7

Posługiwanie się językiem migowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Bożena Jemioł
Anna Pożyczka
Posługiwanie się językiem migowym
346[02].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Iwona Grudzień
dr Jolanta Lesiewicz
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z1.01
„Posługiwanie się językiem migowym”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Teoria języka migowego. Podstawowe pojęcia: język migowy,
migany, system językowo-migowy, daktylografia, ideografia 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Zasady i reguły pomocnicze w systemie językowo-migowym 14
4.3. Język migowy a odczytywanie mowy z ust. Synergizm wzrokowo-
słuchowy 19
4.4. Kultura wypowiedzi w języku migowym 22
4.5. Daktylografia: znaki liter, liczebników głównych, porządkowych 26
4.6. Znaki podstawowe, znaki tematyczne związane z rodziną, domem,
czasem, higieną osobistą, odzieżą, posiłkami, zakupami,
zainteresowaniami oraz z problematyką medyczną: części ciała,
dolegliwości, wzywanie pogotowia 35
5. Sprawdzian osiągnięć 60
6. Literatura 65

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i nabyciu umiejętności
posługiwania się językiem migowym.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, które opanujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań,
− literaturę uzupełniającą.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
W poradniku wykorzystano materiały do nauki języka migowego, których autorem jest
prof. dr hab. Bogdan Szczepanowski.

4
Schemat układu jednostek modułowych
346[02].Z1
Metody pracy z osobą niepełnosprawną
346[02].Z1.01
Posługiwanie się językiem
migowym
346[02].Z1.02
Stosowanie metod pracy
socjalnej
346[02].Z1.03
Rozpoznawanie potrzeb
i problemów osoby
niepełnosprawnej
346[02].Z1.05
Wykonywanie podstawowych
czynności higienicznych
i pielęgnacyjnych
346[02].Z1.04
Wspieranie osoby
niepełnosprawnej w korzystaniu
z kompleksowej rehabilitacji

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− charakteryzować psychofizyczne i społeczne aspekty rozwoju człowieka,
− doskonalić swoje umiejętności interpersonalne,
− rozwiązywać problemy związane z funkcjonowaniem osoby niepełnosprawnej,
− prowadzić profilaktykę i promować zdrowie,
− stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
− udzielać pierwszej pomocy,
− stosować przepisy prawa w działalności socjalnej.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− zdefiniować podstawowe pojęcia dotyczące języka migowego,
− posłużyć się znakami języka migowego zgodnie z zasadami i regułami systemu
językowo-migowego,
− posłużyć się polskim alfabetem palcowym oraz liczebnikami głównymi i porządkowymi,
− rozpoznać, odczytać oraz przedstawić podstawowe znaki ideograficzne i pojęciowe,
− odczytać proste wypowiedzi w języku migowym,
− sformułować proste wypowiedzi w języku migowym.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Teoria języka migowego. Podstawowe pojęcia: język
migowy, migany, system językowo-migowy, daktylografia,
ideografia
4.1.1. Materiał nauczania
Narząd słuchu podobnie jak inne narządy może zostać uszkodzony. Przyczyną mogą być
czynniki genetyczne, wrodzone, choroby i urazy. W zależności od rodzaju, stopnia
uszkodzenia i momentu powstania tworzy się sytuacja, w której człowiek jest w pewien
sposób wyizolowany ze społeczeństwa ze względu na brak możliwości porozumiewania się
z im. Uszkodzenie narządu słuchu we wczesnym dzieciństwie uniemożliwia porozumiewanie
się ze społeczeństwem za pomocą mowy i jej odczytywania z ust.
Zainteresowanie dziećmi głuchymi zaczęło wzrastać dopiero w drugiej połowie XVIII
wieku kiedy to powstały szkoły dla głuchych. Pierwsza została założona w Paryżu przez
Michała de l'Epeè, jest on uważany za twórcę metody migowej w nauczaniu szkolnym.
Twierdził, że nie ma potrzeby uczenia głuchych artykulacji a język migowy uważał za ich
„ojczysty język”. W swojej szkole wykorzystywał również alfabet palcowy.
Kolejną szkołę dla głuchych utworzył Samuel Heinicke w 1778 roku w Lipsku. Pracując
z dziećmi opierał się na metodzie mówionej (oralnej) wykluczając metodę migową. Na bazie
tych dwóch metod powstawało wiele innych jak np.: metoda wiedeńska czy duńska.
Po jakimś czasie zauważono jednak braki w obydwu tych metodach i zaczęto tworzyć tzw.
metody kombinowane czyli wykorzystujące mowę, pismo, język migowy, alfabet palcowy.
Osoby głuche od urodzenia jednak w dalszy ciągu mają utrudniony kontakt ze
społeczeństwem. W związku z tym tworzą hermetyczne środowisko posługujące się językiem
migowym, który po przebadaniu przez językoznawców w latach osiemdziesiątych XX wieku
został uznany przez UNESCO i Parlament Europejski za naturalny środek porozumiewania
się wśród głuchych. Nieco później wydano dwa międzynarodowe dokumenty: Rezolucja
nr 8/96 Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 20 grudnia1993 roku oraz deklaracja z Salamanki
z 10 czerwca 1994 roku. Przyjęto w nich, że dzieci niesłyszące mają prawo do pobierania
nauki w języku migowym.
Osoby głuche w swoim środowisku posługują się klasycznym językiem migowym,
nazywanym też naturalnym językiem migowym. Język ten składa się z kilku tysięcy znaków
migowych, gramatyki o charakterze pozycyjnym oraz organizacji przestrzennej wypowiedzi.
Organizacja przestrzenna jest cechą charakterystyczną dla języka migowego. Obejmuje
mimikę, pantomimikę, gesty wtrącone, które nie są znakami migowymi oraz zachowania
kinetyczne (mowa ciała). W języku tym występują głównie nieodmienne wyrazy-rdzenie.
Znaki ideograficzne nie posiadają odmian przez przypadki i osoby. Strukturę gramatyczną
tego języka uzyskuje się za pomocą szyku luźnych morfemów. Morfem – najmniejsza
niepodzielna cząstka znaczeniowa wyrazu spełniająca funkcję leksykalną lub gramatyczną.
Wyróżnia się morfem główny (rdzeń) i morfemy poboczne (afiksy i końcówki fleksyjne). Na
świecie jest około dwieście języków migowych. Wszystkie one posiadają kolejną wspólną
cechę jaką jest analogia do rzeczywistości. Około 1/3 znaków naśladuje kształty przedmiotów
lub ruch wykonywany przy określonej czynności.
Istniał jednak problem braku kontaktu osób niesłyszących z otoczeniem poza wąskim
gronem rodzinnym. W związku z tym część pierwszych szkół powstających w XVIII wieku

8
opierała się na uczeniu dzieci niesłyszących metodą oralną-mówioną. Dzieci uczyły się
ojczystego języka jak języka obcego. Stawały się dwujęzyczne (naturalny język migowy
i wyuczony język ojczysty).Odczytywanie mowy z ust dla niesłyszących jest bardzo trudne
dlatego też w spontanicznej mowie używały języka migowego a mówiły tylko w szkole.
Co znacznie utrudniało i wydłużało proces kształcenia. Stanowiło to problem od wielu lat,
dlatego też uczeni kilku krajów opracowali system, w którym wykorzystuje się znaki migowe
w szyku gramatycznym narodowego języka dodając końcówki fleksyjne za pomocą alfabetu
palcowego. Nazywany jest on językiem miganym. Język migany stosuje się zawsze
z językiem mówionym. Znaki o tym samym znaczeniu co mowa przekazywane są równolegle
z nią. Według B. Szczepankowskiego daje to w efekcie „system językowo-migowy”.
W języku migowym oraz języku miganym stosowane są znaki migowe. Dzielimy je na
znaki ideograficzne i daktylograficzne. Znaki ideograficzne określają pojęcia a znaki
daktylograficzne litery i liczby.
W prawidłowym przekazaniu znaków migowych należy uwzględnić:
1) prawidłowy układ palców u rak,
2) pozycję rąk,
3) miejsce artykulacji, położenie rąk w stosunku do ciała i do siebie,
4) artykulację – kierunek ruchu,
5) artykulację – sposób wykonania ruchu.
Układ palców
Zapis gestograficzny układu palców reki składa się najczęściej z dwóch dużych liter, lub
z dużej litery i liczby. Pierwszą literą jest „L” lub „P”, oznaczają lewą lub prawą rękę, a druga
litera ewentualnie liczba określa znak daktylograficzny w jaki należy ułożyć palce tej ręki.
Ponadto przed tymi oznaczeniami może wystąpić mała litera „p” oznaczająca przedramię lub
„r” oznaczająca ramię.
Rys. 1. Nietypowe układy palców u ręki [16, s. 32 ]
Pozycja ręki (rąk)
Pozycję ręki w przestrzeni określa się za pomocą liczby dwucyfrowej, z której pierwsza
określa pozycję ręki, a druga ją precyzuje.

9
Tabela 1. Pozycja ręki (rąk) [16, s. 32]
Pierwsza
cyfra
Opis pozycji ręki –
pierwsza cyfra
Druga
cyfra
Opis pozycji ręki –
Druga cyfra
1 Dłoń poziomo wnętrzem w górę 1 Końce palców skierowane do przodu
2 Dłoń poziomo wnętrzem w dół 2
Końce palców skierowane skośnie do
przodu i w górę wnętrzami dłoni do
siebie
3
Dłoń pionowo, końce palców
skierowane w górę
3
Końce palców skierowane skośnie do
przodu i do wewnątrz (przedramiona pod
kątem 90˚)
4
Dłoń pionowo, końce palców
skierowane w dół
4
Końce palców skierowane do tyłu
5 Dłoń pionowo kantem w dół 5 Kant dłoni skierowany do przodu
6 Dłoń pionowo kantem w górę 6 Kant dłoni skierowany do tyłu
7
Dłoń ukośnie w górę, oś dłoni pod
kontem 45˚
7
Wnętrze dłoni skierowane do przodu
8
Dłoń ukośnie w dół, oś dłoni pod kątem
45˚
8
Grzbiet dłoni skierowany do przodu
9
Kanty dłoni skierowane do wewnątrz
(lewej ręki w prawo, a prawej w lewo)
0
Kanty dłoni skierowane na zewnątrz
(prawej ręki w prawo, a lewej w lewo)
Miejsce artykulacji, czyli położenie rąk w stosunku do ciała i do siebie
Położenie rąk w stosunku do ciała oznacza się za pomocą jednej lub kilku małych liter.
Pierwsza oznacza część ciała, przed którą znajduje się ręka wykonująca znak. W niektórych
znakach pojawia się druga litera „w” oznaczająca wierzch głowy lub „t” oznaczająca tył
głowy.
Litery podkreślone:
t – twarz
s – szyja
k – korpus
Następne litery:
p – prawa strona
l – lewa strona
pp – prawa strona dwa
razy dalej w prawo
ll- lewa strona dwa razy
dalej w lewo
g – górna część
d – dolna część
w – wierzch głowy
t – tył głowy
Rys. 2. Zapis gestograficzny położenia rąk w stosunku do ciała [18, s. 70 ]
Relacje między rękami określa się za pomocą znaków interpunkcyjnych umieszczonych
pomiędzy zapisami układów poszczególnych rąk i palców, zgodnie z tabelą 2.

10
Tabela 2. Zapis gestograficzny wzajemnego położenia rąk [16, s. 35]
Zapis Wzajemne położenie rąk
L )( P Obie ręce położone obok siebie w bezpośrednim styku płaszczyznami lub kantami dłoni
L }{ P Obie ręce obok siebie stykają się punktowo lub na malej powierzchni
L. P Obie ręce obok siebie oddalone o około 15 cm
L.. P Obie ręce obok siebie oddalone o około 30 cm
L … P Obie ręce daleko od siebie (40 cm lub więcej)
L X P Obie ręce krzyżują się w przegubach pod kątem prostym
L x P Obie ręce krzyżują się wyprostowanymi palcami pod kątem prostym
L + + P Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej ręki z zetknięciem się
L + ‫+׀‬ P Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej bez dotykania się
L )‫׀‬ P Lewa ręka przed prawą w bezpośrednim styku płaszczyznami lub kantami dłoni
L }‫׀‬ P Lewa ręka przed prawą w bezpośrednim styku punktowo lub na małej powierzchni
L ‫׀‬ P Lewa ręka przed prawą w odległości 15 cm
L ‫׀‬ ‫׀‬ P Lewa ręka przed prawą w odległości ok. 30 cm
P )/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku płaszczyznami lub kantami dłoni
P }/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku punktowo lub na małej powierzchni
P X)/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku skrzyżowane w przegubach
P x}/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku skrzyżowane wyprostowanymi palcami
P / L Prawa ręka nad lewą o ok. 15 cm
P // L Prawa ręka nad lewą o ok. 30 cm
Artykulacja (ruch) – kierunek ruchu
Kierunek ruchu w zapisie gestograficznym zapisuje się w postaci cyfr rzymskich.
Tabela 3. Artykulacja – kierunek ruchu ręki ( rąk) [16, s. 36]
Zapis Kierunek ruch
I Ruch w górę
II Ruch w dół
III Ruch do przodu
IV Ruch do tyłu
V Ruch w prawo
VI Ruch w lewo
VII Ruch na zewnątrz (rozchodzenie się rąk)
VIII Ruch do wewnątrz (schodzenie się rąk)
IX Ruch po okręgu poziomym
X Ruch po okręgu pionowym
XI Ruch po łuku poziomym
XII Ruch po łuku pionowym
XIII Ruch wahadłowy dłoni w przegubie
XIV Ruch wahadłowy palców (swobodne poruszanie palcami)
XV Ruch obu rąk razem w tym samym kierunku
XVI Ruch obu rąk na przemian (mijanie się)
XVII Ruch tam i z powrotem
XVIII Ruch obrotowy względem osi przedramienia
XIX Ruch falisty
XX Ruch pocierania palcami (kciuk o pozostałe)
XXI Nakreślenie krzyża w powietrzu (najpierw linia pionowa potem pozioma)
Artykulacja (ruch) – sposób wykonania ruchu
Jeżeli ruch ręki (rąk ) wykonywany w trakcie prezentacji znaku migowego posiada
nietypową cechę lub cechy, oznacza się ją (je) w zapisie gestograficznym za pomocą znaków
interpunkcyjnych umieszczonych po zapisie ruchu zgodnie z poniżej wymienionymi
zasadami.

11
Tabela 4. Artykulacja – sposób wykonania ruchu [16, s. 37]
Zapis Charakter ruchu
III.> Ruch większy niż przeciętny
III>> Ruch znacznie większy niż przeciętny
III< Ruch mniejszy niż przeciętny
III<< Ruch znacznie mniejszy niż przeciętny
III≥ Ruch szybszy niż przeciętny
III≤ Ruch wolniejszy niż przeciętny
III! Ruch z energicznym zatrzymaniem ręki
III+ Ruch z dotknięciem drugiej ręki lub innej części ciała
III- Ruch wzdłuż innej części ciała (przesuwanie)
III= Ruch tam i z powrotem
III” Ruch wykonywany dwukrotnie w tym samym miejscu (po wykonaniu ruchu po raz pierwszy ręka
wraca na poprzednie miejsce i wykonuje ruch ponownie)
[ ]” Układ zapisany w nawiasie kwadratowym wykonywany dwukrotnie w tym samym miejscu
III۠۠۠۠۠··· Dwa ruchy jeden po drugim (początek drugiego ruchu w miejscu zakończenia pierwszego)
Potrzebne są jeszcze dodatkowe oznaczenia potrzebne do opisu ruchów i konfiguracji rąk
i palców bardziej złożonych.
Tabela 5. Znaki zawierające informacje dodatkowe [16, s. 38]
Zapis Informacje dodatkowe
# Znak rozdziela poszczególne części zapisu (pozycja wyjściowa # artykulacja # inne)
: Znak rozdziela fragmenty zapisu w ramach części ( nie ma znaczenia merytorycznego)
; Znak rozdziela kolejne elementy ruchu (gdy w trakcie ruchu zmienia się kierunek)
& Znak rozdziela znaki proste w opisach znaków złożonych
i dwuelementowych
[(…)] W takich nawiasach zapisuje się gestogram fakultatywnego przedznaku
+ Dotykanie ręką drugiej ręki lub innej części ciała
+ + Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej ręki
z zetknięciem się
+ ‫׀‬ + Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej ręki bez dotykania się
PA* Gwiazdka po zapisie układu palców oznacza wykonanie klasycznego daktylogramu
@ Integralnym elementem znaku migowego jest adekwatna do treści mimika twarzy

12
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Gdzie powstały pierwsze szkoły dla głuchych?
2. Co wiesz na temat klasycznego języka migowego?
3. Jakie międzynarodowe dokumenty mówią o potrzebie kształcenia dzieci niesłyszących
w języku migowym?
4. Jak można zdefiniować pojęcie „morfem”?
5. Czym różni się język migany od języka migowego?
6. Jak można podzielić znaki migowe?
7. Co bierzemy pod uwagę prawidłowo wykonując znaki migowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odmień przez przypadki następujące rzeczowniki: stół, styczeń, przedmiot, herbata,
nowy, niebieski, koszula, chłopiec, mama, tata, komputer, długopis, a następnie w każdym
przypadku oddziel końcówkę od tematu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić podstawowe zasady gramatyki języka polskiego,
2) odmienić wyrazy,
3) w każdym wyrazie oddzielić końcówkę od tematu,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− podręcznik do języka migowego,
− materiały piśmiennicze,
− kartki format A4,
− podręcznik do gramatyki języka polskiego.
Ćwiczenie 2
Podaj opis słowny zapisu gestograficznego następujących znaków migowych:
− PE:78tg # IV<+”.
− PBK:58k+ # II– # @.
− Pik:25kll+ # I <–”.
− PNw:23k / LBk:13k # P:II+.
− LB:75kl }{ PB:75kp.
− PUm:25tg+ ## PUm:25td+.
− Pum:35d+ ## Pum36tp+.
1) zapoznać się z podanymi znakami migowymi,
2) przeanalizować opisy układu palców:
− pozycję rąk,

13
− miejsce artykulacji,
− położenie rąk w stosunku do ciała i do siebie,
− artykulację – kierunek ruchu,
− artykulację – sposób wykonania ruchu,
3) zapisać wnioski,
4) zaprezentować wnioski na forum grupy.
− poradnik dla ucznia,
− tabela z nietypowymi układami dłoni, pozycjami rąk,
− zapis gestograficzny wzajemnego położenia rąk,
− tabela z zapisem kierunku ruchu rąk, artykulacji – sposobu wykonania ruchu,
− tabela z informacjami dodatkowymi.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować pierwsze szkoły dla głuchych? ¨ ¨
2) podać cechy charakterystyczne dla języka migowego? ¨ ¨
3) wymienić międzynarodowe dokumenty mówiące o potrzebie
kształcenia dzieci niesłyszących w języku migowym? ¨ ¨
4) wyjaśnić pojęcie: „morfem”? ¨ ¨
5) wymienić cechy odróżniające język migowy od języka miganego? ¨ ¨
6) podzielić znaki migowe? ¨ ¨
7) wymienić cechy jakie bierzemy pod uwagę aby prawidłowo wykonać
znaki? ¨ ¨

14
4.2. Zasady i reguły pomocnicze w systemie językowo-migowym
Język migowy pozwala na wyrażenie myśli, dyskutowanie, wyrażanie emocji. Umożliwia
abstrakcyjne rozumowanie i myślenie. Można nim opisywać sceny oraz wydarzenia. Jest on
systemem komunikowania się w pełnym tego słowa znaczeniu. Osoby niesłyszące z różnych
krajów mogą, pomimo pewnych różnic porozumiewać się stosunkowo łatwo. Jest on też
wspaniałą metodą prowadzenia dialogu z większej odległości lub w pomieszczeniu, w którym
panuje ogromny hałas. Idea prowadząca do utworzenia języka migowego narodziła się w
Stanach Zjednoczonych i była oparta na naturalnych znakach, którymi porozumiewały się
osoby głuche. W końcu XVIII i na początku XX wieku osoby niesłyszące uczono języka
mówionego, zaś język migowy był krytykowany. Po drugiej wojnie światowej, język migowy
został usunięty ze szkół dla głuchych i nie wolno było go używać przez co ucierpiały całe
pokolenia osób niesłyszących. Obecnie stanowisko wobec języka migowego zmieniło się
radykalnie i dzięki temu możliwe jest porozumiewanie się nim na wielu płaszczyznach.
Współczesny język migowy istnieje w Polsce od 1966 r. pod nazwą system językowo-
migowy, oparty jest o gramatykę języka polskiego, jego zasady są wykorzystywane przy
tworzeniu znaków migowych oraz przy ich przekazie. System ten składa się z trzech
głównych elementów, którymi są:
– język mówiony, czyli bardzo wyraźna i głośna wymowa poszczególnych wyrazów i zdań,
lub tylko sama wyraźna artykulacja bez głosu w sytuacji tłumaczenia tekstu mówionego
przez inną osobę,
– język migany, czyli znaki migowe następujące równolegle z mową i oznaczające
przekazywane nią treści,
– elementy prozodyczne mowy tj. mimika twarzy, pantomimika oraz gesty pomocnicze
ułatwiające rozumienie tekstu.
Fundamentalna idea systemu językowo-migowego polega na przekazywaniu tego samego
tekstu dwutorowo – w torze mówionym oraz miganym, dlatego niezbędna jest dokładna
synchronizacja w czasie elementów mówionych i miganych wypowiedzi.
Przy posługiwaniu się tym systemem konieczne jest zastosowanie pewnych zasad
pozwalających na precyzyjne zsynchronizowanie obydwu form przekazu – mówionej
i miganej oraz na zachowanie pełnej wierności odtwarzanego tekstu w języku migowym
wobec częstych nieregularności odmian w języku polskim.
Pierwsza z nich to zasada przedznaków, która polega na uzupełnianiu wypowiedzi
dodatkowym ideogramem bezpośrednio poprzedzającym właściwy znak. Dotyczy ona
przekazywania ideogramów: „kobieta” i „mężczyzna” przy określaniu płci osób
wykonujących poszczególne zawody oraz „pokój” i „dom” przy określaniu pomieszczeń.
Przedznaki wykonywane są bez mówienia, które następuje dopiero w momencie przekazu
właściwego znaku, wykonywany jest on jeden raz nawet wówczas gdy ten sam znak używany
nie jako przedznak wykonywany jest dwa razy. Zasada ta może być wykorzystana również
przy przekazywaniu wyrazów bliskoznacznych, pojęć mało znanych i tych dla których nie ma
ideogramu. Wówczas jako przedznak stosuje się pojęcie bardziej ogólne, ale za to
powszechnie znane, a po nim przekazuje się znak właściwy, natomiast gdy taki nie istnieje
albo odbiorca go nie zna właściwe pojęcia przekazuje się alfabetem palcowym.
Kolejną istotną zasadą jest uzupełnianie wyrazów podstawowych przekazywanych
w języku migowym formantami czyli przedrostkami lub przyrostkami. Można to zrobić na
dwa sposoby. W pierwszym z nich jeżeli formant posiada odpowiednik igeograficzny
łączymy go z ideogramem wyrazu podstawowego zgodnie z jego budową, np. wyraz
„odczytać” możemy wykonać używając ideogramów „od” i „czytać”.

15
Drugi sposób dotyczy przekazywania formantu, dla którego nie ma ideogramu. W takiej
sytuacji formant przekazywany jest znakami daktylograficznymi w miejscu wykonania
właściwego ideogramu lub też przed środkiem klatki piersiowej np. wyraz „kotek”
przekazujemy przy użyciu ideogramu „kot” oraz formantu – „ek”. Przy tworzeniu znaków
migowych określających wyrazy złożone obowiązuje zasada podobna jak w gramatyce,
przekazujemy je za pomocą dwóch znaków ideograficznych np. „dobra „ + „noc”.
Równie ważne w przekazie systemu językowo-migowego jest stosowanie końcówek
fleksyjnych przy przekazywaniu odmiennych części mowy, o czym mówi kolejna zasada
obowiązująca w tym systemie. Polski język migowy przyjmuje jako odpowiednik znaku
ideograficznego nie cały wyraz, ale tylko jego część, zazwyczaj temat wyrazu. Odpowiednią
formę deklinacyjną czy koniugacyjną otrzymuje się przez uzupełnienie znaku ideograficznego
właściwą końcówką fleksyjną przekazaną znakami daktylograficznymi.
W celu zachowania właściwego rytmu wypowiedzi końcówki fleksyjne zawierają całe
sylaby.
Odmienne części mowy, które wymagają stosowania końcówek fleksyjnych to:
− rzeczowniki, przekazujemy jednocześnie w torze mówionym i miganym, przy czym
w przekazywaniu używa się ideogramu dla tematu wyrazu a daktylografii dla końcówek
felksyjnych, np. „dom”, „dom-u”, „dom-em”, „dom-ie”,
− przymiotniki, których formy pochodne przekazujemy znakami ideograficznymi,
a końcówkę fleksyjną znakiem lub znakami daktylograficznymi. np. „ładna”, „ładne-j”,
„ładn-ą”,
− liczebniki oraz zaimki podobnie jak w/w odmienne części mowy przekazujemy
uzupełniając ideograficznie wykonany temat wyrazu końcówkami fleksyjnymi
wykonanymi daktylograficznie, np. „jedenasty”, „dwudziesty”,
− czasowniki, które przekazywane są jako bezokoliczniki, z odpowiednimi końcówkami
fleksyjnymi dodanymi do tematu tego bezokolicznika, dla odróżnienia od rzeczownika
przekazywanego ruchem pojedynczym lub szybszym czasowniki przekazywane są
ruchem powtórzonym lub wolniejszym np. „pisać”, „pisz- ę”, „pisz-esz”, „pisze –my”.
Konieczność wielokrotnego zastosowania daktylografii w końcówkach fleksyjnych oraz
w przedznakach sprawia, że tempo przekazu treści jest dosyć wolne co spowalnia również
mowę. Niewątpliwie jednak ogromną zaleta wynikającą zastosowani w/w zasad jest
dokładność i precyzja przekazywanych treści, która pozwala na kształtowanie prawidłowego
myślenia językowego.
Przekaz w systemie językowo-migowym jest możliwy w pełnym lub uproszczonym
wariancie. Wariant pełny jest stosowany głownie w nauczaniu dzieci i młodzieży
niesłyszacej. Polega on na równoczesnym przekazywaniu tego samego tekstu w języku
mówionym i miganym, zgodnie z budową każdego wyrazu w tym tekście (z dokładnością co
do każdej litery) a to oznacza konieczność zastosowania końcówek fleksyjnych. Podstawową
zaletą tego wariantu jest dokładność oraz precyzja przekazu pozwalająca na kształtowanie
prawidłowego myślenia językowego. Niestety jego wadą jest dosyć wolne tempo przekazu
ograniczone poprzez stosowanie daktylografii i przedznaków. Wariant uproszczony polega na
równoczesnym przekazywaniu tego samego tekstu w języku miganym i mówionym, ale
z dokładnością jedynie co do słowa. Jednemu znakowi ideograficznemu odpowiada więc
w tym przekazie jeden wyraz we wszystkich formach gramatycznych i nie uzupełnia się go
końcówkami fleksyjnymi. Wyjątek stanowią jedynie czasowniki w czasie przeszłym. Przekaz
uproszczony nie opóźnia tempa nadawania i odbioru informacji, gdyż dorównuje normalnej
mowie. Wariant ten wykorzystywany jest w tłumaczeniu programów telewizyjnych oraz
w sytuacjach tłumaczenia na bieżąco tekstów innych osób.
Dla właściwego porozumiewania się i komunikacji z osobami niesłyszacymi ważne jest
zastosowanie reguł pomocniczych, mówiących o tym, że:

16
− w przekazie językowo-migowym konieczne jest używanie mowy, ponieważ odbiór
języka migowego jest wspomagany przez odczytywanie z ust,
− należy unikać nic nie znaczącej niepotrzebnej gestykulacji,
− znaki języka migowego trzeba wykonać jak najdokładniej,
− bardzo ważne jest dopasowanie mimiki do znaczenia przekazywanego znaku lub całej
wypowiedzi,
− należy używać prostego języka, bez skomplikowanych wypowiedzi.
1. Jakie zasady obowiązujące w systemie językowo-migowym?
2. Co to są formanty?
3. Co to są przedznaki oraz końcówki fleksyjne?
4. Jakie odmienne części mowy, wymagają zastosowania końcówek fleksyjnych?
5. Jakie jest zastosowanie końcówek fleksyjnych w poszczególnych odmiennych częściach
mowy?
6. Na czym polegają różnice między przekazywaniem rzeczowników i czasowników?
7. W jaki sposób wykonasz znaki ideograficzne czasowników nie będących
bezokolicznikami?
8. Jakie są reguły pomocnicze wymagające zastosowania przy komunikowaniu się
z osobami niesłyszącymi posługującymi się systemem językowo-migowym ?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz odpowiedni sposób przekazu wyrażenia „dzień dobry”.
1) określić części mowy występujące w tym wyrażeniu,
2) wyjaśnić zasady tworzenia znaków określających wyrazy złożone,
3) określić tor mówiony i migany dla tego wyrażenia,
4) sprawdzić zasadność wykorzystania w tym wyrażeniu końcówek fleksyjnych oraz
przedznaków,
5) określić, czy konieczne będzie wykorzystanie daktylografii, czy tylko znaków
ideograficznych,
6) dobrać najlepszy sposób przekazu wyrazu „dzień” oraz wyrazu „dobry”,
7) zastanowić się czy wybrany sposób jest prawidłowy, czy przekaz byłby zgodny
z zasadami i właściwie odebrany przez osoby niesłyszące.
− literatura specjalistyczna,
− tablice poglądowe.

17
Ćwiczenie 2
Wyróżnij temat podstawowy i końcówkę fleksyjną w wyrazie „kredkami”, „domach”,
„brzydkie”, „czytasz”.
1) określić część mowy występującą w tych wyrazach,
2) wyjaśnić zasady stosowania końcówek fleksyjnych,
3) określić tor mówiony i migany dla tego wyrazu,
4) określić temat wyrazów i ich końcówkę,
5) określić, jaki znak ideograficzny należy wykorzystać w przekazie tych wyrazów,
6) dobrać odpowiednie do końcówki fleksyjnej znaki daktylograficzne,
7) dobrać najlepszy sposób przekazania wyrazów,
8) zastanowić się czy wybrany sposób jest prawidłowy, czy twój przekaz byłby zgodny
− filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym.
Ćwiczenie 3
Określ przedznaki konieczne do przekazania wyrazów „uczennica”, „nauczyciel”, „brat”
„sypialnia”.
1) określić część mowy występującą w tych wyrazach,
2) wyjaśnić zasady stosowania przedznaków,
3) określić tor mówiony i migany dla tych wyrazów,
4) określić, jaki znak ideograficzny należy wykorzystać w przekazie,
5) dobrać odpowiedni przedznak,
6) dobrać najlepszy sposób przekazania wyrazów,
7) zastanowić się czy wybrany sposób jest prawidłowy, czy przekaz byłby zgodny
− filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym.

18
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić potrzebę zastosowania formantów, przedznaków oraz końcówek
fleksyjnych ? ¨ ¨
2) wskazać różnice pomiędzy przekazem odmiennych i nieodmiennych części
mowy? ¨ ¨
3) rozróżnić końcówkę fleksyjną od przedznaku ? ¨ ¨
4) określić różnicę pomiędzy przekazywaniem czasowników i rzeczowników? ¨ ¨
5) dobrać odpowiednie przedznaki do określonych rzeczowników? ¨ ¨
6) właściwie wykorzystać znaki daktylograficzne w końcówkach fleksyjnych? ¨ ¨

19
4.3. Język migowy a odczytywanie mowy z ust. Synergizm
wzrokowo-słuchowy
Język migowy a odczytywanie mowy z ust
Czytanie mowy z ust znacznie ułatwia funkcjonowanie w społeczeństwie. Wyraźna
artykulacja jest nieodłączną częścią języka migowego. Samo czytanie mowy z ust jest
niezwykle trudnym sposobem komunikacji. Wymaga według T. Gałkowskiego prawidłowego
współdziałania kilku systemów poznawczych: wrażeniowego, spostrzeżeniowego
i umysłowego. Wzrokiem można dostrzec jedynie elementy mowy czyli głoski artykułowane
z udziałem warg, ale jest ich tylko około 30%, a ponadto wiele z nich prezentuje się podobnie
wizualnie co również utrudnia odczytywanie ich z ust. Dużo lepszym sposobem
porozumiewania się jest jedna z metod kombinowanych polegająca na odczytywaniu mowy
z ust wspomaganej znakami języka migowego oraz alfabetem palcowym z wykorzystaniem
resztek słuchu. Zaangażowanie do odbioru informacji wzroku i słuchu jest znacznym
ułatwieniem dla osoby niesłyszącej ponieważ obydwa te zmysły wzajemnie się uzupełniają.
W tego typu przekazie bardzo ważne jest równoległe przekazywanie tego samego tekstu
w języku mówionym i miganym z dokładnością „co do litery”.
A. Korzon stosuje określenie bimodalne sposoby komunikowania się z głuchymi, czyli
wykorzystanie dwóch sposobów równocześnie. Ma to na celu polepszenie przekazu i odbioru
informacji między osobą słyszącą a głuchą wykorzystując resztki słuchu wzmocnione
aparatem słuchowym.
Inne określenie to synergizm – współdziałanie dwóch lub większej liczby elementów
organizmu.
Czytanie mowy z ust wspomagane alfabetem palcowym
Taki sposób komunikacji może mieć miejsce w całej wypowiedzi lub jej fragmentach
dotyczących trudnych dla odbioru wzrokowego np.: nieznanych nazw własnych, nazwisk,
pojęć zawodowych, końcówek fleksyjnych. W ten sposób odbiór wiadomości przez osobę
głuchą jest dużo łatwiejszy.
Słuch i czytanie mowy z ust
Wykorzystanie resztek słuchu z jednoczesnym patrzeniem na usta w znacznym stopniu
zwiększa ilość prawidłowo odbieranych informacji. Wykorzystujemy tu dwa zmysły jakimi
są słuch i wzrok, które znacznie ułatwiają odbiór informacji nie tylko osobom głuchym, ale
również ludziom słyszącym. Szybszy odbiór informacji jest gdy widzą rozmówcę niż kiedy
korzystają jedynie ze zmysłu słuchu np.: podczas rozmowy telefonicznej. Wymaga to
większego skupienia a nawet wyłączenia innych bodźców akustycznych, np. radia. Według
A. Korzon percepcja wypowiedzi na drodze dwukanałowej (wzrok, słuch) sięga nawet 93,6%
treści, natomiast tylko wzrokowej – 66,4%. Dlatego też w rehabilitacji dzieci głuchych
wykorzystuje się nie tylko resztki słuchu, ale także i wzrok.
Słuch i alfabet palcowy
Wykorzystywanie u osoby niesłyszącej resztek słuchu jest możliwe w metodach
opierających się na mówieniu (oralnych), staje się to jednak coraz trudniejsze gdy ubytek
słuchu jest głębszy. W procesach rehabilitacji wykorzystuje się słuch do uczenia
i zapamiętywania poprzez specjalne ćwiczenia nowych głosek, wyrazów i zdań. W przypadku
zbyt dużego ubytku słuchu szczególnie, gdy występują trudne pojęcia, nazwy, nazwiska
wykorzystuje się alfabet palcowy. Wzrokowy odbiór alfabetu palcowego zwiększa możliwość
przekazania dziecku wielu nowych dla niego informacji.

20
Słuch i znaki języka migowego
Do bimodalnych sposobów komunikowania A. Korzon zalicza również wykorzystanie
języka migowego przy równoczesnym korzystaniu z aparatu słuchowego. Wykorzystuje się tu
również czytanie mowy z ust. Nadawca przekazując informację posługuje się głosem
o normalnym natężeniu daje to możliwość osobie niesłyszącej częściowego słyszenia, a także
wzrokowego odbioru mowy. Jednak podstawowym źródłem informacji pozostaje język
migowy. To podejście bimodalne jest wykorzystywane głównie w trudnych warunkach takich
jak, np. apele czy inne duże odległości. Obserwator ze względu na zbyt dużą odległość nie
jest w stanie czytać mowy z ust. Dlatego wskazane jest korzystanie przez mówiącego
z mikrofonu z jednoczesnym miganiem tego co mówi.
1. Czym charakteryzuje się bimodalny sposób komunikowania?
2. Co to jest synergizm?
3. Dlaczego podczas rozmowy z osobą niesłyszącą łączymy czytanie mowy z ust ze
znakami migowymi?
4. Co wiesz na temat odbioru informacji poprzez łączenie słuchu i czytania mowy z ust?
5. Dlaczego połączenie słuchu ze znakami języka migowego korzystnie wpływa na
przyswajanie informacji przez osoby głuche?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zapisz kilka prostych zdań, a następnie przekaż je, bazując tylko na ruchu warg.
1) zapisać kilka prostych zdań na kartce,
2) przyjąć rolę wypowiadającego i wyraźnie wypowiedzieć swoje zdania poruszając tylko
wargami i nie używając głosu,
3) przyjąć rolę odczytującego i odczytać zdanie bazując tylko na ruchu warg,
4) zamienić się rolami z kolega/koleżanką,
5) wziąć udział w dyskusji i podzielić się swoimi odczuciami.
− słowniki języka migowego,
− kartki formatu A4.
Ćwiczenie 2
Przygotuj i przekaż w sposób niewerbalny prosty komunikat dotyczący uczuć.
1) zapoznać się z materiałami dotyczącymi komunikatów niewerbalnych,
2) przygotować stanowisko pracy ustawiając krzesła tak, aby się nawzajem dobrze widzieć,

21
3) zaprezentować przed grupą, używając tylko gestów, ruchów swojego ciała, mimiki,
prosty komunikat dotyczący uczuć,
4) odczytać to co pokazują koledzy i koleżanki,
5) wziąć udział w dyskusji i podsumowaniu ćwiczenia.
− kartki formatu A4.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie „bimodalne sposoby komunikowania się”? ¨ ¨
2) podać przykłady synergizmu? ¨ ¨
3) określić potrzebę łączenia czytania mowy z ust ze znakami
migowymi? ¨ ¨
4) wykazać potrzebę łączenia odbioru słuchowego z czytaniem mowy
z ust? ¨ ¨
5) ustalić wpływ połączenia słuch ze znakami języka migowego na
przyswajanie informacji przez osoby głuche? ¨ ¨

22
4.4. Kultura wypowiedzi w języku migowym
Kultura wypowiedzi w języku migowym związana jest z bogactwem gestów
towarzyszących kontaktom międzyludzkim. Jest ona tym samym czym dla słyszących zmiana
barwy, intonacji i modulacji głosu, zróżnicowanie zmiennego tempa i akcentu oraz specjalny
doboru słów bliskoznacznych. Obejmuje elementy prozodyczne wypowiedzi oraz pewne
zagadnienia kultury scenicznej i sztuki pantominy czyli niemego przestawienia scenicznego,
w którym akcja wyrażana jest przez aktorów za pomocą gry twarzy, ruchów oraz gestów.
Na kształtowanie się zdolności aktorskich osób używających systemu językowo-
migowego, jako sposobu porozumiewania się z dziećmi i dorosłymi niesłyszącymi składa się
wiele elementów, wśród których najważniejsze są: właściwa plastyka ruchów, mimika twarzy
oraz technika wewnętrzna.
Odpowiednia plastyka ruchów pozwala na wyrażenie emocji, myśli i uczuć. Oparta jest
ona na gestach, czyli na ruchach ciała, które towarzyszą mówieniu i podkreślają treść tego
o czym się mówi, lub zastępują mowę poprzez znak, skinienie. W zależności od tego jaka
część naszego ciała porusza się możemy bez słów przekazać istotne dla odbiorcy informacje.
Właściwe ruchy głowy mogą wyrażać stan psychiczny człowieka. Pochylenie głowy do
przodu może oznaczać pokorę lub szacunek i cześć, a podniesienie je wysoko wyższość,
pychę, niezależność; pochylenie w bok może oznaczać zastanowienie lub zainteresowanie.
Łatwo też poprzez ruchy poprzeczne lub naprzemienne głowy wyrazić sprzeciw oraz
potwierdzenie.
Również tułów bierze udział w przekazie informacji. Jego pochylenie do przodu może
oznaczać szacunek, wdzięczność, uniżenie. Wypinając klatkę piersiową sygnalizujemy dumę
lub pychę, wzruszając ramionami zdziwienie, pogardę albo obojętność czy też niechęć.
Ręce ludzkie zajmują szczególne miejsce w wizualnym przekazie informacji, ich
podstawowym zadaniem jest przekaz merytoryczny czyli prezentacja znaków migowych.
Odpowiednia plastyka ich ruchów jest niezbędna przy owej prezentacji. Jest to jednak cecha
indywidualna gdyż ruchy te mogą być w równym stopniu estetyczne jaki również brzydkie
i niezgrabne. Ważne jest jednak unikanie najważniejszych błędów zaburzających plastykę
oraz płynność ruchów tj. przyciskanie łokci do boków, szarpanie, nerwowe gesty. Należy
również zwrócić uwagę na pracę ręki w przegubie oraz na zwinność, lekkość i sprężystość
palców, które można uzyskać dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom.
Drugim bardzo ważnym elementem warsztatu aktorskiego, jaki powinna posiadać osoba
posługująca się systemem językowo-migowym jest mimika, czyli ruchy mięśni twarzy
wyrażające przeżywane uczucia i nastroje. Bogactwo ruchów tej części ciała pozwala na
uzupełnianie przeżyć wewnętrznych związanych z treścią wypowiedzi. Jednak w przekazie
językowo-migowym istnieje konieczność rozwijania mimiki ukierunkowanej, stanowiącej nie
tylko odbicie nastrojów wewnętrznych, ale ścisłe przyporządkowanie treści przekazywanych
tekstów. Mimika twarzy zależna jest od pracy mięśni mimicznych, które dzięki kurczeniu się,
skracaniu lub pogrubieniu powodują określony jej wyraz. Mięśni tych jest wiele i są on
odpowiedzialne za pracę w poszczególnych częściach twarzy. Należą do nich:
− mięśnie czołowe unoszące brwi do góry i tworzące zmarszczki pionowe na czole,
− mięśnie marszczące brwi, znajdujące się pod mięśniami czołowymi, które ściągają brwi
u nasady nosa nadając twarzy wyraz bólu lub powagi,
− mięśnie okrężne oczu, umożliwiające mruganie powiekami,
− mięśnie policzkowe, które podnoszą do góry kąciki ust,
− mięśnie kwadratowe górnej wargi podnoszące górną wargę i skrzydełka nosa,

23
− mięśnie trójkątne ust, opuszczające w dół kąciki ust,
− czworokątny mięsień dolnej wargi znajdujący się pośrodku brody wywracający dolna
wargę.
Mięśnie te rzadko działają pojedynczo. Połączenie ich możliwości w różny sposób
i z różnym napięciem daje ogromną liczbę efektów mimicznych stanowiących ilustracje
przekazywanych treści. Dzięki samodzielnym ćwiczeniom wykonywanym przed lustrem
pozwalającym na obserwację mięśni twarzy można doskonalić własne umiejętność związane
z mimiką twarzy.
Trzeci element kultury języka migowego stanowi technika wewnętrzna. Jest ona
związana z zaangażowaniem osobistym w przekazywany na bieżąco cudzy lub własny tekst.
W sytuacji kiedy przekazujemy tekst własny najczęściej nie mamy problemów z osobistym
zaangażowaniem wewnętrznym, które rozpoczyna się już w momencie układania go,
dobierania znaków oraz w czasie samego przekazu. Znacznie trudniejsze jest opanowanie
techniki wewnętrznej przy przekazywaniu cudzych tekstów, np. przy tłumaczeniu na bieżąco
wypowiedzi innych osób. Wymaga to wczucia się w atmosferę przekazywanego tekstu oraz
intencje osoby mówiącej, utożsamienia się z ta osobą stając się wyrazicielem jej myśli
i uczuć. Należy pamiętać, iż tłumacz działa nie we własnym imieniu, lecz w imieniu osoby
lub osób, których wypowiedzi tłumaczy, przekłada na system językowo-migowy. Tak więc
jeden z elementów sztuki pantomimy – umiejętność przeistaczania się w różne postacie – jest
również ważnym elementem dobrego tłumaczenia wypowiedzi na system językowo-migowy.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:
1. Jakie są najważniejsze elementy kultury wypowiedzi w języku migowym?
2. Co to są gesty i czym różnią się od mimiki?
3. Jakie części ciała związane są z właściwą plastyką ruchów?
4. Co mogą oznaczać poszczególne ruchy głowy?
5. Co możemy przekazać dzięki odpowiednim ruchom tułowia?
6. Co jest podstawowym zadaniem rąk w przekazie językowo-migowym?
7. Jakie błędy są najczęściej popełniane w pracy rąk?
8. Od czego zależna jest mimika twarzy?
9. Jakie znasz mięśnie twarzy, za co są one odpowiedzialne?
10. Z czym związana jest technika wewnętrzna?
11. Na czym polega opanowanie techniki wewnętrznej w przekazywaniu tekstów własnych
oraz cudzych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Za pomocą gestów pokaż czynność przyszywania guzika.
1) określić jakich części ciała należy użyć w pokazie,
2) wykonać kilkakrotnie czynność przyszywania autentycznego guzika,
3) zapamiętać wszystkie kolejne ruchy,
4) wyobrazić sobie niewidzialny rekwizyt, określić jego wielkość, strukturę, kształt, masę,
5) odtworzyć całą czynność bez rekwizytów,

24
6) stanąć przed lustrem i ponownie odtworzyć całą czynność bez rekwizytów,
7) stanąć przed grupą i zademonstrować czynność,
8) ocenić własną plastykę ruchów, wyszukując i poprawiając błędy.
− guzik, igła i nici, nożyczki,
− lustro.
Ćwiczenie 2
Za pomocą mimiki twarzy pokaż zadowolenie.
1) zapoznać się z materiałami opisującymi mimikę twarzy i jej rolę w wyrażaniu przeżyć
wewnętrznych,
2) określić możliwości mimiczne twarzy,
3) wyobrazić sobie stan zadowolenia,
4) zastanowić się jaką mimikę twarzy należy dobrać do odczucia zadowolenia,
5) określić mięśnie mimiczne, które należy wykorzystać do pokazu,
6) stanąć przed lustrem i za pomocą mimiki twarzy pokazać zadowolenie,
7) obserwować pracę mięsni twarzy podczas pokazu,
8) stanąć przed grupą i dokonać pokazu,
9) ocenić zgodność mimiki twarzy z pokazanym uczuciem, poprawić ewentualne błędy.
− instrukcja do ćwiczeń,
Ćwiczenie 3
Za pomocą gestów i mimiki twarzy zilustruj wybrane przysłowie lub powiedzenie.
1) wybrać dowolne przysłowie lub powiedzenie,
2) przeanalizować dokładnie treść i jej znaczenie,
3) dobrać gesty i mimikę twarzy do treści,
4) wczuć się w nastrój tego tekstu,
5) stanąć przed lustrem i zilustrować wybrany tekst,
6) ocenić płynność ruchów i mimikę twarzy,
7) stanąć przed grupą i dokonać prezentacji,
8) poprawić ewentualne błędy.
− instrukcja do ćwiczeń,

25
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić elementy kultury wypowiedzi w języku migowym? ¨ ¨
2) wymienić części ciała związane z plastyką ruchów? ¨ ¨
3) wskazać różnicę pomiędzy gestem a mimiką twarzy? ¨ ¨
4) określić od czego zależy mimika twarzy? ¨ ¨
5) wymienić poszczególne mięsnie mimiczne? ¨ ¨
6) wskazać za jakie ruchy mimiczne odpowiadają poszczególne mięśnie
twarzy? ¨ ¨
7) określić na czym polega technika wewnętrzna w przekazie językowo-
migowym? ¨ ¨
8) wskazać trudność opanowania techniki wewnętrznej w przekazywaniu
tekstów innych osób? ¨ ¨

26
4.5. Daktylografia: znaki liter, liczebników głównych,
porządkowych
Twórcą polskiego alfabetu palcowego był założyciel Instytutu Głuchoniemych
w Warszawie, ks. Jakub Falkowski. W skład daktylografii wchodzi nie tylko alfabet palcowy.
Poza nim do znaków daktylograficznych zaliczamy także:
− znaki określające liczby, w tym liczebniki główne i porządkowe oraz ułamki zwykłe
i dziesiętne,
− znaki działań arytmetycznych,
− znaki niektórych mian,
− znaki interpunkcyjne,
− znaki niektórych wyrazów jednoliterowych.
Znaki alfabetu palcowego dzielą się na znaki statyczne i dynamiczne. Znaki statyczne
wykonywane są bez ruchu. Natomiast integralną część znaków dynamicznych stanowi ruch.
Znaki liter wykonywane są przed prawą stroną klatki piersiowej.
Znaki liter
Tabela 6. Polski alfabet palcowy [18, s. 82]
A – znak statyczny
Dłoń lekko zaciśnięta w pięść.
Ą – znak dynamiczny
Dłoń lekko zaciśnięta w pięść. Ruch
dłoni po małym łuku pionowym
o średnicy około
10 cm w lewo w dół.
B – znak statyczny
Wszystkie palce są wyprostowane
i skierowane ku górze.
C – znak statyczny
Palce środkowy serdeczny i mały są
zamknięte w pięść, natomiast kciuk
i palec wskazujący są lekko zgięte.
Ć – znak dynamiczny
Palce środkowy serdeczny
i mały są zamknięte w pięść,
natomiast kciuk i palec wskazujący
są lekko zgięte. Ruch pionowy w
dół na długość ok. 15 cm całym
układem dłoni.
Ch – znak dynamiczny
Kciuk, palce wskazujący
i środkowy zgięte, pozostałe palce
zamknięte, ruch pionowo w dół ok. 15
cm.
Cz – znak dynamiczny
Kciuk, palce wskazujący
i środkowy zgięte, pozostałe palce
zamknięte, ruch do przodu nieco
w lewo na odległość około 10 cm
z energicznym zatrzymaniem.
D – znak dynamiczny
Palec wskazujący wyprostowany,
kciuk przytrzymuje pozostałe palce kant
dłoni zwrócony w dół a grzbiet dłoni
skierowany do przodu. Dłoń wykonuje
w przegubie półobrót rysując
w powietrzu lustrzane odbicie cyfry 6.

27
E – znak statyczny
Wszystkie palce wyprostowane
poziomo i zetknięte końcami tak, że
tworzą „dziobek”.
Ę – znak dynamiczny
Wszystkie palce wyprostowane poziomo
i zetknięte końcami tak, że tworzą
„dziobek”. Ruch dłoni po małym łuku
pionowym
o średnicy około 10 cm w lewo w dół.
F – znak dynamiczny
Kciuk przytrzymuje palec
wskazujący zgięty tylko
w nasadzie, pozostałe palce
wyprostowane i złączone ze sobą.
Ruch wykonujemy przesuwając
cały układ po łuku pionowym
w prawo na odległość 20 cm.
G – znak dynamiczny
Kciuk przytrzymuje koniec palca
środkowego z lekkim napięciem.
Pozostałe palce wyprostowane
i rozstawione. Ruch wykonujesz
energicznie puszczając palec środkowy
przez kciuk „pstryknięcie”.
H – znak dynamiczny
Kciuk przytrzymuje zamknięte
palce serdeczny i mały, natomiast
palce wskazujący
i środkowy są zgięte w kolankach.
Ruch wykonujesz całym układem
dłoni pionowo w dół o długości
około 15 cm.
I – znak statyczny
Palec mały wyprostowany, pozostałe
zamknięte jak w znaku litery A
J – znak dynamiczny
Układ palców i pozycja dłoni jak
przy znaku litery I. Ruch w dół
łukiem w lewo w kształcie
drukowanej litery J.
K – znak dynamiczny
Dłoń ustawiona pionowo końcami
palców w górę, kantem dłoni do przodu.
Kciuk, palec wskazujący i środkowy
wyprostowane i nieco rozstawione,
pozostałe dwa palce zgięte. Ruch
wykonujesz lekko przeciągając rękę
w przegubie do przodu.
L – znak statyczny
Kciuk i palec wskazujący
wyprostowane, prostopadle do
siebie (kształt litery L).
Ł – znak dynamiczny
Układ dłoni jak przy literze L. Ruch
poziomy dłoni w prawo na odcinku
ok.10 cm.
M – znak statyczny
Ręka zgięta w nasadzie palców,
palce wyprostowane, kantem w dół
a grzbietami palców do przodu.
Palce złączone z wyjątkiem kciuka
skierowanego do góry.
N – znak statyczny
Palce serdeczny i mały zgięte, dotykają
końcami wnętrza dłoni, kciuk, palce
wskazujący
i środkowy są wyprostowane złączone
ze sobą i skierowane w bok. Kciuk
skierowany do góry.
Ń – znak dynamiczny
Układ dłoni jak przy literze N. Ruch
pionowo w dół na odległość 25 cm.
O – znak statyczny
Kciuk i palec wskazujący zgięte
i zetknięte końcami. Pozostałe palce
wyprostowane.

28
Ó – znak dynamiczny
Układ dłoni jak przy literze O. Ruch
pionowy w dół na odległość 15 cm.
P – znak statyczny
Palce wskazujący i kciuk są
wyprostowane poziomo i stykają się
końcami, pozostałe palce zamknięte
w pięść.
R – znak statyczny
Palec środkowy ukryty za palcem
wskazującym, wyprostowane
pionowo w górę, palce serdeczny
i mały przytrzymane kciukiem.
Z – znak dynamiczny
Palec wskazujący wyprostowany,
pozostałe palce przytrzymane kciukiem.
Ruch w dół, kolejnymi ruchami
w przegubie – w prawo, w lewo
i w prawo o długości ok. 10 cm każdy
z równoczesnym obniżeniem dłoni
również
o około 10 cm.
Rz – znak dynamiczny
Układ palców jak w znaku litery R,
ruch wahadłowy jak przy znaku
litery Z
S – znak statyczny
Palec wskazujący zgięty pod kątem
prostym i dotyka końcem środka kciuka,
pozostałe palce są wyprostowane.
Sz – znak dynamiczny
Układ palców jak w znaku litery B,
kantem dłoni do przodu. Ruch
poprzeczny
w lewo na odcinku ok. 10 cm.
Ś – znak dynamiczny
Układ palców jak w znaku litery S, ruch
pionowy w dół na odległość 15 cm.
T – znak dynamiczny
Palec wskazujący jest zgięty
w nasadzie i ukryty za kciukiem,
z którym się krzyżuje. Pozostałe
palce są wy prostowane i
rozstawione.
U – znak statyczny
Palec wskazujący i środkowy
wyprostowany, rozsunięte skierowane
nieco w lewo i w dół. Pozostałe palce
zgięte
i przytrzymane kciukiem. Dłoń zgięta
w przegubie do przodu.
W – znak statyczny
Kciuk przytrzymuje mały palec,
pozostałe trzy palce są
wyprostowane i rozstawione.
Y – znak statyczny
Kciuk przytrzymuje palce środkowy
i serdeczny, palce wskazujący i mały są
wyprostowane.
Ź – znak dynamiczny
Układ dłoni jak w znaku litery Z.
Ruch w pierwszych dwóch fazach
jest również taki sam jak w znaku
litery Z. W trzeciej fazie ręka po
przejściu połowy ruchu załamuje
jego kierunek pionowo w dół,
zginając się w przegubie a koniec
palca wskazującego przesuwa się
ok. 15 cm w dół.
Ż – znak dynamiczny
Układ ręki jak w znaku litery Z. Trzy
kolejne fazy ruchu są takie same jak
w znaku litery Z, a następnie „stawia się
kropkę” końcem palca wskazującego
skierowanego do przodu nad
narysowaną w powietrzu literką Z.

29
Zasada przekazywania dużych liter – znaki te przekazywane są w układzie
daktylograficznym danej litery, małym ruchem w górę.
Zasada przekazywania skrótowców – skróty literowe np.: PZG, PKS, PKO przekazuje się
znakami alfabetu palcowego, minimalnie akcentując każdy znak krótkim ruchem do przodu
i przesuwając po każdym znaku dłoń nieco w prawo tak, aby kolejne znaki były
przekazywane „obok siebie”.
Zasada przekazywania powtarzających się w wyrazie liter – powtarzające się w wyrazie
litery pokazywane są jedna obok drugiej z przesunięciem poziomym w prawo ok. 15 cm
Tabela 7. Liczebniki główne [18, s. 83]
1
Prawa ręka ustawiona grzbietem do
przodu przed prawą stroną klatki
piersiowej, kciuk wyprostowany
skierowany palcem w górę.
2
piersiowej, kciuk i palec wskazujący
wyprostowane i szeroko rozstawione
skierowane w górę.
3
piersiowej, kciuk, palec wskazujący
i środkowy wyprostowane, szeroko
rozstawione, skierowane
w górę
4
piersiowej, palec wskazujący, środkowy,
serdeczny i mały wyprostowane,
szeroko rozstawione i skierowane
w górę. Kciuk zgięty do wewnątrz.
5
piersiowej, wszystkie palce
wyprostowane szeroko rozstawione
i skierowane
w górę.
6
Obie ręce wnętrzami do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka
pokazuje pięć wyprostowanych szeroko rozstawionych palców. Prawa ręka
pokazuje wyprostowany kciuk. Obie dłonie wykonują krótki ruch do
przodu.
7
pokazuje wyprostowany kciuk i palec wskazujący. Obie dłonie wykonują
krótki ruch do przodu.
8
pokazuje wyprostowany kciuk, palce wskazujący i środkowy. Obie dłonie
wykonują krótki ruch do przodu.

30
9
pokazuje wyprostowane palce wskazujący, środkowy, serdeczny i mały.
Obie dłonie wykonują krótki ruch do przodu.
10
Obie ręce z wyprostowanymi i rozstawionymi palcami, kantami dłoni do
przodu dwukrotnie zderzają się końcami palców przed środkiem klatki
piersiowej.
11
Lewa ręka w układzie litery B
skierowana wnętrzem w górę, przed
środkiem klatki piersiowej. Prawa 1
wnętrzem w dół przesuwa się po
wnętrzu lewej dłoni od nasady do
końca palców.
12
skierowana wnętrzem w górę,
przed środkiem klatki piersiowej.
Prawa 2 wnętrzem w dół
przesuwa się po wnętrzu lewej
dłoni od nasady do końca palców.
13
końca palców.
14
skierowana wnętrzem w górę,
przed środkiem klatki piersiowej.
Prawa 4 wnętrzem w dół
przesuwa się po wnętrzu lewej
dłoni od nasady do końca palców.
15
końca palców.
16
Lewa B ustawiona pionowo,
końcami palców w górę,
wnętrzem do przodu przed lewą
stroną klatki piersiowej. Prawa
1 grzbietem do przodu, kantem
w dół dotyka środka lewej dłoni.
17
końcami palców w górę, wnętrzem
do przodu przed lewą stroną klatki
piersiowej. Prawa 2 grzbietem do
przodu, kantem w dół dotyka środka
lewej dłoni.
18
końcami palców w górę,
wnętrzem do przodu przed lewą
stroną klatki piersiowej. Prawa
3 grzbietem do przodu, kantem
w dół dotyka środka lewej dłoni.
19
końcami palców w górę, wnętrzem
do przodu przed lewą stroną klatki
piersiowej. Prawa 4 grzbietem do
przodu, kantem w dół dotyka środka
lewej dłoni.
20
Lewa A kantem w dół wnętrzem
do przodu, przed środkiem klatki
piersiowej. Prawa 2 kantem dłoni
w dół
a wierzchem do przodu, uderza
z góry krawędziom ostatniego
wyprostowanego palca w lewą A
30
Lewa A kantem w dół wnętrzem do
40

31
przodu, przed środkiem klatki
w dół
w dół
50
w dół
60
w dół
od dołu kantem nasady kciuka
w przegub lewej ręki.
70
w dół
a wierzchem do przodu, uderza od
dołu kantem nasady kciuka w
przegub lewej ręki.
80
w dół
od dołu kantem nasady kciuka
w przegub lewej ręki.
90
w dół,
a wierzchem do przodu, uderza od
dołu kantem nasady kciuka w
przegub lewej ręki.
100
Prawa C z wyprostowanym
kciukiem kantem dłoni w dół
wierzchem do przodu przy
prawym obojczyku, wykonuje
półobrót do pozycji wnętrzem
dłoni do przodu.
200
Prawa 2 wnętrzem dłoni do przodu
przed prawą stroną klatki
piersiowej, dwukrotnie wykonuje
szybki ruch zgięcia
i wyprostowania palców
400
Prawa 4 wnętrzem dłoni do
piersiowej, dwukrotnie wykonuje
szybki ruch zgięcia i
wyprostowania palców
800
Obie ręce wnętrzem do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa
5 prawa 3 wykonują dwukrotny ruch zginania i wyprostowania palców
1000
Prawa M przed prawym obojczykiem, skierowana końcami palców w lewo
w dół. Wykonuje ruch w dół po przekątnej klatki piersiowej do wysokości
pasa. Znak ten poprzedza się znakiem określającym liczbę tysięcy.
1000000 (milion )
Prawa M skierowana końcami palców w lewo w dół przed lewą stroną klatki
piersiowej, wykonuje ruch poprzeczny w prawo do pozycji końcami palców
w dół. Znak ten poprzedza się znakiem określającym liczbę milionów.

32
1000000000 (miliard)
Prawa M skierowana końcami palców w lewo w dół przed lewą stroną klatki
piersiowej, wykonuje ruch zygzakiem: w dół,
w prawo w górę, w dół. Znak ten poprzedza się znakiem określającym
liczbę miliardów.
0
Prawa O przed prawą stroną klatki piersiowej wnętrzem dłoni do przodu,
wykonuje ruch ręki do przodu o ok. 10 cm
z energicznym zatrzymaniem.
Znaki liczebników głównych 21 – 29, 31 – 39, 41 – 49, 51 – 59, 61 – 69, 71 – 79,
81 – 89, 91 – 99, są znakami składanymi z dwóch znaków elementarnych – dziesiątek
i jedności zgodnie z podobnie składaną nazwą liczb.
Znaki liczebników głównych 101 do 199 podobnie jak w każdej kolejnej setce są
składane z dwóch lub trzech znaków elementarnych z dopasowaniem elementu mijanego do
wymawianej równocześnie nazwy liczb.
Znaki liczebników głównych wielocyfrowych wykonuje się analogicznie jak znaki
złożone liczebników dwu i trzycyfrowych, dopasowując przekaz znaków do równoczesnej
mowy.
Znaki liczebników porządkowych 1 – 5 – pozycja początkowa wszystkich tych znaków
charakteryzuje się pionowym ustawieniem dłoni kantem do przodu. Wykonany energicznie
ruch jest ćwierćobrotem dłoni do pozycji grzbietem do przodu.
Znaki liczebników porządkowych od 6 do 9 – pozycja wyjściowa wszystkich tych
znaków charakteryzuje się pionowym ustawieniem obu dłoni kantem do przodu. Wykonany
energicznie ruch jest ćwierćobrotem dłoni do pozycji grzbietem do przodu.
Znaki liczebników porządkowych 10 do 20 – znaki te wykonuje się podobnie jak znaki
odpowiadających im liczebników głównych, uzupełniając zgodnie z rytmem słowa końcówkę
daktylograficzną -ty, -ta, -te,
Pozostałe znaki liczebników porządkowych większych od 20 – znaki te kończące się
cyframi od 1 – 9 przekazujemy w części tysięcy, setek i dziesiątek tak samo, jak
odpowiadające im liczebniki główne, natomiast cyfrę jedności przekazujemy tak jak
liczebniki porządkowe od 1 – 9. Znaki liczebników porządkowych większych od 20,
a kończących się zerem przekazujemy tak, jak znaki odpowiadających im liczebników
głównych z uzupełnieniem daktylograficznym końcówki –ty, -ta, -te.
1. Co oznacza pojęcie „daktylografia”?
2. Kto był twórcą polskiego alfabetu palcowego?
3. Jak dzielą się znaki daktylograficzne?
4. Jakie są zasady przekazywania znaków liter statycznych i dynamicznych?
5. Jakie są zasady przekazywania liczebników głównych i porządkowych?
6. Na czym polega zasada przekazywania dużych liter?
7. Na czym polega zasada przekazywania skrótowców?
8. Jak przekazujemy powtarzające się obok siebie litery?

33
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przekaż alfabetem palcowym następujące wyrazy: gazeta, rodzina, domowy, majątek,
węgiel maść, baśń, niedźwiedź, bandaż, żuchwa, czapka dłonie, szyszka, obrządek, krzaczek,
wędlina, dzięgiel, karczma, schody, grzech, brzeg, willa, gastronomia, PZG, PKO, SOSW,
ZHP.
1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi w posługiwaniu się alfabetem palcowym,
2) zapoznać się z znakami liter,
3) określić, które znaki potrzebne do przekazania poszczególnych wyrazów są statyczne,
a które dynamiczne,
4) przekazać alfabetem palcowym podane wyrazy,
5) zsynchronizować tor mówiony z miganym,
6) poprawić ewentualne błędy w przekazie alfabetu palcowego.
− literatura dotycząca alfabetu palcowego,
− filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym,
− foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.
Ćwiczenie 2
Przekaż daktylograficznie znaki liczebników głównych: 3, 7, 14, 19, 28, 85, 147, 458,
792, 2495, 5815, 1653295, 6913672, 1321456789, 4123675879.
1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi w posługiwaniu się liczebnikami głównymi,
2) zapoznać się z znakami liczebników głównych,
3) określić, które znaki potrzebne do przekazania poszczególnych wyrazów są statyczne a
które dynamiczne,
4) przekazać stosując znaki daktylograficzne podane liczebniki główne,
6) poprawić ewentualne błędy w przekazie liczebników głównych.
− filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym,
− foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.

34
Ćwiczenie 3
Przekaż daktylograficznie znaki liczebników porządkowych: trzeci, siódmy, dziesiąty,
dwudziesty piąty, pierwsza, jedenaste, pięćdziesiąte czwarte, dwutysięczny.
1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi w posługiwaniu się liczebnikami
porządkowymi,
2) zapoznać się z znakami liczebników porządkowych,
3) przekazać stosując znaki daktylograficzne wyżej wymienione liczebniki porządkowe,
5) poprawić ewentualne błędy w przekazie liczebników porządkowych.
− filmy dydaktyczne na temat posługiwania się znakami liczebników porządkowych.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie „daktylografia”? ¨ ¨
2) podać nazwisko polskiego twórcy alfabetu palcowego? ¨ ¨
3) dokonać podziału znaków daktylograficznych? ¨ ¨
4) scharakteryzować zasady przekazywania znaków liter statycznych
i dynamicznych? ¨ ¨
5) określić zasady przekazywania liczebników głównych
i porządkowych? ¨ ¨
6) scharakteryzować zasadę przekazywania dużych liter? ¨ ¨
7) wyjaśnić zasadę przekazywania skrótowców? ¨ ¨
8) wyjaśnić zasadę przekazywania powtarzających się liter? ¨ ¨

35
4.6. Znaki podstawowe, znaki tematyczne związane z rodziną,
domem, czasem, higieną osobistą, odzieżą, posiłkami,
zakupami, zainteresowaniami oraz z problematyką
medyczną: części ciała, dolegliwości, wzywanie pogotowia
Opisy znaków ideograficznych zostały zaczerpnięte z podręczników: „Język migowy
w szkole 1” autorstwa Bogdana Szczepankowskiego, „Język migowy w szkole 2” autorstwa
Włodzimierza Pietrzaka, „Język migowy w szkole 3” autorstwa Izabeli Prałat – Pyrzewicz
i Jadwigi Bajewskiej.
Znaki podstawowe
jest / być
PA ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, akantem dłoni do przodu przed środkiem
klatki piersiowej, przesuwa się do przodu po wierzchu LA ustawionej kantem dłoni. W taki
sam sposób przekazujesz czasownik „być”.
są
PA leży na LA przed środkiem klatki piersiowej, obie dłonie ustawione wnętrzami,
przedramiona prostopadle. Ruch polega na zamianie miejsc dłoni tak, że cały czas ocierają się
o siebie, a na końcu LA leży na PA.
tu / tutaj
PZ ustawiona pionowo, końcem wyprostowanego palca w dół a grzbietem do przodu, przed
środkiem klatki piersiowej, wykonuje ruch w dół z energicznym zatrzymaniem.
tam
PZ ustawiona ukośnie,kantem dłoni w prawo, a końcem palca wskazującego do przodu
w górę przed prawym obojczykiem, wykonuje ruch na odległość ok. 30 cm po łuku
pionowym do przodu w górę, kończąc poziomo końcem palca do przodu.
ja
Palcem wskazującym prawej ręki wskazać na siebie dotykając końcem palca środka klatki
piersiowej.
ty
Palcem wskazującym prawej ręki wskazać na rozmówcę.
on
Palcem wskazującym prawej ręki wskazać na omawianą osobę.
my
PM ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami zgiętych palców do tyłu, dotyka prostopadle
końcami palców klatki piersiowej najpierw po lewej a potem po prawej stronie.
wy
PW ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej na
wysokości obojczyka, wykonuje dwa krótkie ruchy do przodu obok siebie (drugi ruch
bardziej po prawej stronie).
czy
PCz ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje
ruch w prawo o długości ok. 15 cm z energicznym zatrzymaniem.
się
P1 ustawiona poziomo, kantem dłoni do przodu, dotyka prostopadle końcem kciuka klatki
piersiowej u góry po lewej stronie, a następnie na dole po prawej stronie.

36
mój
PT ustawiona ukośnie, końcami palców górę a kantem dłoni do przodu przed środkiem klatki
piersiowej, wykonuje ruch do przodu.
twój
PT ustawiona pionowo, końcami palców w górę a kantem dłoni do przodu przed środkiem
klatki piersiowej, wykonuje ruch do przodu.
swój
PT ustawiona ukośnie, końcami palców górę, a kantem dłoni do przodu przed środkiem klatki
piersiowej, dotyka go dwukrotnie małym ruchem do tyłu. Jeżeli wyraz „swój” używamy
w stosunku do innej osoby to ruch wykonujemy w jej kierunku.
nasz / nas / nam
PN ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami zgiętych palców do tyłu przed lewą stroną
klatki piersiowej, dotyka prostopadle końcami palców dwukrotnie klatki piersiowej, najpierw
po lewej a następnie po prawej stronie.
wasz / was / wam
PW ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje
ruch w prawo.
czyj
PT ustawiona pionowo, końcami palców w górę, a kantem dłoni do przodu przed prawym
obojczykiem wykonuje małe ruchy poprzeczne (w lewo, w prawo i w lewo).
jak / jaki / jaka / jakie
PI ustawiona pionowo wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje
ćwierćobrót wokół osi przedramienia do pozycji kantem dłoni do przodu. W znakach jaki,
jaka, jakie ruch ten wykonujemy dwukrotnie.
mieć / mam
PB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed środkiem klatki piersiowej,
kładzie się wnętrzem dłoni na środku klatki piersiowej.
masz
PB ustawiona pionowo wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej
przesuwa się nieco do przodu (w stronę osoby do której mówimy).
ma
Układ dłoni jak przy „masz” z tym, że ruch wykonujemy w stronę osoby, o której mówimy.
mamy
PB ustawiona kantem dłoni w dół przed środkiem klatki piersiowej, kładzie się dwukrotnie
krótkimi ruchami wnętrzem dłoni na środku klatki piersiowej.
macie
PB ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej
przesuwa się dwukrotnie nieco do przodu, wykonując kolejne ruchy obok siebie
z przemieszczeniem dłoni pomiędzy ruchami nieco w prawo.
mają
Układ dłoni jak przy „macie”, z tym, że ruch kierujemy przed siebie nieco w prawo.
nie mieć
PBz ustawiona kantem dłoni w dół a grzbietem do przodu, dotykając końcami palców
podbródka po lewej stronie, przesuwa się na prawą.
w /we
LBk PBk ustawione przed środkiem klatki piersiowej tak, że prawa dłoń jest poziomo,
wnętrzem w dół, lewa kantem dłoni w dół, „wchodzą w siebie” stykając się miejscami
pomiędzy nasadami palców wskazujących i kciuków.

37
tak
Prawa ręka ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem,
przekazuje kolejno znaki liter T i K z krótkim energicznym wahnięciem do przodu
w przegubie i równoczesnym małym skłonem głowy w dół.
nie
Prawa ręka ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietami palców do przodu przed środkiem
klatki piersiowej, przekazuje znak litery N a następnie energicznym ruchem w prawo
przechodzi w znak litery E końcami palców do przodu przed prawym obojczykiem.
nic
PN ustawiona pionowo kantem dłoni w dół, a grzbietami palców do przodu przed środkiem
klatki piersiowej, wykonuje ruch łukiem w prawo z energicznym zatrzymaniem, przechodząc
równocześnie w PC.
bardzo
PB ustawiona pionowo, grzbietem do przodu na wysokości twarzy po prawej stronie,
przechodzi energicznym półobrotem do pozycji wnętrzem dłoni do przodu z równoczesnym
małym przesunięciem w przód.
dlaczego
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej - PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, uderza dwukrotnie lekko
grzbietem dłoni w otwartą lewą dłoń (mimika twarzy).
mówić / mowa
P5 ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu na wysokości szyi, wykonuje swobodne
ruchy wahadłowe palcami przyłożonymi do podbródka pionowo, końcami w górę (tak, aby
nie zasłaniały ust).
migać / migowy
L5 i P5 ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do przodu nieco w górę przed
środkiem klatki piersiowej, równolegle do siebie w odległości ok. 15 cm, wykonują ruchy po
okręgach pionowych do przodu jak pedały roweru.
na
klatki piersiowej - PNw ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w górę przed środkiem klatki
piersiowej, uderza palcem wskazującym i środkowym pionowym ruchem z góry w otwartą
lewą dłoń.
imię
PIk ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed środkiem opuszczonego w dół lewego
ramienia, rysuje dwukrotnie końcem kciuka na tym ramieniu ruchem w górę pionową kreskę.
nazwisko
Pl ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed czołem, rysuje dwukrotnie końcem
kciuka ruchem w dół pionową kreskę na środku czoła.
gdzie
L5 i P5 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w górę symetrycznie na wysokości pasa
w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują równocześnie dwukrotny ruch poziomy na
zewnątrz i do wewnątrz. Pytający wyraz twarzy.
dla
PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcem wyprostowanego palca do przodu
przed prawą stroną klatki piersiowej, uderza energicznie ruchem w lewo w środek LB
ustawionej kantem w dół, a końcami palców do przodu przed lewą stroną klatki piersiowej.
Lewa ręka nie porusza się.

38
ten / ta / to
Palcem wskazującym prawej ręki wskazujemy przed siebie, nieco w dół (w przypadku
mówienia o konkretnym przedmiocie lub osobie należy wskazać ten przedmiot lub osobę).
i
PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, dotyka z góry końcem palca wskazującego
końca małego palca LI ustawionej poziomo, wnętrzem dłoni w górę (przedramiona obu rąk są
prostopadłe do siebie) i cofa się do pozycji wyjściowej.
oraz
PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, dotyka z góry końcem palca wskazującego
końca palca wskazującego LZ ustawionej poziomo, wnętrzem dłoni w górę (przedramiona
obu rąk są prostopadłe do siebie) i cofa się do pozycji wyjściowej.
dzień
LBk i PBk ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu symetrycznie przed środkiem
klatki piersiowej tak, że są skrzyżowane palcami, rozdzielają się łukami do pozycji
pionowych nieco ponad obojczykami (łokcie pozostają na miejscu).
dobry
PO ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu na wysokości twarzy, dotyka podbródka
miejscem styku końca palca wskazującego i kciuka, a następnie odsuwa się o ok.15 cm do
przodu z energicznym zatrzymaniem.
dzień dobry
Znak złożony - płynne połączenie znaków „dzień” i „dobry”.
do
PA ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed prawą stroną klatki piersiowej, uderza
energicznie ruchem w lewo w środek LB ustawionej kantem w dół, a końcami palców do
przodu przed lewą stroną klatki piersiowej. Lewa ręka nie porusza się.
widzieć
PU ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu na wysokości twarzy, dotyka końcami
wyprostowanych palców nasady nosa po obu jego stronach i przesuwa się do przodu.
do widzenia
Płynne połączenie znaków „do” i „widzieć”.
proszę / prosić
LB i PB ustawione ukośnie, złożone wnętrzami dłoni, poruszają się razem dwukrotnie małym
ruchem wahadłowym w górę i w dół. Mimika twarzy.
przepraszam / przepraszać
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) – PBk ustawiona
poziomo, wnętrzem dłoni w dół, leżąc na otwartej lewej dłoni (przedramiona obu rąk są
prostopadłe do siebie), wykonuje małe ruchy do przodu i do tyłu przesuwając się palcami po
palcach z lekkim skłonem tułowia i odpowiednią mimiką twarzy.
dziękuję / dziękować
LBk i PBk ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu symetrycznie po obu stronach
twarzy, dotykają końcami palców podbródka, a następnie rozchodzą się ruchem do przodu
i na boki z lekkim skłonem tułowia i odpowiednią mimiką twarzy.
kobieta
PO ujmuje koniec prawego ucha i lekko dwukrotnie nim potrząsa (jeśli znak ten występuje
jako przedznak migowy płci, wówczas potrząśnięcie jest pojedyncze).
mężczyzna
PZ ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przesuwa się dwukrotnie do przodu po
prawym policzku (jeśli znak ten występuje jako przedznak migowy płci, wówczas wykonanie
jest jednokrotne).

39
chcieć
L5z i P5z ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w górę, a końcami palców do przodu
symetrycznie przed klatką piersiową oddalone od siebie o ok. 30 cm, wykonują dwukrotnie
razem ruch w dół do przodu z energicznym zatrzymaniem.
nie chcieć
L5z i P5z ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do tyłu symetrycznie przed
klatką piersiową oddalone od siebie o ok. 15 cm, dotykają końcami palców klatki piersiowej
po obu stronach, a następnie odsuwają się równocześnie energicznymi ćwierćobrotami dołem
do przodu do pozycji poziomych, jak gdyby odpychając coś od siebie (mimika twarzy).
Znaki związane z domem, rodziną
dom
Znak statyczny – LB i PB ustawione ukośnie, kantami dłoni do przodu symetrycznie przed
środkiem klatki piersiowej, stykają się końcami palców wskazujących, środkowych
i serdecznych jak spadziste połacie dachu.
mama / matka
PUm ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu przed twarzą, dotyka kolejno ostatnim
członem palca wskazującego środka podbródka, a następnie prawego policzka.
tata
PUm ustawiona poziomo, kantem dłoni do przodu przed twarzą, dotyka kolejno środkiem
palca wskazującego środka czoła i środka podbródka.
rodzice
Znak złożony - płynne, nieco skrócone połączenie poprzednich znaków. PUm dotyka kolejno
czoła (poziomo), podbródka (ukośnie) i prawego policzka (pionowo).
rodzina / rodzinny
L3 i P3 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a końcami palców do przodu nieco do
wewnątrz, symetrycznie na wysokości pasa w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują ruchy
po okręgach poziomych do wewnątrz.
rodzeństwo / brat / siostra
LZ i PZ ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a końcami palców wskazujących do
przodu symetrycznie przed środkiem klatki piersiowej, przesuwają się na przemian
dwukrotnie do przodu i do tyłu ocierając się o siebie kantami palców wskazujących. Znaki
„brat” i „siostra” poprzedza się zazwyczaj przed znakiem płci (mężczyzna, kobieta).
syn / córka
Znak dwuelementowy - jako przedznak wykonuje się fakultatywnie odpowiednio znak
„mężczyzna” (jednokrotnie) lub „kobieta” (krótko), a jako element główny – znak, w którym
PO ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu, dotyka „kółeczkiem”
prawej strony klatki piersiowej i obsuwa się po niej małym ruchem w dół.
chłopiec / dziewczynka
Znak dwuelementowy - jako przedznak wykonuje się fakultatywnie odpowiednio znak
„mężczyzna” (jednokrotnie) lub „kobieta” (krótko), a jako element główny - znak statyczny,
w którym PB jest ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w górę, a końcami palców do przodu
na wysokości klatki piersiowej z prawej strony.
pokój
klatki piersiowej - PC ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu,
dwukrotnie staje prostopadle końcami kciuka i palca wskazującego na otwartej lewej dłoni
zmieniając po pierwszym postawieniu położenie prawej ręki o 90° tak, że kant tej dłoni jest
skierowany w prawo, a dotknięte na dłoni 4 punkty tworzą kwadrat.

40
mieszkać
PB ustawioną pionowo, kantem dłoni do przodu, lekko odchyloną w przegubie do tyłu,
przykłada się wnętrzem do prawego policzka i lekko przechyla głowę w prawo.
mieszkanie
Znak złożony - płynne połączenie znaków „mieszkać” i „pokój”.
babcia /dziadek
Znaki dwuelementowe. wykonujemy odpowiedni przedznak płci a następnie znak zasadniczy
– PA, kantem w dół i wierzchem dłoni do przodu, dwukrotnie z dołu uderza podbródek.
krewny / ciocia / wujek
PG oparta przegubem o lewe ramię dwukrotnie „pstryka” palcami. Znaki „ciocia” i „wujek”
poprzedzamy odpowiednim przedznakiem płci.
wiedzieć / umieć
PBk ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców środka czoła.
nie wiedzieć / niemieć
PBk ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed lewą stroną czoła, przesuwa
się końcami palców po czole z lewej strony na prawą.
dziecko
PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, leży na przedramieniu tak samo ustawionej
LB, która podpiera przedramię PB. Ruch poprzeczny w prawo i w lewo jak przy kołysaniu
dziecka.
dzieci
PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcami palców do przodu na wysokości
pasa po prawej stronie, pokazuje dwukrotnie ruchem w prawo obok siebie „wzrost dzieci”,
wyższego i niższego.
praca / pracować
LA i PA ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu przed klatką piersiową tak,
że zachodzą za siebie dłońmi, wykonują ruchy po okręgach pionowych do przodu jak pedały
roweru.
zawód / zawodowy / zawody
L1 i Pl ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu symetrycznie przed klatką
piersiową w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują na przemian ruchy w górę i w dół
(mijając się).
ile / ilu
P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę przed prawą stroną klatki piersiowej,
wykonuje swobodne ruchy wahadłowe wszystkimi palcami.
rok / lata
L1 i Pl ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, z przedramionami pod kątem prostym do
siebie przed środkiem klatki piersiowej, wykonują małe ruchy po okręgach pionowych do
przodu, przy czym kciuki są skierowane do wewnątrz i zachodzą za siebie.
uczyć się
uczyć – PE ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu przed czołem, dotyka dwukrotnie
prostopadle końcami palców środka czoła z minimalnym otarciem czoła w dół.
się – ustawiona poziomo, kantem dłoni do przodu, dotyka prostopadle końcem kciuka klatki
piersiowej u góry po lewej stronie, a następnie na dole po prawej stronie.
szkoła
Znak złożony – płynne połączenie znaku statycznego, w którym PE ustawiona ukośnie,
grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców prostopadle środka czoła oraz znaku
statycznego, w którym PM ustawiona kantem dłoni w dół chowa się końcami palców (oprócz
kciuka) pod lewą pachę.

41
miasto
P5 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, dotyka końcem kciuka środka dłoni LBk
ustawionej kantem dłoni w dół, a końcami palców do przodu, a następnie wykonuje półobrót
w dół do przodu wokół osi kciuka do pozycji końcami palców w dół i grzbietem do przodu.
ulica
LBk i PBk ustawione kantami w dół, a końcami palców do przodu na wysokości klatki
piersiowej, symetrycznie i równolegle, oddalone od siebie o ok. 30 cm, wykonują razem
dwukrotnie ruch do przodu.
numer
PZ ustawiona przed środkiem klatki piersiowej, pionowo, kantem dłoni do przodu, uderza
dwukrotnie ruchem do tyłu kantem palca wskazującego w grzbiety palców LA ustawionej
kantem w dół.
Znaki związane z czasem
czas
PC ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed środkiem klatki piersiowej,
wykonuje ruch poziomy w prawo kończąc przed prawym obojczykiem.
miesiąc
LBk ustawiona wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej – PNw grzbietem dłoni
w górę leży na LBk i przesuwa się końcami wyprostowanych palców po otwartej lewej dłoni
od palców do nasady i z powrotem.
styczeń
LA i PA ustawione wnętrzami do siebie, a końcami palców do przodu w górę przed środkiem
klatki piersiowej, wykonują naprzemienne ruchy w górę i w dół ocierając się o siebie
wnętrzami.
luty
LBk ustawiona wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej – PH ustawiona poziomo,
grzbietem dłoni w dół a końcami palców do przodu, dwukrotnie wykonuje ruch do przodu
nieco w lewo po otwartej lewej dłoni.
marzec
LB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, po prawej stronie pasa, dotyka
końcami palców przegubu PB ustawionej kantem w dół, ale końcami palców do przodu; PB
wykonuje dwukrotnie ruch wahadłowy w przegubie w lewo bez rozdzielania rąk.
kwiecień
PX ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcem palca wskazującego
prawego kącika ust, następnie odrywa się i odwraca końcem palca do przodu i wykonuje
krótki ruch w dół z energicznym zatrzymaniem.
maj
PEm ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, na wysokości szyi, wykonuje mały ruch
w górę przechodząc w P5.
czerwiec
LA ustawiona kantem w dół na wysokości pasa – PU ustawiona kantem dłoni w dół,
a grzbietem do przodu na lewym przedramieniu wykonuje dwukrotnie ruch po łuku
pionowym w dół do tyłu.
lipiec
LA ustawiona kantem w dół, a grzbietem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej
– P1 ustawiona kantem dłoni w dół przed LA wykonuje dwukrotny ruch w dół końcem
kciuka po grzbietach palców LA.

42
sierpień
LA ustawiona kantem w dół, a grzbietem do przodu przed środkiem klatki piersiowej
– PCz ustawiona pod LA kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, wykonuje po LA ruch
po małym okręgu poziomym w lewo.
wrzesień
LA złączone wnętrzami PA, ustawione kantami dłoni do przodu przed środkiem klatki
piersiowej, wykonują razem dwukrotnie mały ruch wahadłowy do przodu i do tyłu.
październik
LZ ustawiona kantem dłoni w dół, a końcem palca wskazującego do przodu – PX ustawiona
poziomo, wnętrzem dłoni w dół, przed środkiem klatki piersiowej, dwukrotnie wykonuje
końcem zgiętego palca wskazującego ruch do tyłu, wzdłuż palca wskazującego LZ.
listopad
LU i PU ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do przodu w lewo, przed lewą
stroną klatki piersiowej, wykonują dwukrotnie ruchy wahadłowe w przegubach w dół.
grudzień
LAw i PAw ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu przed środkiem klatki
piersiowej, stykają się kolankami palców wskazujących i wykonują dłońmi równocześnie
małe ruchy w dół i w górę.
pora
L4ustawione ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, przed środkiem klatki piersiowej – PZ
ustawiona wnętrzem w dół, dotyka końcem palca z góry palców lewej ręki, zaczynając od
wskazującego.
wiosna / wiosenny
PEm ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w dół, przed prawą stroną klatki piersiowej, unosi
się do wysokości szyi, przechodząc w P5 i zmieniając pozycję na pionową.
lato / letni
P5z ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, na wysokości podbródka, wykonuje małe
ruchy po okręgach pionowych do przodu..
jesień / jesienny
P5 ustawione pionowo, grzbietem dłoni do przodu na wysokości szyi po prawej stronie,
opuszcza się powoli przechodząc w PE.
zima / zimowy
LA i PA ustawione kantami dłoni w dół, symetrycznie i równolegle przed klatką piersiową
w odległości ok. 15 cm od siebie, zderzają się dwukrotnie wnętrzami dłoni.
tydzień
P1 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, na wysokości prawego policzka, wykonuje
mały ruch do przodu, odwracają się do pozycji kantem dłoni na zewnątrz, a wnętrzem do
przodu.
poniedziałek
P3 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, dwukrotnie
łączy palce wyprostowanych palców przechodząc w PPs.
wtorek
PW ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, wykonuje
małe poprzeczne ruchy wahadłowe.
środa
PS ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, wykonuje
małe poprzeczne ruchy wahadłowe.
czwartek
PC ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, wykonuje
małe poprzeczne ruch wahadłowe.

43
piątek
LA ustawiona kantem dłoni w dół – PIk ustawiona kantem dłoni w dół na LA, wykonuje
dwukrotnie mały ruch przesuwny do tyłu.
sobota
PB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, leży na środku klatki piersiowej
i dwukrotnie wykonuje mały ruch przesuwny w dół tułowia bez odrywania dłoni.
niedziela
PN ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed prawym obojczykiem,
wykonuje małe poprzeczne ruchy wahadłowe.
dzisiaj
LO i PO ustawione kantem dłoni w dół, symetrycznie przed klatką piersiową w odległości
około 30 cm od siebie, wykonują razem krótki ruch w dół z energicznym zatrzymaniem.
teraz
LT i PT ustawione kantem dłoni w dół, symetrycznie przed klatką piersiową w odległości
około 30 cm od siebie, wykonują razem dwukrotnie krótki ruch w dół z energicznym
zatrzymaniem.
jutro
P1 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka
prawego policzka i wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do pozycji
kciukiem w górę.
pojutrze
kciukiem w górę.
za 3 dni
kciukiem w górę.
wczoraj
P1 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem
kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo do tyłu.
przedwczoraj
3 dni temu
codziennie
prawego policzka i wykonuje dwukrotnie ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do
pozycji kciukiem w górę.
godzina
PNw ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół nad LA ustawioną poziomo, wnętrzem dłoni
w dół, uderza dwukrotnie z góry końcami wyprostowanych palców w przegub LA.
minuta
LBk ustawiona wnętrzem do góry, przed środkiem klatki piersiowej – PZ ustawiona poziomo,
wnętrzem dłoni w dół na otwartej lewej dłoni, wykonuje mały ruch w przegubie w prawo, do
pozycji końcem wyprostowanego palca do przodu, z energicznym zatrzymaniem.

44
sekunda
PX ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawa stroną klatki piersiowej,
wykonuje mały ruch do przodu z energicznym zatrzymanie.
rano / ranny / poranny
PP ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości prawego oka, przechodzi
w PL.
południe / południowy
PBz ustawiona grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców podbródka po lewej,
a następnie po prawej stronie.
wieczór / wieczorny / wieczorowy
L5 i P5 ustawione pionowo, grzbietami dłoni do przodu, symetrycznie po obu stronach
twarzy w odległości ok. 30 cm, zbliżają się do siebie, wykonując ruch do środka w dół, aż do
skrzyżowania palców na wysokości podbródka.
północ / północny (pora dnia)
PE ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dotyka końcami palców kolejno
podbródka i środka czoła.
doba
PBk i LBk ustawione grzbietami dłoni do przodu, skrzyżowane palcami przed środkiem
klatki piersiowej, wykonują ruch rozdzielenia, łukami do pozycji pionowych, na wysokość
górnej części obojczyków i wracają do pozycji wyjściowej
Znaki związane z higieną osobistą
kąpiel/ kąpać (się)
L5 i P5 ustawione kantami dłoni w dół a grzbietami do przodu, dotykają klatki piersiowej po
obu stronach i dwukrotnie osuwają się w dół.
łazienka
Znak złożony z płynnego połączenia znaku „pokój” i wykonanego jednokrotnie znaku
„kapać”.
toaleta / ubikacja
PUm ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu na wysokości prawej skroni, dwukrotnie
dotyka końcem palca wskazującego czoła po prawej stronie.
myć (w znaczeniu mycia się)
LB i PB ustawione poziomo, grzbietem do przodu na wysokości szyi, wykonują dwukrotny
ruch w górę do poziomu twarzy.
myć (w znaczeniu mycia naczyń)
PA ustawiona poziomo grzbietem w górę opiera się o wnętrze LBk przed środkiem klatki
piersiowej i wykonuje na niej mały ruch po okręgu poziomym w prawo.
myć (w znaczeniu mycia przedmiotów, mebli itp.)
PA ustawiona pionowo, grzbietem do tyłu na wysokości twarzy, po prawej stronie wysunięta
nieznacznie do przodu wykonuje dwukrotny duży ruch po okręgu pionowym w prawo.
czysty
LBk wnętrzem w górę, ustawiona przed środkiem klatki – PBk ustawiona poziomo, wnętrzem
dłoni w dół, a kantem do przodu, przesuwa się wolno do przodu po otwartej lewej dłoni.
brudny
P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcami palców do przodu w lewo, uderza
z góry w L5 ustawioną wnętrzem w górę i odbija się do przodu nieco w górę.
woda
PM ustawiona kantem dłoni w dół, przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje małe
ćwierćobroty względem osi przedramienia na wnętrzu LM ustawionej kantem dłoni w dół.

7

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (9)

Similar to 7

Similar to 7 (20)

7