SlideShare a Scribd company logo
1 of 37
Суюқ дори турлари. Сувли
ажратмалар
Режа:
• 1.Суюқ дори турлари технологиясининг
назарий асослари
• 2. Суюқ дори турлари технологияси, қўлла-
ниладиган эритувчилар таърифи ва уларга
қўйиладиган талаблар. СДТ тайёрлашда
қўлланиладиган МТҲ лар.
• 3. Юқори молекулали моддалар эритмалари
таърифи, технологияси
Дисперс система турига кўра суюқ дориДисперс система турига кўра суюқ дори
турларининг таснифи (классификацияси)турларининг таснифи (классификацияси)
№№ Система тавсифиСистема тавсифи ДисперсДисперс
фазафаза
Дисперс фазаДисперс фаза
заррачаларинингзаррачаларининг
ўлчамиўлчами
11 ПМБ чин эритмалариПМБ чин эритмалари Ион,Ион,
молекуламолекула
1 нм1 нм
22 ЮМБ чин эритмалариЮМБ чин эритмалари МолекулаМолекула 1 – 100 нм1 – 100 нм
33 Коллоид эритмаларКоллоид эритмалар МицеллаМицелла 1 – 100 нм1 – 100 нм
44 СуспензияларСуспензиялар Қаттиқ моддаҚаттиқ модда
заррачаларизаррачалари
0,1 – 50 мкм0,1 – 50 мкм
55 ЭмульсияларЭмульсиялар СуюқликСуюқлик
заррачаларизаррачалари
1 – 150 мкм1 – 150 мкм
66 Аралаш эритмаларАралаш эритмалар
Суюқ дори турларинингСуюқ дори турларининг
афзалликлариафзалликлари
• Дори моддасининг эриган ҳолатда тез сўрилишиДори моддасининг эриган ҳолатда тез сўрилиши
• Айрим дори моддаларининг (йодидлар, бромидларАйрим дори моддаларининг (йодидлар, бромидлар
ва шунга ўхшашлар) яллиғлантирувчи таъсиринива шунга ўхшашлар) яллиғлантирувчи таъсирини
йўқотиш мумкинлигийўқотиш мумкинлиги
• Ишлатишда қулайлигиИшлатишда қулайлиги
• Тайёрлаш технологияТайёрлаш технологияссининг осонининг осонлигилиги
• Дори моддасининг ёқимсиз органолептикДори моддасининг ёқимсиз органолептик
хоссаларини ниқоблаш мумкинлигихоссаларини ниқоблаш мумкинлиги
Эритувчилар қуйидаги талабларга жавоб
бериши керак:
• Имкон қадар кўп эритиши
• Организмга нисбатан безарар бўлиши
• Кимёвий индифферент бўлиши
• Осон олиниши
• Арзон бўлиши
• Хиди, таъми, ранги бўлмаслиги
• Антимикроб турғунликка эга бўлиши
• Учиб кетмаслиги, портламаслиги ва
ёнмаслиги
Поляр эритувчиларПоляр эритувчилар OH, NHOH, NH22, COOH, NO, COOH, NO22,,
COCO22OH актив функционал группалари бор. ДиэлектрикOH актив функционал группалари бор. Диэлектрик
доимий сони катта ва диполи юқори ( сув, глицeрин,доимий сони катта ва диполи юқори ( сув, глицeрин,
спирт, гликоллар, аминлар, кислоталар).спирт, гликоллар, аминлар, кислоталар).
Ярим полярЯрим поляр -- COCO22OH нополярлар – бундайOH нополярлар – бундай
суюқликларнинг диполи кичкина, диэлектрик доимийсуюқликларнинг диполи кичкина, диэлектрик доимий
сони паст ва актив функционал группалари йўқсони паст ва актив функционал группалари йўқ
(углеводородлар, галоидалкиллар).(углеводородлар, галоидалкиллар).
Сольватация ёки гидратацияСольватация ёки гидратация бубу
эритувчини диффузияга учраб, эритувчи ва эрувчиэритувчини диффузияга учраб, эритувчи ва эрувчи
моддаларнинг бирикиши натижасида эритмадамоддаларнинг бирикиши натижасида эритмада
концентрация тенглашиб бир хил бўлади. Кристаллконцентрация тенглашиб бир хил бўлади. Кристалл
панжарани узиш учун энергия керак, шунинг учунпанжарани узиш учун энергия керак, шунинг учун
иссиқлик ютилади ёки ажралиб чиқади.иссиқлик ютилади ёки ажралиб чиқади.
Эриш жараёнини тезлатишЭриш жараёнини тезлатиш
омиллари:омиллари:
• Иситиш (борат кислота, фурациллин, этакридин лактат).Иситиш (борат кислота, фурациллин, этакридин лактат).
• Майдалаш (магний сульфат, мис сульфат, алюмин).Майдалаш (магний сульфат, мис сульфат, алюмин).
• Аралаштириш.Аралаштириш.
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ
САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИСАҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ
Б У Й Р У Ғ ИБ У Й Р У Ғ И
2929 декабрьдекабрь 20022002 йилйил №582№582 Тошкент шаҳриТошкент шаҳри
““Дорихона муассасаларида суюқДорихона муассасаларида суюқ
дори турларини тайёрлаш бўйичадори турларини тайёрлаш бўйича
қўлланма”қўлланма”
Дорихона муассасаларида суюқДорихона муассасаларида суюқ
дори турларини тайёрлаш бўйичадори турларини тайёрлаш бўйича
умумий қоидалар:умумий қоидалар:
• 1.1. Дорихона муассасалар1.1. Дорихона муассасалариида тайёрланган суюқ дорида тайёрланган суюқ дори
турларининг сифати амалдаги Фармакопея мақолалари,турларининг сифати амалдаги Фармакопея мақолалари,
ЎзР ССВ нинг буйруқлари ва тегишли МТҲ талабигаЎзР ССВ нинг буйруқлари ва тегишли МТҲ талабига
жавоб бериши керак.жавоб бериши керак.
• 1.2. Дорихона муассасаларида суюқ дори турларини1.2. Дорихона муассасаларида суюқ дори турларини
тайёрлаш, шунингдек тозаланган ва инъекция учунтайёрлаш, шунингдек тозаланган ва инъекция учун
ишлатиладиган сувни олиш, сақлаш, иш жойига етказибишлатиладиган сувни олиш, сақлаш, иш жойига етказиб
бериш амалдаги санитария тартиби ва қоидаларибериш амалдаги санитария тартиби ва қоидалари
талабларига тўлиқ риоя этган ҳолда бажарилиши лозим.талабларига тўлиқ риоя этган ҳолда бажарилиши лозим.
• 1.3. Дорихона муассасаларида қуйидаги дори турлари1.3. Дорихона муассасаларида қуйидаги дори турлари
асептик шароитда тайёрланади (қайси усулдаасептик шароитда тайёрланади (қайси усулда
қўлланилмасин): инъекцион ва инфузион эритмалар;қўлланилмасин): инъекцион ва инфузион эритмалар;
бўшлиқларга юбориладиган ирригацион эритмалар;бўшлиқларга юбориладиган ирригацион эритмалар;
чақалоқлар учун тайёрланган суюқ дори воситалари;чақалоқлар учун тайёрланган суюқ дори воситалари;
антибиотик ва антимикроб моддаларни сақловчи,антибиотик ва антимикроб моддаларни сақловчи,
шунингдек, очиқ яра ва терини куйган қисмигашунингдек, очиқ яра ва терини куйган қисмига
ишлатиладиган суюқликлар; кўз томчилари;ишлатиладиган суюқликлар; кўз томчилари;
офтальмологик ва тўйинтирилган (концентрланган)офтальмологик ва тўйинтирилган (концентрланган)
суюқликлар.суюқликлар.
• 1.4. Фармацевтика корхоналарида ишлаб1.4. Фармацевтика корхоналарида ишлаб
чиқариладиган суюқ дори турлари (меновазин, йод,чиқариладиган суюқ дори турлари (меновазин, йод,
бриллиант кўки, борат кислотасининг спиртлибриллиант кўки, борат кислотасининг спиртли
эритмаси ва бошқалар) дорихоналар томонидан шифокорэритмаси ва бошқалар) дорихоналар томонидан шифокор
рецепти асосида таркиби ва МТҲ лари мавжудрецепти асосида таркиби ва МТҲ лари мавжуд
бўлганда, ҳажм ошиш коэффицентларини ҳисобгабўлганда, ҳажм ошиш коэффицентларини ҳисобга
олган ҳолда тайёрлаб берилиши мумкин.олган ҳолда тайёрлаб берилиши мумкин.
1.5. Стандарт спиртли суюқликлар тайёрланганда
МТҲларда кўрсатилган этил спиртининг концентрацияси
ишлатилади. Агарда МТҲ ларда спиртли эритманинг бир
неча концентрацияси бўлиб, рецептда спиртли эритманинг
концентрацияси кўрсатилмаган бўлса, беморга энг кам
концентрацияли эритма тайёрлаб берилади, яъни :
• бриллиант кўки 1 %
• йод 1 %
• борат кислотаси 1 %
• салицил кислотаси 1 %
• левомицетин 0,25 %
• ментол 1 %
• резорцин 1 %
• камфора 2 %
• метилен кўки 1%
• таннин 1%
• фурациллин 1:1500
• цитрал 1%
• водород пероксиди 1,5%
1.6. Дорихонада суюқ дори турларини тайёрлаш жараёнида,
тайёрлагандан сўнг ва беморга беришдан олдинги умумий назорат
амалдаги МТҲлар асосида олиб борилади.
1.7. Рецептда эритувчининг номи кўрсатилмаган бўлса, у ҳолда дори
тозаланган сувда тайёрланади.
“Сув” деганда (махсус кўрсатмалар бўлмаса) тозаланган сув; «спирт»
деганда – этил спирти; «эфир» деганда – тиббиётда қўлланиладиган
эфир; «глицерин» деганда – таркибида 10-16% сув сақловчи, зичлиги
1,223-1,233 г/мл бўлган глицерин тушунилади.
Агар рецепт ёки тегишли МТҲ да этил спиртининг концентрацияси
кўрсатилмаган бўлса, 90% этил спирти тушунилади. Этил спирти фоиз
миқдорида кўрсатилган бўлса, унинг ҳажм фоизлари, деб тушунилади.
1.8. Фармакопея маколаларида дорихона шароитида суюқ дори турларини
ва эритмаларни оғирлик-хажм усулида тайёрлаш қабул қилинган.
Агар эритма концентрацияси фоизларда кўрсатилган бўлса, оғирлик-хажм
фоизлари деб тушунилади.
Эритмалар концентрацияси 1:10, 1:20 ва ҳ.к. деб кўрсатилса, биринчи сон
эритиладиган дори моддасининг оғирлиги, иккинчи сон эритманинг
ҳажми, деб хисобланиши керак.
1.9. Суюқ дори тури таркибидаги дори моддасининг
миқдори шифокор рецептида қуйидаги усулларда
ёзилган бўлиши мумкин:
• а)Rр: Solutionis Natrii bromidi 2% - 200 ml
• Rр: Solutionis Camphorae oleosae 2% -50,0
• б)Rр: Solutionis Natrii brimidi ex 4,0 - 200 ml
• (seu 1:50-200ml)
• Rр: Solutionis Camphorae oleosae 1,0 – 50,0
• в)Rр: Natrii bromidi 4,0
• Aquae purificatae 200 ml
• Rр: Camphorae 1,0
• Olei Helianthi - 50,0
• г)Rр: Natrii bromidi 4,0
• Aquae purificatae ad 200 ml
• Rр: Camphorae 1,0
• Olei Helianthi ad 50,0
1.10. Агар суюқ дори воситаси оз миқдорда бўлиб,
стандарт томчилар миқдорида кўрсатилса, у ҳолда
эмпирик томчи ўлчагич ишлатилади (кўз томизғичи
маълум суюқликка калибрланади), ўлчагич
ўрнатилган штангласга ёрлиқ ёпиштирилиб, унда
1 мл ёки 1г суюқ модданинг неча томчи экани ва
унинг стандарт томчига нисбати ёзиб қўйилади.
1.11. Агар рецептда кўрсатилган дори моддаси
амалдаги Фармакопея мақолалари бўйича кристалл
ва сувсизлантирилган ҳодда бўлса, суюқ дори
турини тайёрлаш учун кристалл моддда
ишлатилади.
1.12. Қовушқоқ суюқликлар (бензилбензоат, глицерин,
винилин, қайин қатрони, ўсимлик ва бошқа мойлар,
ихтиол, полиэтиленоксид-400, силикон ва б.), очиқ
ҳавода тез учувчан суюқликлар (димексид, новшадил,
метилсалицилат, хлороформ, тиббиёт эфири, эфир
мойлари ва б.), шунингдек пергидрол ва бошқа зичлиги
юқори бўлган суюқликлар қуруқ флаконга оғирлиги
бўйича ўлчаб қуйилади ёки уларнинг ҳажми зичлигини
ҳисобга олган ҳолда қуйидаги формулага биноан
ҳисобланади:
V – суюқликнинг ҳажми
m – суюқликнинг массаси
ρ – суюқликнинг зичлиги ρ
m
V =
1.13. Суюқ дори турлари тайёрлашнинг оғирлик-
ҳажм усули махсус ўлчов асбоблари комплектидан
(бюреткалар, томизғичлар, ўлчов колбалари)
фойдаланишга, концентрланган эритмаларни
олдиндан тайёрлаб олиш ва дорихона ходимлари
ишини илмий асосда ташкил қилишга асосланган.
1.14. Суюқ дори тури тайёрлангандан сўнг, унинг
ҳажми ёки оғирлиги шифокор рецептида
кўрсатилган миқдордан фарқи рухсат этилган ҳажм
ошиш меъёридан кўп бўлмаслиги керак.
Суюқ дори турларини тайёрлашнинг асосий
қоидалари
Суюқ дори турларини тайёрлашда дори воситаларини эритиш ва
бир бирига қўшиш тартиблари
• Керакли ҳажмда сув ўлчаб олинади ва унда биринчи навбатда қуруқ дори
моддалари, сўнг ёрдамчи моддалар, уларнинг эрувчанлигини ҳамда ўзаро
таъсирини ҳисобга олган ҳолда эритилади.
• Унда кукунсимон дори моддалари: дастлаб заҳарли, гиёҳванд, психотроп
моддалари эритилади.
• Тайёрланган эритмаларнинг физик-кимёвий хусусиятига қараб фильтр
тури танланади ва флаконга сузиб ўтказилади.
• Кейин унга концентрланган эритмалар қўшилади.
• Суюқ дори турлари (настойкалар, суюқ экстрактлар, сувли ва спиртли
эритмалар, ҳушбўй сувлар, хуштаъм ва доривор сироплар, новогален
препаратлари) ҳажм миқдорида ўлчаб, қуйидаги тартибда қўшилади:
- сувли ҳавога учмайдиган ва ҳидсиз суюқликлар,
- сув билан аралашадиган, ҳавога учмайдиган бошқа суюқликлар;
- ҳавога учадиган сувли суюқликлар;
- спиртли суюқликлар, бунда спирт концентрацияси кам бўлган суюқлик
олдинроқ қуйилади;
- ҳидли ва ҳавога тез учувчан суюқликлар
Суюқ дори турининг умумий ҳажми унинг таркибига кирувчи
суюқ моддалар ҳажмини қўшиб аниқланади. Мисол:
Rр: Solutionis Glucosi 10% - 200 ml
Solutionis Citrali spirituosae 1 % - 2 ml
Magnii sulfatis 4,0
Natrii bromidi 2,0
M.D.S.
Микстура ҳажми 202 мл га (200+2) тенг.
Rр: Solutionis Kalii acetatis 10% - 100 ml
Adonisidi 5 ml
Glycerini 10,0
M.D.S.
Эритма таркибидаги глицерин оғирлик бўйича ёзилган, унинг
ҳажми формула бўйича аниқланганда (10 : 1,23 = 8) 8 мл ни
ташкил этади. Дори воситасининг умумий хажми 113,0 мл га
(100 + 5+8) тенг.
Кукун ҳолидаги модданинг умумий миқдори
тайёрланаётган суюқ дори турида 3 % гача бўлганда
рецептда кўрсатилган эритувчининг ҳажмида эритилади.
Мисол: Rр: Analgini 3,0
Natrii bromidi 4,0
Аquae purificatae 200 ml
M.D.S.
Суюқ дори турларини тайёрлашда ишлатиладиган кукун
ҳолидаги модданинг миқдори 3 % ва ундан кўпроқ бўлганда
ушбу моддаларнинг концентрланган эритмаларидан
фойдаланилади.
Мисол: Rр: Solutionis Calcii choridi 5 % - 200 ml
Glucosi 60,0
Natrii bromidi 4,0
M.D.S.
Vум. – 200мл
Конц. Кальций хлорид 1:2 ҲОК глюкоза – 0,69
Агар суюқ дори тури таркибида ўсимликлардан олинган
сувли ажратмалар бўлса, унда кукун ҳолидаги дори
моддаларини сузиб ўтказилган ва совитилган ажратмада
эритилади; зарур бўлса эритма кўрсатилган ҳажмга
етказилиб, яна бир марта сузилгач, флаконга қуйилади
Бундай ҳолларда концентрланган
эритмалардан фойдаланишга рухсат этилмайди.
Rp: Infusi herbae Leonuri 12,0 – 200 ml
Natrii bromidi 4,0
Tincturae Valerianae 6 ml
M.D.S.
Ўсимликнинг сувли ажратмаларини тайёрлашда
доривор ўснмлик ўрнига унинг стандарт экстракт-
концентратларидан фойдаланиш мумкин. Бундай
холларда дори тайёрлашда концентрланган
эритмалардан фойдаланиш мумкин.
Rp: Infusi rhizomatis cum radicibus
Valerinae 6,0-200ml
Natrii bromidi 2,0
Coffeini natrii benzoatis 0,6
Tincturae Convallariae 5ml
M.D.S.
Валерина суюқ экстракт концентрати 1:2
Натрий бромид конц. 1:5
Кофеин бензоат натрий конц. 1:10
Гистологик жиҳатдан ҳар хил тузилишга эга бўлган
талайгина доривор ўсимликлардан тайёрланадиган
дамламалар бир хил экстракция режимини талаб этса, улар
битта инфундиркада тайёрланади.
Rp: Infusi rhizomatis cum radicibus
Valerianae ex 10,0-200 ml
Infusi folium Menthae piperitae ex 0,4
Coffeini-natrii benzoatis 0,4
Magnesii sulfatis 0,8
M.D.S.
Талайгина доривор ўсимликлардан тайёрланадиган
сувли ажратмалар ҳар хил экстракция шароитини
талаб этса, ҳар бир доривор ўсимлик учун алоҳида
экcтракция қилинади.
Rp: Radicis Althaeae 10,0
Rhizomatis cum radicibus Valerianae 8,0
Herbae Leonuri
Foliorum Farfarae ana 20,0
Corticis Viburni 25,0
Aquae purificatae ad 1000 ml
M.D.S.
Хушбўй сувлар (ялпизли, укропли ва бошқалар) меъёрий-техник
ҳужжатларга мувофиқ тайёрланиб, ҳажм ҳисобида ўлчанади.
Агар хушбўй сув эритувчи ўрнида ишлатилса, унинг миқдори
камайтирилмайди (ҲОК ҳисобга олинмайди) ва дори тайёрлаш учун
концентрланган эритмалар ишлатилмайди.
Rp: Glucosi 10,0
Kalii iodidi 4,0
Adonisidi
Tinctuarae Menthae ana 5 ml
Sipuri simplicis
Tinctuarae Valerianae 10 ml
Aquae Menthae 200 ml
M.D.S.
V умум.- 238.6 мл
Rp: Glucosi 10,0
Kalii iodide 4,0
Adonisidi
Tincturae Menthae ana 5 ml
Sirupi simplicis
Tincturae Valerianae ana 10 ml
Aquae Menthae ad 200 ml
M.D.S.
V умум.- 200 мл
Ялпиз хушбўй суви – 161.4 мл
(200-5-5-10-10-8.6)
Рецептда кўрсатилган ҳар хил концентрациядаги этил спирти ҳажми
қандай ёзилган бўлса, худди шундай олннади. Ҳажм ошиш
коэффициенти бу ҳолда эътиборга олинмайди.
ХОК мен. – 1,1 ХОКнов. -0,81 ХОКанес.-0,85
Rp: Menthol 1,0
Novocalni
Anaesthesini 2,5
Spiritus aethylisi 50 ml
M.D.S.
V умум.- 55,6 мл (50+(1,0х1,1)+(3,0х0,81)+(2,5х0,85))
Rp: Solutionis Novocaini spirituosae 6% - 50 ml
Mentholii 1,5
Anaesthesini 2,5
V умум.- 3,2 мл 50-(3х0,81)=47,6 мл этил спирти
50+(1,5х1,1)+(2,5х0,85)=53,2
Rp: Mentholi 1,5
Novocaini
Anaesthesini ana 2,0
Spiritus aethylisi 70% - 50 ml
V умум.- 74,97 мл (70+(1,5х1,1)+(2х0,81)+(2х0,85))
Rp: Anaesthesini 2,0 2,0х0,85=1,7 мл
Aсidi borisi 1,5 1,5х0,65=0,97 мл
Piris Liquidae 5,0 5,3 мл (5:0,938)
Olei Ricini 2,5 2,6 мл (2,5х0,958)
Spiritus aethylisi 96% ad 50ml
M.D.S. 50-(1,7+0,97+5,3+2,6)=39,4 мл
V умум.- 50 мл
Стандарт эритмаларСтандарт эритмалар
Кимёвий номи Концентрацяси, % Шартли номи 
Хлорид кислотаси 24,8-25,2
-
Суюлтирилган хлорид
кислотаси
8,2-8,4
-
Аммиак эритмаси 9,5-10,5
-
Сирка кислотаси 98,0 кам эмас
-
Суюлтирилган сирка
кислотаси
29,5-30,5
-
Алюминий ацетат эритмаси 7,6-9,2 Буров суюқлиги
Калий ацетат эритмаси 33,0-35,0 Калий ацетат суюқлиги
Концентрланган водород
пероксид эритмаси
27,5-30,1 Пергидроль
Суюлтирилган водород
пероксид эритмаси
2,7-3,3
-
Формальдегид эритмаси 36,5-37,5 Формалин
Стандарт суюқликларни суюлтириш қоидалари
Эритма кимёвий ном билан аталган бўлса, суюлтирилган
эритмани тайёрлаш учун олинадиган стандарт эритма ҳажми
фармакопея мақоласида кўрсатилган стандарт эритманинг
соф миқдорини инобатга олган ҳолда қуйидаги формула
ёрдамида ҳисобланади.
V - стандарт эритманинг ҳажми, мл да
V1 - тайёрланадиган эритманинг талаб қилинадиган ҳажми, мл да
С1 - эритманинг талаб қилинадиган концентрацияси, % да
С - стандарт эритманинг концентрацияси, % да.
Агар шартли ном билан аталган бўлса, у ҳолда стандарт
эритманинг концентрацияси 100% деб ҳисобланади.
Дорихатда юқоридаги эритмаларнинг концентрацияси
кўрсатилмаган бўлса, у ҳолда:
• суюлтирилган хлорид кислотасининг 8,3%ли,
• водород пероксидининг 3%ли,
• сирка кислотасининг 30%ли,
• аммиак эритмасининг 10%ли,
• формальдегиднинг 10% ли эритмаси тайёрланиб, берилади.
C
CV
V 11 ×
=
Таркибида эримайдиган қаттиқ дори моддаси 3% ва ундан
юқори бўлган суспензиялар, шунингдек эмульсиялар,
концентрацияси қандай бўлмасин оғирлик бўйича
тайёрланади
Rp: Zinci oxydi 20,0
Talci 20,0
Glycerini 30,0
Aquae purificatae 100 ml
M.D.S.
Умум. оғирлик – 170 г
Қуйидаги эритма моддаларнинг массаси бўйича тайёрланади (60 г + 40 г =
100 г), лекин тайёр бўлган эритма хажми 70,6 мл чиқади.
Rp: Natrii tiosulfatis 60 % - 100,0
D.S. Демьянович бўйича 1-сон эритма
60 г – 70,6 мл
х – 100 мл х = 85 г тиосульфат натрий
ҲОК нат.тиосульф. – 0,51
0,51 х 85 = 43,4 мл
100 – 43 = 57 мл сув
Концентрланган эритмалар тайёрлаш
1. Ўлчов колбаларидан фойдалиниб тайёрлаш
2. ҲОК дан фойдалиниб тайёрлаш
Х=V-(m x ХОК)
Х – эритувчининг миқдори, мл
V – эритмани ҳажми, мл
m – дори моддасининг массаси, г
ХОК – дори моддани ҳажм олиш коэффициенти.
3. Эритма зичлигидан фойдаланиб тайёрлаш
Х=V х ρ - m
Х – эритувчининг миқдори, мл
V – эритмани хажми, мл
m – дори моддани массаси, г
ρ – эритма зичлиги
Эритмаларнинг концентрацияси қуйидагиЭритмаларнинг концентрацияси қуйидаги
чегараларда ошиқ ёки кам бўлишига рухсатчегараларда ошиқ ёки кам бўлишига рухсат
берилади:берилади:
• 20 % ва 20% гача бўлган эритмаларда ± 2 %20 % ва 20% гача бўлган эритмаларда ± 2 %
• 20% дан ортиқ бўлган эритмаларда20% дан ортиқ бўлган эритмаларда ± 1%± 1%
Масалан,Масалан,
• 110 % эритманинг фоизи 9,8% дан 10,2 % гача0 % эритманинг фоизи 9,8% дан 10,2 % гача
бўлиши мумкин;бўлиши мумкин;
• 20 % эритманинг фоизи 19,6% дан 20,4 % гача20 % эритманинг фоизи 19,6% дан 20,4 % гача
бўлиши мумкин;бўлиши мумкин;
• 50 % эритманинг фоизи 49,5% дан 50,5 % гача50 % эритманинг фоизи 49,5% дан 50,5 % гача
бўлиши мумкин.бўлиши мумкин.
Концентрланган эритмаларнинг концентрациясини
тўғрилаш
Концентрация йўл қўйилиши мумкин бўлган миқдоридан
ошиб кетса
B
B)Ax(C
V
−
=
V - тайёрланган эритмани суюлтириш учун керак бўлган сув миқдори, мл;
А - тайёрланган эритманинг ҳажми, мл;
С - эритмани хақиқий концентрацияси, %;
В - эритмани талаб этиладиган концентрацияси, %.
Концентрация йўл қўйилиши мумкин бўлган миқдордан кам бўлса
М - эритмага қўшиш керак бўлган модданинг массаси, г;
А - тайёрланган эритманинг ҳажми, мл;
В - эритманинг талаб этиладиган концентрацияси, %;
С - эритманинг хақиқий концентрацияси, %;
ρ - эритманинг 20 С бўлган зичлиги миқдори, г/мл.
B
CBA
M
−
−×
=
ρ100
)(
Юкори молекулали бирикмалар (ЮМБ) таснифи:
• -табиий бирикмалар;
• - сунъий бирикмалар.
Табиий ЮМБ лар:
ҳайвон ва ўсимликлардан олинадиган оқсиллар,
ферментлар, крахмал, елимлар, пектин моддалар,
ўсимлик шиллиқлари, экстрактлар.
Синтетик ЮМБ лар:
метилцеллюлоза, натрий карбоксиметилцеллюлоза,
поливинилпиролидон, поливинил спирт,
полиакриламид, декстран ва бошқалар.
ЮМБ эритмаларининг ўзига хос хусусиятлари:
• юқори ёпишқоқлик;
• нур тарқатиш қобилияти натижасида эритмани
лойқаланишига олиб келиши мумкин;
• ярим ўтқазувчи менбраналарни ўтиш қобилияти йўқ;
• тиксотропия хусусиятига эга ва х.к.
ЮМБ ни эритувчи билан ўзаро таъсирини
3 босқичга бўлиш мумкин:
• Намлаш.
• Бўкиш.
• Пептизация- ўз-ўзидан эриш.
Бўкиш ходисаси хамма ЮМБ га хос бўлиб, у
қуйидагича эритувчининг молекулалари ЮМБ ичига
сингиб, макромолекулалар орасидаги бўшлиқларни
тўлдиради. Шунингдек, уларни юмшатади ва жуда кўп
миқдорда эритувчини ўзига шимиб оладилар ва ЮМБ
хажмининг катталашиши юз беради. Бу босқичда гель
ҳосил бўлади.
Пептизация- молекулаларнинг боғланиш иплари
узилиб, улар харакатга келиши натижасида тўлиқ
модданинг эритувчига ўтиши намоён бўлади. Шундай
қилиб бўкиш босқичи эриш босқичига айланади ва золь
ҳосил бўлади.
• Ўзаро таъсир механизмига кўра ЮМБ ларниЎзаро таъсир механизмига кўра ЮМБ ларни
икки гуруҳга:икки гуруҳга: чекланганчекланган вава чексизчексиз бўкувчибўкувчи
брикмаларга бўлиш мумкин.брикмаларга бўлиш мумкин.
• ЧекланганЧекланган ббўўкувчи ЮМБ дан эритмакувчи ЮМБ дан эритма
тайёрланганда, улар эришдан олдинтайёрланганда, улар эришдан олдин
эритувчини шимиб олиб, албатта бэритувчини шимиб олиб, албатта бўўкади вакади ва
неча ванеча ваққт туришигат туришига ққарамай гельарамай гель ҳҳосилосил ққилади.илади.
Чексиз бЧексиз бўўкувчи ЮМБ ни эритилишида гелькувчи ЮМБ ни эритилишида гель
холати золь холатигахолати золь холатига ўўтиши кузатилади.тиши кузатилади.
• ТиббиётдаТиббиётда қўқўлланиладиганлланиладиган чексизчексиз ббўўкувчикувчи
ЮМБ ларга: пепсин, трисин, елимлар,ЮМБ ларга: пепсин, трисин, елимлар,
экстрактлар,экстрактлар, ўўсимлик шилимшисимлик шилимшиққлари,лари,
чекланган бчекланган бўўкувчиларга эса: желатин, крахмал,кувчиларга эса: желатин, крахмал,
МЦ,МЦ, NNа-КМЦ, ПСа-КМЦ, ПС,, ПВП, ПАА, коллаген, натрийПВП, ПАА, коллаген, натрий
альгинатлар киради.альгинатлар киради.
• Пепсин ва экстрактларданПепсин ва экстрактлардан
эритмалар тайёрлашэритмалар тайёрлаш
• Пепсин эритмаларини тайёрлашда униПепсин эритмаларини тайёрлашда уни
кучли кислоталар таъсиридакучли кислоталар таъсирида ўўз кучиниз кучини
ййўқўқотишиниотишини ҳҳисобга олиш зарур.исобга олиш зарур.
Эритмаларни тайёрлашда аввалЭритмаларни тайёрлашда аввал
водород хлорид кислотаси сув биланводород хлорид кислотаси сув билан
суюлтирилади, ссуюлтирилади, сўўнг пепсиннг пепсин қўқўшилиб,шилиб,
эритма шиша фильтр орэритма шиша фильтр орққали сузиладиали сузилади
(ёки пахта ор(ёки пахта орққали).али).
• ҚҚурук экстрактлардан эритмаларниурук экстрактлардан эритмаларни
тайёрлашда уларни сувнинг биртайёрлашда уларни сувнинг бир ққисмиисми
билан ховончада эзиб эритилади, сбилан ховончада эзиб эритилади, сўўнгрангра
ққолган суволган сув қўқўшилиб идишгашилиб идишга сузилади.сузилади.
• Чекланган ЮМБ ларнинг эритмалари
• Желатин эритмаларини батамом эришини таъминлаш учун,
олдиндан 30-45 дакикага бўкишга қолдирилган желатинанинг
эритмаси сув хаммомида қиздирилади. Бунинг натижасида
макромолекулаларнинг чекланган харакати фаоллашади, ўзаро
боғланиш сусаяди ва уларнинг эритмага ўтиши кузатилади. Эритма
зарур бўлса икки қават дока орқали сузилади.
• Крахмал эритмаларини тайёрлаш учун (агар концентрацияси
белгиланмаган бўлса 2% қилиб олинади) унга 1:4 нисбатда совуқ
сув қўшилади, аралаштирилади. Хосил бўлган қоришма қолган
қайноқ сувнинг устига қуйилади ва қайнагунча қиздирилади.
• Коллаген эритмасини тайёрлаш. Бунинг учун чинни идишга
½ қисми сув қуйилиб, устига юпқа қилиб коллаген порошоги
сепилади ва идишни чайқатмасдан 20-30 дақиқа қўйиб қўйилади.
Сўнг систма аралаштирилади. Коллаген олдин бўкиб, кейин эриб
кетади. Тайёр қотишма яна бир суткага қолдирилади.
• Синтетик ЮМБ лар: МЦ, Nа-КМЦ, ПВС, ПАА, ПВП ва бошқалар тадбиқ
қилинган.
• Метилцеллюлоза(МЦ) – дан эритма тайёрлаш учун аввал унга 80-900С
қайноқ сув билан ишлов бериш мумкин, сўнгра 40-60 минут қўйиб
қўйилади. Қайноқ сувнинг миқдори эритманинг хажмига кўра 0,5 қисм
бўлиши керак. Тайёрланган МЦ эритмасига совуқ сув қуйиб
аралаштирилади ва албатта музлатгичга куйилади. МЦ эритмаси вакуум
остида шиша фильтр орқали ўтқазилади.
• Nа-КМЦ эритмасини тайёрлашда, эритманинг умумий хажмидан яримча
сув билан аралаштирилади ва 30-40 дақиқа бўктириб қўйилади. Сўнгра
қолган сувни қўшиб аралаштирилади.
• Поливинил спирти (ПВС)- эритмасини тайёрланишида керакли сув 80-
850С гача иситилиб, сўнг аралаштирилади. Тайёрланган эритма
совитилади.
• Поливинилпирролидон (ПВП)- винилпирролидон полимери ҳисобланади.
У паст, ўрта ва юқори молекулали бўлиши мумкин. Молекуляр оғирлиги
12600-27000, ранги оқ ёки сарғиш кукун, ўзига хос хидли, сувда эрийди.
Қон ўрнини босувчи препарат. «Гемодез» таркибига киради,
ренгеноконтраст моддалардан тайёрланган суспензияларда, полимер
доривор пардаларда кенг ишлатилади.
• ПВП эритмаси уй хароратида тайёрланади, унга ҳисобланган сув кўшиб,
то эритма ҳосил бўлгунча аралаштирилади.
• Полиакриламид (ПАА) – кўзга томизиладиган дориларда таъсирини
узайтирувчи сифатида ПАА нинг 1-2% эритмаси ишлатилиши мумкин.
• Кўз касаллигини даволаш учун ПАА нинг 10% ли эритмаси кўз
пардаларида қўлланилади. ПАА эритмасини тайёрлашда ПАА ни сувга
солиб 60-700С даражада қиздирилади ва 60 минутга қолдирилади.
Сўнгра аралаштириб эритма совитилади.
• Чекланган ЮМБ ларнинг эритмалари
• Желатин эритмаларини батамом эришини таъминлаш учун,
олдиндан 30-45 дакикага бўкишга қолдирилган желатинанинг
эритмаси сув хаммомида қиздирилади. Бунинг натижасида
макромолекулаларнинг чекланган харакати фаоллашади, ўзаро
боғланиш сусаяди ва уларнинг эритмага ўтиши кузатилади. Эритма
зарур бўлса икки қават дока орқали сузилади.
• Крахмал эритмаларини тайёрлаш учун (агар концентрацияси
белгиланмаган бўлса 2% қилиб олинади) унга 1:4 нисбатда совуқ
сув қўшилади, аралаштирилади. Хосил бўлган қоришма қолган
қайноқ сувнинг устига қуйилади ва қайнагунча қиздирилади.
• Коллаген эритмасини тайёрлаш. Бунинг учун чинни идишга
½ қисми сув қуйилиб, устига юпқа қилиб коллаген порошоги
сепилади ва идишни чайқатмасдан 20-30 дақиқа қўйиб қўйилади.
Сўнг систма аралаштирилади. Коллаген олдин бўкиб, кейин эриб
кетади. Тайёр қотишма яна бир суткага қолдирилади.
• Синтетик ЮМБ лар: МЦ, Nа-КМЦ, ПВС, ПАА, ПВП ва бошқалар тадбиқ
қилинган.
• Метилцеллюлоза(МЦ) – дан эритма тайёрлаш учун аввал унга 80-90С
қайноқ сув билан ишлов бериш мумкин, сўнгра 40-60 минут қўйиб
қўйилади. Қайноқ сувнинг миқдори эритманинг хажмига кўра 0,5 қисм
бўлиши керак. Тайёрланган МЦ эритмасига совуқ сув қуйиб
аралаштирилади ва албатта музлатгичга куйилади. МЦ эритмаси вакуум
остида шиша фильтр орқали ўтқазилади.
• Nа-КМЦ эритмасини тайёрлашда, эритманинг умумий хажмидан яримча
сув билан аралаштирилади ва 30-40 дақиқа бўктириб қўйилади. Сўнгра
қолган сувни қўшиб аралаштирилади.
• Поливинил спирти (ПВС)- эритмасини тайёрланишида керакли сув 80-
85С гача иситилиб, сўнг аралаштирилади. Тайёрланган эритма
совитилади.
• Поливинилпирролидон (ПВП)- винилпирролидон полимери ҳисобланади.
У паст, ўрта ва юқори молекулали бўлиши мумкин. Молекуляр оғирлиги
12600-27000, ранги оқ ёки сарғиш кукун, ўзига хос хидли, сувда эрийди.
Қон ўрнини босувчи препарат. «Гемодез» таркибига киради,
ренгеноконтраст моддалардан тайёрланган суспензияларда, полимер
доривор пардаларда кенг ишлатилади.
• ПВП эритмаси уй хароратида тайёрланади, унга ҳисобланган сув кўшиб,
то эритма ҳосил бўлгунча аралаштирилади.
• Полиакриламид (ПАА) – кўзга томизиладиган дориларда таъсирини
узайтирувчи сифатида ПАА нинг 1-2% эритмаси ишлатилиши мумкин.
• Кўз касаллигини даволаш учун ПАА нинг 10% ли эритмаси кўз
пардаларида қўлланилади. ПАА эритмасини тайёрлашда ПАА ни сувга
солиб 60-70С даражада қиздирилади ва 60 минутга қолдирилади. Сўнгра
аралаштириб эритма совитилади.

More Related Content

What's hot

Voltammetry and Polarography
Voltammetry and PolarographyVoltammetry and Polarography
Voltammetry and PolarographyMelakuMetto
 
Polarizable & non polarizable Electrodes
Polarizable & non polarizable ElectrodesPolarizable & non polarizable Electrodes
Polarizable & non polarizable ElectrodesTalha Liaqat
 
1 electro analytical techniques
1 electro analytical techniques1 electro analytical techniques
1 electro analytical techniquesDr.Sushil patil
 
Advances in Ion Selective Electrodes(ISE)
Advances in Ion Selective Electrodes(ISE) Advances in Ion Selective Electrodes(ISE)
Advances in Ion Selective Electrodes(ISE) Nur Fatihah
 
Ch # 9 Electrode Polarization.pptx
Ch # 9 Electrode Polarization.pptxCh # 9 Electrode Polarization.pptx
Ch # 9 Electrode Polarization.pptxHassanShah396906
 
Light sources for atomic absorption spectroscopy (aas)
Light sources for atomic absorption spectroscopy (aas)Light sources for atomic absorption spectroscopy (aas)
Light sources for atomic absorption spectroscopy (aas)Dr. Mallikarjunaswamy C
 
Precious Metals Testing with Portable XRF
Precious Metals Testing with Portable XRFPrecious Metals Testing with Portable XRF
Precious Metals Testing with Portable XRFSimon Varney
 
Applications of metal nanoparticles in photocatalysis
Applications of metal nanoparticles in photocatalysisApplications of metal nanoparticles in photocatalysis
Applications of metal nanoparticles in photocatalysisChamudithaBenaragama
 
Gas chromatography detectors
Gas chromatography detectorsGas chromatography detectors
Gas chromatography detectorsAnurag Tadkase
 
Density functional theory
Density functional theoryDensity functional theory
Density functional theorysandhya singh
 
MSc Chemistry Paper-IX Unit-3.pdf
MSc Chemistry Paper-IX Unit-3.pdfMSc Chemistry Paper-IX Unit-3.pdf
MSc Chemistry Paper-IX Unit-3.pdfSangeetaMankani1
 
Combined Atomic Absorptoin Spectroscopy
Combined Atomic Absorptoin SpectroscopyCombined Atomic Absorptoin Spectroscopy
Combined Atomic Absorptoin Spectroscopyknowledge1995
 

What's hot (20)

Voltammetry and Polarography
Voltammetry and PolarographyVoltammetry and Polarography
Voltammetry and Polarography
 
Uv,vis,nmr,mass,ir
Uv,vis,nmr,mass,irUv,vis,nmr,mass,ir
Uv,vis,nmr,mass,ir
 
Polarizable & non polarizable Electrodes
Polarizable & non polarizable ElectrodesPolarizable & non polarizable Electrodes
Polarizable & non polarizable Electrodes
 
Dispersive & FTIR
Dispersive & FTIRDispersive & FTIR
Dispersive & FTIR
 
1 electro analytical techniques
1 electro analytical techniques1 electro analytical techniques
1 electro analytical techniques
 
Coulometry
CoulometryCoulometry
Coulometry
 
Ion selective electrode (hw)85
Ion selective electrode (hw)85Ion selective electrode (hw)85
Ion selective electrode (hw)85
 
Advances in Ion Selective Electrodes(ISE)
Advances in Ion Selective Electrodes(ISE) Advances in Ion Selective Electrodes(ISE)
Advances in Ion Selective Electrodes(ISE)
 
Ch # 9 Electrode Polarization.pptx
Ch # 9 Electrode Polarization.pptxCh # 9 Electrode Polarization.pptx
Ch # 9 Electrode Polarization.pptx
 
Light sources for atomic absorption spectroscopy (aas)
Light sources for atomic absorption spectroscopy (aas)Light sources for atomic absorption spectroscopy (aas)
Light sources for atomic absorption spectroscopy (aas)
 
Precious Metals Testing with Portable XRF
Precious Metals Testing with Portable XRFPrecious Metals Testing with Portable XRF
Precious Metals Testing with Portable XRF
 
Applications of metal nanoparticles in photocatalysis
Applications of metal nanoparticles in photocatalysisApplications of metal nanoparticles in photocatalysis
Applications of metal nanoparticles in photocatalysis
 
Gas chromatography detectors
Gas chromatography detectorsGas chromatography detectors
Gas chromatography detectors
 
MoS2
MoS2MoS2
MoS2
 
Flame emission spectroscopy
Flame emission spectroscopyFlame emission spectroscopy
Flame emission spectroscopy
 
Mass spectrometry
Mass spectrometryMass spectrometry
Mass spectrometry
 
Density functional theory
Density functional theoryDensity functional theory
Density functional theory
 
Porous silicon
Porous siliconPorous silicon
Porous silicon
 
MSc Chemistry Paper-IX Unit-3.pdf
MSc Chemistry Paper-IX Unit-3.pdfMSc Chemistry Paper-IX Unit-3.pdf
MSc Chemistry Paper-IX Unit-3.pdf
 
Combined Atomic Absorptoin Spectroscopy
Combined Atomic Absorptoin SpectroscopyCombined Atomic Absorptoin Spectroscopy
Combined Atomic Absorptoin Spectroscopy
 

Similar to Суюқ дори турлари. Сувли ажратмалар

урал
уралурал
уралURFU
 
Вода - настоящее и будущее / Щербинская И.П.
Вода - настоящее и будущее / Щербинская И.П.Вода - настоящее и будущее / Щербинская И.П.
Вода - настоящее и будущее / Щербинская И.П.cesbelarus
 
Лекарственные формы с жидкой дисперсионной средой
Лекарственные формы с жидкой дисперсионной средойЛекарственные формы с жидкой дисперсионной средой
Лекарственные формы с жидкой дисперсионной средойaidar_15
 
Biokorrektor_rd
Biokorrektor_rdBiokorrektor_rd
Biokorrektor_rdaspectAG
 
пищевые добавки
пищевые добавкипищевые добавки
пищевые добавкиAkuJIa
 
Инфузионная терапия принципы.pdf
Инфузионная терапия принципы.pdfИнфузионная терапия принципы.pdf
Инфузионная терапия принципы.pdfssuserbf4af22
 
антисептика
антисептикаантисептика
антисептикаSlava Kolomak
 
Lecture#16 aroma waters.. syrups.
Lecture#16   aroma waters.. syrups.Lecture#16   aroma waters.. syrups.
Lecture#16 aroma waters.. syrups.Khilola Nazarkulova
 
Правильное питание как компонент здорового образа жизни в условиях радиоактив...
Правильное питание как компонент здорового образа жизни в условиях радиоактив...Правильное питание как компонент здорового образа жизни в условиях радиоактив...
Правильное питание как компонент здорового образа жизни в условиях радиоактив...rorbic
 
Pishchevye dobavki
Pishchevye dobavkiPishchevye dobavki
Pishchevye dobavkiovoli
 
Pishchevye dobavki
Pishchevye dobavkiPishchevye dobavki
Pishchevye dobavkiovoli
 
eSpring фильтр для очистки воды
eSpring фильтр для очистки водыeSpring фильтр для очистки воды
eSpring фильтр для очистки водыAlexanderKozich
 
LR Пищевые добавки (БАДы)
LR Пищевые добавки (БАДы)LR Пищевые добавки (БАДы)
LR Пищевые добавки (БАДы)t575ae
 
Хлорофилл жидкий (1580)
Хлорофилл жидкий (1580)Хлорофилл жидкий (1580)
Хлорофилл жидкий (1580)NSP Ukraine
 
01 вода часть 2
01 вода часть 201 вода часть 2
01 вода часть 2Tanya341
 
стабилизация растворов-для-инъекций
стабилизация растворов-для-инъекцийстабилизация растворов-для-инъекций
стабилизация растворов-для-инъекцийmaria spatari
 

Similar to Суюқ дори турлари. Сувли ажратмалар (20)

урал
уралурал
урал
 
Вода - настоящее и будущее / Щербинская И.П.
Вода - настоящее и будущее / Щербинская И.П.Вода - настоящее и будущее / Щербинская И.П.
Вода - настоящее и будущее / Щербинская И.П.
 
Лекарственные формы с жидкой дисперсионной средой
Лекарственные формы с жидкой дисперсионной средойЛекарственные формы с жидкой дисперсионной средой
Лекарственные формы с жидкой дисперсионной средой
 
Food
FoodFood
Food
 
Biokorrektor_rd
Biokorrektor_rdBiokorrektor_rd
Biokorrektor_rd
 
пищевые добавки
пищевые добавкипищевые добавки
пищевые добавки
 
Инфузионная терапия принципы.pdf
Инфузионная терапия принципы.pdfИнфузионная терапия принципы.pdf
Инфузионная терапия принципы.pdf
 
антисептика
антисептикаантисептика
антисептика
 
Lecture#16 aroma waters.. syrups.
Lecture#16   aroma waters.. syrups.Lecture#16   aroma waters.. syrups.
Lecture#16 aroma waters.. syrups.
 
Правильное питание как компонент здорового образа жизни в условиях радиоактив...
Правильное питание как компонент здорового образа жизни в условиях радиоактив...Правильное питание как компонент здорового образа жизни в условиях радиоактив...
Правильное питание как компонент здорового образа жизни в условиях радиоактив...
 
Pishchevye dobavki
Pishchevye dobavkiPishchevye dobavki
Pishchevye dobavki
 
Pishchevye dobavki
Pishchevye dobavkiPishchevye dobavki
Pishchevye dobavki
 
eSpring фильтр для очистки воды
eSpring фильтр для очистки водыeSpring фильтр для очистки воды
eSpring фильтр для очистки воды
 
Хлорофилл жидкий
Хлорофилл жидкийХлорофилл жидкий
Хлорофилл жидкий
 
Хлорофилл жидкий
Хлорофилл жидкийХлорофилл жидкий
Хлорофилл жидкий
 
LR Пищевые добавки (БАДы)
LR Пищевые добавки (БАДы)LR Пищевые добавки (БАДы)
LR Пищевые добавки (БАДы)
 
каталог 31.10 full
каталог 31.10 fullкаталог 31.10 full
каталог 31.10 full
 
Хлорофилл жидкий (1580)
Хлорофилл жидкий (1580)Хлорофилл жидкий (1580)
Хлорофилл жидкий (1580)
 
01 вода часть 2
01 вода часть 201 вода часть 2
01 вода часть 2
 
стабилизация растворов-для-инъекций
стабилизация растворов-для-инъекцийстабилизация растворов-для-инъекций
стабилизация растворов-для-инъекций
 

Суюқ дори турлари. Сувли ажратмалар

  • 1. Суюқ дори турлари. Сувли ажратмалар Режа: • 1.Суюқ дори турлари технологиясининг назарий асослари • 2. Суюқ дори турлари технологияси, қўлла- ниладиган эритувчилар таърифи ва уларга қўйиладиган талаблар. СДТ тайёрлашда қўлланиладиган МТҲ лар. • 3. Юқори молекулали моддалар эритмалари таърифи, технологияси
  • 2. Дисперс система турига кўра суюқ дориДисперс система турига кўра суюқ дори турларининг таснифи (классификацияси)турларининг таснифи (классификацияси) №№ Система тавсифиСистема тавсифи ДисперсДисперс фазафаза Дисперс фазаДисперс фаза заррачаларинингзаррачаларининг ўлчамиўлчами 11 ПМБ чин эритмалариПМБ чин эритмалари Ион,Ион, молекуламолекула 1 нм1 нм 22 ЮМБ чин эритмалариЮМБ чин эритмалари МолекулаМолекула 1 – 100 нм1 – 100 нм 33 Коллоид эритмаларКоллоид эритмалар МицеллаМицелла 1 – 100 нм1 – 100 нм 44 СуспензияларСуспензиялар Қаттиқ моддаҚаттиқ модда заррачаларизаррачалари 0,1 – 50 мкм0,1 – 50 мкм 55 ЭмульсияларЭмульсиялар СуюқликСуюқлик заррачаларизаррачалари 1 – 150 мкм1 – 150 мкм 66 Аралаш эритмаларАралаш эритмалар
  • 3. Суюқ дори турларинингСуюқ дори турларининг афзалликлариафзалликлари • Дори моддасининг эриган ҳолатда тез сўрилишиДори моддасининг эриган ҳолатда тез сўрилиши • Айрим дори моддаларининг (йодидлар, бромидларАйрим дори моддаларининг (йодидлар, бромидлар ва шунга ўхшашлар) яллиғлантирувчи таъсиринива шунга ўхшашлар) яллиғлантирувчи таъсирини йўқотиш мумкинлигийўқотиш мумкинлиги • Ишлатишда қулайлигиИшлатишда қулайлиги • Тайёрлаш технологияТайёрлаш технологияссининг осонининг осонлигилиги • Дори моддасининг ёқимсиз органолептикДори моддасининг ёқимсиз органолептик хоссаларини ниқоблаш мумкинлигихоссаларини ниқоблаш мумкинлиги
  • 4. Эритувчилар қуйидаги талабларга жавоб бериши керак: • Имкон қадар кўп эритиши • Организмга нисбатан безарар бўлиши • Кимёвий индифферент бўлиши • Осон олиниши • Арзон бўлиши • Хиди, таъми, ранги бўлмаслиги • Антимикроб турғунликка эга бўлиши • Учиб кетмаслиги, портламаслиги ва ёнмаслиги
  • 5. Поляр эритувчиларПоляр эритувчилар OH, NHOH, NH22, COOH, NO, COOH, NO22,, COCO22OH актив функционал группалари бор. ДиэлектрикOH актив функционал группалари бор. Диэлектрик доимий сони катта ва диполи юқори ( сув, глицeрин,доимий сони катта ва диполи юқори ( сув, глицeрин, спирт, гликоллар, аминлар, кислоталар).спирт, гликоллар, аминлар, кислоталар). Ярим полярЯрим поляр -- COCO22OH нополярлар – бундайOH нополярлар – бундай суюқликларнинг диполи кичкина, диэлектрик доимийсуюқликларнинг диполи кичкина, диэлектрик доимий сони паст ва актив функционал группалари йўқсони паст ва актив функционал группалари йўқ (углеводородлар, галоидалкиллар).(углеводородлар, галоидалкиллар). Сольватация ёки гидратацияСольватация ёки гидратация бубу эритувчини диффузияга учраб, эритувчи ва эрувчиэритувчини диффузияга учраб, эритувчи ва эрувчи моддаларнинг бирикиши натижасида эритмадамоддаларнинг бирикиши натижасида эритмада концентрация тенглашиб бир хил бўлади. Кристаллконцентрация тенглашиб бир хил бўлади. Кристалл панжарани узиш учун энергия керак, шунинг учунпанжарани узиш учун энергия керак, шунинг учун иссиқлик ютилади ёки ажралиб чиқади.иссиқлик ютилади ёки ажралиб чиқади. Эриш жараёнини тезлатишЭриш жараёнини тезлатиш омиллари:омиллари: • Иситиш (борат кислота, фурациллин, этакридин лактат).Иситиш (борат кислота, фурациллин, этакридин лактат). • Майдалаш (магний сульфат, мис сульфат, алюмин).Майдалаш (магний сульфат, мис сульфат, алюмин). • Аралаштириш.Аралаштириш.
  • 6. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИСАҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ Б У Й Р У Ғ ИБ У Й Р У Ғ И 2929 декабрьдекабрь 20022002 йилйил №582№582 Тошкент шаҳриТошкент шаҳри ““Дорихона муассасаларида суюқДорихона муассасаларида суюқ дори турларини тайёрлаш бўйичадори турларини тайёрлаш бўйича қўлланма”қўлланма”
  • 7. Дорихона муассасаларида суюқДорихона муассасаларида суюқ дори турларини тайёрлаш бўйичадори турларини тайёрлаш бўйича умумий қоидалар:умумий қоидалар: • 1.1. Дорихона муассасалар1.1. Дорихона муассасалариида тайёрланган суюқ дорида тайёрланган суюқ дори турларининг сифати амалдаги Фармакопея мақолалари,турларининг сифати амалдаги Фармакопея мақолалари, ЎзР ССВ нинг буйруқлари ва тегишли МТҲ талабигаЎзР ССВ нинг буйруқлари ва тегишли МТҲ талабига жавоб бериши керак.жавоб бериши керак. • 1.2. Дорихона муассасаларида суюқ дори турларини1.2. Дорихона муассасаларида суюқ дори турларини тайёрлаш, шунингдек тозаланган ва инъекция учунтайёрлаш, шунингдек тозаланган ва инъекция учун ишлатиладиган сувни олиш, сақлаш, иш жойига етказибишлатиладиган сувни олиш, сақлаш, иш жойига етказиб бериш амалдаги санитария тартиби ва қоидаларибериш амалдаги санитария тартиби ва қоидалари талабларига тўлиқ риоя этган ҳолда бажарилиши лозим.талабларига тўлиқ риоя этган ҳолда бажарилиши лозим.
  • 8. • 1.3. Дорихона муассасаларида қуйидаги дори турлари1.3. Дорихона муассасаларида қуйидаги дори турлари асептик шароитда тайёрланади (қайси усулдаасептик шароитда тайёрланади (қайси усулда қўлланилмасин): инъекцион ва инфузион эритмалар;қўлланилмасин): инъекцион ва инфузион эритмалар; бўшлиқларга юбориладиган ирригацион эритмалар;бўшлиқларга юбориладиган ирригацион эритмалар; чақалоқлар учун тайёрланган суюқ дори воситалари;чақалоқлар учун тайёрланган суюқ дори воситалари; антибиотик ва антимикроб моддаларни сақловчи,антибиотик ва антимикроб моддаларни сақловчи, шунингдек, очиқ яра ва терини куйган қисмигашунингдек, очиқ яра ва терини куйган қисмига ишлатиладиган суюқликлар; кўз томчилари;ишлатиладиган суюқликлар; кўз томчилари; офтальмологик ва тўйинтирилган (концентрланган)офтальмологик ва тўйинтирилган (концентрланган) суюқликлар.суюқликлар. • 1.4. Фармацевтика корхоналарида ишлаб1.4. Фармацевтика корхоналарида ишлаб чиқариладиган суюқ дори турлари (меновазин, йод,чиқариладиган суюқ дори турлари (меновазин, йод, бриллиант кўки, борат кислотасининг спиртлибриллиант кўки, борат кислотасининг спиртли эритмаси ва бошқалар) дорихоналар томонидан шифокорэритмаси ва бошқалар) дорихоналар томонидан шифокор рецепти асосида таркиби ва МТҲ лари мавжудрецепти асосида таркиби ва МТҲ лари мавжуд бўлганда, ҳажм ошиш коэффицентларини ҳисобгабўлганда, ҳажм ошиш коэффицентларини ҳисобга олган ҳолда тайёрлаб берилиши мумкин.олган ҳолда тайёрлаб берилиши мумкин.
  • 9. 1.5. Стандарт спиртли суюқликлар тайёрланганда МТҲларда кўрсатилган этил спиртининг концентрацияси ишлатилади. Агарда МТҲ ларда спиртли эритманинг бир неча концентрацияси бўлиб, рецептда спиртли эритманинг концентрацияси кўрсатилмаган бўлса, беморга энг кам концентрацияли эритма тайёрлаб берилади, яъни : • бриллиант кўки 1 % • йод 1 % • борат кислотаси 1 % • салицил кислотаси 1 % • левомицетин 0,25 % • ментол 1 % • резорцин 1 % • камфора 2 % • метилен кўки 1% • таннин 1% • фурациллин 1:1500 • цитрал 1% • водород пероксиди 1,5%
  • 10. 1.6. Дорихонада суюқ дори турларини тайёрлаш жараёнида, тайёрлагандан сўнг ва беморга беришдан олдинги умумий назорат амалдаги МТҲлар асосида олиб борилади. 1.7. Рецептда эритувчининг номи кўрсатилмаган бўлса, у ҳолда дори тозаланган сувда тайёрланади. “Сув” деганда (махсус кўрсатмалар бўлмаса) тозаланган сув; «спирт» деганда – этил спирти; «эфир» деганда – тиббиётда қўлланиладиган эфир; «глицерин» деганда – таркибида 10-16% сув сақловчи, зичлиги 1,223-1,233 г/мл бўлган глицерин тушунилади. Агар рецепт ёки тегишли МТҲ да этил спиртининг концентрацияси кўрсатилмаган бўлса, 90% этил спирти тушунилади. Этил спирти фоиз миқдорида кўрсатилган бўлса, унинг ҳажм фоизлари, деб тушунилади. 1.8. Фармакопея маколаларида дорихона шароитида суюқ дори турларини ва эритмаларни оғирлик-хажм усулида тайёрлаш қабул қилинган. Агар эритма концентрацияси фоизларда кўрсатилган бўлса, оғирлик-хажм фоизлари деб тушунилади. Эритмалар концентрацияси 1:10, 1:20 ва ҳ.к. деб кўрсатилса, биринчи сон эритиладиган дори моддасининг оғирлиги, иккинчи сон эритманинг ҳажми, деб хисобланиши керак.
  • 11. 1.9. Суюқ дори тури таркибидаги дори моддасининг миқдори шифокор рецептида қуйидаги усулларда ёзилган бўлиши мумкин: • а)Rр: Solutionis Natrii bromidi 2% - 200 ml • Rр: Solutionis Camphorae oleosae 2% -50,0 • б)Rр: Solutionis Natrii brimidi ex 4,0 - 200 ml • (seu 1:50-200ml) • Rр: Solutionis Camphorae oleosae 1,0 – 50,0 • в)Rр: Natrii bromidi 4,0 • Aquae purificatae 200 ml • Rр: Camphorae 1,0 • Olei Helianthi - 50,0 • г)Rр: Natrii bromidi 4,0 • Aquae purificatae ad 200 ml • Rр: Camphorae 1,0 • Olei Helianthi ad 50,0
  • 12. 1.10. Агар суюқ дори воситаси оз миқдорда бўлиб, стандарт томчилар миқдорида кўрсатилса, у ҳолда эмпирик томчи ўлчагич ишлатилади (кўз томизғичи маълум суюқликка калибрланади), ўлчагич ўрнатилган штангласга ёрлиқ ёпиштирилиб, унда 1 мл ёки 1г суюқ модданинг неча томчи экани ва унинг стандарт томчига нисбати ёзиб қўйилади. 1.11. Агар рецептда кўрсатилган дори моддаси амалдаги Фармакопея мақолалари бўйича кристалл ва сувсизлантирилган ҳодда бўлса, суюқ дори турини тайёрлаш учун кристалл моддда ишлатилади.
  • 13. 1.12. Қовушқоқ суюқликлар (бензилбензоат, глицерин, винилин, қайин қатрони, ўсимлик ва бошқа мойлар, ихтиол, полиэтиленоксид-400, силикон ва б.), очиқ ҳавода тез учувчан суюқликлар (димексид, новшадил, метилсалицилат, хлороформ, тиббиёт эфири, эфир мойлари ва б.), шунингдек пергидрол ва бошқа зичлиги юқори бўлган суюқликлар қуруқ флаконга оғирлиги бўйича ўлчаб қуйилади ёки уларнинг ҳажми зичлигини ҳисобга олган ҳолда қуйидаги формулага биноан ҳисобланади: V – суюқликнинг ҳажми m – суюқликнинг массаси ρ – суюқликнинг зичлиги ρ m V =
  • 14. 1.13. Суюқ дори турлари тайёрлашнинг оғирлик- ҳажм усули махсус ўлчов асбоблари комплектидан (бюреткалар, томизғичлар, ўлчов колбалари) фойдаланишга, концентрланган эритмаларни олдиндан тайёрлаб олиш ва дорихона ходимлари ишини илмий асосда ташкил қилишга асосланган. 1.14. Суюқ дори тури тайёрлангандан сўнг, унинг ҳажми ёки оғирлиги шифокор рецептида кўрсатилган миқдордан фарқи рухсат этилган ҳажм ошиш меъёридан кўп бўлмаслиги керак.
  • 15. Суюқ дори турларини тайёрлашнинг асосий қоидалари Суюқ дори турларини тайёрлашда дори воситаларини эритиш ва бир бирига қўшиш тартиблари • Керакли ҳажмда сув ўлчаб олинади ва унда биринчи навбатда қуруқ дори моддалари, сўнг ёрдамчи моддалар, уларнинг эрувчанлигини ҳамда ўзаро таъсирини ҳисобга олган ҳолда эритилади. • Унда кукунсимон дори моддалари: дастлаб заҳарли, гиёҳванд, психотроп моддалари эритилади. • Тайёрланган эритмаларнинг физик-кимёвий хусусиятига қараб фильтр тури танланади ва флаконга сузиб ўтказилади. • Кейин унга концентрланган эритмалар қўшилади. • Суюқ дори турлари (настойкалар, суюқ экстрактлар, сувли ва спиртли эритмалар, ҳушбўй сувлар, хуштаъм ва доривор сироплар, новогален препаратлари) ҳажм миқдорида ўлчаб, қуйидаги тартибда қўшилади: - сувли ҳавога учмайдиган ва ҳидсиз суюқликлар, - сув билан аралашадиган, ҳавога учмайдиган бошқа суюқликлар; - ҳавога учадиган сувли суюқликлар; - спиртли суюқликлар, бунда спирт концентрацияси кам бўлган суюқлик олдинроқ қуйилади; - ҳидли ва ҳавога тез учувчан суюқликлар
  • 16. Суюқ дори турининг умумий ҳажми унинг таркибига кирувчи суюқ моддалар ҳажмини қўшиб аниқланади. Мисол: Rр: Solutionis Glucosi 10% - 200 ml Solutionis Citrali spirituosae 1 % - 2 ml Magnii sulfatis 4,0 Natrii bromidi 2,0 M.D.S. Микстура ҳажми 202 мл га (200+2) тенг. Rр: Solutionis Kalii acetatis 10% - 100 ml Adonisidi 5 ml Glycerini 10,0 M.D.S. Эритма таркибидаги глицерин оғирлик бўйича ёзилган, унинг ҳажми формула бўйича аниқланганда (10 : 1,23 = 8) 8 мл ни ташкил этади. Дори воситасининг умумий хажми 113,0 мл га (100 + 5+8) тенг.
  • 17. Кукун ҳолидаги модданинг умумий миқдори тайёрланаётган суюқ дори турида 3 % гача бўлганда рецептда кўрсатилган эритувчининг ҳажмида эритилади. Мисол: Rр: Analgini 3,0 Natrii bromidi 4,0 Аquae purificatae 200 ml M.D.S. Суюқ дори турларини тайёрлашда ишлатиладиган кукун ҳолидаги модданинг миқдори 3 % ва ундан кўпроқ бўлганда ушбу моддаларнинг концентрланган эритмаларидан фойдаланилади. Мисол: Rр: Solutionis Calcii choridi 5 % - 200 ml Glucosi 60,0 Natrii bromidi 4,0 M.D.S. Vум. – 200мл Конц. Кальций хлорид 1:2 ҲОК глюкоза – 0,69
  • 18. Агар суюқ дори тури таркибида ўсимликлардан олинган сувли ажратмалар бўлса, унда кукун ҳолидаги дори моддаларини сузиб ўтказилган ва совитилган ажратмада эритилади; зарур бўлса эритма кўрсатилган ҳажмга етказилиб, яна бир марта сузилгач, флаконга қуйилади Бундай ҳолларда концентрланган эритмалардан фойдаланишга рухсат этилмайди. Rp: Infusi herbae Leonuri 12,0 – 200 ml Natrii bromidi 4,0 Tincturae Valerianae 6 ml M.D.S.
  • 19. Ўсимликнинг сувли ажратмаларини тайёрлашда доривор ўснмлик ўрнига унинг стандарт экстракт- концентратларидан фойдаланиш мумкин. Бундай холларда дори тайёрлашда концентрланган эритмалардан фойдаланиш мумкин. Rp: Infusi rhizomatis cum radicibus Valerinae 6,0-200ml Natrii bromidi 2,0 Coffeini natrii benzoatis 0,6 Tincturae Convallariae 5ml M.D.S. Валерина суюқ экстракт концентрати 1:2 Натрий бромид конц. 1:5 Кофеин бензоат натрий конц. 1:10
  • 20. Гистологик жиҳатдан ҳар хил тузилишга эга бўлган талайгина доривор ўсимликлардан тайёрланадиган дамламалар бир хил экстракция режимини талаб этса, улар битта инфундиркада тайёрланади. Rp: Infusi rhizomatis cum radicibus Valerianae ex 10,0-200 ml Infusi folium Menthae piperitae ex 0,4 Coffeini-natrii benzoatis 0,4 Magnesii sulfatis 0,8 M.D.S.
  • 21. Талайгина доривор ўсимликлардан тайёрланадиган сувли ажратмалар ҳар хил экстракция шароитини талаб этса, ҳар бир доривор ўсимлик учун алоҳида экcтракция қилинади. Rp: Radicis Althaeae 10,0 Rhizomatis cum radicibus Valerianae 8,0 Herbae Leonuri Foliorum Farfarae ana 20,0 Corticis Viburni 25,0 Aquae purificatae ad 1000 ml M.D.S.
  • 22. Хушбўй сувлар (ялпизли, укропли ва бошқалар) меъёрий-техник ҳужжатларга мувофиқ тайёрланиб, ҳажм ҳисобида ўлчанади. Агар хушбўй сув эритувчи ўрнида ишлатилса, унинг миқдори камайтирилмайди (ҲОК ҳисобга олинмайди) ва дори тайёрлаш учун концентрланган эритмалар ишлатилмайди. Rp: Glucosi 10,0 Kalii iodidi 4,0 Adonisidi Tinctuarae Menthae ana 5 ml Sipuri simplicis Tinctuarae Valerianae 10 ml Aquae Menthae 200 ml M.D.S. V умум.- 238.6 мл Rp: Glucosi 10,0 Kalii iodide 4,0 Adonisidi Tincturae Menthae ana 5 ml Sirupi simplicis Tincturae Valerianae ana 10 ml Aquae Menthae ad 200 ml M.D.S. V умум.- 200 мл Ялпиз хушбўй суви – 161.4 мл (200-5-5-10-10-8.6)
  • 23. Рецептда кўрсатилган ҳар хил концентрациядаги этил спирти ҳажми қандай ёзилган бўлса, худди шундай олннади. Ҳажм ошиш коэффициенти бу ҳолда эътиборга олинмайди. ХОК мен. – 1,1 ХОКнов. -0,81 ХОКанес.-0,85 Rp: Menthol 1,0 Novocalni Anaesthesini 2,5 Spiritus aethylisi 50 ml M.D.S. V умум.- 55,6 мл (50+(1,0х1,1)+(3,0х0,81)+(2,5х0,85)) Rp: Solutionis Novocaini spirituosae 6% - 50 ml Mentholii 1,5 Anaesthesini 2,5 V умум.- 3,2 мл 50-(3х0,81)=47,6 мл этил спирти 50+(1,5х1,1)+(2,5х0,85)=53,2 Rp: Mentholi 1,5 Novocaini Anaesthesini ana 2,0 Spiritus aethylisi 70% - 50 ml V умум.- 74,97 мл (70+(1,5х1,1)+(2х0,81)+(2х0,85)) Rp: Anaesthesini 2,0 2,0х0,85=1,7 мл Aсidi borisi 1,5 1,5х0,65=0,97 мл Piris Liquidae 5,0 5,3 мл (5:0,938) Olei Ricini 2,5 2,6 мл (2,5х0,958) Spiritus aethylisi 96% ad 50ml M.D.S. 50-(1,7+0,97+5,3+2,6)=39,4 мл V умум.- 50 мл
  • 24. Стандарт эритмаларСтандарт эритмалар Кимёвий номи Концентрацяси, % Шартли номи  Хлорид кислотаси 24,8-25,2 - Суюлтирилган хлорид кислотаси 8,2-8,4 - Аммиак эритмаси 9,5-10,5 - Сирка кислотаси 98,0 кам эмас - Суюлтирилган сирка кислотаси 29,5-30,5 - Алюминий ацетат эритмаси 7,6-9,2 Буров суюқлиги Калий ацетат эритмаси 33,0-35,0 Калий ацетат суюқлиги Концентрланган водород пероксид эритмаси 27,5-30,1 Пергидроль Суюлтирилган водород пероксид эритмаси 2,7-3,3 - Формальдегид эритмаси 36,5-37,5 Формалин
  • 25. Стандарт суюқликларни суюлтириш қоидалари Эритма кимёвий ном билан аталган бўлса, суюлтирилган эритмани тайёрлаш учун олинадиган стандарт эритма ҳажми фармакопея мақоласида кўрсатилган стандарт эритманинг соф миқдорини инобатга олган ҳолда қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади. V - стандарт эритманинг ҳажми, мл да V1 - тайёрланадиган эритманинг талаб қилинадиган ҳажми, мл да С1 - эритманинг талаб қилинадиган концентрацияси, % да С - стандарт эритманинг концентрацияси, % да. Агар шартли ном билан аталган бўлса, у ҳолда стандарт эритманинг концентрацияси 100% деб ҳисобланади. Дорихатда юқоридаги эритмаларнинг концентрацияси кўрсатилмаган бўлса, у ҳолда: • суюлтирилган хлорид кислотасининг 8,3%ли, • водород пероксидининг 3%ли, • сирка кислотасининг 30%ли, • аммиак эритмасининг 10%ли, • формальдегиднинг 10% ли эритмаси тайёрланиб, берилади. C CV V 11 × =
  • 26. Таркибида эримайдиган қаттиқ дори моддаси 3% ва ундан юқори бўлган суспензиялар, шунингдек эмульсиялар, концентрацияси қандай бўлмасин оғирлик бўйича тайёрланади Rp: Zinci oxydi 20,0 Talci 20,0 Glycerini 30,0 Aquae purificatae 100 ml M.D.S. Умум. оғирлик – 170 г Қуйидаги эритма моддаларнинг массаси бўйича тайёрланади (60 г + 40 г = 100 г), лекин тайёр бўлган эритма хажми 70,6 мл чиқади. Rp: Natrii tiosulfatis 60 % - 100,0 D.S. Демьянович бўйича 1-сон эритма 60 г – 70,6 мл х – 100 мл х = 85 г тиосульфат натрий ҲОК нат.тиосульф. – 0,51 0,51 х 85 = 43,4 мл 100 – 43 = 57 мл сув
  • 27. Концентрланган эритмалар тайёрлаш 1. Ўлчов колбаларидан фойдалиниб тайёрлаш 2. ҲОК дан фойдалиниб тайёрлаш Х=V-(m x ХОК) Х – эритувчининг миқдори, мл V – эритмани ҳажми, мл m – дори моддасининг массаси, г ХОК – дори моддани ҳажм олиш коэффициенти. 3. Эритма зичлигидан фойдаланиб тайёрлаш Х=V х ρ - m Х – эритувчининг миқдори, мл V – эритмани хажми, мл m – дори моддани массаси, г ρ – эритма зичлиги
  • 28. Эритмаларнинг концентрацияси қуйидагиЭритмаларнинг концентрацияси қуйидаги чегараларда ошиқ ёки кам бўлишига рухсатчегараларда ошиқ ёки кам бўлишига рухсат берилади:берилади: • 20 % ва 20% гача бўлган эритмаларда ± 2 %20 % ва 20% гача бўлган эритмаларда ± 2 % • 20% дан ортиқ бўлган эритмаларда20% дан ортиқ бўлган эритмаларда ± 1%± 1% Масалан,Масалан, • 110 % эритманинг фоизи 9,8% дан 10,2 % гача0 % эритманинг фоизи 9,8% дан 10,2 % гача бўлиши мумкин;бўлиши мумкин; • 20 % эритманинг фоизи 19,6% дан 20,4 % гача20 % эритманинг фоизи 19,6% дан 20,4 % гача бўлиши мумкин;бўлиши мумкин; • 50 % эритманинг фоизи 49,5% дан 50,5 % гача50 % эритманинг фоизи 49,5% дан 50,5 % гача бўлиши мумкин.бўлиши мумкин.
  • 29. Концентрланган эритмаларнинг концентрациясини тўғрилаш Концентрация йўл қўйилиши мумкин бўлган миқдоридан ошиб кетса B B)Ax(C V − = V - тайёрланган эритмани суюлтириш учун керак бўлган сув миқдори, мл; А - тайёрланган эритманинг ҳажми, мл; С - эритмани хақиқий концентрацияси, %; В - эритмани талаб этиладиган концентрацияси, %. Концентрация йўл қўйилиши мумкин бўлган миқдордан кам бўлса М - эритмага қўшиш керак бўлган модданинг массаси, г; А - тайёрланган эритманинг ҳажми, мл; В - эритманинг талаб этиладиган концентрацияси, %; С - эритманинг хақиқий концентрацияси, %; ρ - эритманинг 20 С бўлган зичлиги миқдори, г/мл. B CBA M − −× = ρ100 )(
  • 30. Юкори молекулали бирикмалар (ЮМБ) таснифи: • -табиий бирикмалар; • - сунъий бирикмалар. Табиий ЮМБ лар: ҳайвон ва ўсимликлардан олинадиган оқсиллар, ферментлар, крахмал, елимлар, пектин моддалар, ўсимлик шиллиқлари, экстрактлар. Синтетик ЮМБ лар: метилцеллюлоза, натрий карбоксиметилцеллюлоза, поливинилпиролидон, поливинил спирт, полиакриламид, декстран ва бошқалар. ЮМБ эритмаларининг ўзига хос хусусиятлари: • юқори ёпишқоқлик; • нур тарқатиш қобилияти натижасида эритмани лойқаланишига олиб келиши мумкин; • ярим ўтқазувчи менбраналарни ўтиш қобилияти йўқ; • тиксотропия хусусиятига эга ва х.к.
  • 31. ЮМБ ни эритувчи билан ўзаро таъсирини 3 босқичга бўлиш мумкин: • Намлаш. • Бўкиш. • Пептизация- ўз-ўзидан эриш. Бўкиш ходисаси хамма ЮМБ га хос бўлиб, у қуйидагича эритувчининг молекулалари ЮМБ ичига сингиб, макромолекулалар орасидаги бўшлиқларни тўлдиради. Шунингдек, уларни юмшатади ва жуда кўп миқдорда эритувчини ўзига шимиб оладилар ва ЮМБ хажмининг катталашиши юз беради. Бу босқичда гель ҳосил бўлади. Пептизация- молекулаларнинг боғланиш иплари узилиб, улар харакатга келиши натижасида тўлиқ модданинг эритувчига ўтиши намоён бўлади. Шундай қилиб бўкиш босқичи эриш босқичига айланади ва золь ҳосил бўлади.
  • 32. • Ўзаро таъсир механизмига кўра ЮМБ ларниЎзаро таъсир механизмига кўра ЮМБ ларни икки гуруҳга:икки гуруҳга: чекланганчекланган вава чексизчексиз бўкувчибўкувчи брикмаларга бўлиш мумкин.брикмаларга бўлиш мумкин. • ЧекланганЧекланган ббўўкувчи ЮМБ дан эритмакувчи ЮМБ дан эритма тайёрланганда, улар эришдан олдинтайёрланганда, улар эришдан олдин эритувчини шимиб олиб, албатта бэритувчини шимиб олиб, албатта бўўкади вакади ва неча ванеча ваққт туришигат туришига ққарамай гельарамай гель ҳҳосилосил ққилади.илади. Чексиз бЧексиз бўўкувчи ЮМБ ни эритилишида гелькувчи ЮМБ ни эритилишида гель холати золь холатигахолати золь холатига ўўтиши кузатилади.тиши кузатилади. • ТиббиётдаТиббиётда қўқўлланиладиганлланиладиган чексизчексиз ббўўкувчикувчи ЮМБ ларга: пепсин, трисин, елимлар,ЮМБ ларга: пепсин, трисин, елимлар, экстрактлар,экстрактлар, ўўсимлик шилимшисимлик шилимшиққлари,лари, чекланган бчекланган бўўкувчиларга эса: желатин, крахмал,кувчиларга эса: желатин, крахмал, МЦ,МЦ, NNа-КМЦ, ПСа-КМЦ, ПС,, ПВП, ПАА, коллаген, натрийПВП, ПАА, коллаген, натрий альгинатлар киради.альгинатлар киради.
  • 33. • Пепсин ва экстрактларданПепсин ва экстрактлардан эритмалар тайёрлашэритмалар тайёрлаш • Пепсин эритмаларини тайёрлашда униПепсин эритмаларини тайёрлашда уни кучли кислоталар таъсиридакучли кислоталар таъсирида ўўз кучиниз кучини ййўқўқотишиниотишини ҳҳисобга олиш зарур.исобга олиш зарур. Эритмаларни тайёрлашда аввалЭритмаларни тайёрлашда аввал водород хлорид кислотаси сув биланводород хлорид кислотаси сув билан суюлтирилади, ссуюлтирилади, сўўнг пепсиннг пепсин қўқўшилиб,шилиб, эритма шиша фильтр орэритма шиша фильтр орққали сузиладиали сузилади (ёки пахта ор(ёки пахта орққали).али). • ҚҚурук экстрактлардан эритмаларниурук экстрактлардан эритмаларни тайёрлашда уларни сувнинг биртайёрлашда уларни сувнинг бир ққисмиисми билан ховончада эзиб эритилади, сбилан ховончада эзиб эритилади, сўўнгрангра ққолган суволган сув қўқўшилиб идишгашилиб идишга сузилади.сузилади.
  • 34. • Чекланган ЮМБ ларнинг эритмалари • Желатин эритмаларини батамом эришини таъминлаш учун, олдиндан 30-45 дакикага бўкишга қолдирилган желатинанинг эритмаси сув хаммомида қиздирилади. Бунинг натижасида макромолекулаларнинг чекланган харакати фаоллашади, ўзаро боғланиш сусаяди ва уларнинг эритмага ўтиши кузатилади. Эритма зарур бўлса икки қават дока орқали сузилади. • Крахмал эритмаларини тайёрлаш учун (агар концентрацияси белгиланмаган бўлса 2% қилиб олинади) унга 1:4 нисбатда совуқ сув қўшилади, аралаштирилади. Хосил бўлган қоришма қолган қайноқ сувнинг устига қуйилади ва қайнагунча қиздирилади. • Коллаген эритмасини тайёрлаш. Бунинг учун чинни идишга ½ қисми сув қуйилиб, устига юпқа қилиб коллаген порошоги сепилади ва идишни чайқатмасдан 20-30 дақиқа қўйиб қўйилади. Сўнг систма аралаштирилади. Коллаген олдин бўкиб, кейин эриб кетади. Тайёр қотишма яна бир суткага қолдирилади.
  • 35. • Синтетик ЮМБ лар: МЦ, Nа-КМЦ, ПВС, ПАА, ПВП ва бошқалар тадбиқ қилинган. • Метилцеллюлоза(МЦ) – дан эритма тайёрлаш учун аввал унга 80-900С қайноқ сув билан ишлов бериш мумкин, сўнгра 40-60 минут қўйиб қўйилади. Қайноқ сувнинг миқдори эритманинг хажмига кўра 0,5 қисм бўлиши керак. Тайёрланган МЦ эритмасига совуқ сув қуйиб аралаштирилади ва албатта музлатгичга куйилади. МЦ эритмаси вакуум остида шиша фильтр орқали ўтқазилади. • Nа-КМЦ эритмасини тайёрлашда, эритманинг умумий хажмидан яримча сув билан аралаштирилади ва 30-40 дақиқа бўктириб қўйилади. Сўнгра қолган сувни қўшиб аралаштирилади. • Поливинил спирти (ПВС)- эритмасини тайёрланишида керакли сув 80- 850С гача иситилиб, сўнг аралаштирилади. Тайёрланган эритма совитилади. • Поливинилпирролидон (ПВП)- винилпирролидон полимери ҳисобланади. У паст, ўрта ва юқори молекулали бўлиши мумкин. Молекуляр оғирлиги 12600-27000, ранги оқ ёки сарғиш кукун, ўзига хос хидли, сувда эрийди. Қон ўрнини босувчи препарат. «Гемодез» таркибига киради, ренгеноконтраст моддалардан тайёрланган суспензияларда, полимер доривор пардаларда кенг ишлатилади. • ПВП эритмаси уй хароратида тайёрланади, унга ҳисобланган сув кўшиб, то эритма ҳосил бўлгунча аралаштирилади. • Полиакриламид (ПАА) – кўзга томизиладиган дориларда таъсирини узайтирувчи сифатида ПАА нинг 1-2% эритмаси ишлатилиши мумкин. • Кўз касаллигини даволаш учун ПАА нинг 10% ли эритмаси кўз пардаларида қўлланилади. ПАА эритмасини тайёрлашда ПАА ни сувга солиб 60-700С даражада қиздирилади ва 60 минутга қолдирилади. Сўнгра аралаштириб эритма совитилади.
  • 36. • Чекланган ЮМБ ларнинг эритмалари • Желатин эритмаларини батамом эришини таъминлаш учун, олдиндан 30-45 дакикага бўкишга қолдирилган желатинанинг эритмаси сув хаммомида қиздирилади. Бунинг натижасида макромолекулаларнинг чекланган харакати фаоллашади, ўзаро боғланиш сусаяди ва уларнинг эритмага ўтиши кузатилади. Эритма зарур бўлса икки қават дока орқали сузилади. • Крахмал эритмаларини тайёрлаш учун (агар концентрацияси белгиланмаган бўлса 2% қилиб олинади) унга 1:4 нисбатда совуқ сув қўшилади, аралаштирилади. Хосил бўлган қоришма қолган қайноқ сувнинг устига қуйилади ва қайнагунча қиздирилади. • Коллаген эритмасини тайёрлаш. Бунинг учун чинни идишга ½ қисми сув қуйилиб, устига юпқа қилиб коллаген порошоги сепилади ва идишни чайқатмасдан 20-30 дақиқа қўйиб қўйилади. Сўнг систма аралаштирилади. Коллаген олдин бўкиб, кейин эриб кетади. Тайёр қотишма яна бир суткага қолдирилади.
  • 37. • Синтетик ЮМБ лар: МЦ, Nа-КМЦ, ПВС, ПАА, ПВП ва бошқалар тадбиқ қилинган. • Метилцеллюлоза(МЦ) – дан эритма тайёрлаш учун аввал унга 80-90С қайноқ сув билан ишлов бериш мумкин, сўнгра 40-60 минут қўйиб қўйилади. Қайноқ сувнинг миқдори эритманинг хажмига кўра 0,5 қисм бўлиши керак. Тайёрланган МЦ эритмасига совуқ сув қуйиб аралаштирилади ва албатта музлатгичга куйилади. МЦ эритмаси вакуум остида шиша фильтр орқали ўтқазилади. • Nа-КМЦ эритмасини тайёрлашда, эритманинг умумий хажмидан яримча сув билан аралаштирилади ва 30-40 дақиқа бўктириб қўйилади. Сўнгра қолган сувни қўшиб аралаштирилади. • Поливинил спирти (ПВС)- эритмасини тайёрланишида керакли сув 80- 85С гача иситилиб, сўнг аралаштирилади. Тайёрланган эритма совитилади. • Поливинилпирролидон (ПВП)- винилпирролидон полимери ҳисобланади. У паст, ўрта ва юқори молекулали бўлиши мумкин. Молекуляр оғирлиги 12600-27000, ранги оқ ёки сарғиш кукун, ўзига хос хидли, сувда эрийди. Қон ўрнини босувчи препарат. «Гемодез» таркибига киради, ренгеноконтраст моддалардан тайёрланган суспензияларда, полимер доривор пардаларда кенг ишлатилади. • ПВП эритмаси уй хароратида тайёрланади, унга ҳисобланган сув кўшиб, то эритма ҳосил бўлгунча аралаштирилади. • Полиакриламид (ПАА) – кўзга томизиладиган дориларда таъсирини узайтирувчи сифатида ПАА нинг 1-2% эритмаси ишлатилиши мумкин. • Кўз касаллигини даволаш учун ПАА нинг 10% ли эритмаси кўз пардаларида қўлланилади. ПАА эритмасини тайёрлашда ПАА ни сувга солиб 60-70С даражада қиздирилади ва 60 минутга қолдирилади. Сўнгра аралаштириб эритма совитилади.