Autor Rafał Szymczak

2. Wydawnictwo Morpho
morpho@mor-pho.pl
Telefon. +48 604256595
© Copyrights by Rafał Marek Szymczak 2020
Zdjęcia: public domain, zbiory własne, Sorauer Heimatblatt, a także
pochodzące ze zbiorów: Bożenny Bukiewicz, Waleriana Ciszaka, Leokadii Fójcik zd.
Adamus, Anny Jaskulskiej, Mirosława Olszańskiego, Zbigniewa Prokopczyka, Urszuli
Sęk zd. Roszak, Witolda Mazurkiewicza, Wilhelma Nowaka, Tadeusza Podhalicza,
Edwarda Zysa
ISBN 978-83-62352-64-7
Wydanie I
Druk: xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

3. Spis treści
Wstęp........................................................................................................................................... 5
Rozdział I. Przejęcie przez Polskę ziem zachodnich i północnych po drugiej wojnie światowej.. 9
1. Decyzje Wielkiej Trójki wobec polskiej granicy zachodniej.................................................. 9
2. Przejęcie przez polską administrację terytorium powiatu żarskiego..................................... 18
3. Kwestia polskiego nazewnictwa miejscowości na ziemi żarskiej......................................... 35
Rozdział II. Zmiany demograficzne w powiecie żarskim............................................................. 43
1. Wysiedlenie Niemców........................................................................................................... 49
2. Osadnictwo ludności polskiej................................................................................................ 59
3. Mniejszości narodowe i etniczne........................................................................................... 75
Rozdział III. Warunki bytowe i problemy bezpieczeństwa.......................................................... 79
1. Życie codzienne w mieście.................................................................................................... 80
2. Życie codzienne na wsi........................................................................................................ 102
3. Problem mienia poniemieckiego. ........................................................................................ 113
4. Aktywność gospodarcza mieszkańców powiatu. ................................................................ 122
5. Stan bezpieczeństwa w okresie pionierskim........................................................................ 138
6. Zdrowie i stan sanitarny w powiecie. .................................................................................. 144
Rozdział IV. Życie polityczne i nastroje społeczne.................................................................... 153
1. Funkcjonowanie lokalnych organów władzy. ..................................................................... 155
2. Stosunki między organami władzy...................................................................................... 169
3. Działalność podziemia antykomunistycznego..................................................................... 178
4. Partie polityczne. ................................................................................................................. 184
5. Organizacje społeczne. ........................................................................................................ 205
6. Nastroje społeczne............................................................................................................... 214
Rozdział V. Oświata. .................................................................................................................. 223
Rozdział VI. Kultura i sport........................................................................................................ 234
Rozdział VII. Kościół w okresie pionierskim............................................................................. 242
Zakończenie. ............................................................................................................................... 252
Wykaz użytych skrótów.............................................................................................................. 256
Bibliografia ................................................................................................................................. 257
Załącznik 1. Pierwszy powojenny plan Żar................................................................................ 260
Załącznik 2. Polsko-niemiecki wykaz nazw ulic w Żarach........................................................ 261
Załącznik 3. Wykaz nazw miejscowych ziemi żarskiej.............................................................. 263

4. 13
północy. Z rozkazu Naczelnego Dowódcy WP, marszałka Rola-Żymierskiego rozpoczęto
w czerwcu, akcję osadnictwa wojskowego, mającą na celu obsadzenie przygranicznych
powiatów grupą osadników najbardziej lojalnych wobec władzy. Ludzie ci utracili w
większości swe domy na wschodzie, teraz stali się gwarantami nieodwracalności zmian,
bo nie mieli już, dokąd wracać. W tym samym miesiącu rozpoczęto pierwszy etap wysie-
dlania ludności niemieckiej przez oddziały Wojska Polskiego7
, o pośpiechu tej akcji
świadczy fakt, iż Niemcy mieli być poinformowani o wysiedleniu na 24 godziny przed
wyjazdem, a zabrać mogli ze sobą jedynie niewielką część dobytku, którą zdołali unieść.
Również przed zapadnięciem ostatecznych decyzji w Poczdamie, rozpoczęły się samo-
rzutne migracje ludności polskiej na nowe ziemie. Tym pierwszym migracjom towarzy-
szył patos działania w imieniu grupy państwowo-narodowościowej. Migranci wiedzieli,
że ich działalność może wpłynąć na decyzje mocarstw w zbliżającej się konferencji zwy-
cięskiej koalicji. Wszystko to były operacje w pewnym sensie zdobywcze, mające na celu
danie silnej karty przetargowej polskiej delegacji w rokowaniach poczdamskich.
Delegacja polska przybyła na konfe-
rencję 23 lipca 1945 r. z dobrze przygo-
towaną dokumentacją, uzasadniającą
prawa Polski do granicy na Odrze i Ny-
sie Łużyckiej. Strona polska odbyła
dwadzieścia spotkań z ministrami spraw
zagranicznych i ekspertami trzech mo-
carstw, podczas których starała się uzy-
skać poparcie dla proponowanej polsko-
niemieckiej linii granicznej. Interesujące
są argumenty strony polskiej - Bolesław
Bierut stwierdził: ”Wskutek tej wojny
Polska poniosła największe wśród
państw walczących straty ludzkie i mate-
rialne. Kraj nasz został zniszczony bar-
dziej niż jakikolwiek inny kraj w tej woj-
nie. Zdajemy sobie sprawę, że dla utrwalenia pokoju ogólnoeuropejskiego Polska, która
poniosła w walce o ten pokój duże ofiary, musi ponieść także pewne ofiary w tej chwili,
podobnie jak to czynią inne narody. Terytorialnie Polska musiała zrzec się obszarów
7 Operację tą przeprowadziły oddziały 2 Armii WP, przykładowo w okresie 22-28 czerwca 1945 r. pododdziały 5 DP
wysiedliły za Odrę 138 496 Niemców, a w okresie 3-7 lipca dalszych 15 tys. Niemców, w tym czasie 15 pp wyłowił z
lasów ponad 1000 ukrywających się Niemców, których również wysiedlono.

5. 14
obejmujących 180 tysięcy km kw. Na rzecz ustalenia swych granic wschodnich. Uważa-
my, za rzecz słuszną i sprawiedliwą, że granice wschodnie zostały ustalone zgodnie z za-
sadami narodowościowymi. Uważam, że ekwiwalent, który Polska powinna otrzymać
zgodnie z decyzjami Wielkiej Trójki, winien uwzględniać taki terenowy przyrost, który by
gwarantował Polsce odpowiednie granice z punktu widzenia bezpieczeństwa, jak również
obszar stanowiący zwartą całość pod względem gospodarczym oraz interesów obrony
państwa.”. Można uznać tą wypowiedź Bieruta za opinię samego Stalina, który za pomo-
cą przewodniczącego KRN sterował polską polityką. Na uznanie powinien zasłużyć w tej
argumentacji jej rzeczowy ton, celowo dobrany pod kątem przekonania strony anglo-
amerykańskiej. Także wicepremier Mikołajczyk solidarnie przekonywał do polskich ra-
cji: „…pragnę zwrócić uwagę panów ministrów, iż mimo wszystko Niemcy, które prze-
grały wojnę, stracą mniej niż Polska, gdyż procentowo Polska będzie mniejsza o dwa-
dzieścia procent, a Niemcy będą pomniejszone jedynie o osiemnaście procent (…)”. Po-
dobne argumenty (zagwarantowania Europie pokoju, zapewnienia ekonomicznej i mili-
tarnej stabilności, zadośćuczynienia itp.) przewijały się w wystąpieniach innych przed-
stawicieli polskiej delegacji, zauważyć przy tym należy fakt niepowoływania się na ar-
gumenty historyczne (tak eksponowane w propagandzie krajowej). Jedyną znaczniejszą
wypowiedzią (pisemną) powołującą się na argument historyczny, była sarkastyczna wy-
powiedź prof. Stanisława Grabskiego: „Gdy sojusznicza Polska, zgodnie z uchwałą
krymską, cofa swe wschodnie granice do linii, na której była w końcu XIV stulecia, nie
będzie chyba niesprawiedliwym cofnięcie również wschodniej granicy wrogich Niemiec,
będącej zarazem zachodnią granicą Polski, do linii, na której Polska była w tymże sa-
mym XIV stuleciu. A tam była Odra ze Szczecinem i z Nysą Łużycką.”. Argumentacja
strony polskiej przypadła do gustu Wielkiej Trójce, zadowolony Mołotow po wysłucha-
niu polskich opinii, stwierdził: „Czuję się zobowiązany podtrzymać żądania Polski, po-
nieważ uważam, że to jest kwestia sprawiedliwości. Związek Radziecki uważa dążenia
Polski do przesunięcia granic nad Odrę wraz ze Szczecinem i nad Nysę za sprawiedliwe i
na czasie. Na zasadzie sprawiedliwości Niemcy powinny te terytoria utracić na rzecz
Polski. Takie rozwiązanie uważam za leżące w interesie Europy i całego świata. W sto-
sunkach międzynarodowych oznacza to zahamowanie agresji Niemiec. Oznacza to rów-
nocześnie odrodzenie narodu polskiego. Odrodzona zaś Polska będzie ostoją pokoju w
Europie. Niemcy zostaną osłabione, a Polska będzie wzmocniona-nie tylko w teraźniej-
szości, ale i w jej przyszłości. Wszyscy Polacy zostaną skupieni w jednym państwie. Pol-
ska-naprawdę demokratyczne państwo-odrodzona w tych granicach będzie pod względem
społecznym państwem homogenicznym(…) Podkreślam raz jeszcze, że Związek Radziecki

6. 15
jest w szczególnym położeniu, ponieważ jest sąsiadem Polski i ma w stosunku do Polski
specjalne zobowiązania.”. Po tej wypowiedzi zachodni ministrowie dodali (Byrnes): „…
Stany Zjednoczone nie są wprawdzie sąsiadem Polski, ale były zawsze jej wielkim przyja-
cielem.”, (Eden) „…Anglia przystąpiła do tej wojny dla obrony Polski.”. 1 sierpnia 1945
r. amerykański prezydent Harry Truman poinformował delegację TRJN o decyzji Wiel-
kiej Trójki mówiąc, że: „…granice terytorialne zostały ustanowione zgodnie z propozy-
cją Polski i rząd polski jest odpowiedzialny za administrację w ramach tych granic.
Formalnie decyzja ta została potwierdzona 2 sierpnia zapisem IX. rozdziału układów
poczdamskich stwierdzającego, że: „…byłe niemieckie terytoria na wschód od linii bie-
gnącej od Morza Bałtyckiego, bezpośrednio na zachód od Świnoujścia i stąd wzdłuż rzeki
Odry do miejsca, gdzie wpada Zachodnia Nysa i wzdłuż Zachodniej Nysy do granicy cze-
chosłowackiej, włączając w to część Prus Wschodnich, która zgodnie z porozumieniem
osiągniętym na niniejszej konferencji nie została oddana pod administrację Związku So-
cjalistycznych Republik Radzieckich i włączając obszar byłego Wolnego Miasta Gdańska,
powinny znajdować się pod zarządem państwa polskiego i pod tym względem nie po-
winny być uważane za część radzieckiej strefy okupacyjnej Niemiec”.
Z powyższych postanowień wynikało, że ziemie zachodnie i północne zostały od-
dane Polsce w administrowanie, bez formalnego włączenia ich w skład państwa polskie-
go. Sprawę trwałego wytyczenia granicy odłożono na później - do czasu zawarcia ukła-
dów pokojowych z Niemcami. Jednak konferencja taka, w której uczestniczyłyby
Zrekonfigurowana Wielka Trójka w Poczdamie: C. Atlee, H. Truman i J. W. Stalin

7. 78
Na nowe ziemie podążała też ocalała ludność cygańska, jednak ich odmienność oby-
czajowa i kulturowa powodowała niechęć ze strony ludności polskiej. Nieprzychylnie na-
stawienie do ludności cygańskiej znalazło swój wyraz w przyjętej jednogłośnie w marcu
1947 r. uchwale Powiatowej Rady Narodowej, nakazującej wysiedlenie wszystkich Ro-
mów z Żar. Ten wybuch ksenofobii w Żarach zapewne spowodowany był dużymi trud-
nościami (które wystąpiły w czasie, gdy podejmowano rezolucję) ze zdobyciem żywności
w mieście.
Kreis Sorau - Powiat Żarski przed wojną (na górze). Mapa powiatu żarskiego z listopada 1948 r. (niżej).

8. 124
Piekarnia Mariana Adamusa przy ul. Podchorążych 34 w roku 1948.
Skąd pojawiali się w Żarach rzemieślnicy? Decydował o tym często zwykły przypa-
dek. Tak było z Feliksem Lickiewiczem (1921 – 2002), który z fotografią zetknął się
przed wojną za sprawą prezentu od ciotki za dobrze zdaną maturę w 1939 r. Był to aparat
fotograficzny. Po zajęciu rodzinnej Nowej Myszy w powiecie baranowskim (dziś Новая
Мыш - wieś na Białorusi, w obwodzie brzeskim) przez Sowietów, znalazł zatrudnienie
na radzieckich kolejach. Od 1942 r. działał w Armii Krajowej (ps. Leon), po wsypie wię-
ziony i wywieziony do pracy w Niemczech. Uciekł
stamtąd w czerwcu 1943 r. by kontynuować działalność
w AK. Po zajęciu Kresów przez Armię Czerwoną aresz-
towany, po zwolnieniu postanowił uciec na zachód kra-
ju. Trafił 1 sierpnia 1945 r. do Poznania, skąd koleją do-
tarł do Żagania. Dzięki kolejarskiej czapce dojechał do
Żar, gdzie odnalazł opuszczone atelier Ernsta Köppe
przy ówczesnej Horst Wesselstr. (dziś ul. Parkowa,
dawnej Grünbergerstraβe). Postanowił je przywrócić do
życia i od 11 września 1945 r. otworzył własny zakład
fotograficzny, który nazwał "Adria". Oficjalnie działal-
ność rozpoczął jednak po rozpoczęciu sprzedaży kart re-
jestracyjnych 10 lutego 1946 r. W ogołoconym ze
sprzętu atelier zdjęcia wykonywał przywiezionym, własnym aparatem-wspomnianym
prezentem od ciotki. Z czasem dokupił do niego lepszy obiektyw. Pierwszy profesjonalny
aparat zakupił w 1948 r. we Wrocławiu. Przykład ten pokazuje, jak duże możliwości da-
Feliks Lickiewicz
zdjęcie podpisane: „Kochanej
rodzinie Felek 24-X-46”

9. 125
wały Ziemie Zachodnie i Północne - w pierwszych powojennych miesiącach trafiali tu
ludzie z inicjatywą, którzy znajdowali dla siebie miejsce pracy. Nawet wobec braku for-
malnego wykształcenia w zawodzie, potrafili w krótkim czasie zarówno skompletować
sprzęt jak i posiąść fachową wiedzę oraz umiejętności. Często atutem była młodość - F.
Lickiewicz w momencie przyjazdu do Żar miał 24 lata.
Zdjęcia z zakładu fotograficznego F. Lickiewicza z 1947 i 1948 r.
Władze lokalne starały się raczej sprzyjać
prywatnym przedsiębiorcom, czym szczyciła się
PRN, pisząc w swym sprawozdaniu, że:
„…rozwiązywała problemy (…) inicjatyw
prywatnych jak kupiectwo i rzemiosło z wynikiem
pozytywnym tj. dla dobra Państwa Naszego
(…)”23
.
Akceptacja prywatnego handlu i rzemiosła ze
strony władz lokalnych nie szła w parze z taką samą akceptacją ze strony lokalnych orga-
nów władzy państwowej. Dlatego Obwodowemu Urzędowi Likwidacyjnemu łatwo przy-
chodziło (zgodnie z dyrektywami MZO) w 1947 r. naliczanie kupcom i rzemieślnikom
najwyższego mnożnika 30, za mienie poniemieckie.
23 Sprawozdanie z działalności PRN z a okres od 1 sierpnia 1946 r. do 1 sierpnia 1947 r.

10. 127
krótce przewieziona do naszych Zakładów przy ul. Przeładunkowej gdzie urządzamy
Warsztaty Ślusarsko Instalacyjne. Wobec powyższego proszę o zwrot zabranych przed-
miotów. Uważam że zaszło tu jakieś nieporozumienie i prosiłbym na przyszłość w takich
razach o zwracanie się wpierw do naszego Biura przy ul. Przeładunkowej, celem wyja-
śnienia i ustalenia stanu faktycznego”.
pl. Marszałka J. Stalina (dziś pl. Przyjaźni, dawniej Wilhelmsplatz) w 1947 r. Warto
zwrócić uwagę na nazwę restauracji "Wiktoria" w lokalu, który nosił też przetłuma-
czoną z niemieckiego nazwę "Złote Jabłko", a po remoncie "Jubileuszowa"
MRN w Żarach starała się nie utrudniać życia miejsco-
wym kupcom. Ich wnioski mogły liczyć na zrozumienie rady.
W październiku 1946 r.„…przewodniczący M.R.N. Ob.
Grzelczak odczytał wniosek przedłożony przez drobnych Kup-
cy i przekupek aby został przywrócony handel na kaczym ryn-
ku w dnie nietargowe (…) przy głosowaniu Rada zdecydowa-
ła aby zezwolić kupcom na sprzedaż w dnie nietargowe pod
względem iż rynek ten zostanie przez kupców oczyszczony z
bródów (…)”. Na wniosek Cechu Rzeźniczego MRN w mar-
cu 1947 r. zakazała, po dyskusji, sprzedaży mięsa, słoniny i
wędlin w sklepach kolonialnych. MRN broniła też miejsco-
wych posiadaczy kiosków z prasą i tytoniem, uchwalając jed-
względu na ilość zatrudnianych pracowników, lecz Przedsiębiorstwo Budowlane „Żary” stworzone zostało na bazie
poniemieckiej firmy budowlanej „Bentsch” i jako takie przejęte pod zarząd państwowy.
Reklama masarnii Józefa
Telegi, która powstała w
miejscu wytwórni i sklepu
z wędlinami Paula Schild-
ta

11. 240
Ze względu na to, iż klub nie posiadał pieniędzy i sprzętu, zaczęto zbierać od osób
prywatnych. Pierwsze mecze rozgrywano w takich strojach, jakie udało się zgromadzić, a
wyjazdy odbywały się za własne pieniądze zawodników pociągiem lub prywatnymi
środkami lokomocji. Stosunkowo szybko drużyna zdobyła sobie sympatię i zaufanie
władz oraz mieszkańców Żar, co znalazło swój wyraz w pomocy materialnej i finanso-
wej. Znaczące wsparcie klub uzyskał od ŻZPL, PK PPS, Zjednoczenia Węgla Brunatne-
go, Powszechnej Spółdzielni Spożywców i Cechu Rzemiosł Różnych.
Tak duże i szerokie poparcie spowodowało, że KS „Promień” posiadał odmienną po-
zycję w środowisku żarskim niż pozostałe kluby, bo z „Promieniem” identyfikowały się
całe Żary.
Na nieco innych zasadach niż „Promień”, zakładano pozostałe kluby sportowe. Po-
wstawały one i działały przy pomocy zakładów pracy. W oparciu o zakłady włókiennicze
Po lewej podstawowa drużyna KS Promień w 1946 r. Po prawej Marian Jerzak,
Michał Matowiecki, Sylwester Kwoka

12. 241
przy ŻZPB, w maju 1946 r. powstał drugi klub sportowy - KS „Włókniarz”. Organizato-
rami tego klubu, byli: K. Spanialski, S. Kornia, S. Gral i Miziunka. Pierwszym prezesem
został S. Kornia, a następnie M. Jańczak.
W latach 1946-1947 powstały w Żarach i powiecie jeszcze inne koła sportowe: KS
„Kolejarz”, Żydowski Klub Sportowy, KS „Chrobry”, KS „Legia”, KS „Unia” Kunice i
„Mirostowiczanka”. Kluby te posiadały przeważnie jedynie sekcję piłki nożnej. Tylko
KS „Promień” oprócz piłki nożnej prowadził sekcję bokserską, którą przejął od „Legii”.
Mimo dużej liczby szkół, w latach 1946-1948 nie zanotowano większych zawodów
sportowych. Wprawdzie prowadzono w szkołach zajęcia gimnastyczne i rozgrywano za-
wody w piłce nożnej, ale wszystkie one odbywały się na terenie poszczególnych szkół.
Dopiero od 1948 r. rozpoczęto w Żarach rozgrywać pierwsze ogólnomiejskie zawody
sportowe. Początkowo były to tzw. biegi narodowe i marsze jesienne szkół podstawo-
wych i średnich. W latach 1948-1949 przeprowadzono w Żarach pierwsze zawody lekko-
atletyczne, w których wzięły udział gimnazja żarskie, żagańskie i szprotawskie. W tym
samym czasie odbywały się przy okazji świąt narodowych mecze piłki nożnej i siatko-
wej.
30 maja 1946 r. odbyło się w kamienicy przy Rynek 1 spotkanie organizacyjne sekcji
motocyklowej KS "Promień". Aby zachęcić do zapisów na afiszu zaznaczono, że "wstą-
pienie do Sportowego Klubu Motocyklowego umożliwia rejestrację i legalne posiadanie
motocykla" Klub działał prężnie, ścigano się po bieżni stadionu przy Zwycięzców, a tak-
że na torze wyścigów kolarskich. Organizowano także wyścigi uliczne w mieście, jak
również zloty gwiaździste.

13. 262
Podwale - Rosenbergów**** - al. kr. Jagieł-
ły*** Promenade**
Pokoju - An der Wachsbleiche**
Pomorska - Hornstr.**
Poznańska - Kastanienallee**
Prusa B. - Gutenbergstr.**
Przeładunkowa - Eisenbahnstr.**
Przepiórek - Am Henselberg**
Przyjaźni, pl. - pl. Marsz. Stalina*** Wil-
helmplatz**
Pszenna - Doktorweg**
Pułaskiego K. - Gwardii Ludowej****
Ratuszowa - Pförtenstr.**
Reymonta W. - Kleine Ringstr.**
Robotnicza - Waldsteg**
Rynek - pl. J. Marchlewskiego**** Rynek***
Markt**
Sarnia - An der Heinecka**
Serbska - Barszczowa *** Tribelerlandstr.
Sienkiewicza H. - Grosse Ringstr.**
Sikorskiego W. - Bieruta B.****
Skarbowa - Thielgasse**
Słowackiego J. - Neuer Friedhofsweg**
Słowiańska - Haberbergstr.**
Spokojna - Friedhofsweg**
Sportowa - Olimpijska*** Jahnstr.**
Staszica S. - Staszyca*** Dewinstr.**
Stefczyka F. - Siegfried Kascheweg**
Strzelców - Am alten Schlosshaus**
Szkolna - Schulstr.**
Szpitalna - Hospitalstr.**
Ściegiennego ks. P.- Marii Panny*** Ma-
rienstr.**
Śląska - Miczurina I.**** - Wołyńska***
Scharnhorststr.**
Średnia - Mittelstr.**
Śródmiejska - Buczka M.*****- Dworcowa
*** Bahnhofstr.**
Tatrzańska - Industriestr.**
Traugutta R.- Rycerska*** Hofschmiedegasse**
Tunelowa - Thurmstr.**
Wapienna - Kalkweg**
Wartownicza - Am Wächterturm**
Wieniawskiego H. - Sieniawska (do 1982) Sc-
hönwalderweg**
Wileńska - Lumumby P.****
Wiśniowa - Kischallee**
Witosa W. - Wiejska*** Adolf - Hitler - Str.**
Dorfstr.*
Władysława Łokietka, pl. - pl. kr. Łokietka***
Hindenburgplatz**
Wojska Polskiego, al. - Rautenkranzallee**
Wolności, pl.- Kaiserplatz**
Wrocławska - Claus von Papenstr.** Logenstr. /
Grosse Logenstr.*
Wyspiańskiego S. - Melanchtonstr.**
Wyszyńskiego kard. S. pl. - Pl. Kościelny***
Kirchplatz**
Zakopiańska - Halbauerstr.**
Zamkowa - Oberschlosstr.**
Zamkowy, pl. - Schlossplatz**
Zaściankowa - Kretschmerstr.**
Zaułek klasztorny - Klosterhof**
Zgorzelecka - Zgorzelicka*** Pribuser Landstr.**
Zielona - Grünstr.**
Zielonogórska - Bibersteina J.*** Bibersteinstr.**
Zwycięzców - Wileńska*** Uhsestr.**
Żabikowska - Schäfergasse**
Żagańska - Saganerstr.**
Żeromskiego S. - 22 lipca**** Żeromskiego***
Neumeisterstr.**
Żurawia - An der Sandmühle**
Żytnia - Goldbacher Kirchweg**
* przed dojściem nazistów do władzy (sprzed 1933 r.)
** niemiecka nazwa używana do 1945 r.
*** nazwa używana w okresie tużpowojennym
**** nazwa używana do okresu przemian ustrojowych - zmieniona po 1989 r.
***** nazwa do 2017 r.