Lezing voor het James Coleman Symposium 7 april 2017

1. MAATSCHAPPELIJK
ONBEHAGEN EN HET
PUBLIEKE AANZIEN
VAN DE WETENSCHAP
Peter Achterberg
JCA Symposium, 7 april 2017

2. WETENSCHAP EN SAMENLEVING:
EEN ONGELUKKIG HUWELIJK?
‘The relationship between the scientific community and the general public has never
been worse in living memory’
(Haerlin and Parr 1999)

3. WETENSCHAP EN SAMENLEVING:
EEN ONGELUKKIG HUWELIJK?
‘The relationship between the scientific community and the general public has never
been worse in living memory’
(Haerlin and Parr 1999)

4. WETENSCHAP EN SAMENLEVING:
EEN ONGELUKKIG HUWELIJK?
‘De wetenschap deugt niet…’.
‘Men probeert een ideaal wereldbeeld te onderbouwen met 'wetenschappelijke feiten' zoals zij die
graag zien. Dit wordt vervolgens in de Azijnbode geciteerd, komt later ter sprake bij DWDD. Daarna
is het 'feit' gekaapt door de grachtengordel en wordt het onder het genot van een sojalattemachiato
met quinoasalade nog meerdere malen besproken’.
‘Wetenschap is gekaapt door policor mensen’.
‘Ik geloof de wetenschap gewoon niet meer’.

5. WETENSCHAP EN SAMENLEVING:
EEN ONGELUKKIG HUWELIJK?
‘Ik vertrouw geen enkel onderzoek...zeker niet als mijn mening niet eens gepeild is...’
‘Kennis verkregen door wetenschappelijk onderzoek is eigenlijk net zo goed bereikbaar
is voor mensen met een ‘MAVO verstand’ door ‘2 minuten [te] googelen’.
‘ ‘Van echt vrije wetenschap bedrijven is op universiteiten […]niet echt sprake meer.
…Universiteiten zijn teveel verstrengeld met de overheid en de economie, [en] de
onafhankelijkheid is ver te zoeken.’

6. SOCIOLOGIE EN SAMENLEVING:
EEN ONGELUKKIG HUWELIJK?
‘linkse hobbies van het “Gamma-gajes” (…) dat wetenschap vermengt met leugens om
politieke doelen te realiseren’
Over mijn onderzoek (De Koster, Achterberg et al. 2014):
‘vreemd en nutteloos onderzoek’
‘Straalt weinig objectiviteit uit’
‘Om van te kotsen vieze collaborateurs !!!’

7. WETENSCHAP EN SAMENLEVING:
EEN ONGELUKKIG HUWELIJK?
‘Na de dominee en de dokter is nu ook de autoriteit van de wetenschapper niet langer
vanzelfsprekend…’
‘Bovendien worden wetenschappelijke bevindingen vaker bekritiseerd door mondige
burgers en soms zelfs als “ook maar een mening” in de touwen gedrongen’
(Clevers, 2013:4).

8. WETENSCHAP EN SAMENLEVING:
EEN ONGELUKKIG HUWELIJK?
(Eghigian,
2015)
(Locke, 2015) (Harambam,
2017)

9. • Wat is de rol van het onbehagen in de steun voor wetenschap?

10. ONDERZOEK NAAR HET PUBLIEKE AANZIEN
T.A.V DE WETENSCHAP…
…laat zien dat er geen echte trend te ontwaren is in denkbeelden over wetenschap (bijvoorbeeld:
KNAW, 2013; Gauchat, 2012)
…benadrukt multidimensionaliteit (Millstone & Van Zwanenburg, 2000; Bauer et al., 1994)
…suggereert dat lager opgeleiden en mensen met minder wetenschappelijke kennis minder affiniteit
hebben met wetenschap (Allum, et al., 2008; De Keere, 2010)
…wijst op het belang van maatschappelijk onbehagen (Achterberg et al., 2017; Gauchat, 2011)

11. TWEE KWESTIES:
(1) MAATSCHAPPELIJK ONBEHAGEN
• A.k.a. Anomie (Srole, 1956)
• Perceptie van sociale en culturele orde als complex, wispelturig , wanordelijk,
onvoorspelbaar, zinloos.
• Typische ziekte van de moderniteit (Zijderveld, 2000)
• Wordt dikwijls door sociologen in verband gebracht met:
• Druggebruik, geslachtsziekten, pornografie, criminaliteit, promiscuïteit, Prozac gebruik
en….
• Verminderde steun voor instituties (cf. Elchardus en de Keere, 2013: 101)

12. TWEE KWESTIES:
(1) MAATSCHAPPELIJK ONBEHAGEN

13. TWEE KWESTIES:
(2) MULTIDIMENSIONALITEIT
• In het meeste onderzoek genegeerd: Data limitaties…
• Op basis van eerder werk (Achterberg, 2015a, 2015b):
• Steun voor wetenschappelijke instituties
• Vertrouwen in de institutie wetenschap, vertrouwen in wetenschappers
• Steun voor ‘positivistische’ epistemologie
• Steun voor het idee dat door rigoureus, technisch geavanceerd onderzoek, de echte werkelijkheid
gekend kan worden
• Steun voor ‘individuele’ epistemologie
• Steun voor het idee dat de ervaring en intuïtief van het individu zelf de bron van echte kennis is

14. PADMODEL
Opleiding
Anomie
Nostalgie
Institutioneel
vertrouwen
wetenschap
Chisq:22,24 (df=11;
p=,02)
IFI: ,99; RMSEA: ,03
Controle vars: Inkomen,
geslacht, religie, leeftijd
Bron: Achterberg &
-,08**
-,26***
,08**
,12***
-,24***

15. PADMODEL
Opleiding
Anomie
Nostalgie
Institutioneel
vertrouwen
wetenschap
Individuele
epistemologie
Chisq:22,24 (df=11;
p=,02)
IFI: ,99; RMSEA: ,03
Controle vars: Inkomen,
geslacht, religie, leeftijd
Bron: Achterberg &
-,08**
-,26***
,19***
,08**
,12***
-,24***

16. PADMODEL
Opleiding
Anomie
Nostalgie
Positivisme
Institutioneel
vertrouwen
wetenschap
Individuele
epistemologie
Chisq:22,24 (df=11;
p=,02)
IFI: ,99; RMSEA: ,03
Controle vars: Inkomen,
geslacht, religie, leeftijd
Bron: Achterberg &
-,08**
-,26***
,19***
,08**
,12***
-,12*** ,13***
,10***
-,24***

17. PADMODEL
Opleiding
Anomie
Nostalgie
Positivisme
Institutioneel
vertrouwen
wetenschap
Individuele
epistemologie
Chisq:22,24 (df=11;
p=,02)
IFI: ,99; RMSEA: ,03
Controle vars: Inkomen,
geslacht, religie, leeftijd
Bron: Achterberg &
-,08**
-,26***
,19***
,08**
,24***
,12***
-,12*** ,13***
,10***
-,24***
,04
,30***
,14***

18. POST-CHRISTELIJK ONBEHAGEN?
• Er wordt gesuggereerd dat detraditionalisering / ontkerkelijking…
• …een zegen is: Vrijheid, voorspoed, progressie
(Featherstone, 1995: 217-8; zie ook het hele oeuvre van Ronald Inglehart)
• …een drama is: Moreel vacuüm (Sztompka, 2002), sociaal conflict (Etzioni, 2001)
• Maar: Dat hangt er maar van af!
• De Koster et al. (2011): Hoger en lager opgeleiden verschillen in reactie

19. Verklaring van Nostalgie en Anomie (OLS Regressie analyse,
Methode=ENTER)
Nostalgie Anomie
B (s.e.) B (s.e.)
Constante 7,39*** (,24) 3,35*** (,12)
Opleiding -,19*** (,05) -,24*** (,03)
Religieuze inbedding -,27 (,18) -,22*** (,08)
Opleiding X Religieuze
inbedding
,15* (,07) ,08* (,04)
Inkomen -,12*** (,04) -,08*** (,02)
Leeftijd ,01*** (,00) ,00 (,00)
Vrouw ,14** (,06) -,04 (,03)
R2 ,10 ,10
N 1.755 1.687Bron: Achterberg &
Houtman, 2013: N=1.380

20. STERKER OPLEIDINGSCONFLICT IN
SECULIERE LANDEN?
Eurobarometerdata (N=27.762, in
31 landen; 2010)

21. TOT BESLUIT
‘The relationship between the scientific community and the general public has never been worse in living
memory’ (Haerlin & Parr 1999: 499)
• Maatschappelijk onbehagen:
• Anomie en Nostalgie
• Motief voor lager opgeleiden om wetenschappelijke instituties niet langer te vertrouwen
• Vooral in de meest geseculariseerde/ gedetraditionaliseerde contexten waar zingeving een thema is…
• Is niet louter destructief:
• Steun voor positivistische epistemologie
• Steun voor individuele epistemologie
‘The belief in the value of scientific truth is not derived from nature but is a product of definite cultures’
(Weber, 1949: 110)