SlideShare a Scribd company logo
1 of 30
5.3 MMeeddiiaa PPrreesseennttaassii 
MMaatteemmaattiikkaa KKeellaass XXIIII 
(( SSeemmeesstteerr GGeennaapp )) 
PPrrooggrraamm SSttuuddii 
IIllmmuu AAllaamm 
Nomor 
Topik Bahasan 
PPeemmbbeellaajjaarraann 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Lanjut Akhir Keluar 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
PPeettuunnjjuukk PPeenngggguunnaaaann 
MMeeddiiaa PPrreesseennttaassii PPeemmbbeellaajjaarraann iinnii ddiibbuuaatt ddeennggaann mmeenngggguunnaakkaann 
ssaallaahh ssaattuu aapplliikkaassii ddaarrii kkeelluuaarrggaa MMiiccrroossoofftt OOffffiiccee yyaaiittuu MMiiccrroossoofftt 
OOffffiiccee PPoowweerrPPooiinntt 22000033.. DDaallaamm ppeennggooppeerraassiiaannnnyyaa ddiilleennggkkaappii 
ddeennggaann ttoommbbooll--ttoommbbooll nnaavviiggaassii yyaanngg ssaannggaatt ssiimmppeell yyaanngg bbeerraaddaa ddii 
ppaanneell sseebbeellaahh kkiirrii ((MMeennuu)) ddaann ddii bbaarr bbaaggiiaann bbaawwaahh;; sseehhiinnggggaa 
mmeemmuuddaahhkkaann ppeemmaakkaaii uunnttuukk mmeenngggguunnaakkaannnnyyaa,, kkaarreennaa sseemmuuaa 
kkeennddaallii ppeennggooppeerraassiiaann ddiillaakkuukkaann mmeellaalluuii ttoommbbooll--ttoommbbooll nnaavviiggaassii 
tteerrsseebbuutt.. MMiissaallnnyyaa uunnttuukk mmeelliihhaatt ccoonnttoohh ssooaall llaakkuukkaann kklliikk ppaaddaa 
ttoommbbooll CCoonnttoohh SSooaall.. BBeeggiittuu jjuuggaa ddeennggaann ppiilliihhaann ttooppiikk llaaiinnnnyyaa,, 
AAnnddaa hhaannyyaa mmeellaakkuukkaann kklliikk ppaaddaa jjuudduull ttooppiikk sseessuuaaii ppiilliihhaann ddaallaamm 
sseettiiaapp ttoommbbooll.. UUnnttuukk mmeennaammppiillkkaann sslliiddee bbeerriikkuuttnnyyaa kklliikk ppaaddaa 
ttoommbbooll LLaannjjuutt aattaauu uunnttuukk kkeemmbbaallii kkee sslliiddee ddii ddeeppaannnnyyaa ppiilliihh ttoommbbooll 
BBaalliikk.. JJiikkaa AAnnddaa tteellaahh mmeennaammppiillkkaann ssuuaattuu ttooppiikk mmaakkaa wwaarrnnaa hhuurruuff 
ddaarrii ttooppiikk ddaallaamm ttoommbbooll ddii sseebbeellaahh kkiirrii aakkaann bbeerruubbaahh mmeennjjaaddii hhiittaamm 
yyaanngg mmeennggiinnddiikkaassiikkaann bbaahhwwaa ttooppiikk tteerrsseebbuutt sseeddaanngg aakkttiiff.. DDaallaamm 
uurraaiiaann mmaatteerrii tteerrddaappaatt ggaammbbaarr--ggaammbbaarr aanniimmaassii sseebbaaggaaii vviissuuaalliissaassii 
ddaarrii kkoonnsseepp yyaanngg ddiissaammppaaiikkaann.. UUnnttuukk mmeelliihhaatt aanniimmaassii tteerrsseebbuutt kklliikk 
ppaaddaa sseemmbbaarraanngg tteemmppaatt ddaallaamm sslliiddee.. KKaattaa ((kkaalliimmaatt)) bbeerrwwaarrnnaa ddaann 
bbeerrggaarriiss bbaawwaahh mmeerruuppaakkaann lliinnkk ssiillaahhkkaann kklliikk ppaaddaa kkaattaa aattaauu 
kkaalliimmaatt tteerrsseebbuutt uunnttuukk mmeelliihhaatt iissiinnyyaa.. 
SSeemmooggaa mmeeddiiaa iinnii bbeerrmmaannffaaaatt bbaaggii mmeerreekkaa yyaanngg mmeenngggguunnaakkaann-- 
nnyyaa.. SSaallaamm hhaannggaatt!! 
TTeeoo MMaallaattuunnii 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi 
BBaaccaa DDeettaaiill PPeenngggguunnaaaann CCDD && TTrroouubblleesshhoooottiinngg
SSttaannddaarr KKoommppeetteennssii ddaann KKoommppeetteennssii DDaassaarr 
SSttaannddaarr KKoommppeetteennssii ddaann KKoommppeetteennssii DDaassaarr mmiinniimmaall yyaanngg hhaarruuss 
ddiiccaappaaii sseetteellaahh mmeennyyeelleessaaiikkaann ttooppiikk iinnii aaddaallaahh:: 
SSttaannddaarr KKoommppeetteennssii 
Ю MMeerraannccaanngg ddaann mmeenngggguunnaakkaann mmooddeell mmaatteemmaattiikkaa pprrooggrraamm 
lliinneeaarr sseerrttaa mmeenngggguunnaakkaann ssiiffaatt ddaann aattuurraann yyaanngg bbeerrkkaaiittaann 
ddeennggaann bbaarriissaann,, ddeerreett,, mmaattrriikkss,, vveekkttoorr,, ttrraannssffoorrmmaassii,, ffuunnggssii 
eekkssppoonneenn,, ddaann llooggaarriittmmaa ddaallaamm ppeemmeeccaahhaann mmaassaallaahh.. 
KKoommppeetteennssii DDaassaarr 
Ю MMeenngggguunnaakkaann ssiiffaatt--ssiiffaatt ddaann ooppeerraassii aalljjaabbaarr vveekkttoorr ddaallaamm 
ppeemmeeccaahhaann mmaassaallaahh;; 
Ю MMeenngggguunnaakkaann ssiiffaatt--ssiiffaatt ddaann ooppeerraassii ppeerrkkaalliiaann sskkaallaarr dduuaa 
vveekkttoorr ddaallaamm ppeemmeeccaahhaann mmaassaallaahh.. 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
PPeennddaahhuulluuaann 
BBaaggii AAnnddaa yyaanngg tteellaahh mmeemmppeellaajjaarrii FFiissiikkaa ppaassttii ppeerrnnaahh mmeennddeennggaarr kkaattaa 
vveekkttoorr.. VVeekkttoorr mmeerruuppaakkaann ssuuaattuu bbeessaarraann sseellaaiinn bbeessaarraann sskkaallaarr yyaanngg 
ssuuddaahh AAnnddaa kkeennaall ddaallaamm FFiissiikkaa.. PPeerrbbeeddaaaann kkeedduuaa bbeessaarraann iinnii aaddaallaahh:: 
SSkkaallaarr :: BBeessaarraann yyaanngg hhaannyyaa mmeemmppuunnyyaaii nniillaaii ((mmeennuunnjjuukkkkaann 
bbiillaannggaann rreeaall tteerrtteennttuu)).. CCoonnttoohh:: ssuuhhuu,, mmaassssaa,, ddaann sseebbaaggaaiinnyyaa.. 
VVeekkttoorr :: BBeessaarraann yyaanngg mmeemmppuunnyyaaii bbeessaarr ((nniillaaii)) ddaann aarraahh.. 
BBiiaassaannyyaa ddiigguunnaakkaann uunnttuukk mmeennyyeelliiddiikkii ggeerraakk ppeerrppiinnddaahhaann,, 
ppeerrggeesseerraann,, kkeecceeppaattaann,, ppeerrcceeppaattaann ddaann sseebbaaggaaiinnyyaa.. 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
UUrraaiiaann MMaatteerrii 
SSiillaahhkkaann ppiilliihh MMaatteerrii yyaanngg iinnggiinn ddiissaammppaaiikkaann ((ddiippeellaajjaarrii)):: 
AA.. NNoottaassii VVeekkttoorr 
BB.. AAlljjaabbaarr VVeekkttoorr 
CC.. VVeekkttoorr BBaassiiss 
DD.. VVeekkttoorr PPoossiissii 
EE.. PPeerrkkaalliiaann SSkkaallaarr VVeekkttoorr ((PPeerrkkaalliiaann TTiittiikk)) 
FF.. PPeerrkkaalliiaann SSiillaanngg VVeekkttoorr 
GG.. SSuudduutt aannttaarraa DDuuaa VVeekkttoorr ddii RRuuaanngg ((RR33)) 
HH.. CCoonnttoohh SSooaall 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
AA.. NNoottaassii VVeekkttoorr 
Secara geometris vektor dinyatakan sebagai ruas garis yang panjang 
dan arahnya tertentu. 
gambar 1 
A 
B 
u 
Vektor sering dinotasikan dengan huruf latin kecil. 
Misalnya: u, 
u, atau u. Ruas garis AB menunjukkan 
sebuah vektor. 
u = AB ; A = titik pangkal dan B = titik ujung 
Arah anak panah = arah vektor 
Panjang ruas garis = panjang/besar/nilai vektor 
Secara analitis vektor dinyatakan sebagai pasangan terurut bilangan 
real. 
• Untuk vektor di bidang (R2) : u = (x, y) atau u = 
x 
y 
x 
y 
z 
• Untuk vektor di ruang (R3) : u = (x, y, z) atau u = 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
BB.. AAlljjaabbaarr VVeekkttoorr 
Sebelum membahas aljabar vektor perlu dipahami beberapa ketentuan 
berikut. 
• Dua vektor dikatakan sama 
gambar 2 
jika besar dan arahnya sama. 
(Lihat gambar 2). u 
= v 
• Suatu vektor v dikatakan invers 
dari vektor u jika berlaku u + v = 0; 
0 adalah vektor nol. Jadi dua 
vektor saling invers jika besarnya 
sama tetapi berlawanan arah. 
(Lihat gambar 3). 
Dua vektor yang sama 
gambar 3 
u v = -u 
Dua vektor yang saling 
invers (berlawanan) 
Ю Penjumlahan Vektor 
Penjumlahan vektor dapat dilakukan dengan dua cara, yaitu dengan 
aturan segitiga dan aturan jajargenjang. Untuk memperoleh hasil 
jumlah (resultante) dari vektor u dan v, perhatikan ilustrasi dalam 
gambar 4 dan 5. 
Media Presentasi Pembelajaran Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
gambar 4 gambar 5 
u 
v 
u+v u 
v 
u+v 
Dengan aturan segitiga: 
• Tempatkan titik pangkal 
vektor v sehingga berimpit 
dengan titik ujung vektor u; 
• Vektor (u + v) diperoleh 
dengan cara 
menghubungkan titik pangkal 
vektor u dengan titik ujung 
vektor v. 
Dengan aturan jajargenjang: 
• Tempatkan titik pangkal vektor v 
sehingga berimpit dengan titik 
pangkal vektor u; 
• Bentuklah jajargenjang dengan sisi-sisi 
yang sejajar dengan u dan v; 
• Vektor (u + v) adalah diagonal 
jajargenjang dengan titik pangkal 
vektor u. 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
Ю Pengurangan Vektor 
Pengurangan vektor u dengan vektor v adalah penjumlahan vektor u 
dengan invers vektor v. Perhatikan ilustrasi dalam gambar 6 dan 7. 
gambar 6 u - v = u + (-v) gambar 7 v - u = v + (-u) 
v 
u 
v--v u-u 
v 
-v v 
u 
-u 
Ю Hasil Kali Vektor dengan Skalar 
Misalkan vektor u dan sebuah 
bilangan real (skalar) m. Hasil kali 
m dengan vektor u (mu) adalah 
penggandaan vektor u sebanyak m 
dan arah mu sama dengan arah 
vektor u. 
gambar 8 
u 
u 
v 
-u 
3u 
2u -2u 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
CC.. VVeekkttoorr BBaassiiss 
Vektor basis : Vektor dengan panjang 1 satuan panjang. 
gambar 9 gambar 10 
Vektor Basis dalam Bidang (R2) Vektor Basis dalam Ruang (R3) 
X 
Y 
Z 
X 
Y 
k(0,0,1) 
O 
j(0,1) 
O i(1,0) 
i(1,0,0) j(0,1,0) 
Vektor i dan j merupakan vektor 
basis dalam R2. 
i : vektor satuan searah sumbu X+ 
j : vektor satuan searah sumbu Y+ 
Vektor i, j, dan k merupakan vektor 
basis dalam R3. 
i : vektor satuan searah sumbu X+ 
j : vektor satuan searah sumbu Y+ 
k : vektor satuan searah sumbu Z+ 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
DD.. VVeekkttoorr PPoossiissii 
Vektor Posisi : Vektor yang berpangkal pada titik pangkal koordinat. 
Komponen sebuah vektor dapat dinyatakan sebagai 
kombinasi linear dari vektor satuan. 
gambar 11 gambar 12 
Vektor Posisi dalam Ruang (R3) 
zk 
| r | = x2 + y2 + z2 
Vektor Posisi dalam Bidang (R2) 
R(x,y) 
Titik R(x,y) adalah vektor posisi 
OR dalam R2 yaitu: 
R(x,y,z) 
X 
Y 
Z 
X 
Y 
O O 
Titik R(x,y,z) adalah vektor posisi OR 
dalam R3 yaitu: 
xi 
yj 
r 
r 
yx j i 
r = (x,y) = xi + yj 
r = (x,y,z) = xi + yj + zk 
Panjang dari r : 
Panjang dari r : | r | = x2 + y2 
| |r r 
Vektor satuan dari r : e = 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
U(u1,u2, u3) 
OU = u dan OV = v adalah vektor-vektor 
posisi. 
Y 
gambar 13 
Z 
O 
v 
u 
V(v1,v2, v3) 
UV = UO + OV 
= -u + v 
= v – u 
= 
Jika dinyatakan dengan kombinasi 
X linear maka: 
Jarak atau panjang vektor UV adalah: 
v1 – u1 
v2 – u2 
v3 – u3 
UV = v – u 
= (v1 – u1)i + (v2 – u2)j + (v3 – u3)k 
2 
2 2 3 3 
2 
|UV | = (v1 - u1 ) + (v - u ) + (v - u ) 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
EE.. PPeerrkkaalliiaann SSkkaallaarr VVeekkttoorr ((PPeerrkkaalliiaann TTiittiikk)) 
Hasil kali titik (dot product) dua vektor adalah sebuah skalar. 
Didefinisikan: 
u.v = |u||v| Cos q 
q = sudut antara u dan v 
v 
gambar 14 
u 
q 
Jika : 0o £ q < 90o maka u.v > 0 
q = 90o maka u.v = 0 
90o < q £ 180o maka u.v < 0 
gambar 15 
X 
Y 
Z 
k(0,0,1) 
i(1,0,0) O j(0,1,0) 
Misalkan vektor u = (u1i + u2j + u3k) dan 
vektor v = (v1i + v2j + v3k). Perkalian titik 
kedua vektor adalah: 
u.v = (u1i + u2j + u3k).(v1i + v2j + v3k) 
= u1v1 + u2v2 + u3v3 
atau secara geometris: 
u.v = |u||v| Cos q 
i.i = | i || i | Cos 0o = 1 analog, maka: 
i.i = j.j = k.k = 1 
i.j = | i || j | Cos 90o = 0 (i ^ j ) analog, maka i.j = j.k = k.i = 0 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
FF.. PPeerrkkaalliiaann SSiillaanngg VVeekkttoorr 
Hasil kali silang (cross product) dua vektor adalah sebuah vektor. 
Didefinisikan: 
u x v = |u||v| Sin q 
q = sudut terkecil antara u dan v 
Arah u x v ditentukan berdasarkan arah 
putaran tangan kanan. 
gambar 16 
v 
u 
q 
gambar 17 i x i = |i||i| Sin 0o = 0 analog, maka: 
X 
Y 
Z 
k(0,0,1) 
i(1,0,0) O j(0,1,0) 
i x i = j x j = k x k = 0 
i x j = |i||j| Sin 90o = 1 ( i ^ j ) 
Berdasarkan definisi maka: 
i x j = k j x k = i k x i = j 
j x i = -k k x j = -i i x k = -j 
u x v 
v 
u 
q 
v x u 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
Hasil dari perkalian silang dua vektor sama dengan menentukan nilai 
determinan matriks ordo 3. Salah satu cara yang mudah dipakai adalah 
cara Sarrus. 
Vektor u = (u1i + u2j + u3k) dan vektor v = (v1i + v2j + v3k). 
u x v = 
i j k i j k i j 
u u 
1 2 
1 2 
u u u 
1 2 3 
1 2 3 
u u u 
1 2 3 
1 2 3 
v v 
v v v 
v v v 
= 
u x v = 
ö 
÷ ÷ ÷ 
ø 
æ 
ç ç ç 
è 
u v - 
u v 
2 3 3 2 
u v - 
u v 
3 1 1 3 
u v - 
u v 
1 2 2 1 
(–) (–) (–) (+) (+) (+) 
( u2v3i + u3v1j + u1v2k ) – ( u2v1k + u3v2i + u1v3j ) 
u x v = 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
GG.. SSuudduutt aannttaarraa DDuuaa VVeekkttoorr ddii RRuuaanngg ((RR33)) 
gambar 18 Z 
X 
g b 
O Y 
a 
u 
a sudut antara vektor satuan i 
dengan vektor u. 
Jika u = u1i + u2j + u3k maka : 
X 
A(a1,a2,a3) 
O Y 
gambar 19 
Z 
q 
u.i u1 
Cos a = = 
u.k u3 
Cos g = = 
u.j u2 
Cos b = = 
u j u 
Vektor a = a1i + a2j + a3k dan vektor 
b = b1i + b2j + b3k maka sudut 
antara kedua vektor: 
Cos . 
q = a b 
| || | 
a b 
2 
3 
2 
2 
Cos q = a b + a b + 
a b 
2 
1 
2 
3 
2 
2 
2 
1 
1 1 2 2 3 3 
a + a + a . b + b + 
b 
a 
· 
b 
·B(b1,b2,b3) 
u i u 
u k u 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi 
b sudut antara vektor satuan j 
dengan vektor u. 
g sudut antara vektor satuan k 
dengan vektor u.
CCoonnttoohh SSooaall 
1. Diketahui koordinat P(2, 3, 5) dan Q(1, 5, 2) 
a) Nyatakan komponen dari PQ 
b) Nyatakan PQ sebagai kombinasi linear vektor basis 
b) Hitung panjang PQ 
Penyelesaian: 
X 
Z 
·P(2,3,5) 
q 
p 
·Q(1,5,2) 
O Y 
a) PQ = PO + OQ = -p + q = q - p 
ö 
÷ ÷ ÷ 
ø 
æ 
ç ç ç 
è 
- 
1 
2 
- 
= 
ö 
÷ ÷ ÷ 
ø 
æ 
- 
ç ç ç 
è 
ö 
÷ ÷ ÷ 
ø 
æ 
= 
ç ç ç 
è 
3 
2 
3 
5 
1 
5 
2 
PQ 
b) Bila dinyatakan sebagai 
kombinasi linear vektor basis, 
maka: 
PQ = – i + 2j – 3k 
c) |PQ| = (1- 2)2 + (5 - 3)2 + (2 - 5)2 
= (-1)2 + 22 + (-3)2 
= 14 
|PQ| 
|PQ| 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
CCoonnttoohh SSooaall 
2. Tentukan besar sudut antara vektor u = 3i – 2j + k dengan sumbu-sumbu 
koordinat. 
Penyelesaian: 
Misalkan: 
a sudut antara vektor u dengan sumbu X 
b sudut antara vektor u dengan sumbu Y 
g sudut antara vektor u dengan sumbu Z 
| u |= 32 + (-2)2 + 12 = 14 
3 14 
3 14 
3 
ö 
æ 
u 
1 36,7o 
Cos = ÷ ÷ 
14 
arc cos 
a a 
14 
14 
| | 
ø 
ç ç 
è 
= = = Û = 
u 
2 14 
2 14 
2 
ö 
æ 
u 
2 122,3o 
Cos = ÷ ÷ 
14 
b b 
= = - = - Û = arc cos 
- 
14 
14 
| | 
ø 
ç ç 
è 
u 
14 
14 
1 
ö 
æ 
u 
3 74,5o 
Cos = ÷ ÷ 
14 
arc cos 
g g 
14 
14 
| | 
ø 
ç ç 
è 
= = = Û = 
u 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
b a 
X 
Y 
Z 
3 
-2 
(3,-2,1) 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi 
g
CCoonnttoohh SSooaall 
3. Diketahui vektor a = (–1, 0, 2) dan b = (–3, 0, 1). Tentukan besar 
sudut antara vektor a dan b. 
Penyelesaian: 
Misalkan: 
q adalah sudut antara vektor a dan b 
Cos . 
q = a b 
| || | 
a b 
q = - - + + 
1( 3) 0(0) 2(1) 
( 1)2 02 22. ( 3)2 02 12 
ö çè 
2 45o 
1 
arc cos = ÷ø 
2 
Û q = æ 
Cos 
- + + - + + 
2 
1 
2 
5 
Cos q = = = 
5 2 
5 
5. 10 
Jadi besar sudut antara vektor a dan b = 45o 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi 
X 
Y 
Z 
b a 
q
CCoonnttoohh SSooaall 
4. Ditentukan vektor a = –3i + 2j – 2k dan b = i – 4j + 3k. Hitunglah a x b. 
Penyelesaian: 
i j k i j k i j 
3 2 
1 4 
= - - 
3 2 2 
1 4 3 
- - 
3 2 2 
1 4 3 
- 
- 
- 
- 
a x b = 
(–) (–) (–) (+) (+) (+) 
a x b = ( 2(3)i + (-2)1j +(-3)(-4)k ) – ( 2(1)k + (-2)(-4)i + (-3)3j ) 
= ( 6i – 2j + 12k ) – ( 2k + 8i – 9j ) 
= (6 – 8)i + (– 2 + 9)j + (12 – 2)k 
= – 2i + 7j + 10k 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
UUjjii KKoommppeetteennssii 
1. Vektor a mempunyai titik pangkal (3, -2, 4). Jika komponen vektor a 
adalah (5, 7, -2) maka titik ujung vektor a adalah .... 
a. ( 8, 5, -2 ) b. ( 8, 5, 2 ) c. ( 7, 5, 2 ) 
d. ( 2, 9, -6 ) e. ( -2, -9, 6 ) 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
UUjjii KKoommppeetteennssii 
1. Vektor a mempunyai titik pangkal (3, -2, 4). Jika komponen vektor a 
adalah (5, 7, -2) maka titik ujung vektor a adalah .... 
a. ( 8, 5, -2 ) b. ( 8, 5, 2 ) c. ( 7, 5, 2 ) 
d. ( 2, 9, -6 ) e. ( -2, -9, 6 ) 
Jawaban Anda Belum Benar 
CCoobbaa llaaggii?? LLiihhaatt jjaawwaabbaann?? 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
UUjjii KKoommppeetteennssii 
1. Vektor a mempunyai titik pangkal (3, -2, 4). Jika komponen vektor a 
adalah (5, 7, -2) maka titik ujung vektor a adalah .... 
a. ( 8, 5, -2 ) b. ( 8, 5, 2 ) c. ( 7, 5, 2 ) 
d. ( 2, 9, -6 ) e. ( -2, -9, 6 ) 
Jawaban Anda Benar 
LLiihhaatt jjaawwaabbaann?? 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
UUjjii KKoommppeetteennssii 
1. Vektor a mempunyai titik pangkal (3, -2, 4). Jika komponen vektor a 
adalah (5, 7, -2) maka titik ujung vektor a adalah .... 
a. ( 8, 5, -2 ) b. ( 8, 5, 2 ) c. ( 7, 5, 2 ) 
d. ( 2, 9, -6 ) e. ( -2, -9, 6 ) 
Penyelesaian: 
Misalkan titik ujung vektor a adalah (a1, a2, a3) 
Komponen suatu vektor = titik ujung – titik pangkal 
Komponen vektor a = titik ujung vektor a – titik pangkal vektor a 
ì 
a 3 5 a 8 
1 1 
a 2 7 a 5 
2 2 
ö 
æ 
- 2 
ö 
æ 
- 
3 
- - 
( 2) 
a 
a 
1 
2 
Jadi titik ujung vektor a adalah (8, 5, 2) 
- = Û = 
+ = Û = 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi 
(3, -2, 4) 
(a1, a2, a3) komponen a (5, 7, -2) 
Û 
ïî 
ïí 
- = - Û = 
a 4 2 a 2 
3 3 
= ÷ ÷ 
ø 
ç ç 
è 
7 5 
÷ ÷ ÷ 
ø 
ç ç ç 
è 
- 
4 
a 
3
UUjjii KKoommppeetteennssii 
2. Diketahui vektor u = – 2i + 4j – 6k. Tentukan besar sudut antara 
vektor u dengan sumbu-sumbu koordinat. 
Penyelesaian: 
Misalkan: 
a sudut antara vektor u dengan sumbu X 
b sudut antara vektor u dengan sumbu Y 
g sudut antara vektor u dengan sumbu Z 
Z 
| u |= (-2)2 + 42 + (-6)2 = 56 = 2 14 
14 
14 
2 
ö 
æ 
u 
1 105,5o 
Cos = ÷ ÷ 
14 
a a 
= = - = - Û = arc cos 
- 
14 
2 14 
| | 
ø 
ç ç 
è 
u 
14 
14 
4 
ö 
æ 
u 
2 57,7o 
Cos = ÷ ÷ 
7 
arc cos 
b b 
7 
2 14 
| | 
ø 
ç ç 
è 
= = = Û = 
u 
3 14 
3 14 
6 
ö 
æ 
u 
3 143,3o 
Cos = ÷ ÷ 
14 
g g 
= = - = - Û = arc cos 
- 
14 
2 14 
| | 
ø 
ç ç 
è 
u 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi 
X 
O Y 
a 
g 
b 
u 
(-2, 4, -6)
UUjjii KKoommppeetteennssii 
3. Posisi sebuah pesawat pada waktu t jika disimulasikan dalam ruang 
ditentukan oleh vektor (t, 2t, –t). Pada waktu t = 1 pesawat berada di 
posisi A dan akan berada di posisi B setelah t = 2. Hitung jarak 
tempuh pesawat dari posisi A ke B. 
Penyelesaian: 
Posisi pesawat di A (t = 1) yaitu pada koordinat (1, 2, –1) 
Posisi pesawat di B (t = 2) yaitu pada koordinat (2, 4, –2) 
Z 
Jarak A dan B: | AB |= (2 - 1)2 + (4 - 2)2 + (-2 - (-1))2 = 6 
Jadi jarak tempuh pesawat dari posisi A ke B adalah 
6 satuan panjang. 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi 
X 
O Y 
A(1, 2, -1) 
B(2, 4, -2)
UUjjii KKoommppeetteennssii 
4. Ditentukan vektor a = (4, – 2, 1), b = (–2, 3, –2), dan c = (–1, 4, 3) . 
Hitunglah a x (b + c). 
Penyelesaian: 
ö 
÷ ö 
æ- 
÷ 
= ø 
÷ ö 
æ- 
÷ 
+ ø 
æ 
- 
3 
1 
2 
b + c = ÷ ÷ 
ø 
ç ç 
è 
ç ç 
è 
4 
i j k i j k i j 
4 2 
3 7 
= - 
4 2 1 
3 7 1 
4 2 1 
3 7 1 
- 
- 
- 
- 
- 
3 
a x (b+c) = 
(–) (–) (–) (+) (+) (+) 
( (-2)1i + 1(-3)j + 4(7)k ) – ( (-2)(-3)k + 1(7)i + 4(1)j ) 
= ( – 2i – 3j + 28k ) – ( 6k + 7i + 4j ) 
= ( – 2 – 7)i + ( – 3 – 4)j + (28 – 6)k 
ç ç 
è 
- 
1 7 
3 
2 
a x (b+c) = 
= – 9i – 7j + 24k 
= ( – 9, – 7, 24 ) 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
RReeffeerreennssii 
Ю Purcell, Edwin J. dan Dale Varberg, Kalkulus dan Geometri 
Analitis, Jilid 2, Erlangga, Jakarta, 1999. 
Ю Suryadi D., H.S., Teori dan Soal Ilmu Ukur Analitik Ruang, 
Ghalia Indonesia, Jakarta, 1999. 
Ю Noormandiri B.K., Buku Pelajaran Matematika SMA, Jilid 3A, 
Erlangga, Jakarta, 2004. 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi
BBiiooddaattaa TTiimm 
NNaammaa :: TTeeooppiilluuss MMaallaattuunnii,, SS..PPdd.. 
NN II PP :: 113322 222255 990033 
PPeekkeerrjjaaaann :: GGuurruu SSMMAA NNeeggeerrii 11 KKaaiimmaannaa,, 
PPrroovviinnssii IIrriiaann JJaayyaa BBaarraatt 
TTuuggaass :: MMeennggaajjaarr MMaattaa PPeellaajjaarraann MMaatteemmaattiikkaa,, 
TTeekknnoollooggii IInnffoorrmmaassii && KKoommuunniikkaassii 
AAllaammaatt :: JJaallaann VVeetteerraann,, KKoommpplleekkss SSMMAANN 11 KKaaiimmaannaa 9988665544 
TTeellpp//FFaaxx :: KKaannttoorr ((00995577)) 2211001166;; RRuummaahh ((00995577)) 2211331122;; HHPP 008811334444003399994400 
EE--mmaaiill :: tteeoo__mmaallaattuunnii@@yyaahhoooo..ccoo..iidd 
NNaammaa :: AAnnii JJuunniiaattii 
NN II PP :: - 
PPeekkeerrjjaaaann :: SSttaaff AAddmmiinniissttrraassii SSMMAA NNeeggeerrii 11 KKaaiimmaannaa,, 
PPrroovviinnssii IIrriiaann JJaayyaa BBaarraatt 
TTuuggaass :: MMeennaannggaannii ddaann mmeennggooppeerraassiikkaann kkoommppuutteerr ppaaddaa 
bbaaggiiaann TTaattaa UUssaahhaa 
AAllaammaatt :: JJaallaann PPeeddeessaaaann KKaaiimmaannaa 
TTeellpp//FFaaxx :: KKaannttoorr ((00995577)) 2211001166;; RRuummaahh ((00995577)) 2211774400;; HHPP 008811334444004433004411 
EE--mmaaiill :: aanniijj@@tteellkkoomm..nneett 
Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar 
MATEMATIK 
A 
KELAS XII 
“Penerapan 
Konsep Vektor 
untuk 
Menyelesaikan 
Masalah” 
Menu 
Petunjuk 
Standar 
Kompetensi 
Pendahuluan 
Uraian 
Materi 
Contoh Soal 
Uji 
Kompetensi 
Referensi

More Related Content

Viewers also liked

대신리포트_모닝미팅_141119
대신리포트_모닝미팅_141119대신리포트_모닝미팅_141119
대신리포트_모닝미팅_141119DaishinSecurities
 
Grand Amaryllis Jatiasih
Grand Amaryllis JatiasihGrand Amaryllis Jatiasih
Grand Amaryllis JatiasihTitusAntonius
 
Sos ciberbullying padres
Sos ciberbullying padresSos ciberbullying padres
Sos ciberbullying padressanjosehhcc
 
Día contra la violencia contra la mujer
Día contra la violencia contra la mujerDía contra la violencia contra la mujer
Día contra la violencia contra la mujersanjosehhcc
 
Unidades de almacenamiento
Unidades de almacenamientoUnidades de almacenamiento
Unidades de almacenamientoAsteCardozo
 
Excursión a unquera y comillas 5º ep
Excursión a unquera y comillas 5º epExcursión a unquera y comillas 5º ep
Excursión a unquera y comillas 5º epsanjosehhcc
 
Trabjo de Informatica
Trabjo de Informatica Trabjo de Informatica
Trabjo de Informatica Carliitos554
 
Trabajo final Expresión Oral y Escrita
Trabajo final Expresión Oral y EscritaTrabajo final Expresión Oral y Escrita
Trabajo final Expresión Oral y Escritaparraoandrea
 
Proyecto de modificación de jornada san josé astillero 20-1-14
Proyecto de modificación de jornada san josé astillero 20-1-14Proyecto de modificación de jornada san josé astillero 20-1-14
Proyecto de modificación de jornada san josé astillero 20-1-14sanjosehhcc
 

Viewers also liked (15)

대신리포트_모닝미팅_141119
대신리포트_모닝미팅_141119대신리포트_모닝미팅_141119
대신리포트_모닝미팅_141119
 
Secunidid
SecunididSecunidid
Secunidid
 
Menilai kinerja kerja karyawan
Menilai kinerja kerja karyawanMenilai kinerja kerja karyawan
Menilai kinerja kerja karyawan
 
Grand Amaryllis Jatiasih
Grand Amaryllis JatiasihGrand Amaryllis Jatiasih
Grand Amaryllis Jatiasih
 
Sos ciberbullying padres
Sos ciberbullying padresSos ciberbullying padres
Sos ciberbullying padres
 
Día contra la violencia contra la mujer
Día contra la violencia contra la mujerDía contra la violencia contra la mujer
Día contra la violencia contra la mujer
 
Unidades de almacenamiento
Unidades de almacenamientoUnidades de almacenamiento
Unidades de almacenamiento
 
Bab 3
Bab 3Bab 3
Bab 3
 
Excursión a unquera y comillas 5º ep
Excursión a unquera y comillas 5º epExcursión a unquera y comillas 5º ep
Excursión a unquera y comillas 5º ep
 
Fotolog
FotologFotolog
Fotolog
 
Listado
ListadoListado
Listado
 
Trabjo de Informatica
Trabjo de Informatica Trabjo de Informatica
Trabjo de Informatica
 
Trabajo final Expresión Oral y Escrita
Trabajo final Expresión Oral y EscritaTrabajo final Expresión Oral y Escrita
Trabajo final Expresión Oral y Escrita
 
Proyecto de modificación de jornada san josé astillero 20-1-14
Proyecto de modificación de jornada san josé astillero 20-1-14Proyecto de modificación de jornada san josé astillero 20-1-14
Proyecto de modificación de jornada san josé astillero 20-1-14
 
Recetas cocina pasteleria dulce
Recetas cocina  pasteleria dulceRecetas cocina  pasteleria dulce
Recetas cocina pasteleria dulce
 

Similar to Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah

Similar to Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah (16)

Palang berangkai plc
Palang berangkai plcPalang berangkai plc
Palang berangkai plc
 
Gfgfg Trslte
Gfgfg TrslteGfgfg Trslte
Gfgfg Trslte
 
TEMPLATE PPT SEMINAR PROPOSAL By Ayu Rizka.pptx
TEMPLATE PPT SEMINAR PROPOSAL By Ayu Rizka.pptxTEMPLATE PPT SEMINAR PROPOSAL By Ayu Rizka.pptx
TEMPLATE PPT SEMINAR PROPOSAL By Ayu Rizka.pptx
 
4. Matematika.doc
4. Matematika.doc4. Matematika.doc
4. Matematika.doc
 
Kkm
KkmKkm
Kkm
 
Model regresi dengan variabel bebas dummy
Model regresi dengan variabel bebas dummy Model regresi dengan variabel bebas dummy
Model regresi dengan variabel bebas dummy
 
Ppt desain
Ppt desainPpt desain
Ppt desain
 
Ppt desain
Ppt desainPpt desain
Ppt desain
 
Ppt desain
Ppt desainPpt desain
Ppt desain
 
Ppt desain
Ppt desainPpt desain
Ppt desain
 
Matriks
MatriksMatriks
Matriks
 
Matriks
MatriksMatriks
Matriks
 
Modul Ajar Bagian vektor.pdf
Modul Ajar Bagian vektor.pdfModul Ajar Bagian vektor.pdf
Modul Ajar Bagian vektor.pdf
 
Kartu soal sma 13 - retno tri hartini
Kartu soal   sma 13 - retno tri hartiniKartu soal   sma 13 - retno tri hartini
Kartu soal sma 13 - retno tri hartini
 
05 pro forma-mte3111-pengajaran-geometri_ukuran_dan_pengen
05 pro forma-mte3111-pengajaran-geometri_ukuran_dan_pengen05 pro forma-mte3111-pengajaran-geometri_ukuran_dan_pengen
05 pro forma-mte3111-pengajaran-geometri_ukuran_dan_pengen
 
Kkm 7
Kkm 7Kkm 7
Kkm 7
 

More from Hidayati Rusnedy (20)

Bab7 hidr
Bab7 hidrBab7 hidr
Bab7 hidr
 
Bab7 hidr
Bab7 hidrBab7 hidr
Bab7 hidr
 
Bab6 laru
Bab6 laruBab6 laru
Bab6 laru
 
Bab5 stoi
Bab5 stoiBab5 stoi
Bab5 stoi
 
Bab4 ikat
Bab4 ikatBab4 ikat
Bab4 ikat
 
Bab3 sist
Bab3 sistBab3 sist
Bab3 sist
 
Bab2 stru
Bab2 struBab2 stru
Bab2 stru
 
Bab1 pend
Bab1 pendBab1 pend
Bab1 pend
 
Bab10 kol
Bab10 kolBab10 kol
Bab10 kol
 
Bab9 kela
Bab9 kelaBab9 kela
Bab9 kela
 
Bab8 hidr
Bab8 hidrBab8 hidr
Bab8 hidr
 
Bab7 laru
Bab7 laruBab7 laru
Bab7 laru
 
Bab6 stoi
Bab6 stoiBab6 stoi
Bab6 stoi
 
Bab5 laru
Bab5 laruBab5 laru
Bab5 laru
 
Bab4 kese
Bab4 keseBab4 kese
Bab4 kese
 
Bab3 laju
Bab3 lajuBab3 laju
Bab3 laju
 
Bab2 term
Bab2 termBab2 term
Bab2 term
 
Bab1 stru
Bab1 struBab1 stru
Bab1 stru
 
Bab7 biom
Bab7 biomBab7 biom
Bab7 biom
 
Bab6 makr
Bab6 makrBab6 makr
Bab6 makr
 

Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah

  • 1.
  • 2. 5.3 MMeeddiiaa PPrreesseennttaassii MMaatteemmaattiikkaa KKeellaass XXIIII (( SSeemmeesstteerr GGeennaapp )) PPrrooggrraamm SSttuuddii IIllmmuu AAllaamm Nomor Topik Bahasan PPeemmbbeellaajjaarraann Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Lanjut Akhir Keluar “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 3. PPeettuunnjjuukk PPeenngggguunnaaaann MMeeddiiaa PPrreesseennttaassii PPeemmbbeellaajjaarraann iinnii ddiibbuuaatt ddeennggaann mmeenngggguunnaakkaann ssaallaahh ssaattuu aapplliikkaassii ddaarrii kkeelluuaarrggaa MMiiccrroossoofftt OOffffiiccee yyaaiittuu MMiiccrroossoofftt OOffffiiccee PPoowweerrPPooiinntt 22000033.. DDaallaamm ppeennggooppeerraassiiaannnnyyaa ddiilleennggkkaappii ddeennggaann ttoommbbooll--ttoommbbooll nnaavviiggaassii yyaanngg ssaannggaatt ssiimmppeell yyaanngg bbeerraaddaa ddii ppaanneell sseebbeellaahh kkiirrii ((MMeennuu)) ddaann ddii bbaarr bbaaggiiaann bbaawwaahh;; sseehhiinnggggaa mmeemmuuddaahhkkaann ppeemmaakkaaii uunnttuukk mmeenngggguunnaakkaannnnyyaa,, kkaarreennaa sseemmuuaa kkeennddaallii ppeennggooppeerraassiiaann ddiillaakkuukkaann mmeellaalluuii ttoommbbooll--ttoommbbooll nnaavviiggaassii tteerrsseebbuutt.. MMiissaallnnyyaa uunnttuukk mmeelliihhaatt ccoonnttoohh ssooaall llaakkuukkaann kklliikk ppaaddaa ttoommbbooll CCoonnttoohh SSooaall.. BBeeggiittuu jjuuggaa ddeennggaann ppiilliihhaann ttooppiikk llaaiinnnnyyaa,, AAnnddaa hhaannyyaa mmeellaakkuukkaann kklliikk ppaaddaa jjuudduull ttooppiikk sseessuuaaii ppiilliihhaann ddaallaamm sseettiiaapp ttoommbbooll.. UUnnttuukk mmeennaammppiillkkaann sslliiddee bbeerriikkuuttnnyyaa kklliikk ppaaddaa ttoommbbooll LLaannjjuutt aattaauu uunnttuukk kkeemmbbaallii kkee sslliiddee ddii ddeeppaannnnyyaa ppiilliihh ttoommbbooll BBaalliikk.. JJiikkaa AAnnddaa tteellaahh mmeennaammppiillkkaann ssuuaattuu ttooppiikk mmaakkaa wwaarrnnaa hhuurruuff ddaarrii ttooppiikk ddaallaamm ttoommbbooll ddii sseebbeellaahh kkiirrii aakkaann bbeerruubbaahh mmeennjjaaddii hhiittaamm yyaanngg mmeennggiinnddiikkaassiikkaann bbaahhwwaa ttooppiikk tteerrsseebbuutt sseeddaanngg aakkttiiff.. DDaallaamm uurraaiiaann mmaatteerrii tteerrddaappaatt ggaammbbaarr--ggaammbbaarr aanniimmaassii sseebbaaggaaii vviissuuaalliissaassii ddaarrii kkoonnsseepp yyaanngg ddiissaammppaaiikkaann.. UUnnttuukk mmeelliihhaatt aanniimmaassii tteerrsseebbuutt kklliikk ppaaddaa sseemmbbaarraanngg tteemmppaatt ddaallaamm sslliiddee.. KKaattaa ((kkaalliimmaatt)) bbeerrwwaarrnnaa ddaann bbeerrggaarriiss bbaawwaahh mmeerruuppaakkaann lliinnkk ssiillaahhkkaann kklliikk ppaaddaa kkaattaa aattaauu kkaalliimmaatt tteerrsseebbuutt uunnttuukk mmeelliihhaatt iissiinnyyaa.. SSeemmooggaa mmeeddiiaa iinnii bbeerrmmaannffaaaatt bbaaggii mmeerreekkaa yyaanngg mmeenngggguunnaakkaann-- nnyyaa.. SSaallaamm hhaannggaatt!! TTeeoo MMaallaattuunnii MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi BBaaccaa DDeettaaiill PPeenngggguunnaaaann CCDD && TTrroouubblleesshhoooottiinngg
  • 4. SSttaannddaarr KKoommppeetteennssii ddaann KKoommppeetteennssii DDaassaarr SSttaannddaarr KKoommppeetteennssii ddaann KKoommppeetteennssii DDaassaarr mmiinniimmaall yyaanngg hhaarruuss ddiiccaappaaii sseetteellaahh mmeennyyeelleessaaiikkaann ttooppiikk iinnii aaddaallaahh:: SSttaannddaarr KKoommppeetteennssii Ю MMeerraannccaanngg ddaann mmeenngggguunnaakkaann mmooddeell mmaatteemmaattiikkaa pprrooggrraamm lliinneeaarr sseerrttaa mmeenngggguunnaakkaann ssiiffaatt ddaann aattuurraann yyaanngg bbeerrkkaaiittaann ddeennggaann bbaarriissaann,, ddeerreett,, mmaattrriikkss,, vveekkttoorr,, ttrraannssffoorrmmaassii,, ffuunnggssii eekkssppoonneenn,, ddaann llooggaarriittmmaa ddaallaamm ppeemmeeccaahhaann mmaassaallaahh.. KKoommppeetteennssii DDaassaarr Ю MMeenngggguunnaakkaann ssiiffaatt--ssiiffaatt ddaann ooppeerraassii aalljjaabbaarr vveekkttoorr ddaallaamm ppeemmeeccaahhaann mmaassaallaahh;; Ю MMeenngggguunnaakkaann ssiiffaatt--ssiiffaatt ddaann ooppeerraassii ppeerrkkaalliiaann sskkaallaarr dduuaa vveekkttoorr ddaallaamm ppeemmeeccaahhaann mmaassaallaahh.. Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 5. PPeennddaahhuulluuaann BBaaggii AAnnddaa yyaanngg tteellaahh mmeemmppeellaajjaarrii FFiissiikkaa ppaassttii ppeerrnnaahh mmeennddeennggaarr kkaattaa vveekkttoorr.. VVeekkttoorr mmeerruuppaakkaann ssuuaattuu bbeessaarraann sseellaaiinn bbeessaarraann sskkaallaarr yyaanngg ssuuddaahh AAnnddaa kkeennaall ddaallaamm FFiissiikkaa.. PPeerrbbeeddaaaann kkeedduuaa bbeessaarraann iinnii aaddaallaahh:: SSkkaallaarr :: BBeessaarraann yyaanngg hhaannyyaa mmeemmppuunnyyaaii nniillaaii ((mmeennuunnjjuukkkkaann bbiillaannggaann rreeaall tteerrtteennttuu)).. CCoonnttoohh:: ssuuhhuu,, mmaassssaa,, ddaann sseebbaaggaaiinnyyaa.. VVeekkttoorr :: BBeessaarraann yyaanngg mmeemmppuunnyyaaii bbeessaarr ((nniillaaii)) ddaann aarraahh.. BBiiaassaannyyaa ddiigguunnaakkaann uunnttuukk mmeennyyeelliiddiikkii ggeerraakk ppeerrppiinnddaahhaann,, ppeerrggeesseerraann,, kkeecceeppaattaann,, ppeerrcceeppaattaann ddaann sseebbaaggaaiinnyyaa.. Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 6. UUrraaiiaann MMaatteerrii SSiillaahhkkaann ppiilliihh MMaatteerrii yyaanngg iinnggiinn ddiissaammppaaiikkaann ((ddiippeellaajjaarrii)):: AA.. NNoottaassii VVeekkttoorr BB.. AAlljjaabbaarr VVeekkttoorr CC.. VVeekkttoorr BBaassiiss DD.. VVeekkttoorr PPoossiissii EE.. PPeerrkkaalliiaann SSkkaallaarr VVeekkttoorr ((PPeerrkkaalliiaann TTiittiikk)) FF.. PPeerrkkaalliiaann SSiillaanngg VVeekkttoorr GG.. SSuudduutt aannttaarraa DDuuaa VVeekkttoorr ddii RRuuaanngg ((RR33)) HH.. CCoonnttoohh SSooaall Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 7. AA.. NNoottaassii VVeekkttoorr Secara geometris vektor dinyatakan sebagai ruas garis yang panjang dan arahnya tertentu. gambar 1 A B u Vektor sering dinotasikan dengan huruf latin kecil. Misalnya: u, u, atau u. Ruas garis AB menunjukkan sebuah vektor. u = AB ; A = titik pangkal dan B = titik ujung Arah anak panah = arah vektor Panjang ruas garis = panjang/besar/nilai vektor Secara analitis vektor dinyatakan sebagai pasangan terurut bilangan real. • Untuk vektor di bidang (R2) : u = (x, y) atau u = x y x y z • Untuk vektor di ruang (R3) : u = (x, y, z) atau u = Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 8. BB.. AAlljjaabbaarr VVeekkttoorr Sebelum membahas aljabar vektor perlu dipahami beberapa ketentuan berikut. • Dua vektor dikatakan sama gambar 2 jika besar dan arahnya sama. (Lihat gambar 2). u = v • Suatu vektor v dikatakan invers dari vektor u jika berlaku u + v = 0; 0 adalah vektor nol. Jadi dua vektor saling invers jika besarnya sama tetapi berlawanan arah. (Lihat gambar 3). Dua vektor yang sama gambar 3 u v = -u Dua vektor yang saling invers (berlawanan) Ю Penjumlahan Vektor Penjumlahan vektor dapat dilakukan dengan dua cara, yaitu dengan aturan segitiga dan aturan jajargenjang. Untuk memperoleh hasil jumlah (resultante) dari vektor u dan v, perhatikan ilustrasi dalam gambar 4 dan 5. Media Presentasi Pembelajaran Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 9. gambar 4 gambar 5 u v u+v u v u+v Dengan aturan segitiga: • Tempatkan titik pangkal vektor v sehingga berimpit dengan titik ujung vektor u; • Vektor (u + v) diperoleh dengan cara menghubungkan titik pangkal vektor u dengan titik ujung vektor v. Dengan aturan jajargenjang: • Tempatkan titik pangkal vektor v sehingga berimpit dengan titik pangkal vektor u; • Bentuklah jajargenjang dengan sisi-sisi yang sejajar dengan u dan v; • Vektor (u + v) adalah diagonal jajargenjang dengan titik pangkal vektor u. Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 10. Ю Pengurangan Vektor Pengurangan vektor u dengan vektor v adalah penjumlahan vektor u dengan invers vektor v. Perhatikan ilustrasi dalam gambar 6 dan 7. gambar 6 u - v = u + (-v) gambar 7 v - u = v + (-u) v u v--v u-u v -v v u -u Ю Hasil Kali Vektor dengan Skalar Misalkan vektor u dan sebuah bilangan real (skalar) m. Hasil kali m dengan vektor u (mu) adalah penggandaan vektor u sebanyak m dan arah mu sama dengan arah vektor u. gambar 8 u u v -u 3u 2u -2u Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 11. CC.. VVeekkttoorr BBaassiiss Vektor basis : Vektor dengan panjang 1 satuan panjang. gambar 9 gambar 10 Vektor Basis dalam Bidang (R2) Vektor Basis dalam Ruang (R3) X Y Z X Y k(0,0,1) O j(0,1) O i(1,0) i(1,0,0) j(0,1,0) Vektor i dan j merupakan vektor basis dalam R2. i : vektor satuan searah sumbu X+ j : vektor satuan searah sumbu Y+ Vektor i, j, dan k merupakan vektor basis dalam R3. i : vektor satuan searah sumbu X+ j : vektor satuan searah sumbu Y+ k : vektor satuan searah sumbu Z+ Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 12. DD.. VVeekkttoorr PPoossiissii Vektor Posisi : Vektor yang berpangkal pada titik pangkal koordinat. Komponen sebuah vektor dapat dinyatakan sebagai kombinasi linear dari vektor satuan. gambar 11 gambar 12 Vektor Posisi dalam Ruang (R3) zk | r | = x2 + y2 + z2 Vektor Posisi dalam Bidang (R2) R(x,y) Titik R(x,y) adalah vektor posisi OR dalam R2 yaitu: R(x,y,z) X Y Z X Y O O Titik R(x,y,z) adalah vektor posisi OR dalam R3 yaitu: xi yj r r yx j i r = (x,y) = xi + yj r = (x,y,z) = xi + yj + zk Panjang dari r : Panjang dari r : | r | = x2 + y2 | |r r Vektor satuan dari r : e = Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 13. U(u1,u2, u3) OU = u dan OV = v adalah vektor-vektor posisi. Y gambar 13 Z O v u V(v1,v2, v3) UV = UO + OV = -u + v = v – u = Jika dinyatakan dengan kombinasi X linear maka: Jarak atau panjang vektor UV adalah: v1 – u1 v2 – u2 v3 – u3 UV = v – u = (v1 – u1)i + (v2 – u2)j + (v3 – u3)k 2 2 2 3 3 2 |UV | = (v1 - u1 ) + (v - u ) + (v - u ) Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 14. EE.. PPeerrkkaalliiaann SSkkaallaarr VVeekkttoorr ((PPeerrkkaalliiaann TTiittiikk)) Hasil kali titik (dot product) dua vektor adalah sebuah skalar. Didefinisikan: u.v = |u||v| Cos q q = sudut antara u dan v v gambar 14 u q Jika : 0o £ q < 90o maka u.v > 0 q = 90o maka u.v = 0 90o < q £ 180o maka u.v < 0 gambar 15 X Y Z k(0,0,1) i(1,0,0) O j(0,1,0) Misalkan vektor u = (u1i + u2j + u3k) dan vektor v = (v1i + v2j + v3k). Perkalian titik kedua vektor adalah: u.v = (u1i + u2j + u3k).(v1i + v2j + v3k) = u1v1 + u2v2 + u3v3 atau secara geometris: u.v = |u||v| Cos q i.i = | i || i | Cos 0o = 1 analog, maka: i.i = j.j = k.k = 1 i.j = | i || j | Cos 90o = 0 (i ^ j ) analog, maka i.j = j.k = k.i = 0 Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 15. FF.. PPeerrkkaalliiaann SSiillaanngg VVeekkttoorr Hasil kali silang (cross product) dua vektor adalah sebuah vektor. Didefinisikan: u x v = |u||v| Sin q q = sudut terkecil antara u dan v Arah u x v ditentukan berdasarkan arah putaran tangan kanan. gambar 16 v u q gambar 17 i x i = |i||i| Sin 0o = 0 analog, maka: X Y Z k(0,0,1) i(1,0,0) O j(0,1,0) i x i = j x j = k x k = 0 i x j = |i||j| Sin 90o = 1 ( i ^ j ) Berdasarkan definisi maka: i x j = k j x k = i k x i = j j x i = -k k x j = -i i x k = -j u x v v u q v x u Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 16. Hasil dari perkalian silang dua vektor sama dengan menentukan nilai determinan matriks ordo 3. Salah satu cara yang mudah dipakai adalah cara Sarrus. Vektor u = (u1i + u2j + u3k) dan vektor v = (v1i + v2j + v3k). u x v = i j k i j k i j u u 1 2 1 2 u u u 1 2 3 1 2 3 u u u 1 2 3 1 2 3 v v v v v v v v = u x v = ö ÷ ÷ ÷ ø æ ç ç ç è u v - u v 2 3 3 2 u v - u v 3 1 1 3 u v - u v 1 2 2 1 (–) (–) (–) (+) (+) (+) ( u2v3i + u3v1j + u1v2k ) – ( u2v1k + u3v2i + u1v3j ) u x v = Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 17. GG.. SSuudduutt aannttaarraa DDuuaa VVeekkttoorr ddii RRuuaanngg ((RR33)) gambar 18 Z X g b O Y a u a sudut antara vektor satuan i dengan vektor u. Jika u = u1i + u2j + u3k maka : X A(a1,a2,a3) O Y gambar 19 Z q u.i u1 Cos a = = u.k u3 Cos g = = u.j u2 Cos b = = u j u Vektor a = a1i + a2j + a3k dan vektor b = b1i + b2j + b3k maka sudut antara kedua vektor: Cos . q = a b | || | a b 2 3 2 2 Cos q = a b + a b + a b 2 1 2 3 2 2 2 1 1 1 2 2 3 3 a + a + a . b + b + b a · b ·B(b1,b2,b3) u i u u k u Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi b sudut antara vektor satuan j dengan vektor u. g sudut antara vektor satuan k dengan vektor u.
  • 18. CCoonnttoohh SSooaall 1. Diketahui koordinat P(2, 3, 5) dan Q(1, 5, 2) a) Nyatakan komponen dari PQ b) Nyatakan PQ sebagai kombinasi linear vektor basis b) Hitung panjang PQ Penyelesaian: X Z ·P(2,3,5) q p ·Q(1,5,2) O Y a) PQ = PO + OQ = -p + q = q - p ö ÷ ÷ ÷ ø æ ç ç ç è - 1 2 - = ö ÷ ÷ ÷ ø æ - ç ç ç è ö ÷ ÷ ÷ ø æ = ç ç ç è 3 2 3 5 1 5 2 PQ b) Bila dinyatakan sebagai kombinasi linear vektor basis, maka: PQ = – i + 2j – 3k c) |PQ| = (1- 2)2 + (5 - 3)2 + (2 - 5)2 = (-1)2 + 22 + (-3)2 = 14 |PQ| |PQ| Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 19. CCoonnttoohh SSooaall 2. Tentukan besar sudut antara vektor u = 3i – 2j + k dengan sumbu-sumbu koordinat. Penyelesaian: Misalkan: a sudut antara vektor u dengan sumbu X b sudut antara vektor u dengan sumbu Y g sudut antara vektor u dengan sumbu Z | u |= 32 + (-2)2 + 12 = 14 3 14 3 14 3 ö æ u 1 36,7o Cos = ÷ ÷ 14 arc cos a a 14 14 | | ø ç ç è = = = Û = u 2 14 2 14 2 ö æ u 2 122,3o Cos = ÷ ÷ 14 b b = = - = - Û = arc cos - 14 14 | | ø ç ç è u 14 14 1 ö æ u 3 74,5o Cos = ÷ ÷ 14 arc cos g g 14 14 | | ø ç ç è = = = Û = u Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu b a X Y Z 3 -2 (3,-2,1) Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi g
  • 20. CCoonnttoohh SSooaall 3. Diketahui vektor a = (–1, 0, 2) dan b = (–3, 0, 1). Tentukan besar sudut antara vektor a dan b. Penyelesaian: Misalkan: q adalah sudut antara vektor a dan b Cos . q = a b | || | a b q = - - + + 1( 3) 0(0) 2(1) ( 1)2 02 22. ( 3)2 02 12 ö çè 2 45o 1 arc cos = ÷ø 2 Û q = æ Cos - + + - + + 2 1 2 5 Cos q = = = 5 2 5 5. 10 Jadi besar sudut antara vektor a dan b = 45o Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi X Y Z b a q
  • 21. CCoonnttoohh SSooaall 4. Ditentukan vektor a = –3i + 2j – 2k dan b = i – 4j + 3k. Hitunglah a x b. Penyelesaian: i j k i j k i j 3 2 1 4 = - - 3 2 2 1 4 3 - - 3 2 2 1 4 3 - - - - a x b = (–) (–) (–) (+) (+) (+) a x b = ( 2(3)i + (-2)1j +(-3)(-4)k ) – ( 2(1)k + (-2)(-4)i + (-3)3j ) = ( 6i – 2j + 12k ) – ( 2k + 8i – 9j ) = (6 – 8)i + (– 2 + 9)j + (12 – 2)k = – 2i + 7j + 10k Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 22. UUjjii KKoommppeetteennssii 1. Vektor a mempunyai titik pangkal (3, -2, 4). Jika komponen vektor a adalah (5, 7, -2) maka titik ujung vektor a adalah .... a. ( 8, 5, -2 ) b. ( 8, 5, 2 ) c. ( 7, 5, 2 ) d. ( 2, 9, -6 ) e. ( -2, -9, 6 ) Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 23. UUjjii KKoommppeetteennssii 1. Vektor a mempunyai titik pangkal (3, -2, 4). Jika komponen vektor a adalah (5, 7, -2) maka titik ujung vektor a adalah .... a. ( 8, 5, -2 ) b. ( 8, 5, 2 ) c. ( 7, 5, 2 ) d. ( 2, 9, -6 ) e. ( -2, -9, 6 ) Jawaban Anda Belum Benar CCoobbaa llaaggii?? LLiihhaatt jjaawwaabbaann?? Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 24. UUjjii KKoommppeetteennssii 1. Vektor a mempunyai titik pangkal (3, -2, 4). Jika komponen vektor a adalah (5, 7, -2) maka titik ujung vektor a adalah .... a. ( 8, 5, -2 ) b. ( 8, 5, 2 ) c. ( 7, 5, 2 ) d. ( 2, 9, -6 ) e. ( -2, -9, 6 ) Jawaban Anda Benar LLiihhaatt jjaawwaabbaann?? Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 25. UUjjii KKoommppeetteennssii 1. Vektor a mempunyai titik pangkal (3, -2, 4). Jika komponen vektor a adalah (5, 7, -2) maka titik ujung vektor a adalah .... a. ( 8, 5, -2 ) b. ( 8, 5, 2 ) c. ( 7, 5, 2 ) d. ( 2, 9, -6 ) e. ( -2, -9, 6 ) Penyelesaian: Misalkan titik ujung vektor a adalah (a1, a2, a3) Komponen suatu vektor = titik ujung – titik pangkal Komponen vektor a = titik ujung vektor a – titik pangkal vektor a ì a 3 5 a 8 1 1 a 2 7 a 5 2 2 ö æ - 2 ö æ - 3 - - ( 2) a a 1 2 Jadi titik ujung vektor a adalah (8, 5, 2) - = Û = + = Û = Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi (3, -2, 4) (a1, a2, a3) komponen a (5, 7, -2) Û ïî ïí - = - Û = a 4 2 a 2 3 3 = ÷ ÷ ø ç ç è 7 5 ÷ ÷ ÷ ø ç ç ç è - 4 a 3
  • 26. UUjjii KKoommppeetteennssii 2. Diketahui vektor u = – 2i + 4j – 6k. Tentukan besar sudut antara vektor u dengan sumbu-sumbu koordinat. Penyelesaian: Misalkan: a sudut antara vektor u dengan sumbu X b sudut antara vektor u dengan sumbu Y g sudut antara vektor u dengan sumbu Z Z | u |= (-2)2 + 42 + (-6)2 = 56 = 2 14 14 14 2 ö æ u 1 105,5o Cos = ÷ ÷ 14 a a = = - = - Û = arc cos - 14 2 14 | | ø ç ç è u 14 14 4 ö æ u 2 57,7o Cos = ÷ ÷ 7 arc cos b b 7 2 14 | | ø ç ç è = = = Û = u 3 14 3 14 6 ö æ u 3 143,3o Cos = ÷ ÷ 14 g g = = - = - Û = arc cos - 14 2 14 | | ø ç ç è u Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi X O Y a g b u (-2, 4, -6)
  • 27. UUjjii KKoommppeetteennssii 3. Posisi sebuah pesawat pada waktu t jika disimulasikan dalam ruang ditentukan oleh vektor (t, 2t, –t). Pada waktu t = 1 pesawat berada di posisi A dan akan berada di posisi B setelah t = 2. Hitung jarak tempuh pesawat dari posisi A ke B. Penyelesaian: Posisi pesawat di A (t = 1) yaitu pada koordinat (1, 2, –1) Posisi pesawat di B (t = 2) yaitu pada koordinat (2, 4, –2) Z Jarak A dan B: | AB |= (2 - 1)2 + (4 - 2)2 + (-2 - (-1))2 = 6 Jadi jarak tempuh pesawat dari posisi A ke B adalah 6 satuan panjang. Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi X O Y A(1, 2, -1) B(2, 4, -2)
  • 28. UUjjii KKoommppeetteennssii 4. Ditentukan vektor a = (4, – 2, 1), b = (–2, 3, –2), dan c = (–1, 4, 3) . Hitunglah a x (b + c). Penyelesaian: ö ÷ ö æ- ÷ = ø ÷ ö æ- ÷ + ø æ - 3 1 2 b + c = ÷ ÷ ø ç ç è ç ç è 4 i j k i j k i j 4 2 3 7 = - 4 2 1 3 7 1 4 2 1 3 7 1 - - - - - 3 a x (b+c) = (–) (–) (–) (+) (+) (+) ( (-2)1i + 1(-3)j + 4(7)k ) – ( (-2)(-3)k + 1(7)i + 4(1)j ) = ( – 2i – 3j + 28k ) – ( 6k + 7i + 4j ) = ( – 2 – 7)i + ( – 3 – 4)j + (28 – 6)k ç ç è - 1 7 3 2 a x (b+c) = = – 9i – 7j + 24k = ( – 9, – 7, 24 ) Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 29. RReeffeerreennssii Ю Purcell, Edwin J. dan Dale Varberg, Kalkulus dan Geometri Analitis, Jilid 2, Erlangga, Jakarta, 1999. Ю Suryadi D., H.S., Teori dan Soal Ilmu Ukur Analitik Ruang, Ghalia Indonesia, Jakarta, 1999. Ю Noormandiri B.K., Buku Pelajaran Matematika SMA, Jilid 3A, Erlangga, Jakarta, 2004. Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi
  • 30. BBiiooddaattaa TTiimm NNaammaa :: TTeeooppiilluuss MMaallaattuunnii,, SS..PPdd.. NN II PP :: 113322 222255 990033 PPeekkeerrjjaaaann :: GGuurruu SSMMAA NNeeggeerrii 11 KKaaiimmaannaa,, PPrroovviinnssii IIrriiaann JJaayyaa BBaarraatt TTuuggaass :: MMeennggaajjaarr MMaattaa PPeellaajjaarraann MMaatteemmaattiikkaa,, TTeekknnoollooggii IInnffoorrmmaassii && KKoommuunniikkaassii AAllaammaatt :: JJaallaann VVeetteerraann,, KKoommpplleekkss SSMMAANN 11 KKaaiimmaannaa 9988665544 TTeellpp//FFaaxx :: KKaannttoorr ((00995577)) 2211001166;; RRuummaahh ((00995577)) 2211331122;; HHPP 008811334444003399994400 EE--mmaaiill :: tteeoo__mmaallaattuunnii@@yyaahhoooo..ccoo..iidd NNaammaa :: AAnnii JJuunniiaattii NN II PP :: - PPeekkeerrjjaaaann :: SSttaaff AAddmmiinniissttrraassii SSMMAA NNeeggeerrii 11 KKaaiimmaannaa,, PPrroovviinnssii IIrriiaann JJaayyaa BBaarraatt TTuuggaass :: MMeennaannggaannii ddaann mmeennggooppeerraassiikkaann kkoommppuutteerr ppaaddaa bbaaggiiaann TTaattaa UUssaahhaa AAllaammaatt :: JJaallaann PPeeddeessaaaann KKaaiimmaannaa TTeellpp//FFaaxx :: KKaannttoorr ((00995577)) 2211001166;; RRuummaahh ((00995577)) 2211774400;; HHPP 008811334444004433004411 EE--mmaaiill :: aanniijj@@tteellkkoomm..nneett Media Presentasi Pembelajaran | © Teopilus Malatuni Awal Balik Lanjut Akhir Keluar MATEMATIK A KELAS XII “Penerapan Konsep Vektor untuk Menyelesaikan Masalah” Menu Petunjuk Standar Kompetensi Pendahuluan Uraian Materi Contoh Soal Uji Kompetensi Referensi