mô thân kinh

Bäü män Mä - Phäi - Di truyãön
Trung tám Âaìo taûo Caïn bäü Y tãú TP.HCM MÄ THÁÖN KINH
1
MÄ THÁÖN KINH
BS. NGUYÃÙN DUÎNG TUÁÚN
------------------
DAÌN BAÌI
1. Âaûi cæång - Âënh nghéa:
- Chæïc nàng - Âënh nghéa - Nguäön gäúc
2. Âaûi thãø
3. Vi thãø:
3.1. Neuron: thán - nhaïnh - såüi truûc - cuïc táûn cuìng - thãø Nissl
3.2. Synaïp:
- Tiãön - háûu synaïp vaì khe synaïp
- Phán loaûi synaïp: + theo vë trê
+ theo chæïc nàng
+ theo cå chãú dáùn truyãön
3.3. Tãú baìo tháön kinh âãûm:
- Ngoaûi vi: + Tãú baìo voí bao
+ Tãú baìo Schwann: såüi tháön kinh coï vaì khäng myãlin,
vaûch Schmidt - Lanterman, quaîng vaì voìng thàõt Ranvier
- Trung æång: + Tãú baìo sao: xå & nguyãn sinh - haìng raìo maïu naîo
+ Tãú baìo êt nhaïnh: taûo bao myãlin
+ Tãú baìo biãøu mä näüi tuíy
+ Vi baìo âãûm: thæûc baìo
4. Sinh hoüc mä tháön kinh:
- Tênh caím æïng vaì tênh dáùn truyãön
- Âiãûn thãú nghè vaì âiãûn thãú âäüng

2
MUÛC TIÃU:
1. Lyï thuyãút:
− Nãu âæåüc caïc âàûc âiãøm cáúu taûo vaì chæïc nàng cuía mä tháön kinh khaïc
våïi caïc mä khaïc
− Nãu âæåüc cáúu taûo cuía mäüt neurone nhæ mäüt loaûi tãú baìo tháön kinh âàûc
biãût
− Nãu âæåüc quaï trçnh hçnh thaình såüi tháön kinh khäng vaì coï myãlin
− Nãu âæåüc cáúu taûo siãu vi cuía synap
− Giaíi thêch cå chãú dáùn truyãön luäöng tháön kinh doüc theo såüi tháön kinh
− Nãu âæåüc caïc loaûi tãú baìo tháön kinh âãûm
2. Thæûc táûp:
− Nháûn biãút âæåüc mä tháön kinh vaì caïc thaình pháön cáúu taûo cuía chuïng dæåïi kênh
hiãøn vi quang hoüc
I. ÂAÛI CÆÅNG - ÂËNH NGHÉA:
− Mä tháön kinh laì 1 táûp håüp caïc cáúu truïc coï vai troì liãn håüp caïc chæïc nàng khaïc
nhau cuía 1 caï thãø, cho pheïp caï thãø naìy liãn laûc våïi mäi træåìng bãn ngoaìi.
− Âënh nghéa: mä tháön kinh gäöm caïc tãú baìo tháön kinh chuyãn biãût goüi laì nåron, vaì
caïc tãú baìo náng âåî goüi laì tãú baìo tháön kinh âãûm. Mäúi liãn hãû giæîa 2 loaûi tãú baìo naìy
khaïc biãût nhau giæîa hãû tháön kinh trung æång vaì hãû tháön kinh ngoaûi vi. Trong hãû thäúng
tháön kinh ngoaûi vi, coï 2 loaûi tãú baìo tháön kinh âãûm laì tãú baìo voí bao vaì tãú baìo
Schwann; coìn åí trung æång thç coï 4 loaûi tãú baìo âãûm laì tãú baìo biãøu mä näüi tuíy, tãú baìo
sao, tãú baìo êt nhaïnh vaì vi baìo âãûm.
− Vãö nguäön gäúc, mä tháön kinh âæåüc hçnh thaình tæì ngoaûi bç phäi.
II. ÂAÛI THÃØ
III. VI THÃØ:
1. Nåron:
− Nåron laì tãú baìo taûo
nãn, biãún âäøi vaì truyãön âi
caïc luäöng tháön kinh. Cáúu
taûo gäöm 2 pháön : 1 thán
nåron vaì nhiãöu nhaïnh

3
nåron. Thán nåron chæïa nhán vaì pháön låïn baìo tæång. Caïc nhaïnh nåron gäöm 2 loaûi:
caïc såüi nhaïnh vaì 1 såüi truûc. Pháön táûn cuìng cuía såüi truûc thæåìng phçnh lãn goüi laì cuïc
táûn cuìng.
− Hçnh daûng vaì kêch thæåïc cuía thán
nåron, cuîng nhæ säú læåüüng vaì caïch sàõp
xãúp caïc nhaïnh nåron ráút laì biãún thiãn.
Thán coï hçnh âa giaïc maì mäùi goïc laì nåi
xuáút phaït ra 1 nhaïnh nåron. Nhán tãú
baìo låïn, saïng, chæïa êt cháút dë nhiãùm sàõc,
coï nhiãöu haûch nhán to. Trong baìo tæång
coï nhiãöu âaïm aïi kiãöm, goüi laì caïc thãø
Nissl. Dæåïi kênh hiãøn vi âiãûn tæí, thãø Nissl
laì 1 chäöng caïc tuïi læåïi näüi baìo haût xãúp
song song. Trong thán nåron coìn coï 1 bäü xæång tãú baìo ráút phaït triãøn, gäöm caïc siãu äúng vaì tå tháön
kinh, phán bäú âãún táûn caïc nhaïnh noron; coï caïc baìo quan nhæ ty thãø, tiãu thãø, bäü golgi; âäi khi coï thãm
caïc haût sàõc täú vaì caïc gioüt måî nhoí.
− Caïc nhaïnh nåron, gäöm såüi nhaïnh vaì såüi truûc, thæûc cháút laì nhæîng pháön keïo daìi ra
tæì thán nåron. Trong cå thãø, háöu hãút nåron coï nhiãöu såüi nhaïnh, mäüt säú khaïc chè coï
mäüt såüi nhaïnh, hoàûc khäng coï såüi nhaïnh naìo. Tæì âoï nåron coï thãø phán thaình nåron
nhiãöu cæûc, hai cæûc hay mäüt cæûc. Háöu hãút nåron trong cå thãø thuäüc loaûi nåron âa cæûc,
tæïc laì coï mäüt såüi truûc vaì hai hoàûc hån hai såüi nhaïnh. Nåron hai cæûc coï mäüt såüi truûc vaì
mäüt såüi nhaïnh, vê duû, tãú baìo hai cæûc åí voîng maûc thë giaïc. Coï leî nåron mäüt cæûc chè coï
trong thåìi kyì phäi thai. ÅÍ cå thãø træåíng thaình chè coï nåron mäüt cæûc giaí, âoï laì tãú baìo
chæî T åí haûch gai. Tãú baìo naìy coï mäüt âoaûn chung giæîa såüi truûc vaì såüi nhaïnh nãn ta coï
caím giaïc nhæ mäüt cæûc.
− Caïc nhaïnh nåron âãöu tham dæû vaìo sæû dáùn truyãön tháön kinh. ÅÍ såüi nhaïnh, sæû dáùn
truyãön âi theo chiãöu hæåïng tám tæì pháön âáöu såüi nhaïnh âãún thán nåron. ÅÍ såüi truûc, sæû
dáùn truyãön âi theo chiãöu ly tám tæì thán tãú baìo âãún cuïc táûn cuìng. Mäùi nåron thæåìng coï
nhiãöu såüi nhaïnh nhæng chè coï duy nháút 1 såüi truûc. Såüi nhaïnh thæåìng phán chia ra
thãm nhiãöu nhaïnh nhoí, baìo tæång bãn trong chæïa nhiãöu siãu äúng vaì tå tháön kinh, læåïi näüi baìo haût
vaì khäng haût, ribäsäm tæû do vaì ty thãø. Såüi truûc hiãúm khi phán nhaïnh, bãn trong cuîng chæïa caïc
siãu äúng vaì tå tháön kinh, læåïi näüi baìo trån vaì caïc ty thãø nhæng khäng coï læåïi näüi baìo haût vaì caïc
ribäsäm tæû do. Mäüt âiãøm âàûc træng cuía såüi truûc laì bãn trong cuïc táûn cuìng coï chæïa nhiãöu
tuïi nhoí goüi laì tuïi sinaïp.
2. Sinaïp:
− Sinaïp âæåüc xem nhæ 1 khåïp tháön kinh, âaím baío sæû dáùn truyãön luäöng tháön kinh tæì
nåron naìy sang 1 nåron khaïc hoàûc sang 1 tãú baìo cå. Cáúu taûo sinaïp gäöm 2 pháön,

4
pháön tiãön sinaïp vaì pháön háûu sinaïp, ngàn caïch
nhau bàòng 1 khoaíng heûp tæì 20 âãún 30 nm goüi laì
khe sinaïp. Pháön tiãön sinaïp luän luän laì cuïc táûn
cuìng cuía såüi truûc, bãn trong chæïa nhiãöu tuïi sinaïp.
Pháön háûu sinaïp laì 1 vuìng âàûc biãût trãn maìng tãú
baìo cuía nåron hoàûc cuía tãú baìo cå.
− Âäúi våïi caïc sinaïp giæîa 2 nåron; tuìy
theo vë trê cuía sinaïp trãn nåron háûu
sinaïp, ngæåìi ta phán biãût 3 loaûi: sinaïp
truûc - nhaïnh, sinaïp truûc - thán vaì
sinaïp truûc - truûc. Ngoaìi ra, coìn coï thãø gàûp
sinaïp nhaïnh - nhaïnh, sinaïp nhaïnh - thán,
sinaïp thán - thán.
− Âa säú sinaïp thuäüc loaûi sinaïp hoïa hoüc, båíi vç hoaût
âäüng cuía noï liãn quan âãún sæû giaíi phoïng 1 cháút trung
gian hoïa hoüc tæì caïc tuïi sinaïp, goüi laì cháút dáùn truyãön tháön
kinh (gäöm acetylcholin, noradrenalin, dopamin, serotonin, GABA
(gama-aminobutiric acid), glycin, glutamat, cháút P, histamin). Sinaïp
coï tênh phán cæûc: luäöng tháön kinh luän luän âi tæì pháön
tiãön sinaïp sang háûu sinaïp. Khi coï luäöng tháön kinh âãún,
caïc tuïi sinaïp âæåüc âæa ra hoìa nháûp våïi maìng tãú baìo, âãø
giaíi phoïng cháút dáùn truyãön tháön kinh vaìo khe sinaïp. Cháút
dáùn truyãön gàõn lãn caïc thuû thãø âàûc hiãûu coï sàôn trãn bãö
màût maìng tãú baìo cuía pháön háûu sinaïp, âæa âãún kêch thêch hoàûc æïc chãú nåron háûu
sinaïp hoàûc tãú baìo cå. Cháút dáùn truyãön seî bë phaï huíy sau âoï, hay âæåüc taïi háúp thu
vaìo caïc tuïi sinaïp bàòng cå chãú nháûp näüi baìo.
− Vãö màût chæïc nàng, synap coï thãø phán thaình synap hæng pháún, synap æïc chãú.
− Vãö màût cå chãú dáùn truyãön, ta coï synap hoïa hoüc (xung âäüng tháön kinh truyãön qua
synap nhåì cháút trung gian trong tuïi synap), synap âiãûn. Synap âiãûn coï khe synap ráút
heûp (2-4 nm) vaì pháön tiãön synap, háûu synap coï cáúu taûo khaï âäúi xæïng. Âàûc âiãøm quan
troüng cuía synap âiãûn laì chuïng coï nhiãöu liãn kãút khe, cho pheïp caïc ion loüt tæì tiãön sang
háûu synap.

5
− Mäüt säú synap âæåüc coi laì synap häùn håüp væìa dáùn xung âäüng tháön kinh nhåì cå chãú
âiãûn taûi vuìng coï khe synap heûp, væìa dáùn bàòng caïc cháút trung gian åí pháön coï khe
synap räüng hån vaì coï tuïi synap åí tiãön synap.
3. Tãú baìo tháön kinh âãûm:
− Tãú baìo tháön kinh âãûm khäng coï chæïc nàng dáùn truyãön xung âäüng tháön kinh,
nhæng quan hãû våïi caïc nåron ráút chàût cheî. Khaïc våïi nåron, tãú baìo âãûm coìn khaí nàng
sinh saín trong suäút âåìi säúng vaì cuîng coï nguäön gäúc tæì ngoaûi bç tháön kinh.
a. Tãú baìo tháön kinh âãûm ngoaûi vi:
− Tãú baìo voí bao: thæåìng tháúy trong haûch tháön kinh, coï kêch thæåïc nhoí, nhán âáûm
hçnh báöu duûc, baìo tæång êt, khoï tháúy âæåüc dæåïi kênh hiãøn vi quang hoüc.
− Tãú baìo Schwann: táút caí caïc såüi tháön kinh cuía hãû tháön kinh ngoaûi biãn âãöu âæåüc
bao boüc båíi caïc tãú baìo Schwann. Nhæîng tãú baìo tháön kinh âãûm ngoaûi biãn naìy coï thãø
cuìng våïi nhaïnh tháön kinh taûo thaình såüi tháön kinh khäng myelin hoàûc såüi tháön kinh coï
myelin.
• Såüi tháön kinh khäng myelin: såüi truûc
hoàûc såüi nhaïnh cuía nåron áún loîm baìo
tæång cuía tãú baìo Schwann. Mäüt tãú
baìo Schwann coï thãø bao boüc mäüt
hoàûc mäüt säú nhaïnh nåron.
• Såüi tháön kinh coï myelin: laì nhæîng såüi truûc
âæåüc boüc båíi hai låïp, do tãú baìo Schwann taûo
nãn. Maìng tãú baìo Schwann cuäün dênh nhiãöu
voìng quanh nhaïnh nåron taûo thaình bao myelin
coï cáúu truïc ván. Do âoï, trãn thiãút âäö càõt ngang
mäüt såüi tháön kinh coï myãlin, ta seî tháúy mäüt hãû
thäúng caïc voìng âáûm maìu bao quanh mäüt såüi
truûc, caïc âæåìng âáûm naìy tæång æïng våïi 2 màût
trong cuía maìng tãú baìo âaî aïp dênh vaìo nhau; âäi khi âæåìng âáûm naìy bë phaï våî taûi
vaìi chäù do coìn soït laûi 1 êt baìo tæång cuía tãú baìo Schwann, taûo thaình caïc vaûch
Schmidt-Lanterman.
Mäùi tãú baìo Schwann chè taûo
âæåüc bao myelin cho mäüt âoaûn
såüi truûc, goüi laì quaîng Ranvier.
Voìng thàõt Ranvier (coìn goüi laì

6
nuït Ranvier) laì nåi khäng coï bao myelin vaì laì nåi tiãúp giaïp cuía hai tãú baìo Schwann.
Taûi âáy såüi truûc coï thãø trao âäøi træûc tiãúp våïi mäi træåìng xung quanh, taûo nãn hiãûn
tæåüng khæí cæûc tæìng bæåïc nhaíy. Do âoï, täúc âäü dáùn truyãön xung âäüng cuía såüi tháön kinh
coï myelin nhanh gáúp haìng chuûc - tràm láön so våïi såüi khäng myelin.
Bao myelin âæåüc taûo thaình do sæû cuäün dênh nhiãöu låïp maìng tãú baìo, nãn thaình pháön
hoïa hoüc chuí yãúu cuía noï laì caïc phospholipid maìng. Pháön låïn phospholipid naìy seî bë
hoìa tan båíi caïc hoïa cháút duìng trong xæí lyï mä, do âoï ta khäng quan saït âæåüc bao
myelin dæåïi kênh hiãøn vi. Âãø baío täön vaì quan saït âæåüc cháút myelin, ta coï thãø duìng
phæång phaïp càõt laûnh vaì nhuäüm âàûc biãût, khi âoï, cháút myelin nhuäüm máöu xanh Nil
taûo thaình caïc voìng xanh âáûm, bao quanh caïc nhaïnh nåron åí giæîa khäng bàõt máöu.
b. Tãú baìo tháön kinh âãûm trung æång:
− Tãú baìo sao: laì nhæîng tãú baìo náng âåî cuía cuía hãû tháön kinh
trung æång, thán tãú baìo cho ra nhiãöu nhaïnh baìo tæång. Ta
phán biãût 2 loaûi tãú baìo sao: tãú baìo sao loaûi xå vaì tãú baìo sao
nguyãn sinh. Tãú baìo sao loaûi xå, nàòm trong cháút tràõng, tæì
thán tãú baìo moüc ra caïc nhaïnh daìi vaì maính. Tãú baìo sao
nguyãn sinh âæåüc tháúy trong cháút xaïm, thán tãú baìo cho ra caïc
nhaïnh to vaì ngàõn. Caïc nhaïnh baìo tæång khaïc cuía tãú baìo sao
aïp vaìo thán nåron vaì caïc nhaïnh nåron. Phæïc håüp tãú baìo sao -
nåron - mao maûch âæåüc xem laì cå såí hçnh thaïi cuía haìng raìo maïu - naîo. Haìng raìo
maïu - naîo coï chæïc nàng ngàn caïch caïc nåron våïi doìng maïu, baío vãû tháön kinh khoíi
caïc cháút âäüc, âäüc täú vi khuáøn, duy trç tênh hàòng âënh cuía dëch gian mä tháön kinh. Tæì
láu ngæåìi ta váùn nghé ràòng caïc tãú baìo sao âaî taûo nãn tênh tháúm choün loüc cuía haìng raìo
maïu - naîo, ngàn caín 1 säú phán tæí læu thäng trong maïu khuyãúch taïn vaìo khoang gian
baìo cuía hãû tháön kinh trung æång. Hiãûn nay, ngæåìi ta biãút laì vai troì naìy do chênh caïc tãú
baìo näüi mä mao maûch âaím nháûn. Nhæ váûy, tãú baìo sao tham dæû vaìo sæû trao âäøi cháút
giæîa caïc nåron vaì maûch maïu.
− Tãú baìo êt nhaïnh: coï kêch thæåïc nhoí, nhán âáûm vaì coï êt nhaïnh baìo tæång. Noï taûo
ra bao myelin cho caïc nhaïnh nåron cuía hãû tháön kinh trung æång, tæång tæû vai troì cuía
tãú baìo Schwann trong hãû tháön kinh ngoaûi vi. Âiãøm khaïc biãût laì 1 tãú baìo êt nhaïnh coï
thãø cuìng luïc taûo bao myelin cho nhiãöu nhaïnh nåron, coìn mäùi tãú baìo Schwann chè taûo
âæåüc bao myelin cho 1 nhaïnh nåron.
− Tãú baìo biãøu mä näüi tuíy: giåïi haûn màût loìng cuía
äúng näüi tuíy vaì caïc naîo tháút. Trong tuíy säúng, caïc tãú
baìo naìy thæåìng bë teo âi do äúng näüi tuíy bë eïp xeûp.
Taûi caïc naîo tháút, caïc tãú baìo naìy taûo thaình 1 biãøu
mä vuäng âån coï läng chuyãøn.

7
Trãn noïc caïc naîo tháút, caïc tãú baìo biãøu mä näüi tuíy âæåüc biãún âäøi thaình tãú baìo
tuyãún, phuí lãn caïc nãúp gáúp coï chæïa nhiãöu maûch maïu, taûo thaình âaïm räúi maìng
maûch, thoì vaìo trong loìng naîo tháút. Cæûc âènh tãú baìo tuyãún coï nhiãöu vi nhung mao
daìi, baìo tæång chæïa nhiãöu ty thãø. Caïc tãú baìo tuyãún naìy coï chæïc nàng saín xuáút ra
dëch naîo tuíy, læu thäng trong caïc naîo tháút vaì caïc khoang dæåïi maìng nhãûn, giæî cho
naîo bäü khoíi bë caïc cháún thæång do va âuûng.
− Vi baìo âãûm: laì nhæîng tãú baìo nhoí, nhán âáûm hçnh báöu duûc, caïc nhaïnh baìo tæång
phán nhaïnh ráút phong phuï. Vi baìo âãûm coï khaí nàng di âäüng vaì thæûc baìo, nàòm raíi raïc
trong cháút tràõng vaì cháút xaïm cuía hãû tháön kinh trung æång.
IV. SINH HOÜC MÄ THÁÖN KINH:
− Chæïc nàng cuía hãû tháön kinh dæûa trãn 2
âàûc tênh tãú baìo, âàûc biãût phaït triãøn åí caïc
nåron, âoï laì tênh caím æïng vaì tênh dáùn
truyãön.
− Tênh caím æïng laì khaí nàng phaín æïng laûi
caïc biãún âäøi cuía mäi træåìng ngoaìi bàòng caïch
thay âäøi âiãûn thãú maìng. Tênh dáùn truyãön cuía
nåron laì khaí nàng truyãön luäöng tháön kinh âi
xa mäüt caïch nhanh choïng.
− Khi khäng coï luäöng tháön kinh truyãön qua, âiãûn thãú bãn trong tãú baìo laì ám so våïi
bãn ngoaìi, khoaíng -70 milivän. Sæû khaïc biãût âiãûn thãú naìy âæåüc goüi laì âiãûn thãú nghè,
âæåüc taûo nãn do sæû khaïc biãût vãö näöng âäü ion giæîa 2 mäi træåìng trong vaì ngoaìi tãú baìo.
Khi coï kêch thêch, hiãûn tæåüng khæí cæûc maìng nåron seî xaíy ra do caïc kãnh ion måí ra.
Ion Na+
xám nháûp vaìo näüi baìo, laìm cho maìng keïm phán cæûc, do âoï læåüng ion Na+
laûi
xám nháûp nhiãöu hån, âiãûn thãú 2 bãn maìng seî thay âäøi âäüt ngäüt vaì chuyãøn thaình
dæång (+ 30 milivän), chè trong khoaíng vaìi pháön nghçn giáy, räöi laûi tråí vãö âiãûn thãú nghè
ban âáöu -70 milivän. Sæû âaío ngæåüc âäüt ngäüt âiãûn thãú nhæ trãn, âæåüc goüi laì âiãûn thãú
âäüng.
− Thãú âäüng lan truyãön doüc theo såüi truûc vaì âaût âãún pháön tiãön synap, taûo nãn sæû khæí
cæûc vaì måí caïc kãnh ion Ca2+
. Luäöng ion Ca2+
gáy nãn hiãûn tæåüng xuáút baìo
acetylcholin vaìo khe synap. Acetylcholin seî gàõn lãn caïc thuû thãø åí maìng háûu synap vaì
gáy ra sæû xám nháûp ion Na+
qua caïc kãnh âàûc hiãûu. Mäüt khi acetylcholin nhaí khoíi thuû
thãø, caïc kãnh Na+
seî âoïng laûi.
− Taûi khe synap, acetycholinesterase seî huíy phán caïc phán tæí acetycholin thaình
acetat vaì cholin./.

8
-----------------------------------
Tæì khoïa
Neuron - Tãú baìo tháön kinh âãûm - Såüi nhaïnh - Såüi truûc - Âa cæûc, hai cæûc,
âån cæûc - Cuïc táûn cuìng - Thãø Nissl - Synaïp: khe, tiãön, háûu - æïc chãú, hæng pháún -
âiãûn, hoaï hoüc - Synaïp: truûc - nhaïnh, truûc - thán, truûc - truûc - Tãú baìo voí bao - Tãú
baìo Schwann - Såüi tháön kinh coï myãlin vaì khäng myãlin - vaûch Schmidt -
Lanterman - Voìng thàõt vaì quaîng Ranvier - Tãú baìo sao loaûi xå vaì nguyãn sinh -
Haìng raìo maïu naîo - Tãú baìo êt nhaïnh - Tãú baìo biãøu mä äúng näüi tuíy - Vi baìo âãûm -
Tênh caím æïng vaì tênh dáùn truyãön - Âiãûn thãú nghè vaì âiãûn thãú hoaût âäüng.

mô thân kinh

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (15)

Recently uploaded

Recently uploaded (6)

mô thân kinh