ค่ายสิ่งแวดล้อมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ำ”
•
7 likes•2,310 views
ค่ายสิ่งแวดล้อมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ำ” ทำการตวจสอบคุณภาพน้ำด้วยวิธีทางกายภาพ และชีวภาพ โดยใช้กระบวนของนักสืบสายน้ำ นำมาปรับปรุงให้เหมาะกับสภาพพื้นที่และผู้เข้าอบรมระดับชั้นประถมศึกษาตอนปลาย (ป.4-6)
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Viewers also liked
More from Sompop Petkleang
More from Sompop Petkleang (20)
ค่ายสิ่งแวดล้อมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ำ”
- 1. คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” โดย นายสมภพ เพ็ชรเกลี้ยง และคณะ อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี พฤศจิกายน 2548
- 2. สารบัญ กําหนดการ 1 น้ํานั้น...สําคัญนะ 3 นิทานสายน้ํา 7 ชุมชนชาวสายน้ํา 10 นักสืบสายน้ํา 13 มนุษยสายน้ําผจญภัย 18 คําสัญญาสายน้ํา 21 เกม “เพื่อนสายน้ํา” 22 ใบความรู 25 ใบงาน 51 เอกสารอางอิง 70
- 3. กําหนดการ วัน เวลา กิจกรรม วันแรก 08.00 น. ลงทะเบียน ละลายพฤติกรรม 08.30 น. แบงกลุมเพื่อนสายน้ํา 09.00 น. พิธีเปด/แนะนําโครงการ มอบผาพันคอ 09.30 น. อาหารวาง 09.45 น. น้ํานั้น..สําคัญนะ นิทานสายน้ํา 12.00 น. อาหารกลางวัน 13.00 น. ชุมชนชาวสายน้ํา 14.00 น. นักสืบสายน้ํา - ประเมินสายน้ําดวยประสบการณตนเอง นักสืบสายน้ํา - การสํารวจคุณภาพน้ํา 14.45 น. อาหารวาง 15.00 น. นักสืบสายน้ํา - ฝกเปนนักสืบสายน้ํา 18.00 น. อาหารเย็น 18.30 น. นักสืบสายน้ํา – เกม “แฟนพันธุแท” 19.30 น. นักสืบสายน้ํา - วางแผนการสํารวจ 20.30 น. พักผอน วันที่สอง 08.00 น. อาหารเชา 08.30 น. แนะนําวิทยากรกลุม (เพิ่มเติม) 08.45 น. สํารวจสายน้ํา 09.45 น. อาหารวาง 10.00 น. สํารวจสายน้ํา (ตอ) 12.00 น. อาหารกลางวัน 13.00 น. นําเสนอผลการสํารวจ คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 1 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 4. วัน เวลา กิจกรรม สรุปผลการประเมินคุณภาพน้ําหวยผาก 14.30 น อาหารวาง 14.45 น. มนุษยสายน้ําผจญภัย คําสัญญาสายน้ํา เกม “เพื่อนสายน้ํา” 18.00 น. อาหารเย็น 19.00 น. สืบทอดเจตนา 22.00 น. พักผอน วันที่สาม 08.00 น. อาหารเชา 08.30 น. นําเสนอวิธีการใชน้ําอยางรูคุณคา 09.45 น. อาหารวาง 10.00 น. มอบประกาศนียบัตร กลาวปฏิญาณ ปลูกตนไมประจํารุน 12.00 น. อาหารกลางวัน คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 2 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 5. น้ํานั้น..สําคัญนะ วัตถุประสงค 1. ทราบชนิดของน้ําประเภทตางๆ ที่มีอยูบนโลก 2. เรียงลําดับปริมาณน้ําแตละชนิดจากมากไปยังนอย 3. ทราบสถานการณน้ําในประเทศไทย 4. ตระหนักถึงความสําคัญของน้ํา สื่ออบรม 1. เยลลี่ถาดกลม 2. น้ําตาลสี ครีม และ ท็อปปงอื่นๆ 3. ธงสัญลักษณทําดวยไมจิ้มฟน 4. บัตรคําชนิดของน้ํา 5. แผนภาพ “น้ําในโลก” 6. ใบความรู เรื่อง “ความรูเบื้องตน เรื่อง น้ํา” วิธีการ 1. ขั้นนํา ผูสอนตั้งคําถามเพื่อเขาสูการอภิปรายเรื่อง แหลงน้ําของโลก ถาม นึกถึงน้ํา นึกถึงอะไร ตอบ ...... 2. ขั้นกิจกรรม 2.1 ผูสอนนําแผนภาพ “น้ําในโลก” มาใหนักเรียนพิจารณาภาพลูกโลก พรอมทั้งตั้ง คําถามเพื่อใหนักเรียนรวมกันคิดหาคําตอบ ดังนี้ ถาม เมื่อมองโลกของเรามาจากอวกาศ เราจะเห็นสีฟาปรากฏอยูเปนสวนใหญบนพื้นผิวโลก ซึ่งสีฟาที่ เราเห็นเปนสีของน้ํา นักเรียนทราบหรือไมวาบนโลกของเรานี้ประกอบดวยน้ํากี่สวน และพื้นดินกี่สวน ตอบ ปริมาณน้ําในโลกมีจํานวน 2 ใน 3 ของพื้นผิวโลก คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 3 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 6. 2.2 ผูสอน นําเยลลี่ถาดกลม และน้ําตาลสี ครีม และ ท็อปปงอื่นๆ ขึ้นแสดง แลวอธิบาย เกี่ยวกับอัตราสวนปริมาณน้ําในโลกที่มีจํานวนถึง 2 ใน 3 ของพื้นผิวโลก โดยสมมติใหเยลลี่เปนพื้นที่ โลกทั้งหมด ใหนักเรียนใช น้ําตาลสี ครีม และ ท็อปปงอื่นๆ แบงพื้นที่น้ําและพื้นดินบนเยลลี่ใน อัตราสวน 2 ใน 3 พรอมทั้งปกธงสัญลักษณ “พื้นดิน” ลงบนเยลลี่ แสดงพื้นที่ที่เปนพื้นดินไว 2.3 ผูสอนตั้งคําถามเพื่อใหนักเรียนรวมกันคิดหาคําตอบจากขอมูลที่วาน้ําบนโลกมี ปริมาณถึง 2 ใน 3 นั้น ประกอบดวยน้ําประเภทใดบาง จากนั้นผูสอนอธิบายชนิดของน้ําประเภทตางๆ บนโลกดวยบัตรคํา แลวใหนักเรียนรวมกันเรียงลําดับบัตรคําชนิดของน้ําตามปริมาณของน้ําแตละชนิด โดยเรียงลําดับจากปริมาณมากที่สุดไปยังปริมาณนอยที่สุด ถาม จากขอมูลที่วาน้ําบนโลกมีปริมาณถึง 2 ใน 3 นั้น นักเรียนคิดวาเปนน้ําอะไรบาง ตอบ 1. น้ําที่มีอยูในโลก ประกอบดวย น้ําเค็มในทะเลและมหาสมุทร น้ําจืด น้ําแข็ง น้ําจืดบนผิวโลก น้ําบาดาล ละอองน้ําในบรรยากาศ 2.เรียงลําดับจาก มาก-นอย น้ําเค็ม ในทะเลและ มหาสมุทร รอยละ 97.3 น้ําจืด รอยละ 2.7 น้ําแข็ง รอยละ 2 น้ําจืดบนผิวโลก รอยละ 0.03 น้ําบาดาล รอยละ 0.6 ละอองน้ําใน บรรยากาศ รอยละ 0.001 คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 4 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 7. 2.4 ผูสอนเฉลยคําตอบพรอมทั้งบอกปริมาณรอยละของน้ําแตละชนิด แลวใหนักเรียนใช น้ําตาลสี ครีม และ ท็อปปงอื่นๆ แบงสัดสวนของพื้นที่น้ํา พรอมทั้งปกธงสัญลักษณของน้ําแตละชนิดลง บนเยลลี่ หลังจากนั้นอธิบายเรื่องสถานการณน้ําจืดของโลก และของไทย ถาม น้ําที่เราดื่มและใชในชีวิตประจําวัน มาจากไหน มีปริมาณมากหรือนอย แลวนักเรียนคิดวา ปริมาณน้ําที่เราใชในชีวิตประจําวันเปนน้ําที่มีคุณภาพดี และสามารถนําใชไดอยางปลอดภัย มีเทาไร ตอบ น้ําดื่มในประเทศไทยที่เราใชบริโภคกันนั้น รอยละ 70 นํามาจากน้ําในแมน้ําลําธาร อางเก็บน้ํา และบึงน้ําจืด ซึ่งในป พ.ศ. 2540 กระทรวงสาธารณสุข พบวา แมน้ําที่มีคุณภาพเหมาะสมแกการอุปโภค บริโภคมีเพียง รอยละ 58 สวนที่เหลือรอยละ 42 มีแบคทีเรียปนเปอนมาก 2.5 ใหนักเรียนแตละกลุมวาดภาพสายน้ําตามความคิดความเขาใจ และนําเสนอผลงาน ของแตละกลุม คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 5 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 8. หมายเหตุ การวาดภาพ เปนการทดสอบความรูความเขาใจเรื่องสายน้ําของผูเรียน มีคะแนนเต็ม 10 คะแนน โดยมีตัวชี้วัดในการใหคะแนน องคประกอบของภาพ ดังนี้ - ตนน้ํา 1 คะแนน - ลําน้ํา และน้ําสาขา 2 คะแนน - ปลายน้ํา 1 คะแนน - สิ่งมีชีวิตน้ํา 2 คะแนน - ชุมชน 2 คะแนน - กิจกรรมการใชน้ําของชุมชน 2 คะแนน 3. ขั้นสรุป ผูสอนไดอธิบายเรื่องแหลงน้ําของโลก สถานการณ น้ําของโลกและของโลกไทย ใหนักเรียนเขาใจดีแลว ในขั้นนี้เพื่อเปน การสรุปความรูรวบยอด จึงจัดอภิปรายระดมความคิด เรื่อง ประโยชน ของน้ําจืด ถาม เราใชน้ําทําอะไรบางในชีวิตประจําวัน ตอบ ...... จากนั้นแจกใบความรูใหแกนักเรียน คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 6 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 9. นิทานสายน้ํา วัตถุประสงค 1. ทราบถึงกิจกรรมการใชน้ําที่อาจกอความขัดแยงขึ้นในชุมชน 2. หาสาเหตุของปญหา และคิดวิเคราะหหาแนวทางแกไข 3. ตระหนักถึงความสําคัญของน้ํา และการใชน้ํารวมกัน สื่ออบรม 1. ตัวละคร - เด็กชายดี ผูแสดงนําชาย - เด็กหญิงปลา ผูแสดงนําหญิง - ครอบครัวเด็กชายดี (พอ+แม) - ครอบครัวเด็กหญิงปลา (พอ+แม) - ครูใจดี 2. เสียงประกอบ (นักเรียนที่เหลือ) 3. อุปกรณประกอบฉาก - สวิงจับปลา - เรียงรอนแร วิธีการ เลานิทาน โดยมีผูแสดงประกอบ เนื้อเรื่อง ไมนานมานี้ ในหมูบานหวยผากอันอุดมสมบูรณ มีสองพี่นองซึ่งเปนครอบครัวเดียวกันอาศัยอยู อยางมีความสุข ครอบครัวดีบุก มีอาชีพทําเหมืองแรดีบุก มีลูกชายสุดหลอชื่อวา เด็กชายดี ครอบครัวนี้มีฐานะร่ํารวย จากการทําเหมืองแรดีบุก และคิดเพียงอยางเดียววา จะขุดแรใหไดมากที่สุด และจะขุด ใหรวยกวาทักษิณ??? โดยในระหวางมื้อค่ําวันหนึ่ง ในชวงฤดูฝน (มีเสียงฟารองฟาผา และฝนตก ประกอบ) พอดีบุก **เราคือ พี่บุก และนี่ ลูกชายของเรา เด็กชายดี คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 7 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 10. เด็กชายดี **ผมชื่อ เด็กชายดี ครับ พอดีบุก **(คิดอยูในใจ) พรุงนี้เราจะเปดเหมืองใหมเพิ่มขึ้นอีก บนเขาลันดา ตรงนั้นมี แรมากคงทําใหเรารวยกวา ทักษิณ แนๆๆ ครอบครัวดีบุก **(ตอบในใจ) เราจะรวยกันแลว ฮิฮิ.. ครอบครัวยี่สก มีอาชีพเลี้ยงปลาในกระชัง มีลูกสาวสุดสวยชื่อวา เด็กหญิงปลา ครอบครัวนี้มีฐานะ ปานกลาง ประกอบอาชีพตามหลักเกษตรพอเพียง และยึดคติประจําใจวา ทุกสรรพสิ่ง เปนสวนหนึ่งของธรรมชาติ ตอนมีชีวิตอยูเราไดกินปลา หากเราตายไปปลาคงไดกิน เรา!!!! โดยในระหวางมื้อเชาวันหนึ่ง ในชวงฤดูฝน เชนกัน แตฝนหยุดแลว (มีเสียงนก เสียงกา รองยามเชา ประกอบ) พอยี่สก **เราคือ ยี่สก และนี่ ลูกสาวของเรา เด็กหญิงปลา เด็กหญิงปลา **หนูชื่อ เด็กหญิงปลา คะ พอยี่สก **(คิดอยูในใจ) วันนี้เราจะเพิ่มกระชังปลาอีก หวยผากของเราน้ําคุณภาพดี เรา จะมีปลากินตลอดป แนๆๆ ครอบครัวยี่สก **(ตอบในใจ) ดีจังเราจะมีปลา.....กันแลว ฮิฮิ.. ความฝนของครอบครัวดีบุก เริ่มมองเห็นความเปนจริงชัดขึ้นทุกวัน ในขณะที่ครอบครัวยี่สกไม วาจะเพิ่มกระชังหรือพันธุปลามากขึ้นเทาไหรแตกลับกลายเปนวายิ่งเปนการบั่นทอนเงินที่สะสมมาทั้ง ชีวิต นับวันครอบครัวยี่สกก็ จนลงๆ ทุกวันๆ ถึงแมวาจะขยันขันแข็งสักเทาไหรแตก็ไมทําใหประสพ ผลสําเร็จเสียที ครอบครัวยี่สกจึงไปขอความชวยเหลือจากครอบครัวดีบุก พอยี่สก **พี่บุกครับ ตอนนี้ปลาที่ผมเลี้ยงไวกําลังจะตายหมดแลวครับ ผมยังไมมีเงิน จะไปจายคาเทอมใหหญิงปลา ลูกสาวของเลยผมครับ **หากผมจะขอยืมเงินพี่ จะไดไหมครับ พอดีบุก **คงไมไดหรอกนะ..เพราะครอบครัวของเอ็งไมขยันทํางานทํามาหากิน เอาแต เก็บผักหาปลาไปวันๆๆ และที่สําคัญไมเคยมาชวยพี่ทําเหมืองของตระกูลเลย เอ็งก็ตองอยูอยาง อดๆ อยากๆ ตอไป เด็กหญิงปลา **ฮะ!!!! เด็กชายดี **ฮะ!!!! เด็กชายดี กับ เด็กหญิงปลา เห็นครอบครัวทั้ง 2 ตองมาทะเลาะกัน จึงทนนิ่งอยูไมได ก็เลยชวน กันไป เพื่อจะสืบใหไดวามันเกิดอะไรขึ้นกันแน และแลวทั้ง 2 ก็นึกขึ้นไดวานาจะไปปรึกษา ครูใจดี ครูใจดี **ดิฉัน ชื่อ ครูใจดี นามสกุล ดีใจ คะ คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 8 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 11. เด็กชายดี **ครูครับ ผมจะทําอยางไรดีครับ พอของผมกับพอของเด็กหญิงปลา ทะเลาะ กันใหญเลยครับ ครูใจดี **เรื่องมันเปนอยางไร ไหนเลาใหครูฟงซิ เด็กหญิงปลา **เรื่องมันเปนอยางนี้คะ.......................................... ครูใจดี **เฮอ เรื่องมันเปนอยางนี้ นี่เอง **พอดีบุก ทําเหมืองแรบนเขาลันดา สวนพอยี่สกเลี้ยงปลาในหวยผา หรือวา!!!! **.................................... **อาจเปนไปไดวา มีใครสักคนทําใหเกิดน้ําเสียที่ตนน้ํา และน้ํานั้นก็ไหลลงสู หวยผากจนทําใหปลาของพอยี่สก ตายในที่สุด เด็กชายดี กับ เด็กหญิงปลา ตัดสินใจออกสืบเสาะ หาคําตอบใหรูใหไดวาเหตุใดปลาที่เลี้ยงไวถึง ตายไปเปนจํานวนมากขนาดนี้ แตเด็กทั้งสองคนหาคําตอบไดไมนานเทาไหร และแลววันหนึ่ง เรื่องรายๆๆ ก็........... ขอเท็จจริง การทําเหมืองแรบนภูเขา ทําใหเกิดการชะลางหนาดิน และ ตะกอนเหมืองจํานวนมาก ไหลลงสูลําธารตางๆ อีกทั้งเปนชวงฤดูฝนมีน้ํามาก ทําใหเกิดการชะลางตะกอนเหมือง มากเปนเทาทวีคูณ สารพิษที่มาจากเหมืองแร และตะกอนในน้ํานี้เอง ที่เปนสาเหตุหลัก ทําใหปลาตาย คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 9 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 12. ชุมชนชาวสายน้ํา วัตถุประสงค 1. ทราบชนิดของสัตวเล็กน้ําจืดที่เปนตัวบงชี้คุณภาพน้ํา 2. เขาใจหลักการใชสัตวเล็กน้ําจืดเปนตัวบงชี้คุณภาพน้ํา และความสัมพันธทางนิเวศวิทยาของ สายน้ํา 3. ตระหนักถึงความสําคัญของนิเวศวิทยาสายน้ํา สื่ออบรม 1. บลูแทก หรือกระดาษกาว 2. ภาพตัดขวางแหลงน้ํา 3. บัตรภาพสัตวเล็กน้ําจืด 4. แผนภาพ “โลกใตสายน้ํา” 5. แผนภาพสัญญาณไฟ 6. ปายชื่อนักเรียน ที่มีภาพสัตวเล็กน้ําจืดพรอมชื่อสัตว 7. ดินสอ หรือ ปากกา 8. ใบงาน “ทายซิใครเอย” 9. ใบงาน “สัตวเล็กน้ําจืด” 10. ใบความรู เรื่อง “ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา” วิธีการ 1. ขั้นนํา ผูสอนนําเลนเกมทายซิใครเอย ซึ่งจะแจกใบงาน “ทายซิใครเอย” ใหนักเรียนแตละคน จากนั้นใหนักเรียนทําความรูจักกับเพื่อนที่เขารวมอบรม โดยสอบถามทั้งชื่อเพื่อน และชื่อสัตวเล็กน้ําจืด ที่อยูบนปายชื่อของเพื่อน บันทึกลงในใบงานโดยใหทําความรูจักกับเพื่อนใหไดมากที่สุดภายในเวลาที่ กําหนด หลังจากนั้น ผูสอนทําการตรวจสอบความถูกตอง (อาจมีรางวัลใหแกนักเรียนที่ทําความรูจัก กับเพื่อนไดถูกตองมากที่สุด และจําเพื่อนคนนั้นๆ ได) คําสั่ง 1) ใหแตละคนสอบถามชื่อเพื่อน และชื่อสัตวเล็กน้ําจืดที่อยูบนปายชื่อของเพื่อน แลวบันทึกลง ในใบงาน ใหไดมากที่สุด ภายในเวลา 15 นาที 2) ทําการตรวจสอบความถูกตอง และมอบรางวัล คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 10 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 13. 2. ขั้นกิจกรรม 2.1 ผูสอนแจกบัตรภาพสัตวเล็กน้ําจืดใหแกนักเรียนแตละคน เพื่อศึกษาชื่อสัตว ลักษณะรูปราง และรูปแบบการดํารงชีวิต จากนั้นนําบัตรภาพสัตวเล็กน้ําจืด ไปติดลงบนภาพตัดขวาง สายน้ําหนาชั้นเรียน ในตําแหนงที่คิดวานาจะเปนที่อยู อาศัยของสัตวชนิดนั้นๆดวยบลูแทกหรือกระดาษกาว คําสั่ง 1) ใหแตละคนศึกษาชื่อสัตว ลักษณะรูปราง และรูปแบบการดํารงชีวิต จากบัตรภาพสัตวเล็กน้ําจืดที่ แจกให 2) ใหแตละคนนําบัตรภาพสัตวเล็กน้ําจืดไป ติดลงบนภาพตัดขวางสายน้ําหนาชั้นเรียน ในตําแหนง ที่คิดวานาจะเปนที่อยูอาศัยของสัตวชนิดนั้นๆ 2.2 ผูสอนอธิบายเรื่อง นิเวศวิทยา สายน้ํา ดวยแผนภาพ “โลกใตสายน้ํา” จากนั้นอธิบาย ถึงความสัมพันธระหวางการดํารงชีวิตสัตวเล็กน้ําจืด กับคุณภาพน้ํา โดยเนนจัดกลุมระบบการหายใจและการใชออกซิเจนของสัตวเล็กน้ําจืดแตละชนิด ซึ่งจะ เปนตัวบงบอกคุณภาพน้ําดวยแผนภาพสัญญาณไฟจราจรน้ํา จากนั้นแนะนําใหนักเรียนรูจักกับสัตวเล็ก น้ําจืดที่เปนตัวบงชี้ของแตละกลุมไฟจราจรน้ํา โดยแจกใบงาน “สัตวเล็กน้ําจืด” ใหนักเรียนบันทึกขอมูล สําคัญ คําอธิบาย สัตวไฟแดง - น้ําสกปรก ไดแกกลุมของหนอนริ้นน้ําจืด ไสเดือนน้ํา สัตวพวกนี้ออกจะเฉื่อย จึงไมตองการออกซิเจนมากนัก พวกมันหายใจ โดยดูดซึมอากาศผานผิวบาง บางชนิดมีเหงือกชวยดวย และมีสารฮีโมโกบินคลาย เลือดเรา สามารถเก็บออกซิเจนไวไดนานๆ พวกมันจึงทนมลภาวะไดดี สัตวไฟเหลือง - น้ําคุณภาพพอใชได ไดแกกลุมของตัวออนแมลงปอ ตัวออน แมลงปอเข็ม กุงน้ําจืด หอยสองฝา หอยฝาเดียว สัตวพวกนี้หายใจดวยเหงือกและผิว ตัวออนแมลงปอจะปมน้ําผาน เหงือกขางในตัว จึงดึงออกซิเจนในน้ํามาใชไดมากกวาสัตวไฟเขียว สวนหอยฝา เดียวหลายชนิดมีชองเก็บอากาศคลายปอดอยูในเปลือก สามารถลอยตัวขึ้นไปเติม อากาศจากผิวน้ําได พวกมันจึงทนมลภาวะไดพอสมควร คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 11 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 14. สัตวไฟเขียว-น้ําสะอาด ไดแกกลุมของตัวออนชีปกขาว ตัวออนแมลงเกาะหิน ตัวออน แมลงหนอนปลอกน้ํามีปลอก ตัวออนแมลงหนอนปลอกน้ําไมมีปลอก ตัวออนแมลงชางกรามโต สัตวพวกนี้ตองการออกซิเจนมาก จึงทนมลภาวะไมได พวกมันพึ่งพาอากาศที่ละลายอยู ในน้ํา โดยหายใจผานเหงือกและผิวบาง 3. ขั้นสรุป ผูสอนอธิบายสรุปเกี่ยวกับสัตวเล็กน้ําจืดกับคุณภาพน้ําโดยพยายามเชื่อมโยงไปยังหวงโซ อาหารและสายใยอาหาร ดวยแผนภาพ “โลกใตสายน้ํา” แลวแจกใบความรูใหแกนักเรียน คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 12 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 15. นักสืบสายน้ํา วัตถุประสงค 1. ทราบและเขาใจเกี่ยวกับวิธีการสํารวจคุณภาพน้ํา 2. ทราบวิธีการและสามารถใชอุปกรณชุดนักสืบสายน้ํา 3. ทดลองและฝกการสํารวจคุณภาพน้ําโดยวิธีการนักสืบสายน้ํา 4. เขาใจและสามารถวางแผนสํารวจสายน้ําได สื่ออบรม 1. ชุดอุปกรณนักสืบสายน้ํา 2. แผนภาพ “สายน้ําหวยผาก” 3. กระดาษบรูฟ 4. ปากกาสีน้ําสีตาง ๆ 5. แบบบันทึกการประเมินคุณภาพน้ําดวยประสบการณสวนตัว 6. แบบบันทึกการสํารวจสายน้ํา 7. ใบความรู เรื่อง “ ความรูเบื้องตน ของนักสืบสายน้ํา” 8. ใบความรู เรื่อง “การสํารวจสายน้ํา” วิธีการ 1. ขั้นนํา ผูสอนอธิบายเปรียบเทียบวารางกายมนุษยเหมือนกับโลกของเรา โดยมีสายน้ําตาง ๆ เปน เหมือนกับเสนเลือดของมนุษยนั่นเอง หมอตรวจวัดชีพจร ความดัน อุณหภูมิของรางกายเรา เมื่อเราไม สบาย เพื่อใหทราบวาเรามีความผิดปกติหรือไม เชนเดียวกับโลกของเราหากเราตองการรูวาโลกเรามี ปญหาหรือไมสบายก็ตองมีการตรวจ โดยพวกเราทุกคนคือ “คุณหมอ” ที่มีหนาที่ในการตรวจคนไขที่ชื่อ วา“โลก”เพราะฉะนั้น“การตรวจคุณภาพน้ําก็เปรียบไดกับการตรวจชีพจรแผนดิน” 2. ขั้นกิจกรรม 2.1 ประเมินสายน้ําดวยประสบการณตนเอง ผูสอนแจก แบบบันทึกการประเมินคุณภาพน้ําดวยประสบการณสวนตัวให นักเรียนคนละ 1 แผน พรอมดินสอหรือปากกาคนละ 1 ดาม แลวใหนักเรียนนั่งเงียบ ๆ ริมลําน้ําพรอมกับ หลับตา เปดรับการสัมผัสตาง (ฟงเสียง สัมผัสน้ํา อากาศ) หลังจากนั้นใหลืมตาแลวใหวาดรูปสายน้ําที่เห็น ลงบนแบบบันทึกที่แจกให พรอมทั้งเขียนรายละเอียดอธิบายภาพวาดจากการที่ไดสัมผัสทั้งขณะลืมตา คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 13 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 16. และหลับตา และใหประเมินวาลําน้ํามีคุณภาพเปนอยางไร นั่นคือการประเมินคุณภาพน้ําดวย ประสบการณตนเอง หลังจากนั้นใหตัวแทนนําเสนอ กลุมละ 1 คน 2.2 การสํารวจคุณภาพน้ํา 2.2.1 ผูสอนแจกกระดาษบรูฟ และปากกาสีน้ํา กลุมละ1ชุดใหรวมกันวาดรูปคนขึ้นมา หนึ่งรูปใชเปนตัวแทนนักสืบสายน้ํา ใหแตละกลุมระดม ความคิด เชื่อมโยงสวนตางๆ ของรางกายที่เปนประโยชน และสามารถใชในการสํารวจน้ําไดอยางไรบาง จากนั้น ใหแตละกลุมสงตัวแทนออกมานําเสนอ คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 14 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 17. 2.2.2 ผูสอนสรุปความรูทั่วไปเกี่ยวกับการสํารวจคุณภาพน้ํา 3 วิธี -วิธีทางกายภาพ ไดแก สี ความขุนใส อุณหภูมิ กลิ่น -วิธีทางชีวภาพ/นักสืบสายน้ํา เชน ดูปลา พืช แมลงและสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ -วิธีทางเคมี เชนความเปนกรดเบสแรธาตุ สารเคมี ปริมาณออกซิเจนเปนตน จากนั้นแจกใบความรูเรื่อง“ ความรูเบื้องตน ของนักสืบสายน้ํา” 2.3 ฝกเปนนักสืบสายน้ํา 2.3.1 ผูสอนแนะนําอุปกรณชุดนักสืบสายน้ํา และวิธีการใชอุปกรณแตละชนิด โดยตั้งคําถามใหนักเรียนรวมกันคิดวา“อุปกรณแตละชนิดใชอยางไร” เลือกตัวแทนออกมาแลวใหแสดง วิธีการใชอุปกรณแตละชนิด โดยใชเวลาพอประมาณ หลังจากนั้นผูสอนสรุปการใชอุปกรณแตละชนิด ใหแกเด็กนักเรียน 2.3.2 ผูสอนแจกอุปกรณ ใบความรู เรื่อง “การ สํารวจสายน้ํา” และแบบ บันทึกการสํารวจสายน้ํา ใหนักเรียนกลุมละ 1 ชุด พรอมกับใหนักเรียน ทดลองฝกใชอุปกรณใน การสํารวจสายน้ําทาง ชีวภาพ และบันทึกวาได พบสิ่งมีชีวิตอะไรบางใน การฝกปฏิบัติ ใชเวลาไม เกิน 1 ชั่วโมง 2.3.3 ผูสอนแสดง แผนภาพ อธิบายสรุปให นักเรียนทราบวาสิ่งมีชีวิต ในน้ําแตละชนิดมีการ ดํารงชีวิตตางกัน ทําใหมี ถิ่นที่อยูอาศัยตางกันดวย คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 15 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 18. 2.4 เกม “แฟนพันธุแท” ผูสอนทบทวนเรื่องสัตวเล็กน้ําจืดที่ พบ โดยใชเกม “แฟนพันธุแท” (เปดภาพบางสวน เพื่อทาย ชนิดสัตวในภาพ และ 5 คําใบ ชื่อชนิดสัตว สําหรับใหผูเลน แสดงทาทางตามคําใบ เพื่อใหสมาชิกในกลุมทายวาคืออะไร) 2.5 วางแผนการสํารวจ 2.5.1 การวางแผนสํารวจสายน้ํา ผูสอนตั้งคําถามวาใหทุกคนคิดวา“เราควรสํารวจสายน้ํากันบริเวณไหนบางกี่จุด” เพื่อใหนักเรียนแสดง ความคิดเห็น ถาม เราควรสํารวจสายน้ําบริเวณไหนบาง และกี่จุดจึงจะดีที่สุด ตอบ .................................... 2.5.2 ผูสอนนําแผนภาพสายน้ํา แสดงใหนักเรียนพิจารณา พรอมทั้งแจกกระดาษ รูปภาพสายน้ําใหแกทุกคนและใหแตละคนทดลองกําหนดจุดสํารวจลงบนกระดาษที่ใหไปพรอมทั้ง อธิบายการกําหนดจุดสํารวจของตนเองลงในกระดาษตามความเขาใจ ผูสอนสุมหาตัวแทนอธิบายการ กําหนดจุดสํารวจ 2.5.3 ผูสอนสรุปและทําความเขาใจกับนักเรียนอีกครั้งเกี่ยวกับการตั้งสมมติฐาน และการกําหนดจุดสํารวจ เพื่อเปนพื้นฐานในการสํารวจในวันตอไป โดยชี้แจงวากอนการสํารวจใด ๆ ตองมีการกําหนดวัตถุประสงคใหชัดเจน เพื่อกําหนดจุดสํารวจและวิธีการสํารวจที่เหมาะสมกับ วัตถุประสงคที่ตั้งไว และไดขอมูลที่นําไปตอบคําถามไดจริง ซึ่งวัตถุประสงคหลักของการสํารวจมี 2 วัตถุประสงค คือ - เพื่อตรวจสอบบริเวณที่สรางมลภาวะ ตองวางจุดสํารวจอยางนอย 2 จุด บน และลางแหลงสรางมลภาวะ มีลักษณะกายภาพลําน้ําคลายคลึงกัน เพื่อเปรียบเทียบขอมูลได - เพื่อเปนสถานีตรวจวัดการเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล มักวางจุดเดียว แลว กําหนดชวงเวลาในการสํารวจอยางตอเนื่องและเปนประจํา แลวนําขอมูลมาเปรียบเทียบกัน ขอควรปฏิบัติ - การสํารวจในแตละครั้ง/แตละจุดตองใชเครื่องมือและวิธีการสํารวจแบบเดียวกัน - จุดสํารวจ ตองหางจากทางรวมหรือทางแยก ไมนอยกวา 20 เมตร - แตละจุดสํารวจที่กําหนดตองเก็บตัวอยาง 10 ตัวอยาง เพื่อเปนตัวแทนของประชากร คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 16 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 19. 2.5.4 สรุปหลักการสํารวจ และเปดเวทีใหนักเรียนซักถามปญหา ผูสอนตั้ง คําถามเพื่อใหนักเรียนรวมกันคิดหาคําตอบ และนอกจากนี้ผูสอนอธิบายสรุปเกี่ยวกับขอดี ขอดอยของการ สํารวจคุณภาพน้ําวิธีการตางๆโดยใหนักเรียนรวมกันคิด ถาม - ทําไมเราตองสํารวจคุณภาพน้ํา - วิธีการสํารวจคุณภาพน้ํามีกี่วิธี - ควรตั้งสมมติฐานกอนการสํารวจคุณภาพน้ําหรือไม หากควรจะกําหนดบริเวณไหนบาง อยางไร ตอบ -............................ -3วิธี -............................. วิธีการตรวจคุณภาพน้ํา ขอดี ขอจํากัด 1. ทางกายภาพ -ไมตองใชอุปกรณ -สํารวจไดทุกเวลา -ใหขอสังเกตไดดี -ไมไดมาตรฐาน -พื้นฐานประสบการณตางกัน -ไมแมนยํา/ขอมูลคราวๆ 2. ทางชีวภาพ /นักสืบสายน้ํา -ราคาถูก -ตรวจสอบไดแมมลภาวะผาน ไปแลว -เชื่อมโยงกับชุมชนไดงาย -ตรวจมลภาวะจากสารอนินทรียไมได ชัดเจน -ตรวจไดแตน้ําไหล -พึ่งความรูทางอนุกรมวิธาน และ ชีววิทยา 3. ทางเคมี -ตรวจมลภาวะไดทุกประเภท -ตรวจแหลงน้ําไดทุกประเภท -ใหคุณคามาตรฐาน -ราคาแพง -ตรวจไดเฉพาะขณะเกิดมลภาวะ -เชื่อมโยงกับชุมชนไดยาก หมายเหตุ หากตองการความถูกตองในการตรวจสอบคุณภาพน้ําควรจะใชการตรวจสอบทั้ง 3 วิธี รวมกัน รวมทั้งตองทําการตรวจสอบอยางตอเนื่องและเปนประจํา 3. ขั้นสรุป การสรุปและประเมินคุณภาพน้ํา จะใชหลักของนักสืบสายน้ํา โดยการมีสวนรวมของ ทุกกลุม เพื่อหาคาเฉลี่ย โดยหลังจากที่นักเรียนไดทําการสํารวจคุณภาพน้ําทั้ง 2 จุด และบันทึกขอมูลลง ในใบงานเรียบรอยแลว ผูสอนจะรวมกับนักเรียนประเมินคุณภาพน้ําทีละจุด ซึ่งจะเริ่มจากตนน้ํากอน โดยการใหนักเรียนนําบัตรภาพรูปสัตวน้ําที่พบไปติดบนกระดานตามกลุมไฟจราจร และนับจํานวนชนิด ที่พบในแตละกลุมสัญญาณไฟ เพื่อสรุปคุณภาพน้ํา และอภิปรายถึงการเปลี่ยนแปลงของคุณภาพน้ําที่ เกิดขึ้น คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 17 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 20. มนุษยสายน้ําผจญภัย วัตถุประสงค 1. ทราบถึงผลกระทบของน้ําเสีย และสารพิษ ที่สงตอชีวิตสัตวเล็กน้ําจืดและคุณภาพน้ํา 2. ตระหนักถึงผลรายที่เกิดจากน้ําเสีย สื่ออบรม 1. ตัวละคร กลุม STREAM RANGER 5 คน V 1 ชีปะขาวตัวแบน V 2 แมลงเกาะหินจั๊กกะแรฟู V 3 แมลงหนอนปลอกน้ําปลอกแตร V 4 ชีปะขาวขุดรู V 5 แมลงเกาะหินหัวปอม กลุมน้ําขุน 3 คน ทําหนาที่จับและทําอันตราย STREAM RANGER กลุมน้ําผงซักฟอก 5 คน ทําหนาที่จับและทําอันตราย STREAM RANGER กลุมน้ําเสีย 10 คน ทําหนาที่จับและทําอันตราย STREAM RANGER 2. อุปกรณ - หนากาก วิธีการ เลานิทาน โดยมีผูแสดงประกอบ คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 18 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 21. เนื้อเรื่อง ขบวนการมนุษยสายน้ํา “ STREAM RANGER ” ผูพิทักษสายน้ํา วันนี้เสนอตอน....กําเนิด ผูพิทักษสายน้ํา ณ ลําน้ําหวยผาก อันอุดมสมบูรณ มีเด็กกลุมหนึ่งกําลังสํารวจคุณภาพน้ําอยู จูจู ก็เกิด เหตุการณมหัศจรรยขึ้น เด็กทั้ง 5 คน กลายเปน...... ตัวออนชีปะขาวตัวแบน ตัวออนแมลงเกาะหินจั๊กกะแรฟู ตัวออนแมลงหนอนปลอกน้ําปลอกแตร ตัวออนชีปะขาวขุดรู ตัวออนแมลงเกาะหินตัวปอม เมื่อเปนดังนั้นแลว ทั้ง 5 ก็ชักชวนกัน ออก เดินทางทองลําน้ําหวยผาก ระหวางที่กําลังสนุกกับการสํารวจสายน้ําอยูนั้น จูจู ก็ถูกน้ําพัดพาเขาไป บริเวณรอนแร บริเวณนั้นน้ําขุนมาก ทําให ทั้ง 5 หายใจไมออก (กลุมน้ําขุนไลจับ STREAM RANGER ทําให ทั้ง 5 หายใจไมออก) แตทั้ง 5 ก็รอดชีวิตมาได ถึงแมวาจะ เหนื่อยหนักจากการหายใจไมออกก็ตาม และ หลังจากนั้น ทั้ง 5 ก็ออกเดินทางตอจนเขาสูชุมชน จูจู ก็มีคนเทน้ําซักผาลงสูลําน้ํา น้ําผงซักฟองมี สารพิษทําให ทั้ง 5 ตองรีบหนีไปใหพนอีกครั้ง กอนที่จะไดรับอันตราย (กลุมผงซักฟอก 5 คน ไลจับ STREAM RANGER) ดวยความโชคดี ที่น้ําผงซักฟอกที่เทลงมานั้นมีปริมาณนอย ทั้ง 5 สามารถหนีพนอันตรายจากน้ํา ผงซักฟอกได และเดินทางทองไปตามลําน้ําตอไป จนถึงเมือง........... ในเมืองมีน้ําเสียจํานวนมาก ทั้ง 5 ตองดิ้นรนสุดชีวิต เพื่อหาหนทางมีชีวิตรอดตอไป (กลุมน้ําเสีย 10 คน ไลจับ STREAM RANGER) ถาม จะทําอยางไรจึงจะชวย STREAM RANGER ตอบ เราตองชวยกันรักษาสภาพน้ําใหดี คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 19 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 22. ทันใดนั้น ก็มีกลุมเพื่อนสายน้ํา เขามาชวย STREAM RANGER ใหรอดพนจากอันตราย และ STREAM RANGER ทั้ง 5 ก็แปลงราง เปนคน ดังเดิม ขอเท็จจริง มลพิษทางน้ําสงผลกระทบอยางตอเนื่องในการดํารงชีวิตของสัตวเล็กน้ําจืด หากมี มลพิษเพิ่มมากขึ้นยิ่งจะทําใหสัตวเล็กน้ําจืดดํารงชีวิตดวยความยากลําบากเพิ่มมากขึ้นจน อาจถึงขั้นไมสามารถดํารงชีวิตอยูได และหากไมชวยกันดูแลรักษาคุณภาพน้ําใหดี เรา อาจไมมีน้ําใชในอนาคต คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 20 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 23. คําสัญญาสายน้ํา วัตถุประสงค 1. หาแนวทางในการใชน้ําอยางคุมคา 2. สรางความตระหนักเรื่องการอนุรักษน้ํา สื่ออบรม 1. กระดาษบรูฟ 2. ปากกาสีน้ําสีตาง ๆ 3. ไปรษณียบัตร 4. ปากกา หรือ ดินสอ 5. ใบความรู เรื่อง “ความรูเบื้องตน เรื่อง การอนุรักษน้ํา” วิธีการ 1. ใหนักเรียนแตละกลุมคิดวิธีการใชน้ําอยางคุมคา และสามารถปฏิบัติไดดวยตนเอง พรอมทั้ง นําเสนอ 2. ผูสอนและนักเรียนรวมกันสรุปขอมูลจากทุกกลุมใหเปนแนวทางการใชน้ําอยางคุมคา 3. ใหนักเรียนแตละคนเขียนไปรษณียบัตรถึงตนเอง หรือคนที่ตนเองรัก เพื่อขอความรวมมือให ชวยกันใชน้ําอยางคุมคา โดยเลือกแนวทางการใชน้ําอยางคุมคา อยางนอย 3 ขอ เขียนลงบนไปรษณียบัตร พรอมทั้งเขียน ชื่อที่อยูผูฝาก และชื่อที่อยูผูรับ ใหเรียบรอย 4. ผูสอนทําการรวบรวมไปรษณียบัตร เพื่อจัดสงไปรษณีย จากนั้นแจกใบความรูใหแกนักเรียน คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 21 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 24. เกม “เพื่อนสายน้ํา” วัตถุประสงค 1. ประเมินความรู และทัศนคติ หลังผานการอบรม สื่ออบรม 1. แผนกระดาษเกม 2. ไมเสี่ยงแตม 3. ใบคําถาม วิธีการ 1. เลือกตัวแทนกลุม กลุมละหนึ่งคน เปนตัวเดินใน เกม ยืนบนกระดาษจุดเริ่มตน เลือกลําดับการเลนกอนหลัง และ เลือกสัตวเล็กน้ําจืดกลุมละหนึ่งชนิดไมซ้ํากัน ไดแก ตัวออนแมลงชางกรามโต ตัวออนแมลงปอเสือหาง เดียว ไสเดือนปลอกแดง ตัวออนชีปะขาวตัวแบน และ ตัวออนแมลงเกาะหินจั๊กกะแรฟู โดยตลอดการ เลนเกมใหตัวเดินในเกมแสดงทาทางของสัตวเล็กน้ําจืดที่ไดเลือกไว 2. ตัวเดินในเกมเขยาไมเสี่ยงแตม แลวเดินบนกระดาษตามจํานวนที่ได หากเดินไปเจอ เครื่องหมายปรัศนี จะมีคําถามใหสมาชิกในกลุมชวยกัน ตอบ โดยคําถามจะแบงเปน 2 ชุด คือ คําถาม ชุด A ถาตอบถูกจะไดเดินหนาอีก 1 ชอง หาก ตอบผิดจะตองถอยหลังไป 2 ชอง คําถาม ชุด B ถาตอบถูกจะไดเลนเกมตอ แตถาหาก ตอบผิดจะตองหยุดเลนเกม 1 ครั้ง 3. ตัวเดินในเกมกลุมใดถึงกระดาษเสนชัยกอนจะ เปนผูชนะ คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 22 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 25. ชุดคําถาม 1. สัตวเล็กน้ําจืดที่กลุมเลือกเปนตัวเดินในเกมมีชื่อวาอะไร กลุม ............................................................. ตัวออนแมลงชางกรามโต กลุม ............................................................. ตัวออนแมลงปอเสือหางเดียว กลุม ............................................................. ไสเดือนปลอกแดง กลุม ............................................................. ตัวออนชีปะขาวตัวแบน กลุม ............................................................. ตัวออนแมลงเกาะหินจั๊กกะแรฟู 2. บอกชื่อสัตวเล็กน้ําจืดที่สามารถพบเห็นไดงายในน้ําสกปรก มา 1 ชื่อ (หามซ้ําชื่อที่เคยตอบแลว) ริ้นน้ําจืดแดง ไสเดือนน้ําเสีย ไสเดือนปลอกแดง 3. บอกชื่อสัตวเล็กน้ําจืดที่สามารถพบเห็นไดงายในน้ําคุณภาพพอใช มา 1 ชื่อ (หามซ้ําชื่อที่เคยตอบแลว) ตัวออนแมลงปอชนิดตางๆ กุงน้ําตก กุงฝอย หอยชนิดตางๆ 4. บอกชื่อสัตวเล็กน้ําจืดที่สามารถพบเห็นไดงายในน้ําสะอาด มา 1 ชื่อ (หามซ้ําชื่อที่เคยตอบแลว) ตัวออนแมลงหนอนปลอกน้ําชนิดตางๆ ตัวออนชีปะขาวชนิดตางๆ ตัวออนแมลงเกาะหินชนิดตางๆ ตัวออนแมลงชางกรามโต คําถามตอไปนี้ใหนักเรียนตอบตามความเปนจริงที่เกิดขึ้นในชีวิตประจําวัน คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 23 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 26. ขอที่ คําถาม คําตอบ 5. เราลางจานครั้งละหลายใบ ใชหรือไม ใช ไมใช 6. เราเปดน้ําทิ้งไวขณะแปรงฟน ใชหรือไม ใช ไมใช 7. เราใชแกวหรือขันน้ํารองน้ําเวลาแปรงฟน ใชหรือไม ใช ไมใช 8. เรารินน้ําแตพอดื่ม ใชหรือไม ใช ไมใช 9. เรานําน้ําจากการซักผา มารดน้ําตนไม ใชหรือไม ใช ไมใช 10. เราเทน้ําที่เหลือดื่มลงบนพื้นหรืออางลางจาน ใชหรือไม ใช ไมใช 11. เราปดกอกน้ําไมเคยสนิท ใชหรือไม ใช ไมใช 12. เรามองดูเฉยๆ เมื่อเห็นเพื่อนหรือคนรูจัก ทิ้งขยะลงในแหลงน้ํา ใชหรือไม ใช ไมใช 13. เราปดกอกน้ําทุกครั้งเมื่อเห็นวาถูกเปดทิ้งไว ใชหรือไม ใช ไมใช 14. เราทิ้งเศษอาหาร หรือขยะอื่นๆลงในทอน้ําหรือแหลงน้ํา ใช หรือไม ใช ไมใช 15. เราดื่มน้ําไมหมดแกว หรือขวด ใชหรือไม ใช ไมใช 16. เราใชกะละมัง หรืออางน้ํารองน้ําลางผัก และ ผลไม ใชหรือไม ใช ไมใช 17. เราสาดน้ําดวยขันน้ํา ถังน้ํา กะละมังหรือสายยาง เวลาเลนน้ํา สงกรานต ใชหรือไม ใช ไมใช 18. เรามีสวนทําใหน้ําเสีย ใชหรือไม ใช ไมใช 19. เรามีสวนชวยทําใหน้ําดีขึ้นได ใชหรือไม ใช ไมใช 20. สัตวเล็กน้ําจืดที่กลุมเลือกเปนตัวเดินในเกมเมื่อโตขึ้นเปนตัวเต็มวัยจะแปลงรางเปนตัวอะไร กลุม ............................................................. ตัวออนแมลงชางกรามโต กลุม ............................................................. ตัวออนแมลงปอเสือหางเดียว กลุม ............................................................. ไสเดือนปลอกแดง กลุม ............................................................. ตัวออนชีปะขาวตัวแบน กลุม ............................................................. ตัวออนแมลงเกาะหินจั๊กกะแรฟู คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 24 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 27. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง น้ํา 1 ความรูเบื้องตน เรื่อง น้ํา ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 25 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 28. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง น้ํา 2 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 26 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 29. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา 3 ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา สายน้ํา ธรรมชาติไมเคยไหลเปนเสนตรง แตจะไหลคดเคี้ยว เร็วบางชาบางไมเทากันตลอด สาย ทําใหเกิดบริเวณน้ําตื้นและลึกคละกัน มีกอนหินและกรวดทรายขนาดตางๆ กัน ลักษณะพื้นทองน้ํา ที่ตางกันเหลานี้เปนเสมือนหอง ตลาด และโรงเลี้ยง เด็กในเมืองใหญใตน้ํา ปลาหลายชนิดวางไขตามกอง กรวดบริเวณแกงน้ําไหลเร็ว และหลบภัยหาอาหารบริเวณแองน้ําลึก สวนสัตวเล็ก เชน แมลงในน้ําชนิดตาง ก็ชอบอยูในพื้นที่แตกตางกันไป ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 27 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 30. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา 4 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 28 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 31. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา 5 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 29 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 32. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา 6 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 30 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 33. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา 7 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 31 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 34. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา 8 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 32 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 35. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา 9 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 33 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 36. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา 10 หวงโซอาหาร ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 34 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 37. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง นิเวศวิทยาสายน้ํา 11 ไฟจราจรน้ํา ปญหาใหญของชีวิตในน้ํา คือ อากาศหายใจ แมวาในน้ําจะมีออกซิเจนละลายอยู แตก็นอย กวาในอากาศหลายเทา ออกซิเจนจะถายเทเขามาไดมากขึ้นในบริเวณแกงหินกรวดที่น้ําไหลเร็วและผิวน้ํา แตกกระเซ็น แกงหินจึงมีความสําคัญมาก เปรียบไดกับปอดของสายน้ํา สัตวน้ําบงบอกคุณภาพน้ําได เนื่องจากสัตวสวนมากชอบอยูในน้ําสะอาด มีออกซิเจนสูง แตหลายชนิดสามารถปรับตัวใหอยูในที่ที่มีออกซิเจนนอยได และบางชนิดก็ทนอยูไดในที่ที่เกือบไมมี ออกซิเจนเลย ดังนั้นเมื่อเกิดมลภาวะ ทําใหออกซิเจนในน้ําลดลง สัตวที่ตองการออกซิเจนสูงจะทนอยูไมได เหลือแตสัตวที่ทนอยูในภาวะออกซิเจนต่ําไดดีกวา เราจึงประเมินระดับมลภาวะในลําน้ําไดจากการสังเกต ประเภทสัตวน้ํา สัตวไฟแดง - น้ําสกปรก ไดแกกลุมของ หนอนริ้นน้ําจืด ไสเดือนน้ํา - สัตวพวกนี้ออกจะเฉื่อย จึงไมตองการออกซิเจนมากนัก พวกมันหายใจโดยดูดซึมอากาศ ผานผิวบาง บางชนิดมีเหงือกชวยดวย และมีสารฮีโมโกบินคลายเลือดเรา สามารถเก็บ ออกซิเจนไวไดนานๆ พวกมันจึงทนมลภาวะไดดี สัตวเหลือง - น้ําคุณภาพพอใชได ไดแกกลุมของ ตัวออนแมลงปอ ตัวออนแมลงปอเข็ม กุงน้ําจืด หอยสองฝา หอยฝาเดียว - สัตวพวกนี้หายใจดวยเหงือกและผิว ตัวออนแมลงปอจะปมน้ําผานเหงือกขางในตัว จึง ดึงออกซิเจนในน้ํามาใชไดมากกวาสัตวไฟเขียว สวนหอยฝาเดียวหลายชนิดมีชองเก็บ อากาศคลายปอดอยูในเปลือก สามารถลอยตัวขึ้นไปเติมอากาศจากผิวน้ําได พวกมันจึง ทนมลภาวะไดพอสมควร สัตวไฟเขียว - น้ําสะอาด ไดแกกลุมของ ตัวออนชีปกขาว ตัวออนแมลงเกาะหิน ตัวออนแมลงหนอน ปลอกน้ํามีปลอก ตัวออนแมลงหนอนปลอกน้ําไมมีปลอก ตัวออนแมลงชางกรามโต - สัตวพวกนี้ตองการออกซิเจนมาก จึงทนมลภาวะไมได พวกมันพึ่งพาอากาศที่ละลายอยู ในน้ํา โดยหายใจผานเหงือกและผิวบาง ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 35 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 38. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน ของ นักสืบสายน้ํา 12 ความรูเบื้องตน ของ นักสืบสายน้ํา คุณภาพน้ํา หมายถึง ความสะอาด ความสกปรกของน้ํา สําหรับชีวิตในน้ํา ผูตองดื่มน้ําและหายใจเอา ออกซิเจนเชนเดียวกับชีวิตอื่นๆ คุณภาพน้ําหมายถึงทั้งคุณภาพของน้ําที่รางกายมันใช และคุณภาพของ บรรยากาศรอบตัว ไมวาจะเปนปริมาณออกซิเจนที่ละลายอยูในน้ํา ความขุนใสของน้ํา แรธาตุและสสาร ที่เจือปนในน้ํา ตลอดจนความเปนกรดดางของน้ํา เราสามารถสํารวจคุณภาพน้ําอยางงายๆ ไดจาก เครื่องมือวิเศษ ของนักสืบสายน้ํา ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 36 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 39. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน ของ นักสืบสายน้ํา 13 สํารวจกายภาพลําน้ํา ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 37 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 40. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน ของ นักสืบสายน้ํา 14 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 38 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 41. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน ของ นักสืบสายน้ํา 15 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 39 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 42. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน ของ นักสืบสายน้ํา 16 นักสืบสายน้ํา ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 40 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 43. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน ของ นักสืบสายน้ํา 17 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 41 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 44. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน ของ นักสืบสายน้ํา 18 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 42 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 45. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การสํารวจสายน้ํา 19 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว ยาว ๑๐ เมตร ผายางรองนั่ง นั่งได ๘ คน หรือมากกวา คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 43 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 46. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การสํารวจสายน้ํา 20 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 44 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 47. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การสํารวจสายน้ํา 21 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 45 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 48. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การสํารวจสายน้ํา 22 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 46 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 49. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การสํารวจสายน้ํา 23 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 47 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 50. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การสํารวจสายน้ํา 24 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 48 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 51. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การสํารวจสายน้ํา 25 ที่มา : มูลนิธิโลกสีเขียว เสร็จแลว อยาลืมปลอยสัตวและนํากอนหินไปคืนลํา น้ํา คอยๆ ทําอยางเบามือ กลาวขอบคุณสัตวและ ขอใหมันอยูอยางเปนสุข คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 49 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี
- 52. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ความรูเบื้องตน เรื่อง การอนุรักษน้ํา 26 ความรูเบื้องตน เรื่อง การอนุรักษน้ํา ที่มา : กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม - ศึกษาวาตนไมชนิดใดตองการน้ํา มากหรือนอยเพื่อที่จะสามารถรดน้ําไดอยาง เหมาะสม คายสิ่งแวดลอมศึกษา หลักสูตร “เพื่อนสายน้ํา” 50 อุทยานธรรมชาติวิทยาอันเนื่องมาจากพระราชดําริ อําเภอสวนผึ้ง จังหวัดราชบุรี