatiesubsidies (Katie Van den Bulck)
20170321 presentatie innovatiesubsidies (Katie Van den Bulck)Agentschap Innoveren & Ondernemen
 
Jan Wijst De Weg 11 juni 2009
Jan Wijst De Weg 11 juni 2009Jan Wijst De Weg 11 juni 2009
Jan Wijst De Weg 11 juni 2009Jan Wietsma
 
presentatie agentschap ondernemen antwerpen
presentatie agentschap ondernemen antwerpenpresentatie agentschap ondernemen antwerpen
presentatie agentschap ondernemen antwerpenJan Ottoy
 
Mir Wermuth presentatie SIA jaarcongres 16juni2011
Mir Wermuth presentatie SIA jaarcongres 16juni2011Mir Wermuth presentatie SIA jaarcongres 16juni2011
Mir Wermuth presentatie SIA jaarcongres 16juni2011Mir Wermuth
 
Presentatie MVO binnen het MKB
Presentatie MVO binnen het MKBPresentatie MVO binnen het MKB
Presentatie MVO binnen het MKBwalterhartjes
 
131008 innovatiefinanciering plato (kp)
131008 innovatiefinanciering plato (kp)131008 innovatiefinanciering plato (kp)
131008 innovatiefinanciering plato (kp)KurtPeys
 
2015 10 06 000. plenaire zitting - all
2015 10 06   000. plenaire zitting - all2015 10 06   000. plenaire zitting - all
2015 10 06 000. plenaire zitting - alldvanturnhout
 

Similar to MKB support (20)

Sinzer Emma Verheijke
Sinzer Emma VerheijkeSinzer Emma Verheijke
Sinzer Emma Verheijke
 
Presentatie subsidiemogelijkheden boekhoudseminarie_volledig
Presentatie subsidiemogelijkheden boekhoudseminarie_volledigPresentatie subsidiemogelijkheden boekhoudseminarie_volledig
Presentatie subsidiemogelijkheden boekhoudseminarie_volledig
 
Innovatie in de accountancybranche Yuki - Rotterdam 29 september 2009 en 27 o...
Innovatie in de accountancybranche Yuki - Rotterdam 29 september 2009 en 27 o...Innovatie in de accountancybranche Yuki - Rotterdam 29 september 2009 en 27 o...
Innovatie in de accountancybranche Yuki - Rotterdam 29 september 2009 en 27 o...
 
Clicknl rvo wentink_regioconferentie
Clicknl rvo wentink_regioconferentieClicknl rvo wentink_regioconferentie
Clicknl rvo wentink_regioconferentie
 
Sirris Digitale Fabriek IV - Introductie - Ludwig Prinsen, Sirris
Sirris Digitale Fabriek IV - Introductie - Ludwig Prinsen, SirrisSirris Digitale Fabriek IV - Introductie - Ludwig Prinsen, Sirris
Sirris Digitale Fabriek IV - Introductie - Ludwig Prinsen, Sirris
 
Kmo Portefeuille Subsidies
Kmo Portefeuille   SubsidiesKmo Portefeuille   Subsidies
Kmo Portefeuille Subsidies
 
20091111 Presentatie Werkplan Diict
20091111  Presentatie Werkplan Diict20091111  Presentatie Werkplan Diict
20091111 Presentatie Werkplan Diict
 
2015 horizon 2020
2015 horizon 20202015 horizon 2020
2015 horizon 2020
 
Workshop financieren van innovaties
Workshop financieren van innovatiesWorkshop financieren van innovaties
Workshop financieren van innovaties
 
De AA In 2008.
De AA In 2008.De AA In 2008.
De AA In 2008.
 
2. Olivier Ongkiehong - Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
2. Olivier Ongkiehong - Rijksdienst voor Ondernemend Nederland2. Olivier Ongkiehong - Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
2. Olivier Ongkiehong - Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
 
De subsidiemogelijkheden van agentschap ondernemen 20112014 leuven
De subsidiemogelijkheden van agentschap ondernemen 20112014 leuvenDe subsidiemogelijkheden van agentschap ondernemen 20112014 leuven
De subsidiemogelijkheden van agentschap ondernemen 20112014 leuven
 
MVO Business Event "The Next Step"
MVO Business Event "The Next Step"MVO Business Event "The Next Step"
MVO Business Event "The Next Step"
 
20170321 presentatie innovatiesubsidies (Katie Van den Bulck)
20170321 presentatie innovatiesubsidies (Katie Van den Bulck)20170321 presentatie innovatiesubsidies (Katie Van den Bulck)
20170321 presentatie innovatiesubsidies (Katie Van den Bulck)
 
Jan Wijst De Weg 11 juni 2009
Jan Wijst De Weg 11 juni 2009Jan Wijst De Weg 11 juni 2009
Jan Wijst De Weg 11 juni 2009
 
presentatie agentschap ondernemen antwerpen
presentatie agentschap ondernemen antwerpenpresentatie agentschap ondernemen antwerpen
presentatie agentschap ondernemen antwerpen
 
Mir Wermuth presentatie SIA jaarcongres 16juni2011
Mir Wermuth presentatie SIA jaarcongres 16juni2011Mir Wermuth presentatie SIA jaarcongres 16juni2011
Mir Wermuth presentatie SIA jaarcongres 16juni2011
 
Presentatie MVO binnen het MKB
Presentatie MVO binnen het MKBPresentatie MVO binnen het MKB
Presentatie MVO binnen het MKB
 
131008 innovatiefinanciering plato (kp)
131008 innovatiefinanciering plato (kp)131008 innovatiefinanciering plato (kp)
131008 innovatiefinanciering plato (kp)
 
2015 10 06 000. plenaire zitting - all
2015 10 06   000. plenaire zitting - all2015 10 06   000. plenaire zitting - all
2015 10 06 000. plenaire zitting - all
 

More from Wageningen University & Research

Food systems e-learning course 2021 - presentation ruerd ruben
Food systems e-learning course 2021 - presentation ruerd rubenFood systems e-learning course 2021 - presentation ruerd ruben
Food systems e-learning course 2021 - presentation ruerd rubenWageningen University & Research
 

More from Wageningen University & Research (20)

Valedictory lecture Ruerd Ruben
Valedictory lecture Ruerd RubenValedictory lecture Ruerd Ruben
Valedictory lecture Ruerd Ruben
 
Solidaridad - food systems
Solidaridad -  food systemsSolidaridad -  food systems
Solidaridad - food systems
 
Presentation development impact analysis
Presentation   development impact analysisPresentation   development impact analysis
Presentation development impact analysis
 
Food systems e-learning course 2021 - presentation ruerd ruben
Food systems e-learning course 2021 - presentation ruerd rubenFood systems e-learning course 2021 - presentation ruerd ruben
Food systems e-learning course 2021 - presentation ruerd ruben
 
private sector in food systems
private sector in food systemsprivate sector in food systems
private sector in food systems
 
Impact covid on global agri food system
Impact covid on global agri food systemImpact covid on global agri food system
Impact covid on global agri food system
 
Wecr - agrarian transitions
Wecr - agrarian transitionsWecr - agrarian transitions
Wecr - agrarian transitions
 
Food policies 4 healthier diets
Food policies 4 healthier dietsFood policies 4 healthier diets
Food policies 4 healthier diets
 
Amid food & climate scenario analysis
Amid   food & climate scenario analysisAmid   food & climate scenario analysis
Amid food & climate scenario analysis
 
Sdg cafe african food systems
Sdg cafe   african food systemsSdg cafe   african food systems
Sdg cafe african food systems
 
Beyond aid
Beyond aid   Beyond aid
Beyond aid
 
Ica2018 future directions for cooperative research
Ica2018   future directions for cooperative researchIca2018   future directions for cooperative research
Ica2018 future directions for cooperative research
 
WUR research of food systems
WUR research of food systemsWUR research of food systems
WUR research of food systems
 
Avc4 d cafe honduras presentacion eu devco enero 2018
Avc4 d cafe honduras   presentacion eu devco enero 2018Avc4 d cafe honduras   presentacion eu devco enero 2018
Avc4 d cafe honduras presentacion eu devco enero 2018
 
Comparative advantages dutch agriculture
Comparative advantages dutch agricultureComparative advantages dutch agriculture
Comparative advantages dutch agriculture
 
Food security & conflicts
Food security & conflictsFood security & conflicts
Food security & conflicts
 
SSA agriculture, food systems & poverty reduction
SSA agriculture, food systems & poverty reductionSSA agriculture, food systems & poverty reduction
SSA agriculture, food systems & poverty reduction
 
Food security review
Food security review  Food security review
Food security review
 
Smallholders in africa
Smallholders in africaSmallholders in africa
Smallholders in africa
 
food systems in urbanizing world
 food systems in urbanizing world food systems in urbanizing world
food systems in urbanizing world
 

MKB support

  • 1. EVALUATIE VAN MKB ONDERSTEUNING - Lessen uit het PRIME Partnerschap - Jubileum PUM, Van Nelle Fabriek, Rotterdam, 4 September 20!8 Ruerd Ruben & Fedes van Rijn Wageningen Economic Research Wageningen university & Research
  • 2. PUM Impact in MKB Sector • PRIME Partnerschap • Hoe kunnen we Impact meten ? • Interventie logica van PUM • Ondersteuning MKB sector • Resultaten voor impact van PUM • Inzichten vanuit PRIME Pioneering Real-time Impact Monitoring and evaluation in small and medium Enterprises
  • 3. PRIME partnerschap • Samenwerkingsverband tussen Erasmus Universititeit, CBI, PUM senior experts en Wageningen Economic Research (WEcR) • Doelstelling: ontwikkeling van nieuwe methodiek voor impact monitoring van private sector ondersteuning • Periode: 2013-2017 (5 jaar) • Aanpak: Combinatie van kwantitatieve analyse van PUM ondersteuning aan MKB bedrijven (meerjarig) en kwalitatieve case studies in 6 sector- landen (veldbezoeken) • Real-time: gegevens uit eigen PUM monitoringsysteem • Beperkt budget: PUM €250k / 5 yr [= 1/6 van de IOB norm]
  • 4. Hoe meten we Impact ? Winst Inkomen Werkgelegenheid Impact = verschil met/zonder PUM assistentie voor SME bedrijven voor/na PUM bezoek T=1 T= 2 Voor Na Met en zonder Echte Impact (= dubbel verschil) Voor en na
  • 6. Training  Bedrijfsvoering  Resultaten 1.Financieel management 2.Marketing (afzet) 3.HRM (werknemers) 4.Productkwaliteit 5.Productvernieuwing 6.Bedrijfsorganisatie 7.Verbetering van Productieproces 8.Relaties met de omgeving
  • 7. Training  Bedrijfsvoering  Resultaten 1. Financiële rapportages 2. Externe controle 3. Marketing plan 4. Externe communicatie (website) 5. Reclamemateriaal 6. Arbeidscontracten 7. Monitoring bedrijfsveiligheid 8. Klantinformatie 9. Kwaliteitscontrole systeem 10.Monitoring van Milieueffecten
  • 8. Meten van Verandering (cohort analyse) Veranderingen in de tijd (voor/na) en vergelijking met peers (met/zonder)
  • 9. Controles op Robuustheid • Externe factoren: Verschillen tussen Sectoren Bedrijfsgrootte, gender Verandering prijzen/inflatie • Triangulatie: Survey, interviews, case studies • Response rate (power): 2779 uit 5353 (= 52%) • Risico van zelfselectie: Cohort analyse (t-1, t, t+1,2,3) • Externe supervisie: Adviesraad (3ie, ITC, OECD, BZ)
  • 10. Rol van het MKB voor Ontwikkeling • Bijdrage aan SDGs • (Stabiele) lokale werkgelegenheid • Verwerking (Toegevoegde Waarde) • Handel & deviezen • Leveranties • Kennis & Ervaring • Initiatief & Risico • Coherente structuur
  • 11. De behoefte aan MKB ondersteuning • Goede infrastructuur (wegen, havens, energie) • Veiligheid en Rechtstaat (corruptie) • Stabiel economisch klimaat (wisselkoers, belastingen, standards) • Toegang tot markten • Business development services • Krediet, financiering & verzekering • Marktinformatie • Kennis & Scholing • Productinnovatie • Bedrijfsmanagement 42% 22% 10% 26% Inzet PUM Experts Landbouw & Voedsel Industrie & Handel Gezondheidszorg Diensten
  • 12. Verschillende instrumenten • Financiering (seed capital & equity finance/investeringen) • Verzekering (kredietwaardigheid) • Marktinformatie & Toegang tot markten (bv. bezoek aan beurzen) • Innovatie (via bv. incubators, start-ups) • Technische assistentie (product/proces-innovatie) • Training in Bedrijfsmanagement • Financieel beheer (boekhouding; accountantcontroles) • Juridische assistentie (contracten met leveranciers/afnemers) • Reclame & marketing • ……
  • 13. PUM bijdrage aan bedrijfsvoering 0% 20% 40% 60% 80% 100% Financial management Effects of the business on the environment Marketing techniques to increase sales of your product or service Ways to retain, motivate and train employees Quality requirements of (inter)national buyers Ideas about new product & services Leading, planning and organizing the business Efficient ways of organising the production process or service delivery Contribution score (51-100), positive change, influenced much or very much by PUM Contribution score (0-50), positive change, influenced little or some by PUM Contribution score, no positive change and/or no PUM influence on change Organisatie van het productieproces Planning & Leiding Productontwikkeling/vernieuwing Kwaliteitseisen Motivering & Training van Personeel Marketing & Sales Relaties met de omgeving Financieel beheer = 50-100% bijdrage = 0-50% bijdrage = Geen bijdrage
  • 14. Bijdrage aan verkopen , niet aan werkgelegenheid - 10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000 70,000 Before PUM missions After PUM missions Omzet (euro) 26 27 27 28 28 29 29 30 30 31 31 Before PUM missions After PUM missions Werkgelgenheid
  • 15. Beperkte bijdrage aan winstgevendheid 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Decrease in profits by more than 50% Decrease in profits between 25% and 50% Decrease in profits less than 25% No change in profits Increase in profits by less than 25% Increase in profits between 25% and 50% Increase in profits more than 50% Without PUM conribition With average PUM contribution a year before
  • 16. Factoren die PUM effectiviteit beïnvloeden • Ontwikkelingsniveau van het land • Grootte van het bedrijf • Beheersing van de lokale taal • Toegang tot financiering • Uitvoering van tweede missie • Toegevoegde waarde t.o.v. adviseurs lokale markt • Samenwerking met andere PSD organisaties • Rol van lokale vertegenwoordiger
  • 17. Conclusies • PUM draagt bij aan bedrijfskennis en kunde • PUM draagt bij aan omzet groei • PUM draagt niet altijd bij winst En verder: • Er is geen meetbaar effect op de werkgelegenheid. • De effecten verschillen sterk naar type bedrijf & sector. • PUM is een aanvulling op andere vormen van bedrijfsondersteuning. • Meerdere /opeenvolgende missies worden als effectiever ervaren.
  • 18. Aanbevelingen • Context is erg bepalend voor (potentiele) PUM bijdrage; in sommige sectoren/landen meer (ruimte) voor impact • PUM missies kunnen meer impact hebben door betere expert match, helderder communicatie (vooraf) & meer follow up • PUM kan meer impact hebben door faciliteren van financiering en aandacht voor MVO • Grotere impact op werkgelegenheid vereist meer aandacht voor specifieke instrumenten • PUM kan de impact monitoring consolideren en het gebruik van de resultaten vergroten