Jąkanie wczesnodziecięce

1. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
JĄKANIE – słowo w różnych językach:
● STOTTERN – (niem.)
● STUTTER, STUMMERING – (ang.)
● BALBUTIES – (łac.)
● 3AUKAHUE – (ros.)
● DYSFLUENCY – niepłynność (ang.)
● DYSFLUENCJA – spolszczenie

2. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
PŁYNNOŚĆ I NIEPŁYNNOŚĆ MÓWIENIA
W literaturze przedmiotu brak jest jednoznacznej definicji płynności mówienia.
Słownik języka polskiego określa mówienie płynne jako: swobodne, bez
przerw, zahamowań, wprawne, biegłe.( Słownik języka polskiego, Warszawa
1979 ).
Grzybowska A. Tarkowski Z. ( 1987 )przyjmują, że ” płynność mówienia
polega na sprawnym wiązaniu elementów semantycznych, syntaktycznych i
fonicznych wypowiedzi. Jest ona rezultatem synchronizacji trzech poziomów
organizacji wypowiedzi: treści, formy językowej i substancji fonicznej”.
W taki sposób przedstawiana płynność mówienia jest przeciwstawiana
niepłynności mówienia.

3. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
TYPOLOGIA NIEPŁYNNOŚCI MÓWIENIA
Wg Tarkowskiego (Audiofonologia, Tom X, 1997) istotne w
niepłynności mówienia są cztery kryteria:
a) lingwistyczne
b) fizjologiczne
c) psychologiczne
d) socjologiczne

4. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● Ad. a) według tego kryterium niepłynność dzielimy na:
- prostą (jeden objaw niepłynności)
- złożoną (kilka objawów)
Główne objawy niepłynności to:
- powtarzanie głosek, sylab, wyrazów, części zdań
- przeciąganie głosek
- blokowanie głosek
- embołofrazje
- pauzy
- rewizje
- tachylalia, bradylalia

5. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Objawy te mogą pojawiać się w formie
● izolowanej (oddzielnie od siebie, z przerwami wypełnionymi
płynnie wymawianymi głoskami)
● łącznej (zlepki) czyli kilka objawów niepłynności występuje obok
siebie
RODZAJE NIEPŁYNNOŚCI:
● Semantyczna
● Syntaktyczna
● Artykulacyjna

6. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● Ad. b) zgodnie z kryterium fizjologicznym, niepłynność mówienia
dzielimy na:
- niepłynność spastyczną (na tle nadmiernych skurczów mięśni
aparatu mowy)
- niepłynność niespastyczną (brak skurczów)

7. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● Ad. c) kryterium psychologiczne uwzględnia głównie świadomość
mówienia i logofobię. Wyróżniamy:
- niepłynność nieuświadomioną i nielogofobiczną
- niepłynność uświadomioną ale nielogofobiczną
- niepłynność uświadomioną i logofobiczną

8. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● Ad. d) według kryterium socjologicznego występuje niepłynność :
- społecznie stała
- społecznie zmienna

9. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Kryteria Rodzaje niepłynności Niepłynność zwykła Niepłynność patologiczna
Lingwistyczne Proste
Złożone
Izolowane
Łączne
Semantyczne
Syntaktyczne
Artykulacyjne
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Fizjologiczne Spastyczne
Niespastyczne +
+
Psychologiczne Nieuświadomione
Uświadomione
Nielogofobiczne
Logofobiczne
+
+
+
+
+
+
+
Socjologiczne Stała
Zmienna +
+
+

10. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Kryterium fizjologiczne jest podstawowym kryterium
różnicującym niepłynność zwykłą i patologiczną:
● NIEPŁYNNOŚĆ ZWYKŁA
- niespastyczna
- pojedyncza lub złożona
- nieuświadomiona i nielogofobiczna
- uświadomiona ale nielogofobiczna

11. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● NIEPŁYNNOŚĆ PATOLOGICZNA:
- spastyczna
- prosta lub złożona
- izolowana lub łączna
- uświadomiona lub nieuświadomiona
- logofobiczna lub nielogofobiczna
- stała lub zmienna

12. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
U każdego użytkownika języka można, szczególnie w
okresach napięcia emocjonalnego, zauważyć różne
objawy niepłynności mowy (przeciąganie głosek,
powtarzanie sylab, powtórki, wtrącenia, itp.)

13. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Nie ma sztywnej granicy między normą a patologią pod względem
płynności i wyrazistości mówienia. Zazwyczaj mówienie płynne
wyraźnie dominuje nad niepłynnym, a proporcje pomiędzy nimi są
zróżnicowane indywidualnie.
Niepłynność mówienia występuje szczególnie wyraźnie u małych
dzieci w okresie kształtowania się mowy. Badania K. Zgółkowej i
K. Bułczyńskiej (1987) wykazały, że w słownictwie dzieci
przedszkolnych, największą frekwencję w niepłynnych odcinkach
wypowiedzi mają wyrazy: a, do, no, w, to, bo.

14. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Z badań wynika, że dzieci mówią niepłynnie, bo nie
mają pewności, że są dobrze rozumiane. Typ i
częstotliwość objawów niepłynności zależne są od
poziomu opanowania języka przez dziecko, jego stanu
fizycznego i psychicznego, a także poziomu skupienia
uwagi słuchacza.

15. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
ROZWOJOWA NIEPŁYNNOŚĆ MÓWIENIA
Rozwojowa niepłynność mówienia jest trudna do zdefiniowania,
ponieważ pojęcie płynności jest niewystarczająco określone.
Z. Tarkowski (1992) proponuje przyjąć definicję:
„Rozwojowa normalna niepłynność mówienia (RNM) to
zaburzenie swobodnego przechodzenia od jednego elementu
wypowiedzi do drugiego oraz zakłócenie jej tempa i rytmu w
następstwie desynchronizacji procesu formowania trzech
poziomów wypowiedzi: treści, formy językowej i substancji
fonicznej, występujących w okresie intensywnego rozwoju
językowego dziecka.

16. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
OBJAWY ROZWOJOWEJ NIEPŁYNNOŚCI MÓWIENIA
Symptomy Przykłady
Powtarzanie sylab
Powtarzanie wyrazów jednosylabowych
Powtarzanie wyrazów wielosylabowych
Powtarzanie całych wyrazów
Powtarzanie części wyrazu
Powtarzanie fraz
Przeciąganie głosek
Dysrytmia fonacyjna (przede wszystkim
przeciąganie głosek lub blokowanie)
Rewizje niekompletnych fraz
Napięte pauzy (wyraźnie słyszalne przerwy
między wyrazami)
Niewokaliczne pauzy
Wykrzykniki (interjection)
Blokowanie wyrazów
Ma-ma-ma-mama poszła do sklepu
Mama poszła do sklepu
Mama mama poszła do sklepu
Mama poszła poszła do sklepu
Mama poszła do duże-dużego sklepu
Mama poszła mama poszła do sklepu
Mmmama poszła do sklepu
Mama poszszła do (…) sklepu
Mama poszedł do poszła do sklepu
Mama poszła do (…) sklepu
Mama um, uh poszła do sklepu
M(...)ama poszła

17. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Objawy niepłynnego mówienia można podzielić na spastyczne i
niespastyczne.
● Objawy spastyczne (skurczowe) występują wtedy, kiedy
niepłynności mówienia towarzyszy nadmierne napięcie mięśniowe,
które przebiega w formie skurczów klonicznych, tonicznych i
kloniczno-tonicznych.
Objawy spastyczne towarzyszą więc NIEPŁYNNOŚCI
FIZJOLOGICZNEJ.

18. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● Objawy niespastyczne nie mają oznak nadmiernego napięcia
emocjonalnego i mięśniowego. Wynikają one z trudności natury
psycholingwistycznej i są związane z niepłynnością semantyczną,
syntaktyczną lub fonetyczną (nie artykulacyjną)

19. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
ANALIZA OBJAWÓW:
● POWTARZANIE
Powtarzanie głosek (a-a-a), sylab (ta-ta-tata), wyrazów (Ola pije
Ola pije sok) jest najczęstszym objawem niepłynności mówienia.
Jest on obecny zarówno w niepłynności normalnej, jak i
patologicznej. Rozpoznania rodzaju niepłynności nie można
dokonać tylko na podstawie analizy rytmu, akcentu i tempa
mówienia. Trzeba również uwzględnić poziom semantyczny i
gramatyczny wypowiedzi oraz zachowania pozawerbalne, które tej
wypowiedzi towarzyszą.

20. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● PRZECIĄGANIE
Przeciąganie głosek (ttttom) uznaje się za podstawowy objaw
jąkania. Wiele lat ten pogląd funkcjonował, jednak w 1959 roku H.
Maclay i C.E. Osgood zaobserwowali, że przeciąganie może
stanowić także dźwiękowe wypełnienie (yyyy, eeee) przerw w
mówieniu. Oprócz takich wypełnionych pauz, wyodrębnili również
pauzy niewypełnione, czyli chwile ciszy. Pauzy wypełnione dają
mówiącemu czas do namysłu, nie spełniają żadnej funkcji
informacyjnej.

21. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Niektórzy terapeuci mowy (Z. Tarkowski, B. Adamczyk),
wykorzystali pozytywną rolę przeciągania głosek w terapii jąkania.
Przeciąganie głosek może być dla mówiącego pozytywne lub
negatywne.
Pomaga mu przeciąganie niespastyczne (nieskurczowe),
przeszkadza spastyczne (skurczowe).

22. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● PAUZY
Pauzy w mówieniu są powszechnym zjawiskiem.
U. Kriger (1983, s. 25) za pauzę w komunikacji językowej
proponuje uznać zespół dźwięków lub ciszę naruszającą płynność
mówienia.
Z. Tarkowski proponuje definicję, zgodnie z którą pauzy to
chwilowe milczenie naruszające płynność mówienia. Tak wąska
definicja według autora pozwala na odróżnienie pauzy od innych
objawów niepłynnego mówienia.

23. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Autor, uwzględniając przyczyny powstawania pauz odróżnia pauzy
napięte od nienapiętych.
PAUZY NAPIĘTE, to momenty ciszy, którym towarzyszą:
- negatywne emocje (lęk, strach, niepokój)
- ujemne reakcje neurowegetatywne (pocenie się, czerwienienie,
blednięcie)
- skurcze mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych,
mające charakter toniczny lub toniczno-kloniczny
PAUZY NIENAPIĘTE (spokojne) to chwile ciszy na
uporządkowanie myśli lub ich strukturalizację gramatyczną. Są
więc spowodowane niepłynnością semantyczną lub syntaktyczną.

24. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● BLOKOWANIE
Blokowanie może przybierać różne formy. Z. Tarkowski cytuje P.M.
Zebrowskiego i E.G.Conture'a (1989), którzy zjawisko to określają
jako blokowanie słów (ang. broken word).
Według innych autorów jest to niemożność wypowiedzenia głoski
w danym wyrazie.
Bloki występują głównie podczas artykulacji głosek zwartych (p, b,
t, d, k, g) i ich miękkich odpowiedników. Głosek tych nie da się
przeciągnąć, bo wówczas przeciąga się nie spółgłoskę (ttttom), lecz
sylabę (tyyyom). Powstanie bloku powoduje zawsze pauzę napiętą.
Blokowanie ma więc charakter spastyczny i występuje w jąkaniu.

25. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● EMBOŁOFRAZJE
Niektóre osoby mają nawyk rozpoczynania wypowiedzi od
samogłoski „a” lub dźwięku pośredniego między „e” a „y”.
Zjawisko to określa się mianem embołofrazji.
Obserwuje się je także u dzieci .
Nie rozstrzygnięto, czy embołofrazję stanowi pojedynczy wtręt
głoskowy (a, em), czy dźwięk przedłużony (aaaa, yyyy) na
początku lub w środku wypowiedzi. Niektórzy autorzy do
embołofrazji zaliczają słowa, tzw. łaty, np.”prawda”, „wiesz” itp.
Pełnią one rolę pauzy wypełnionej.

26. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
● REWIZJE (poprawki)
Rewizja występuje wówczas, gdy poprawiamy zauważony w
wypowiedzi ustnej błąd językowy. Taka rewizja powoduje przerwę
w mówieniu, np. Basia jechał … jechała do sklepu. Poprawki są
objawem niepłynności gramatycznej i mają charakter
niespastyczny.

27. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Powtarzanie, przeciąganie, pauzy, embołofrazje i rewizje mogą
występować oddzielnie (niepłynność jednorodna) i łącznie
(niepłynność wieloraka). C. Hubbard i E. Yairi (1988) używają dla
kombinacji kilku rodzajów niepłynności w jednym wyrazie lub
wyrazach sąsiadujących ze sobą, określenia „zlepki”.
Z badań różnych autorów wynika, że zlepki stanowią duży odsetek
(ok. 40 %) ogólnej liczby objawów niepłynności mówienia u dzieci
w wieku 2-4 lat, które nie jąkają się.

28. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
PRZYCZYNY ROZWOJOWEJ NIEPŁYNNOŚCI MÓWIENIA
Etiologia RNM jest trudna do ustalenia. R.Culatt i L.Leeper (1988)
uważają, że niepłynność mówienia może być rezultatem trzech
procesów:
● Dysfunkcji neurologicznej
● Urazu emocjonalnego
● Opóźnienia rozwoju mowy

29. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Według Z. Tarkowskiego i A. Grzybowskiej niepłynność mówienia
jest uzależniona od:
● Przebiegu funkcji poznawczych oraz od stopnia trudności zadania
● Stanu emocjonalnego osoby mówiącej
● Utrwalonych nawyków mówienia
● Sytuacji komunikacyjnej
● Wymagań stylu wypowiedzi

30. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Z. Tarkowski, odnosząc się do teorii L.S. Wygotskiego dotyczącej
dwóch planów mówienia: psychologicznego i gramatycznego oraz
mając na uwadze tezę, że emocje towarzyszą wszelkim procesom
poznawczym i często je wyprzedzają uważa, że mówienie, może
być niepłynne z następujących powodów:
1. Motyw jednej wypowiedzi jest sprzeczny z motywem kolejnej
wypowiedzi. W wyniku konfliktu wypowiedź zostaje przerwana
lub zawieszona i tym samym staje się niepłynna.

31. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
2. Dziecko jest nakłaniane do wypowiedzi (np. recytacji), mimo że
nie ma chęci mówić. Wówczas „ociąga się” z mówieniem, co może
wywołać objawy niepłynności (yyyy) na początku wypowiedzi.
3. Dziecko chce mówić, ale chwilowo nie wie, co powiedzieć (ma
motyw, lecz brak mu myśli). Wtedy przekształcenie motywu w
myśl zostaje opóźnione, co odbija się na płynności mówienia w
postaci pauzy lub powtarzania poprzedniego elementu.

32. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
4. Dziecko miewa różne trudności z językowym wyrażeniem
myśli, czego wyrazem są:
● Perseweracje elementów językowych
● Przestawianie ich
● Urywanie (myśl niedokończona)
● Opuszczanie
● Odchodzenie (uleganie przypadkowym skojarzeniom)
● Zniekształcenie treści

33. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
5. Psychologowie podkreślają, że do 7 roku życia znaczna
większość dzieci przeżywa bogactwo różnych, często biegunowo
przeciwstawnych uczuć. Nie zawsze bezpośrednio ujawniają swoje
reakcje emocjonalne, co może być powodem niepłynności
mówienia.

34. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Nie ustalono dokładnie, jakie są przyczyny rozwojowej
niepłynności mówienia. Z. Tarkowski wskazuje, że przyczyn RNM
upatrywać należy w niepłynności semantycznej lub niepłynności
syntaktycznej i mają one charakter psycholingwistyczny, bez
wyraźnego czynnika fizjologicznego.

35. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
ROZWOJOWA NIEPŁYNNOŚĆ MÓWIENIAA JĄKANIE
WCZESNODZIECIĘCE
Diagnoza różnicowa RNM i jąkania wczesnodziecięcego (JW) jest
ważna tak z teoretycznego jak i praktycznego punktu widzenia. Dla
wyznaczania granicy między normą a patologią istotne jest
przyjęcie możliwie jasnych definicji RNM i JW oraz ustalenie
wyraźnych kryteriów, które pozwolą różnicować te dwie formy
niepłynności mówienia.
RNM jest niepłynnością normalną, natomiast JW – niepłynnością
patologiczną.

36. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
PRÓBA DIAGNOZY RÓŻNICOWEJ RNM I JW
OPRACOWANEJ PRZEZ F.L. MYERS I M.I. WALL (1985)

37. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
I. Wskaźniki ilościowe
O JW świadczą następujące parametry:
● Więcej niż 10 niepłynnie wymawianych wyrazów na 100
● Więcej niż 9,8% niepłynnie wymawianych sylab
● Więcej niż 5% niepłynnie wymawianych wyrazów w większości
sytuacji komunikacyjnych, obserwowanych przez co najmniej pół
roku
● Niepłynności trwające dłużej niż 2 sekundy
● Niepłynności składające się z więcej niż 2 elementów
Wskaźniki niższe od wyżej podanych świadczą raczej o RNM.

38. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
II. Wskaźniki jakościowe
1. Objawy zaburzeń płynności mówienia
a) Świadczące o JW:
● Powtarzanie części wyrazu i przeciąganie głosek
● Dysarytmie fonacyjne (nierytmiczne wymawianie głosek)
● Napięte pauzy
● Aberracyjne położenie artykulatorów
● Przerzutki (odejścia od tematu wypowiedzi)

39. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
b) Objawy zaburzeń płynności mówienia, które mogą (nie muszą)
być związane z RNM:
● Rewizje
● Powtarzanie wyrazów, fraz
● Embołofrazje

40. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
2. Dynamika inter – i intrapersonalna
O JW świadczy:
● Świadomość zaburzenia
● Negatywne nastawienie do własnej mowy, sytuacji
komunikacyjnych i samego siebie
W RNM nie obserwuje się tych symptomów.

41. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
MODEL DIAGNOZY RÓŻNICOWEJ DZIECI Z RNM I DZIECI
Z JW OPRACOWANY PRZEZ Z. TARKOWSKIEGO (1977)

42. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
KRYTERIA
RÓŻNICOWANIA
RNM JW
1 2 3
Rodzaj niepłynności
Forma niepłynności
Przyczyny niepłynności
Dyspozycja dziedziczna
Normalna
Niespastyczna
(nieskurczowa)
Niepłynność semantyczna
Niepłynność syntaktyczna
Nie występuje
Patologiczna
Kombinacja spastycznej i
niespastycznej
Niepłynność semantyczna
Niepłynność syntaktyczna
Niepłynność fizjologiczna
Nieraz występuje

43. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
1 2 3
Częstotliwość występowania
objawów niepłynności
Czas trwania odcinka
niepłynności
Liczba elementów w odcinku
niepłynności
Charakter objawów
niepłynności
Dominujące objawy
niepłynności
≤ 5%
≤ 2 sek.
≤ 2
Niespastyczny
Powtarzanie sylab i wyrazów
Pauzy nienapięte
Rewizje
> 5%
> 2 sek.
> 2
Niespastyczny i spastyczny
Przeciąganie
Powtarzanie
Bloki
Pauzy napięte
Dystrymie fonacyjne

44. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
1 2 3
Struktura odcinka
niepłynności
Lokalizacja objawów
niepłynności
Wyrazy wymawiane
niepłynnie
Raczej jednorodna
Na początku wypowiedzi lub
na przejściu od jednego jej
członu do drugiego
Przeważnie wyrazy
funkcyjne (spójniki i
przyimki)
Często złożona (zlepki)
W każdym miejscu
wypowiedzi
Czasowniki i rzeczowniki
Świadomość zaburzenia
Lęk przed mówieniem
Nie występuje
Nie występuje
Często występuje
Stopniowo się pojawia

45. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
1 2 3
Współruchy i tiki Nie występują Nieraz występują
Rozwój niepłynności
Okresy niepłynności
Okresy poprawy
Z wiekiem zmniejsza się
Z wiekiem ulegają skróceniu
Z wiekiem wydłużają się
Z wiekiem zwiększa się
Z wiekiem wydłużają się
Z wiekiem ulegają skróceniu
Postępowanie Profilaktyka Terapia

46. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
C.W.Dell podaje zestaw sygnałów wskazujących na jąkanie, które
proponuje traktować jako poradnik diagnozy różnicowej.
Cechy mówienia świadczące o zwiększonym ryzyku wystąpienia
jąkania to:
- drżenie twarzy spowodowane nadmiernym napięciem,
- niepewny sposób mówienia,
- bardzo szybkie tempo mowy bez możliwości zwolnienia,
- mówienie w sposób zbyt głośny lub zbyt cichy,
- sygnały zmagania się z jąkaniem i napięcia występujące podczas
mówienia,
- hamowanie oddechu,

47. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
- zmiany tonu wypowiedzi albo siły głosu w trakcie niepłynności,
- współruchy reszty ciała towarzyszące niepłynności,
- oznaki zawstydzenia pojawiające się podczas wypowiedzi,
- nierównomierny sposób powtarzania sylab bądź ich przeciąganie
podczas bloku,
- zatrzymywanie się w środku wyrazu i powtarzanie go od
początku,
- unikanie niektórych wyrazów,
- więcej niż jedna niepłynność w zdaniu.

48. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Dell wskazał również na sygnały widoczne w sposobie zachowania, które
mogą wskazywać na prawdopodobieństwo występowania jąkania:
- nieśmiałość,
- unikanie kontaktu wzrokowego, szczególnie w trakcie zająknięcia,
- oznaki niskiego poczucia własnej wartości,
- występowanie innych zachowań nawykowych lub problemów natury
emocjonalnej, np. obgryzanie paznokci, nadpobudliwość czy moczenie nocne,
- depresyjny lub lękowy sposób zachowania.
Autor zaznacza, że jąkanie nie rozwinie się u każdego nieśmiałego dziecka
mówiącego czasem niepłynnie, ale zaobserwowanie kilku objawów z listy
powinno traktować się jako poważny sygnał świadczący o ryzyku wystąpienia
jąkania. ( Dell C.W. 2016 )

49. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
Rozwojowa niepłynność mówienia to dość powszechne
zjawisko, pojawiające się u dzieci w okresie kształtowania się
mowy i stanowi przejściowe trudności w procesie
przyswajania mowy.
Zdarza się jednak, że jest ona okresem wstępnym do
wystąpienia jąkania i z tego powodu należy zachować
szczególną czujność w odniesieniu do dzieci dotkniętych tym
problemem.

50. JĄKANIE WCZESNODZIECIĘCE
LITERATURA:
● Byrne R., Pomówmy o zacinaniu, Warszawa 1989, PZWL
● Grzybowska A., Tarkowski Z., Płynność mówienia i typy jej
zaburzeń. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, z. 4.
1987
● Tarkowski Z., Jąkanie wczesnodziecięce, Warszawa 1992, WSIP
● Tarkowski Z., Ocena rozwoju mowy dziecka. Biuletyn
Audiofonologii, 1989 nr 1
● Tarkowski Z., Jąkanie, PWN, Warszawa 1999