For Primary Information of Gupta Empire.

1. महेश शशवाजीराव जाधव
8446187163

2. *

3. *
Sr.no Name of Ruler Reign (A.D.)
1) श्रीगुप्त 240 -280
2) घटत्कोच 280-320
3) पहहला चंद्रगुप्त 320-340
4) समुद्रगुप्त 340-375
5) रामगुप्त 375-380
6) दुसरा चंद्रगुप्त (चंद्रगुप्त ववक्रममाहदत्य) 380-415
7) पहहला कु मारगुप्त 415-455
8) स्कं दगुप्त 455-467
9) दुसरा कु मारगुप्त 467-477
10) बुद्धगुप्त 477-496

4.  श्रीगुप्त हा गुप्त वंशाचा संस्थपाक होय.
 इत्संगच्या प्रवासवर्णनात श्रीगुप्तचे राज्य पाटलीपुत्र पररसरात
होते.
 श्रीगुप्त हा गुप्त घराण्याचा पहहला ज्ञात राजा होता.
 श्रीगुप्त यांचा कालखंड २४० ते २८० असा होता.
*
*
 श्रीगुप्त नंतर घटो्कच गुप्त हा गादीवर आला.
 घटो्कच गुप्त याने स्वतःला महाराज हह पदवी लावून घेतली.
 घटो्कच गुप्त याची राजधानी वैशाली हह होती.
 घटो्कच गुप्त याचा कायणकाळ २८०-३२० असा होता.

5. गुप्त घराण्याचा खरा संस्थापक म्हर्ून चंद्रगुप्त पहहला
याला ओळखले जाते.
वैशालीच्या ललच्छवी (कु मारदेवी)घराण्याशी वैवाहहक संबंध
जोडल्यामुळे राजकीय फायदा झाला.
मगध, प्रयाग, अयोध्या, बबहार हे प्रदेश तजंकले.
चंद्रगुप्त पहहला व कु मारदेवी यांची प्रततमा असलेले नार्े
चलनात होते.
यांचा मुलगा समुद्रगुप्त पुढे राजा बनला.
*

6. *
 अलाहाबाद प्रशस्ती (१८३४ ट्रायर) १६ ओळीचा पद्या्मक लेख संस्कृ तमध्ये आहे.
 पातचचमा्य इततहासकार ‘इंडडयन नेपोललयन’ असा ्याचा उल्लेख करतात.
 समुद्रगुप्ताने नागांचे राज्य प्रथम तजंकू न घेतले. ्यानंतर पाटललपुत्र तजंकू न घेऊन संपूर्ण
मगध राज्य आपल्या राज्यात सामील करून घेतले.
 मगध राज्याच्या भोवती असलेल्या आठ छोट्या राज्यांनी समुद्रगुप्ताववरुद्ध एकत्र फळी
उभारली. समुद्रगुप्ताने ्या सवण राजांचा पराभव करून ती राज्ये आपल्या राज्यात
समाववष्ट के ली.
 ्यानंतर ्याने जबलपूर आणर् छोटा नागपूर यांच्या पररसरातील १८ छोट्या राजांववरुद्ध
लढाया करून ती राज्ये तजंकू न घेतली. ्या राजांना ्यांचे राज्य परत करून मांडललक्व
स्वीकारावयास लावले.
 समुद्रगुप्ताची सत्ता बुंदेलखंड, उत्तर प्रदेश, बबहार, बंगालचा काही भाग, मध्य भारतभर
पसरली. तसेच आसाम, बंगाल आणर् नेपाळ या राज्यांच्या राजांना ्याने मांडललक्व
स्वीकारावयास भाग पाडले.
 ्यानंतर ्याने आपला मोचाण दक्षिर् भारताकडे वळवला. दक्षिर्ेत ्या वेळी १४ छोटी
राज्ये होती. या राजांनी कांचीच्या ववष्र्ुगुप्त राजाच्या नेतृ्वाखाली एकत्र फळी उभारली.
समुद्रगुप्ताने अ्यंत कु शलतेने आपल्या सैन्याची व्यूहरचना करून या राजांचा पराभव
के ला. या ववजयामुळे दक्षिर् पठारावरील ववलासपूर, रायपूर, संबळपूर, खानदेश हे प्रदेश
गुप्त साम्राज्याच्या आधधप्याखाली आले. पराभूत झालेल्या राजांना मांडललक्व
स्वीकारायला लावून समुद्रगुप्ताने ्यांच्या राज्याचा बहुतेक भाग ्यांनाच सोपवून
स्वायत्तता बहाल के ली.

7. *
 समुद्रगुप्ताच्या योग्यता
 अचवमेध यज्ञाचा कताण
 वैहदक धमाणचा आश्रयदाता
 महानयोद्धा सेनानी
 श्रेष्ठ मु्सद्दी व राजकारर्ी
 उ्कृ ष्ट प्रशासक
 साहह्य व कलाप्रेमी सम्राट
 साम्राज्य तनमाणता
 भारतीय नार्ेपद्धतीवर भारतीय परंपरेचा प्रभाव पडर्ारा सम्राट
 सुवर्णयुगाचा तनमाणता

8. दत्तदेवी ही पट्टरार्ी होती. ततचा मुलगा चंद्रगुप्त (दुसरा) समुद्रगुप्तानंतर गादीवर
आला.
चंद्रगुप्त द्ववतीय याचा कालखंड गुप्त घराण्याचा सुवर्णयुग मानला जातो.
चंद्रगुप्त हा एक सामर्थयणशाली, धाडसी व न्यायी राजा आणर् उत्तम प्रशासक म्हर्ून
ओळखला जातो.
शक राजांचा पराभव करून सौराष्ट्र आणर् गुजरात प्रांत आपल्या राज्यात समाववष्ट
के ला.
वायव्येकडील अवंती आणर् कु शार्ांचे उवणररत छोटे राज्य आपल्या साम्राज्यास जोडले.
चंद्रगुप्ताने बंगालवर चाल करून बंगालचा पराभव के ला आणर् ते राज्य आपल्या
राज्यास जोडले.
लसंधू नदी पार करून ्यापलीकडील हूर्ांचा प्रदेश आपल्या साम्राज्यात समाववष्ट
के ला.
दक्षिर्ेत ववदभाणत वाकाटकांशी वववाहसंबंधाकरवी ्याने मैत्रीचे नाते तनमाणर् के ले.
पतचचमेस लसंध व सौराष्ट्रापासून पूवेकडे बंगालपयंत आणर् हहमालयापासून ते नमणदा
नदीपयंत ्याचे साम्राज्य पसरलेले होते.
*

9. चंद्रगुप्ताने ववक्रमाहद्य हे नाव धारर् के ले.
चंद्रगुप्ताच्या काळातील अनेक सुवर्ण, चांदी आणर् तांब्याची नार्ी उपलब्ध आहेत.
्याच्या कारककदीत समाजाला स्थैयण प्राप्त झाल्यामुळे शास्त्र, कला, संस्कृ ती, व्यापार
आणर् स्थाप्यशास्त्र व कला इ्यादींना उत्तेजन लमळाले आणर् ्यांची भरभराट झाली.
याच काळात हहंदू धमाणचे पुनरुज्जीवन झाले. काललदासासारखा महाकवी,
ववशाखदत्तासारखे वाङ्मयकार, धन्वंतरी हे जीवशास्त्राचे तज्ज्ञ, आयणभट्ट व वराहलमहीर
यांच्यासारखे गणर्तज्ज्ञ तसेच इतर अवकाश शास्त्रज्ञ अशा ववद्वानांना चंद्रगुप्त
(ववक्रमाहद्य) आणर् ्यानंतरच्या राजांनी आश्रय हदला.
समुद्रगुप्ताच्या कारककदीत सुरू झालेले सुवर्णयुग ववक्रमाहद्य, कु मारगुप्त आणर्
स्कं धगुप्त यांच्या कारककदीपयंत चालू राहहले.
गुप्त साम्राज्याला प्राचीन भारताचे सुवर्णयुग असे मानले जाते. फाहहएन नांवाचा एक
चीनचा ववद्वान पयणटक बौद्ध धमाणच्या अभ्यास व संशोधनासाठी चंद्रगुप्ताच्या
राज्यकालात गुप्त साम्राज्यात तीन वर्षे राहून गेला.
्याने गुप्तकालीन राजकीय, धालमणक आणर् सामातजक पररतस्थतीवर बऱ्याच नोंदी
के ल्या.
*

10. चंद्रगुप्त द्ववतीय याची योग्यता
परधमणसहहष्र्ुता
साम्राज्यववस्तारक
ववद्या व कलाचा भोक्ता
ववक्रमसंवंत हह कालगर्ना
लोककल्यार्कारी काये
आधथणक संपन्नता
वैहदक धमाणचा अनुयायी
सुवर्णयुगाचा कताण
*

11. हूर्ांची आक्रमर्े
मौखरीं सत्तेचा उदय
मैत्रकाचा उदय
स्कं दगुप्तनंतरचे दुबणल राज्यकते
वंशपरंपरेचे त्व
वाकाटकांचे वाढते प्रभु्व
अंतगणत कलह
*