การทดลองเกี่ยวกับการฝังความคิดเทียมเข้าไปในผู้คนแบบเดียวกับในเรื่อง Inception, การตลาด, การเมือง, เทคนิค back framing และ memory morphing, การทดลองบั๊กบันนี่ในดิสนีย์แลนด์ และ ฯลฯ

1. ฝังความคิด
นําชัย ชีววิวรรธน์ namchai4sci@gmail.com
ยิงนักวิทยาศาสตร์ศึกษาความคิดและความจําของคนเรามากเท่าใด ก็ยิงพบธรรมชาติทีน่า
ประหลาดใจมากยิงขึ5นเท่านั5น
ตัวอย่างหนึงคือ เรืองความจําของเรานั5น ไม่ว่าเราจะมันใจว่าเราจําได้แม่นยําเพียงใด แต่คน
ส่วนใหญ่นั5นหากไม่มีการทบทวนความทรงจํานั5น หรือนําความจํานั5นมาใช้งานใหม่อยู่เรือย ๆ ก็อาจจะ
หลงลืมไปได้มาก แม้กระทังตัวเองก็ยังอาจประหลาดใจ
ในสหรัฐอเมริกาปี 1994 ช่วงทีเกิดคดีนักอเมริกันฟุตบอลชือดัง โอ.เจ. ซิมป์ สัน ตกเป็น
ผู้ต้องหาในคดีฆาตกรรมภรรยาตัวเอง สามวันหลังเกิดเหตุ มีนักวิจัยสอบถามความทรงจําเรืองนี5ของ
ผู้คนกลุ่มหนึงแล้วบันทึกไว้ จากนั5นก็สอบถามอีกเป็นครั5งคราว ทําให้ทราบว่าหลังเหตุการณ์ผ่านไป 15
เดือน (กว่า 1 ปีเล็กน้อย) มีคนทีจําเหตุการณ์ได้ถูกต้องแม่นยําลดลงเหลือแค่ครึงเดียว ขณะเดียวกันก็
มีคนทีจําเนื5อหาผิดเพี5ยนไปจากความเป็นจริงราว 11%
ครั5นถึงเดือนที 32 (2 ปีกว่าไม่ถึง 3 ปี) คนส่วนใหญ่ก็เริมจําอะไรทีเกียวกับเรืองนี5สับสนไป
หมด คนทียังจํารายละเอียดเรืองราวได้ถูกต้องเหลือเพียงแค่ไม่ถึง 1 ใน 3 (29%) เท่านั5น
หลังชมภาพยนตร์เรือง อินเซ็ปชัน จิตพิฆาตโลก (The Inception) ทีตัวเอกและพรรคพวก
เข้าไปแก้ไขความคิดของเป้ าหมาย โดยการ "ปลูก" ความคิดใหม่ลงไปในความทรงจํานั5น หลายคนอาจ
สงสัยว่า เหตุการณ์แบบนี5มีความเป็นไปได้มากน้อยเพียงใด
คําตอบคือ การปลูกความคิดไม่ใช่เรืองเพ้อฝันไปเสียทั5งหมด !
ตัวอย่างเช่น มีเทคนิคทีเรียกว่า "แบ็กเวิร์ดเฟรมิง (back framing)" ทีอาศัยการใส่ข้อมูลใหม่ๆ ที
"จงใจ" ให้เข้าไป ซึงอาจจะเป็นข้อมูลจริงหรือข้อมูลเท็จก็ได้ แต่สมองคนเราจะสับสนคิดไปว่า สิงเหล่านั5น
เป็นความจริง และบางครั5งแม้แต่คิดว่าเป็นความคิด "ต้นฉบับ" จากมันสมองของเราเองเสียด้วยซํ5า
มีการทดลองโดยเลือกใช้เรืองภาพพจน์นักการเมืองมาเป็นตัวอย่าง โดยนักวิจัยให้คนมากกว่า
200 คน มาอ่านประวัตินักการเมือง แล้วให้ตัดสินให้คะแนนไว้ก่อนในรอบแรก หลังจากนั5นหนึงสัปดาห์
ก็ให้คนเหล่านี5มาอ่านบทวิจารณ์นักการเมืองพวกนี5ซึงก็รวมทั5งนโยบายการเมืองของพวกเขาด้วย
ผลก็คือเมือถามความเห็นว่า ผู้เข้าทดลองแต่ละคน เห็นว่านักการเมืองเหล่านั5นเป็นคนเช่นใด
ไว้วางใจได้หรือไม่ ผลการทดลองก็ชัดเจนว่า สิงทีแต่ละคนตอบนั5นมักเป็นผลลัพธ์ทีมาจากบทวิจารณ์ที
อ่านกันไป แต่ทุกคนรู้สึกราวกับนันคือความเห็นทีสมองตัวเองกลันออกมาก
ทีน่าทึงก็คือ มีหลายคนทีคําวิจารณ์และคะแนนทีให้ขัดแย้งกันกับทีตัวเองเคยให้คะแนนไว้
ก่อนหน้านี5จากหน้ามือเป็นหลังมือก็มี หากลองมาทดลองแบบเดียวกันกับนักการเมืองไทย คาดว่าก็
น่าจะได้ผลไม่ต่างออกไปมากนัก

2. อีกการทดลองหนึง นักวิทยาศาสตร์ให้ผู้ทดลองชมภาพยนตร์ตัวอย่าง จากนั5นจึงให้ประเมิน
พร้อมกับให้คะแนน แล้วจึงให้อ่านบทวิจารณ์ภาพยนตร์ ซึงก็มีทั5งทีวิจารณ์ไปในทางบวกและทางลบ
ภายหลังเมือทดสอบความจําว่าแต่ละคนชอบหรือไม่ชอบภาพยนตร์นั5นเพียงใด ปรากฏว่าพวกทีอ่านบท
วิจารณ์ทีบอกว่าดี มักจะจําว่าตัวเองค่อนข้างชอบภาพยนตร์นั5น ตรงกันข้ามพวกทีอ่านบทวิจารณ์ทางลบ
ก็จะจําว่าตัวเองไม่ค่อยชอบภาพยนตร์นั5นเท่าใดนัก
โดยคําตอบทีได้ในคราวหลัง ไม่สัมพันธ์กับทีตัวเองให้คะแนนไว้ครั5งแรกเท่าใดนัก
จะเห็นได้ไม่ยากว่าการโฆษณาแบบกระหนํา การแนะนําแบบปากต่อปาก และความเห็นจาก
บุคคลทีสาม เช่น นักวิจารณ์ ล้วนแล้วเป็นปัจจัยทีส่งผลต่อความทรงจํา และมีโอกาสสร้างความจําใหม่ที
เป็น "ความทรงจําเทียม" ให้กับผู้บริโภคได้
นีก็คือการตลาดยุคใหม่และเป็น "อินเซ็ปชัน" ในโลกความจริง !
อีกเทคนิคหนึงเรียกว่า เมมเมรีมอร์ฟิง (memory morphing) หรือ "การแปลงความทรงจํา"
เทคนิคนี5มีพลังขนาดทําให้กลุ่มเป้ าหมายหลงเชือว่า เคยมีประสบการณ์บางอย่างมาแล้ว ทั5งๆ ทีไม่เคยเกิด
เหตุการณ์นั5นเกิดขึ5นจริงๆ มาก่อนเลย คือไม่ได้แค่งงๆ สับสนแบบเดียวกับเทคนิคแรก คําว่า morphing ใน
วงการภาพยนตร์ หมายถึง เทคนิคพิเศษทีใช้เปลียนภาพสิงหนึง ให้กลายไปเป็นภาพของอีกสิงหนึง เช่น
เปลียนจากภาพใบหน้านักแสดงคนหนึงให้กลายไปเป็นใบหน้าของนักแสดงอีกคนหนึง หรือกลายไปเป็น
ใบหน้าของสัตว์ เป็นต้น
ตัวอย่างการทดลองแบบนี5เช่น มีการทดลองอยู่คราวหนึงทีอาศัยนักจิตวิทยามาพูดคุยและ
ตะล่อมแบบไม่ให้รู้ตัว จนทําให้ผู้เข้าร่วมการทดลองทีเป็นผู้ใหญ่มากถึง 25% สับสนและเชือว่า ตัวเองเคย
หลงในห้างสรรพสินค้าตอนอายุ 5 ขวบ ทั5งทีไม่เคยมีเรืองเช่นนั5นเกิดขึ5นกับกลุ่มคนทีเข้าร่วมการทดลองเลย
อีกการทดลองหนึงยิงสนุก ทีมวิจัยนําเอาป้ ายโฆษณาบั^ก บันนี (Bug Bunny) ไปติดเอาภายใน
ดิสนีย์แลนด์ให้เห็นได้ชัดถนัดตา ผลก็คือนักท่องเทียวผู้ใหญ่ราว 16% เมือตอบแบบสอบถาม ก็แสดง
ความสับสนและเชือว่าตัวเองเคยเจอกับบั^ก บันนีในดิสนีย์แลนด์มาก่อน สมัยมาเทียวตอนยังเป็นเด็ก ซึง
เป็นไปไม่ได้เลย เพราะบั^ก บันนี เป็นแคแร็กเตอร์การ์ตูนในเครือบริษัท วอร์เนอร์ ซึงไม่มาปรากฏตัว
ในดิสนีย์แลนด์แน่
เรืองความทรงจําเทียมแบบนี5เคยเป็นเรืองขึ5นโรงขึ5นศาลมาแล้วจํานวนไม่น้อยในประเทศ
สหรัฐอเมริกา ถึงขนาดมีการตั5งมูลนิธิผู้ป่วยโรคความจําผิดเพี5ยน (False Memory Syndrome
Foundation) ทีมีสมาชิกเป็นผู้ได้รับความเสียหายจากความจําแบบผิดๆ ทีจิตแพทย์เป็นผู้ฝังเอาความทรง
จํานั5นไว้ในสมองผู้ป่วยขณะรักษา โดยมักทําให้ผู้ป่วยทีเป็นหญิงหลงผิดคิดไปว่า เคยโดนพ่อล่วงเกินทาง
เพศขณะตนเองเป็นเด็ก
ไม่น่าเชือว่าเราจะอยู่ในยุคทีเชือถือเชือใจอะไรไม่ได้เต็มทีอีกต่อไปแล้ว เราเชือใจไม่ได้แม้แต่...
ความทรงจําของตัวเอง !!!

3. ตีพิมพ์ครั5งแรก 19 มี.ค. 2557 ใน หนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ
เซ็กชันจุดประกาย คอลัมน์โลกในมือคุณ