Öğretim Teknolojileri

1. GESTALT
PRENSİPLERİ
H A Z I R L AYA N : M Ü N T E H A Ş U R A
Ş E N O L
D O Ç . D R . A Ğ A H T U Ğ R U L K O R U C U

2. • Görsel imgelerin, görsel algının ilk kez
değerlendirildiği Gestalt Psikoloji Okulu, 1912 yıllında
Almanya’da kurulmuştur. Gestalt teorisinin temel
formülü, “Bütün, onu oluşturan parçaların
toplamından fazlasıdır” şeklindedir. Zamanla bu
prensiplere eklemeler yapılsa da temelinde ortak
olarak kabul gören altı gruplandırma örneği
bulunmaktadır. Bunlar, şekil-zemin, benzerlik,
yakınlık, tamamlama, devamlılık ve simetri ilkeleridir.

3. Bu prensiplerin en bilinenleri olan tamamlama, benzerlik, şekil-
zemin ilişkisi, yakınlık, simetri, ortak kader yasaları, etkileşimli
tasarım bağlamında sırasıyla ele alınmaktadır;
Tamamlama: Bu ilkeye göre parçalar bütünü
tamamlamasa bile insan algısı nesneleri tamamlayarak bütün
olarak algılayabilir. Örneğin harfler, rakamlar gibi yapısını
bildiğimiz ve devamlı görerek aşina olduğumuz nesnelerde
tamamlama daha kolay görülebilmektedir. İnsan gözü
tamamlanmamış imgeleri kendisi tamamlama eğilimi
göstermektedir.

4. Benzerlik: Tasarımda yan yana olamayan öğeleri
birbirine bağlamak için kullanılan bir prensiptir.
Aşağıdaki görselde bulunan daireleri beynimiz tek tek
daire olarak değil benzer olan renkleri gruplandırarak
dikdörtgenler, kareler ve çizgiler olarak algılamaktadır.
İnsan, yapısı gereği aklında bir alan oluşturabilmek
için benzer olan şeyleri birbiri ile gruplandırarak
anlamlandırmaya başlar. Örneğin renk, şekil veya
boyuta göre görselleri gruplandırarak kalıcı hale getirir.

5. Devamlılık: İzleyicinin gözünü tasarımda belirli bir doğrultuya
yönlendirmek isteyen tasarımcılar, bu ilkeden yola çıkarak
çalışmalarına yön vermektedirler. Devamlılık ilkesini kullanırken
unutulmaması gereken en önemli noktalardan birisi de insan
gözünün ona sunulan en basit yolu takip ettiği gerçeğidir. ‘İnsan
gözü; yapılmış bir tasarım üzerinde koyudan açığa, büyükten
küçüğe, renkliden siyah beyaza doğru bir hareket sırası izlemektedir.
Tasarımında göz hareketlerini yönlendirmeyi başarmış bir tasarımcı,
devamlılık ilkesini kullanarak hedefine ulaşmış demektir.

6. Şekil-zemin ilişkisi: Gestalt kuralları parça bütün ilişki olarak ele
alındığında en önemli nokta, şekil-zemin ilişkisi olarak karşımıza
çıkmaktadır. Göz, figürü zeminden ayırt ederek ve diğer parçalarla
gruplandırarak görsel algılama sürecini devam ettirmektedir. Şekil-
zemin ilkesi, bir tasarımdaki hangi elemanın şekil, hangisinin zemin
olarak algılanacağını açıklamaya yardımcı olmaktadır. "şekil"
odaktaki öğedir, "zemin" ise şeklin arkasındaki plandır. Şekil-zemin
ilişkisini anlamak için şu ayrıntıyı bilmek gerekmektedir: Zihin
genellikle kompozisyondaki en küçük nesneyi şekil olarak, daha
büyük olanı ise zemin olarak algılar. Şekil-zemin ilkesine göre beyin,
sürekli görsel bir alanda ön plan ve arka plan arasında ayrım
yapmaya zorlanmaktadır.
Yakınlık: Tasarımı bir bütün olarak değerlendirdiğimizde
tasarımı oluşturacak elemanları birbirine yakın olarak
düzenlersek beynimiz bunu aynı gruba ait olarak
algılamaktadır. Tasarımlarda elemanları birbirlerine yakın
koyarak kolayca bütünlük elde edilebilmektedir.
İmgelerin birbirlerine yakın olanlarını grup halinde
görülmesi yakınlık ilkesine dayanmaktadır.

7. Simetri: Bu ilkeye göre beynimiz nesneleri bir merkez noktası etrafında
toparlayarak algılamaktadır. Tasarımcı kullanmış olduğu formları, şekilleri
birleştirerek tek bir nesne haline getirme eğiliminde bulunmaktadır.
Ortak kader: Aynı hareket eğilimi içerisinde olan nesneleri gruplamayı ifade
eden ilkedir. Bu ilkeye göre insan gözü aynı düzlemde hareket eden nesneleri
ilerleyen sıralar şeklinde algılamaktadır.

8. • Gestalt teorisi, psikolojiden diğer bilim dallarına, tasarımdan eğitime
birçok disiplin üzerinde etkili olmuştur. Sanatçı ve tasarımcılar uzun
yıllardır iki boyutlu tasarımlarında kompozisyon oluşturmak için bu
prensipleri kullanmaktadırlar. Bu prensiplerin disiplinler arası bakış
açısına sahip etkileşimli tasarım örnekleri üzerinde de büyük bir etkisi
bulunmaktadır.
• Gestalt ilkeleri, etkileşimli tasarım alanında ilerlemek isteyen
tasarımcıların da öğrenmesi gereken önemli bir fikir dizisidir.
Tasarımcılar bu ilkeleri kullanarak, yalnızca tasarımın estetiğini değil
aynı zamanda etkileşimli tasarımın işlevselliğini artırarak, kullanım
kolaylığı oluşturabileceklerdir. İzleyici veya kullanıcı odaklı hazırlanan
etkileşimli tasarım ürünlerinin, insan psikolojisi ile bağlantılı olduğu ve
birbirini etkileyebileceği Gestalt prensipleriyle desteklenerek gözler