Ölçme tekniği araştırma ödevi sunusu araştırma dosyası & Ordu - 2012 | Kazım Anıl AYDIN >> İş güvenliği, İş kazalarında ilk yardım, Baskı devre çıkarma teknikleri, Mikrometre kullanımı, Kumpas kullanımı, Elektrostatiğin uygulamaları

1. 1
İŞ GÜVENLİĞİ
1. İş Güvenliğinin Tanımı
İşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacıyla güvenli çalışma ortamını
oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisine iş güvenliği denir.
2. İş Güvenliğinin Önemi
Dünyada ve ülkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
özellikle iş yerlerinde çalışan kişilerin güvenliği ile ilgili bir takım sorunlar ortaya
çıkmıştır. Bir takım tedbirleri önceden alarak işyerlerini güvenli hale getirmek
gerekmektedir.
3.İş Güvenliğinin Amacı
a. Çalışanlara en yüksek sağlıklı ortam sunmak,
b. Çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden onları korumak,
c. İş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumu sağlamak,
d. İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek.
4. İşçi Sağlığı
Bütün mesleklerde çalışanların sağlıklarını sosyal, ruhsal ve bedensel olarak en üst
düzeyde tutmak, çalışma koşullarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun hale getirmek,
çalışanları zararlı etkilerden koruyarak işin ve çalışanın birbirine uyumunu sağlamak üzere
kurulmuş bir tıp dalıdır.
Atölyelerde Bulunan El Aletleri
1. Kesici aletler,
2. Vurma aletleri,
3. Sıkıştırma aletleri,
4. Ölçme ve kontrol aletleri,
5. Markalama aletleridir.

2. 2
Resim 1.1: Atölyede Bulunan Kesici El Aletlerinden Bazıları
Sınıflandırması yapılan bu aletlerin kullanma şekillerini bilmek ve buna göre
uygulama yapmak gerekir.
Şekil 1.1.
5. Tüm Takım Tezgâhları İle İlgili Ortak Güvenlik Önlemleri
A– GENEL GÜVENLİK
Yapılması Gerekenler
1. Şüpheli konular daima yetkiliye sorulmalıdır.
2. İş için en uygun takımlar kullanılmalıdır.
3. Yıpranmış ve körleşmiş takımlar hemen değiştirilmelidir.
4. Kullanılmayan takım ve malzemeler, iş masası üstünde bırakılmamalıdır.

3. 3
5. Atölye içindeki geçit ve pasajlar, makinelerin çevreleri her zaman temiz ve
düzenli tutulmalıdır.
Yapılmaması Gerekenler
1. Atölyeler içinde asla koşulmamalıdır.
2. Yetkili kişilerden izin alınmadan malzeme ve makinelere dokunulmamalıdır.
3. Tezgâh çalışırken başından uzaklaşılmamalıdır.
4. Basınçlı hava doğrudan ne kendimize ne de başkasına tutulmamalıdır. Basınçlı
hava tehlikelidir ve öldürücü olabilir.
5. Kullanılmadığı zamanlar vinç çengelleri, tezgâh ve çevresi üzerinde
bırakılmamalıdır.
B-KİŞİGÜVENLİĞİ
Yapılması Gerekenler
1. Küçük bile olsa her olay derhâl amire bildirilmelidir.
2. Koruyucu gözlük takılmalıdır.
3. Koruyucu ayakkabı giyilmelidir.
4. İşbaşında iş elbiseleri mutlaka giyilmeli ve düğmeleri ilikli olmalıdır.
5. Gömleklerin kolları ya ilikli olmalı ya da kıvrılmalıdır.
6. Saçlar kısa kesilmiş olmalı, gerekiyorsa koruyucu şapka giyilmelidir.
7. Tezgâh çalıştırılmadan önce bütün koruyucuların yerlerinde ve iş görebilecek
durumda olmaları sağlanmalıdır.
8. Tezgâh çalıştırılmadan önce, tezgâhın ve çevresinin temizlik kontrolü
yapılmalıdır.
9. Keskin kenarlı parçalara, çapak ve pürüzlere dikkat edilmelidir. Bitmiş iş
parçaları çapaklı ve keskin kenarlı bırakılmamalıdır.
10. Her zaman uygun anahtar kullanılmalıdır. Ağzı bozuk anahtar veya takım
kullanılmamalıdır.
11. Çekiç başlarının gevşek olmamasına dikkat edilmelidir.
12. Bir parça, vinç ile kaldırılırken güvenli bir uzaklıkta durulmalıdır.
Yapılmaması Gerekenler
1. Çalışırken parmaklar da yüzük, kolda saat bulundurulmamalıdır.
2. İş elbiselerinin ceplerinde keskin veya sivri uçlu takım bulundurulmamalı ve
taşınmamalıdır.

4. 4
3. Tezgâhın çalışması tamamen durmadan koruyucular kesinlikle açılmamalıdır.
4. Tezgâhın kesme sıvısında el yıkanmamalı veya yabancı madde atılmamalıdır.
Aksi hâlde sıvı kirlenmiş ve özelliği bozulmuş olur.
5. Madenî taşlar çıplak elle temizlenmemeli ve toplanmamalıdır. Bu iş için fırça ve
çengel kullanılmalıdır.
6. Ağır parçalar tek başına elle kaldırılmamalıdır. Ya kaldırma aracı kullanmalı ya
da yardım istenmelidir.
7. Eğe ve benzeri takımlar, sapsız olarak kesinlikle kullanılmamalıdır.
8. Çalışan tezgâhın üstüne gereğinden fazla eğilmemeli ve tezgâha
dayanılmamalıdır.
Resim 1.2.
C-TEZGÂH VE CİHAZ GÜVENLİĞİ
Yapılması Gerekenler
1. Tezgâh çalıştırılmadan önce onun nasıl durdurulacağı bilinmelidir.
2. Tezgâh çalıştırılmadan önce yağ seviyesi kontrol edilmelidir.
3. Tezgâh çalıştırılmadan önce doğru dönüş yönünün ne tarafa olduğu mutlaka
kontrol edilmelidir.
4. Tezgâh üzerinde yıpranmış ve hasara uğramış somun, cıvata ve benzeri parçalar
varsa yenileriyle değiştirilmelidir.

5. 5
Yapılmaması Gerekenler
1. Tezgâhın çalışması ve özellikleri tam olarak öğrenilinceye kadar, o tezgâhta
çalışmaya teşebbüs edilmemelidir.
2. Tezgâh çalışır durumda iken dönüş yönünü ve devrini değiştirmeye teşebbüs
edilmemelidir.
3. Tezgâh üzerinde başkasının işi varken o iş kurcalanmamalıdır. Başkalarının işine
kesinlikle karışılmamalıdır.
Resim1.3:Koruyucu Araçlarla İlgili Uyarıcı Levhalar
6. Koruyucu Araçlar
A.SOLUNUM SİSTEMİNİN KORUNMASI
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı, belirli yerlerde çalışanlar için zehirli
etki gösterir. Solunum, sindirim, sinir sistemlerinde hastalık yapabilir. Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan önemli bir zararlı madde de tozdur. Solunum sisteminin bu
zararlı etkilerden korunması için solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır.
Solunum cihazlarının iki ana türü vardır;
=>Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı,
=> Temiz hava sağlayan solunum cihazı.
Havayı temizleyen solunum cihazları, soluduğumuz havadaki parçacıkları
filtreleyerek tehlikeli maddeleri temizler. Toz zerreciklerini, metal zerreciklerini, sisi,
dumanı solunum havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar. Bunlar çeyrek, yarım ve
tam yüz maskeleridir.

6. 6
Resim1. 4:Maskeler
Temiz hava sağlayan solunum cihazları, çalışana bir hortum yardımıyla hava
tüpünden sıkıştırılmış temiz hava sağlar.
Bu işlem yüze sımsıkı oturan cihazlar yardımıyla yapılır.
Resim1. 5:Temiz Hava Maskeleri
B.Vücudun Korunması
Vücudun korunması sırasında kullanılacak koruyucu araçların işyeri şartları ile
yapılan işin özelliğine uygun olmasına özen gösterilmelidir.
6.1.Ellerin Korunması
Çalışma hayatında, özellikle de sanayide en çok eller yıpranmaktadır. Eldivenler
eli veya elin herhangi bir yerini tehlikelere karşı koruyan kişisel koruyucu bir donanımdır.
Aynı zamanda ön kol ve kolun bir bölümünü de koruyabilir. Eldivenler kendi içinde başka
risk oluşturmadan riskten korumayı sağlayabilmelidir.
El için sayılabilecek riskler aşağıdaki gibi olabilir:
Mekanik riskler
=>Termal riskler
=>Kimyasal ve biyolojik riskler
=>Elektrik riskleri
=>Titreşimler
Eldiven seçimi ve kullanımı sırasında dikkat edilecek bazın
oktalar şunlardır:
=>Eldiven temiz ele giyilmelidir.
=>Eldiveni takarak dokunma ve eli kavrama açısından test edin.
=>Ele uygun ölçüde eldiven kullanılmalıdır.

7. 7
=>Unutmayın, eldivenler, bir kimyasal maddeye karşı koruma
sağlarken başka bir kimyasal maddeye karşı yeterli koruma sağlamayabilir.
=>Eldiven eli terletmemelidir. Aksi takdirde kullanım zorluğu
yaratır.
=>Her kullanımdan önce delik, yıpranma ve yırtıkları kontrol edin.
=>Bulaşık eldiveni kullanmayın. Böyle eldivenler hiç
kullanılmamasından daha tehlikelidir.
Resim1.6:Eldivenler
6.2.Gözlerin Korunması
Göz koruyucuları, gözleri zararlı ışınlardan, çeşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar. Güvenlik gözlüklerinde kullanılan çerçeveler, günlük hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur.
Gözlerin korunmasında kullanılan gözlüklerden bazıları şunlardır;
-Toz gözlüğü –Yarı açık koruyucu gözlük
-Bükülebilir çerçeveli gözlük
-Asit gözlüğü (camdan yapılmış)
-Kaynakçı gözlüğü
-Darbelere dayanıklı gözlük
Resim1.7:Gözlükler
6.3.Başın Korunması
Kafa koruyucular, baretler ya da kasklar, başı darbelere karşı kabuk aracılığıyla
korurlar. Darbelerin şiddetini de süspansiyon görevi yapan içlik aracılığıyla yayıp
düşürürler.

8. 8
=> Kabuğun kalınlığı(plastiği)2mm’den aşağı olmamalıdır.
=>Baretler;1m yükseklikten düşürülen 5,0 KN kuvvete dayanabilmelidir.
=>Çatlak, çizik vb. baretler kesinlikle kullanılmamalıdır.
=>Baret darbe aldığı zaman değiştirilmelidir.
=>Kaynak yapılan yerlerde kullanılan baretler 3 yılda bir değiştirilmelidir.
Resim1. 8:Baretler
6.4.Ayakların Korunması
Çalışırken ayakların delinmeler ve darbeler başta olmak üzere çeşitli risklerden
korumak gerekir. Çalışma dışı zamanlarda giyilen ayakkabılara özen gösterilirken,
çalışma sırasında giyilecek ayakkabılar ihmal edilmektedir. Oysa8 -10 saat boyunca
giyilecek bu ayakkabılarda bazı özellikler olmalıdır. Ezilmelere karşı parmakları koruyan
metal uçlu koruyuculu ayakkabılar giyilmelidir.
Yapılan denemelerde bu koruyuculu ayakkabıların beş tonluk yük altında bile
ayakları koruduğu görülmüştür.
Resim1.9:Koruyuculu Ayakkabılar
6.5. İş Elbisesi
Koruyucu elbise, kişisel elbiselerin yerini alan ve bir veya daha fazla tehlikeye
karşı koruyan elbiselerdir.
İş elbiselerinin bazıları şunlardır;
-İş önlükleri
-Yağmurluk
-Tulum
-Kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
-Kaynakçı önlüğü
-Isı ve alevden koruyucu elbiseler

9. 9
Resim1.10:İş Elbiseleri
6.8. Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar
Makine ve tezgâhlarda parça ve talaş fırlaması, taş patlaması, hareketli aksama el,
kol kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak üzere kullanılan
koruyucular makine koruyucu aparatlarını teşkil eder.
Ülkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık ℅ 21’inin makine kazaları
olduğu tespit edilmiştir.
Başlıca koruyucular;
a.Elektrikli koruyucular
b.Elektronik koruyucular
c.Mekanik koruyucular
Koruyucu aparatların temel prensipleri;
-Tehlike, işten uzaklaştırılmalıdır.
-Etraftakileri korumalıdır.
-Tehlikeden korunmalıdır.
-Verimi artırmalıdır.
-Kullanıcıyı korumalıdır.
-İyi monte edilmelidir.
Binalarda Güvenliği Tehdit Edici Unsurlar
6.9. Sıhhi Tesisatlar
a.Temiz Su Tesisatı
Günümüzde modern insan içme, temizleme ve temizlenme ihtiyaçları için
kullandığı suyu arıtıp dezenfekte ettikten sonra kullanmaktadır. Temiz su tesisatı, soğuk ve
sıcak su olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.

10. 10
b.Pis Su Tesisatı
Binalarda kullanılan pis ve kirli suların insan sağlığına zararlı olmaması
için hem kimyasal, hem organik madde açısından arıtılarak şehir kanalizasyon şebekesine
verilmesini sağlayan sisteme denir. Bina içi pis su tesisatında ara bağlantı parçası
olarak kurşun boru ve PVC boru kullanılması uygun olur.
6.10. Elektrik Tesisatları
Bina içi elektrik tesisatı, sıva üstü ve sıva altı olmak üzere iki şekilde yapılır.
Elektrik tesisatı TSE standartlarında belirtilen malzemeler kullanılarak yapılmalıdır.
A.Elektrik Enerjisi
Elektrik, bir enerji dönüşümü sırasında ortaya çıkar. Kömür, petrol ve
nükleer tepkilerden elde edilen ısı ya da akarsuların gizli enerjisinin harekete
dönüşmesi ile elektrik enerjisi elde edilir.
B.Evlerde Kullanılan Elektrik Enerjisi Ve Elektrikli Aletler
Teknolojinin gelişmesi ile evlerde kullanıla ev aletleri artmıştır. Bunlardan
bazıları şunlardır: televizyon, buzdolabı, çamaşır ve bulaşık makinesi, ocaklı fırın vb.
Elektrikli aletlerin kullanımı esnasında dikkat edilecek hususlar şunlardır,
=>Düşük voltajla kullanılmamalı,
=>Temizlik, bakım ve onarımlar aksatılmamalı,
=>Nemli ortamlardan korunmalı,
=>İletkenlerde sıyrık ve zedelenme bulunmamalı,
=>Arıza halinde mutlaka yetkili servislere tamir ettirilmeli,
=>Kullanmadan önce mutlaka talimat namesi okunmalıdır.
C. Sigortalar
Elektrik besleme hatlarını fazla yüklerden ve kısa devre akımlarından koruyan,
elektrik enerjisi ile çalışan alıcıların ve insanların güvenliklerini sağlayan elektrik
emniyet malzemesidir. Günümüzde emniyetli olması ve değiştirmeye gerek
duyulmamasından dolayı otomatik sigortalar kullanılmaktadır.
D. Topraklama veÖnemi
Elektrikli alet(gövde) ile toprak arasında yapılan bağlantıya denir.
Elektrikli aletlerin topraklanması kullanmayı güvenli kılan en uygun yoldur. Alet
içinde herhangi bir arıza veya kısa devre varsa akım metal gövdeden topraklama
iletken ile toprağa doğru akıtılır.

11. 11
E. Aydınlatma
Verimli bir çalışma yapılabilmesi için çalışma ortamında uygun
aydınlatma sağlanmalıdır.
Aydınlatma türünün seçimi;
-Doğal Aydınlatma
-Yapay Aydınlatma
Doğal aydınlatma güneş ışığı ile yapılır.
Yapay aydınlatma ışık kaynakları kullanılarak yapılır.
Resim1.11:Yapay Aydınlatma Araçları
6.11. Isıtma ve Havalandırma Tesisatları
Geçmiş yıllardan günümüze kadar oturulan yerlerin ısıtılması hep insanları meşgul
etmiştir. Teknolojinin ilerlemesi ve elektriğin bulunmasıyla birlikte sobaların yerini
kaloriferler ve klimalar almıştır.
A.Isıtma Araçları
=>Taşınabilir ısıtma araçları; elektrik sobaları, gaz sobaları,
hava gazı sobaları
=>Sabit ısıtma araçları; şömine, sobalar, kat kalorifer
cihazı, buhar kazanları
Resim1.12:Isıtma Cihazları

12. 12
B.Yakıt ve Yakacaklar
Etrafa ısı ve ışık yayarak havada bulunan oksijenle reaksiyona girebilen
cisimlere "YAKIT" denilmektedir. Bir yakıtın yanabilmesi için tutuşma sıcaklığına kadar
ısıtılması gerekir. Katı yakacaklar ve sıvı yakacaklar olarak iki guruba ayrılmaktadır.
C.Havalandırma Tesisatları
Havalandırma, kapalı bir ortamın sıcaklık, nem temizlik ve hava hareketini
insan sağlığı ve konforuna veya yapılan endüstriyel işleme en uygun seviyelerde
tutmak üzere havanın şartlandırılmasıdır. Havalandırma tesisatında, dışarıdan alınan
hava önce filtre vasıtası ile temizlenir, nemlendirme odasından geçirilerek
rutubetlendirildikten sonra ısıtılarak veya soğutularak odaya verilir.
,

13. 13
İŞ KAZALARINDA İLK YARDIM
1.İş Kazalarının Oluş Nedenleri
İş kazalarının oluş nedenleri dikkatsizlik, tedbirsizlik, kurallara uymama, kullanılan
araç gerecin kullanımına ilişkin bilgisizlik ve kullanılan
araç gerecin bakımsız ve elverişsiz oluşu olarak sıralanabilir.
Dikkatsizlik : Çalışan kişinin çeşitli nedenlerle, örneğin özel hayatına ilişkin
problemler dolayısıyla gerekli dikkati sarf etmemesi kaza nedenlerinin başında yer alır.
Ayrıca uykusuzluk, aralıksız olarak uzun süreli çalışmalar da dikkatin dağılmasına neden
olabilir.
Tedbirsizlik : Nasıl olsa ben kaza yapmam veya kaza olmaz şeklinde yanlış
düşünceler, insanı tedbirli davranmaktan alıkoyabilir. En tehlikeli düşünce "Bana
bir şey olmaz" düşüncesidir. Bu düşünceye saplanan kişinin iflah olması çok zordur. Bu
boş düşünceler bir tarafa bırakılıp tedbirli olmak gereklidir. Her an kaza olabilecek gibi
tedbirli olmak zorundayız.
Kurallara Uymama : İş yerinde kazalara karşı korunma amacıyla belirlenmiş
bir takım kurallar vardır. Bu kurallara uyulmaması da kaza nedeni olabilir.
Bilgisizlik : Cihazların kullanımına ilişkin bilgisizlik de önemli bir kaza
nedenidir. Cihazın teknik özelliklerinin bilinmemesi, yanlış düğmelere basılması kazalara
yol açabilir.
Bakım Eksikliği : Cihaz, araç ve gereçlerin bakımı zamanında yapılmazsa
bozulma nedeniyle kaza olabilir. Çalışırken bozulan, bir parçası kopan makineler
çalışanlara, çevrede bulunanlara zarar verebilir.
Topluluğumuzda, olma olasılığı en yüksek kaza grubunu, elektrik çarpması,
kesik ve ezikler oluşturmaktadır.
2. Elektrik çarpmaları
2.1. Elektrik çarpmalarını tanımak için temel bilgiler
1.Elektrikle çarpılmak için akımın vücuttan geçerek + ve - kutuplar
arasındaki devreyi tamamlaması gerekir. Pil, batarya, ve akümülatörler doğru akım
üretirler. Doğru akım 20-30 volttan sonra çarpılma hissi vermekte ancak tahribat
yapmamaktadır. Pil ve oto aküsü ile çarpılmak olası değildir. 30 volt üstü doğru
akım (DC) kaynakları tehlikelidir.

14. 14
2. Evde kullanılan elektrik alternatif akım (AC) tipindedir. Alternatif akım,
15 volt üstünde çarpılma hissi verir, tahribat yapmaz. 20 volt üstü tehlikeli
sayılabilir. Elektriğe temas eden noktalar arası mesafe kısa ise arada kalan doku
şiddetle ısınır ve yanar. Yanık, elektrik akımının kuvvetine bağlı olarak artar.
3.Alternatif akım, kalp üzerinden geçecek olursa,kalbin sinirsel ileti
sistemini bozar, kalp durur.
4. Alternatif akımla çarpılma çok kolaydır.Prizdeki aktif kutba değildiğinde,
yere basan ayaklar devreyi tamamlar.
5. Su, elektrik akımını iyi iletir. Kuruyken iletken olmayan tahta, plastik gibi
maddeler ıslanınca iletken olurlar.
2.2.Elektrik çarpmalarında alınması gerekenönlemler
1. Saç kurutucusunu ve elektrikli ısıtıcıyı banyo küvetinin ve lavabonun
yakınlarına koymayın.
2. Islak ortamda elektrikli cihaz çalıştırmayın. Banyoda saç kurutucusu
kullanmayın.
3. Prizlere emniyet kapağı takın
4. Evde topraklı priz kullanın
5. Yuvasından çıkmış, telleri açıkta kalmış prizleri tamir ettirin
6. Sigortaları tel sararak yenilemeyin, orijinal malzeme kullanın
7. Elektrikli cihazları fişe takmadan önce kapalı olduklarına emin olun
8. Elektrikli ev aletlerini kullanım talimatlarına uygun kullanın
9. Sigortayı kapatmadan elektrikle ilgili hiçbir iş yapmayın
10. Evi uzunca bir süre terk edecekseniz sigortaları kapatın
11. Ekmek kızartma aletini kahvaltı masasına almayın. İçinde sıkışan dilimi
çatal, bıçak gibi nesnelerle kurcalamayın
12. Sıcak ütüyü kablosunun üstüne koymayın
13. Elektrikle uğraşırken kalın lastik tabanlı ayakkabı giyin
2.3.Elektrik çarpmalarında yapılması gerekenler
1. Elektriği kesmek için sigortaları kullanın
2. Lastik tabanlı ayakkabı giyin, kuru bir lastik eldiven takın
3. Elektrik akımını iletmeyecek kuru bir cismin üzerine çıkın

15. 15
4. Elektrik çarpan kişinin yakınındaki kablo gibi iletkenleri, yalıtkan bir
çubukla uzaklaştırın
5. Hastayı giysilerinden çekerek bölgeden uzaklaştırın
6. Hasta hala nefes alıp vermiyorsa ve nabzı yoksa solunum yardımı ve
kalp masajına girişiniz.
2.4.Elektrik çarpmalarında yapılmaması gerekenler
1. Elektrik çarpan kişiye kalın lastik tabanlı ayakkabınız yoksa dokunmayın
2. Sigortaları kapatmadan yaralıya temas etmeyin
3. Çıplak elle çarpılmış kişiye dokunmayın
4. Çocukları olay yerinden uzak tutun
5. Dokunmak için iletken cisimler kullanmayın
3. Suni Teneffüs
Gerekiyorsa, doktor gelene kadar suni teneffüs uygulanabilir. Bu arada şoktan
dolayı dilinin solunum yolunu tıkaması ihtimaline karşı hastanın ağzı açılarak dili dışarıya
çekilmelidir. Ağzında takma diş, sakız vs varsa çıkarılmalıdır. Suni teneffüs için değişik
metotlar vardır. Biz bunlardan bir tanesini anlatacağız. Suni teneffüsün amacı kazazedenin
akciğerlerine gerekli havayı doldurmaktır. Unutulmamalıdır ki ancak kalp durmuş ise suni
teneffüs yapılır.
Şekil 2.1.
1 - Kazazedenin vücudunu sıkan kemer, kravat vs çıkarılır.
Şekil 2.2.

16. 16
2 - Kalbin çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. Bunun için hastanın nabzına bakılır.
Nabız atmıyorsa suni teneffüs yapılır.
Şekil 2.3.
3 - Kazazedenin ağzında sakız, takma diş gibi şeyler varsa çıkarılır.
Şekil 2.4.
4 - Kazazedenin bazı mümkün olduğu kadar arkaya eğik tutulur. Dil nefes borusunu
tıkıyorsa elle çıkarılıp bu önlenir.
Şekil 2.5.
5 - Mendil veya başka bir kumaş parçasıyla kazazedenin ağzı kapatılarak ya da
doğrudan doğruya hastanın ağzından hava verilir. Bu işlem dakikada 10 - 12 kez
tekrarlanır.

17. 17
BASKI DEVRE ÇIKARMA TEKNİKLERİ
1.Baskı Devre Çıkarma Teknikleri
Elektronik cihazlar, bakır plaket üzerine monte edilen elektronik elemanlardan
meydana gelirler. Elektronik devre şemaları, baskı devre şemalarına dönüştürülecek bakır
plakaya aktarılır. Bu işleme baskı devre çıkarma tekniği denir.
Baskı devre çıkartılmazsa elektronik cihazların boyutları oldukça büyük olur.
Montaj zorluğu ile karşılaşılır. Baskı devre yöntemlerini kullanarak elektronik devrelerin
bakır kart üzerine aktarılmasıyla seri üretime geçilmiş, fiyatları oldukça düşmüştür.
Üç çeşit baskı devre çıkarma çıkartma tekniği vardır.
1.) Baskı devre kalemiyle çizim tekniği
2.) Pozitif 20 tekniği
3.) İpek baskı tekniği
Resim 3.1:Örnek Baskı Devre Kartı
1.1.BASKI DEVRE KALEMİYLE ÇİZİM TEKNİĞİ
Baskı devre kalemi ile baskı devre yapılacağı zaman aşağıdaki malzemeler
kullanılır.

18. 18
a.) Bakır plaket
b.) Baskı devre kalemi
c.) Perhidrol
d.) Tuz ruhu
e.) Testere
f.) Yüksel devirli küçük matkap
g.) Temizlik malzemesi
Baskı devre çıkartılacağı zaman aşağıdaki yol incelenir.
1.) Devrede kullanılacak elemanlar temin edilir. Elemanların boyutları
önemlidir. Bu kağıt üzerindeki ölçülendirme önemlidir.
2.) Kağıda hatlar birbirini kesmeyecek şekilde baskı devre şeması çizilir.
3.) Baskı devre şeması kullanılacak elemanların ayak ölçülerine göre en
küçük hale getirilip elemanlar baskı devresinin üzerine yerleştirilip malzemeler
plaket üzerine yerleştirilir. Baskı devrenin alt görünüşü
4.) Yerleştirme planının tersi başka bir kağıda çizilir.(Çizimin tersi aynen
kopya edilir)
5.) Aşağıdaki çizim büyüklüğünde bakır plaket kıl testere ile kesilir.
6.) Bakır plaka temizleyici madde ile çok iyi bir şekilde temizlenir. Bol su
ile yıkandıktan sonra durulayıp kurutulur.
7.) Kağıtta çizili olan baskı devre şemasını karbon kağıt ile bakır plakete
aktarılır. Bakır plaket üzerine çizilen baskı devre şemasını baskı devre kalemiyle
düzgünce çizilir.
8.) Bakır plaketin girebileceği büyüklükte bir kaba bir perhidrol kapağı
ölçekte perhidrol, dört perhidrol kapağı ölçekte de tuz ruhu karıştırınız.
9.) Plaketi, hazırladığınız eriğin içerisine atınız. Çizilen hatların dışındaki
tüm bakır plaka çözülene kadar bekleyin.
10.) Bakır plaket üzerine baskı devre çıktıktan sonra bol suyla yıkayarak
kurutulur.
11.) Kullanılan elemanların bacak kalınlıklarına göre, matkap ucu seçilir ve
markalı yerler delinir.
12.) Bakır hattın ters yüzüne elektronik elemanlar yerleştirilir.

19. 19
13.) Lehimleme işlemleri kısa devre meydana gelmeyecek şekilde yapılır.
Devreye gerilim vererek devre çalıştırılır.
1.2.POZİTİF 20 TEKNİĞİ
Pozitif 20 ile baskı devre çıkartırken;
a.) Bakır plaka
b.) Aydınger veya naylon
c.) Letraset, çini mürekkep
d.) Temizlik malzemesi
e.) Kıl testere
f.) NaOH
g.) FeCl3
h.) Ilık su
i.) Kurutma fırını
j.) Pozlandırma sistemi
k.) Matkap
l.) Karanlık oda malzemeler kullanılır.
Aşağıdaki elektronik flaşör devresinin baskı devre şemasını çıkartalım.
1.) Devrede kullanılan elemanlar temin edilir. Elemanların boyutları çizimde ve
montajda önemlidir.
2.) Kağıt üzerinde hatlar birbirini kesmeyecek şekilde ölçekli olarak baskı devresi
çizilir.
3.) Yerleşme planının tersi başka bir kağıda çizilir. Bu çizilen bakır plakete çıkacak
olan baskı devre şemasıdır.
Baskı devre şeması ölçeğinde bakır pertinaksı kıl testere ile kesilir. Bakır plakanın
üzerine pozitif 20 sürüleceği için yüzeyin yağdan tamamen arındırılmış olması gerekir.
Bakır plakanın temizleyici madde kullanılarak nemli bir bezle kir, pas ve yağı gidene kadar
yıkanır. Temizleme işlemi tamamlandıktan sonra musluğun altına tutulur. Kurulandıktan
sonra parmak izi kalmamasına dikkat edilir.

20. 20
Temizlenmiş, kurutulmuş bakır plakaya pozitif 20 atılması için karanlık odada
çalışılır. Odanın aşırı karanlık değil de loş bir ışığa sahip olması tercih edilir. Pozitif 20 -10
C'lik bir ortamda saklanmalıdır. Aynı zamanda pozitif 20 ile baskı devreler hem düzgün,
hem de kolay bir şekilde çıkar. Bakır plaka yatay fakat hafif eğimli olarak düzgün bir
zemine konulur. Sprey 20cm mesafeden püskürtülür. Püskürtme işlemi plakanın bir
köşesinden başlayarak paralel şeritler halinde yapılmalı, plakanın her yerine aynı miktarda
püskürmeye dikkat edilir. Püskürtme ile kaplama işlemi biter bitmez, plaka karanlık bir
yere konulur. Plakanın üzerine toz konmaması için dikkat edilmelidir.
Pozitif 20 püskürtüldükten sonra plakanın kurutma işlemi hemen yapılmalıdır.
Karanlık bir ortama bırakılan kart kendi imkânlarıyla normal olarak 24 saatte kurur. Fakat
işlemlerin çabuk olması için kart ısı ayarlı fırında kurutulur. Fırın ısısının 70 C'ye
ayarlanması gerekir. 20 dakikada kurur. 70 C'nin üzerindeki ısı ve 20 dakikanın üzerindeki
süre karta zarar verir.
Bundan sonra yapılacak işlem pozlandırmadır. Pozlandırma işlemi karanlık odada
yapılmalıdır. Daha önce aydınger veya naylon üzerine hazırlanan baskı devre cam yüzeyin
üzerine şeffaf bir bantla tutturulur. Üzerine bakır plaket yatırılır.
Bundan sonra ışıkta bırakma süresi önemlidir. Işık kaynağını olarak çeşitli lambalar
kullanılabilir. Işığa bırakma süresi lambanın cinsine veplakaya olan uzaklığa bağlıdır.
Pozlandırmada dikkat edilmesi gereken bir noktada plaka lambanın altına konmadan önce
2-3 dakika beklenerek asıl etkiyi yapan ultraviyole tam güçte emisyonu için zaman
bırakmak, plakayı ışığın altına daha sonra koymaktır. Lamba cinsine göre pozlandırma
işlemi gerçekleştirilir.
Kart üzerine baskı devre pozlandırıldıktan sonra banyo işlemine geçilir. Banyo
çözeltisi hassas bir şekilde hazırlandıktan sonra bakır tabakasının çözünmesi daha az hatalı
olur. Bir litre suyun içerisine7gr NaOH konulur. Banyo hazırlandıktan sonra pozlandırılmış
olan bakırlı plaka çözeltisinin içerisine atılır.500W 20 cm 3 dak 300W 25cm 30-60 sn 2
yada 3 dakika sonra ışık gören yerlerin eriyerek dağıldığı gözlenir.
Letraset veya çini mürekkeple çizilen kısımların altında kalan kısımların ışık
görmediği için olduğu gibi kalır. Şayet yeterli süre geçmesine rağmen hiçbir yer
erimiyorsa, poz süresi yeterli olmamış demektir veya bunun aksi erimemesi gereken

21. 21
yerlerde eriyorsa, poz süresi fazla gelmiş demektir. Her iki durumda da çalışmaya devam
edilmemeli bakır plaka asetonla temizlenip işe yeniden başlanmalıdır.
Bakır plaka belirlenen süre sonunda banyodan çıkarılmalı, bol su ile yıkanmalıdır. Bundan
sonra plakayı artık karanlık odada tutmaya gerek yoktur. Sıra pozitif 20'nin banyoda erimiş
olan kısımlarının altından gözüken bölgelerdeki bakırların yedirilmesi işlemine gelinir.
Bunun içinde ayrı bir banyo hazırlanır.
En uygun banyo 100gr FeCl3150gr Su 'dur. Bakır plaka hazırlanan çözeltinin
içerisine atılarak 40-50 C'de ısıtılır. Işık almayan letrasetin altındaki bakır kısımların
dışındaki tüm bakır tabaka gözükür. Plaka banyodan çıkarılarak bol su ile yıkanır. 9.) Son
işlem olarak baskı devresi asetonla silinerek temizlenir. Kart matkapla delinir. Elektronik
elemanlar dikkatli şekilde monte edilerek lehimlenir.
1.3.İPEK BASKI TEKNİĞİ
İpek baskı yöntemi seri imalatlarda kullanılır bu yöntem için,
a.) Bakır plaka
b.) Aydınger veya naylon
c.) Letraset,çini mürekkep
d.) Temizlik malzemesi
e.) Kıl testere
f.) Tahta üzerine iyice gerilmiş ipek
g.) Serisrol
h.) Hızlandırıcı
i.) Plastik veya karıştırıcı çubuk
j.) Rahle
k.) Pozlandırma masası
l.) Isıtıcı
m.) İpek üzerine konacak ağırlık
n.) Tazyikli su
o.) Matbaa mürekkebi
p.) Selilozik tiner
q.) Çamaşır suyu

22. 22
r.) Baskı devre kabı
s.) Perhidrol
t.) Tuzruhu
u.) Matkap
v.) Karanlık ve loş oda
Malzemeler ve ortam temin edildikten sonra aşağıdaki elektronik flaşör devresini
ipek baskı tekniği ile çıkaralım; Devrede kullanılacak elemanlar temin edilir. Elemanların
boyutları yerleştirme planı ve yerleştirmede önemlidir. Kağıt üzerinde hatlar birbirini
kesmeyecek şekilde ölçekli olarak baskı devresi çizilir. Çizilen baskı devre yerleştirme
planıdır.
Yerleştirme planının tersi başka bir kağıda çizilir. Bu çizilen bakır plakete çıkacak
olan baskı devredir. Pozlandırma masasını üzerine asetatta bulunan baskı devre yüzeyini
bantla yapıştırırız. Çalışma odası karartılır. Bu ipek üzerine sürülecek karışım hazırlanır.
Plastik kabın içerisine bir kahve fincanı ölçeğinde serisrol koyduğumuz serisrolün 1/10
ölçeğinde hızlandırıcı koyarak, çubukla karıştırırız.
Tahta çerçeve içerisine gerilmiş ipek üzerine hazırlanan karışım dökülür. Karışımı
yayacağımız alan asetat üzerine çizilen baskı devre şemasının alanından biraz daha fazla
olmalıdır. İpek üzerinde duran karışım rahle ile homojen bir şekilde yayılır. İpek karışımı
her alanda eşit miktarda olmalıdır. Tahta çerçeve içerisinde bulunan ipeğe sürülen karışım,
yine karanlık ortamda saç kurutma makinesiyle kurutulur.
İpek iyice kuruduktan sonra karışımlı kısım pozlandırma masası üzerine
yapıştırılmış baskı devre şemasının üzerine yerleştirilir. Üzerine dışarıdan gelebilecek
ışıkları engellemek için kitap, karbon vb. ağırlık konulur.
Pozlandırma işlemini yapabilmek için ultraviyole ışık açılır. Poz süresi hazırlamış
olduğumuz hızlandırıcı miktarına göre ayarlanır. Hızlandırıcı miktarı az ise poz süresi az,
hızlandırıcı miktarı fazla ise poz süresinin fazla olması gerekir. Bu süre 2 dakika ile 5
dakika arasında değişir. Poz süresi aynı anda ışık şiddetine de bağlıdır.
Pozlandırma işleminden sonra ipeği bol tazyikli suyun altına tutarak iyice yıkanır.
Bu anda bakır hatların olacağı kısımdaki karışım dökülecek diğer taraflar kalacaktır. Işığı
açarak, ipek kurutulur. Baskı devresi çıkacak şemanın ölçeğinde bakır plaket kıl testere ile
kesilir. Temizlik maddeleri ile iyice temizlenir. İpek üzerine çıkardığımız baskı devre

23. 23
şemasını bakır plakete aktarabilmek için yeni bir karışım hazırlanır. Plastik kap içerisine
bir kahve fincanı ölçeğinde matbaa mürekkebi konulur. İnceltmek için selülozik tiner
katılır. Karışım homojen olarak iyice karıştırılır.
Bakır plaket ipek üzerindeki şemaya denk gelecek şekilde yerleştirilir. Karışımı
yeterli miktarda dökerek rahle ile düzgün şekilde çekilir. Kart düzgün şekilde ipeğin altına
alınır. İpek daha sonraki karışımlarda kullanılmak için hemen selilozik tinerle silinir.
Baskı devre çıkarma kabının içerisine bir perhidrol kapağı ölçekle perhidrol, dört
ölçekte tuz ruhu atılır. Plaket hazırlanan eriğinin içerisine atılır. Devre şeması hatlarının
dışındaki tüm bakır plaka çözülene kadar beklenir. Plaket çıktıktan sonra bol su ile yıkanır.
Elemanların bacak kalınlıklarına göre, matkap ucu seçilir, markalı yerler delinir. Elemanlar
yerleştirilir. Lehimleme işlemleri kısa devre meydana gelmeyecek şekilde dikkatlice
yapılır. Devreye gerilim vererek devre çalıştırılır.

24. 24
MİKROMETRENİN KULLANIMI
1.Mikrometre
Mikrometreler, mekanik kumandalı vida-somun sistemine göre çalışır. Ölçü okuma
hassasiyeti fazladır. Daire kesitli parçaların çaplarının ve düz parçaların kalınlıklarının
ölçülmesi gibi işlemlerde kullanılır. Vida-somun sistemine göre ilerleme hareketi yapan
vidalı milin bir devirdeki ilerleme miktarı, vida adımına göre ayarlanabilir.
2.Mikrometrenin Kısımları
Şekil 4.1:Mikrometrenin Kısımları
3. Ölçme Durumuna Göre Mikrometre Çeşitleri
Resim 4.1:Dış Çap Mikrometreleri

25. 25
Resim 4.2:Verniyerli ve Dijital İç Çap Mikrometreleri
Resim 4.3:Derinlik Mikrometresi ve Çubukları
Resim 4.4:Vida Mikrometresi

26. 26
4.Ölçme Hassasiyetine Göre Mikrometre Çeşitleri
Resim 4.5: 0,01 mm lik Mikrometre
Resim 4.6: 0,001 mm lik Mikrometre

27. 27
Resim 4.7:1/1000" (inç) lik Mikrometre
5.Mikrometre ile Ölçü Alınması
Mikrometre ile ölçme yaparken döndürme işlemini hareketli tamburdan değil
cırcırdan yapınız. Böylece aşın sıkmadan mikrometrenin zarar görmesi önlenmiş olur.
Ayrıca fazla sıkma alınan ölçünün olduğundan küçük çıkmasına, az sıkma ise alınan
ölçünün olduğundan büyük çıkmasına sebep olacaktır. Cırcır kullanıldığı zaman ise ölçü
sadece cırcırın sıkma kuvvetiyle alınır böylece en doğru ölçme yapılabilir.
6.Mikrometrenin Okunması
Sabit tambur üzerindeki bölüntüler milimetriktir. Yatay uzun çizginin üzerindeki
bölüntüler tam milimetreleri gösterir ve 1,00 olarak okunur, yatay çizginin altındaki
bölüntüler ise yarım mm leri gösterir ve 0,50 mm olarak okunur.

28. 28
Bir örnek verecek olursak aşağıdaki şekilde görülen mikrometre şu şekilde
okunmalıdır. Hareketli tambur üzerindeki bölüntüler ise 0,01 mm olarak okunur. Hareketli
tamburun kenarı yatay çizginin üstündeki mm çizgilerinden 7 çizgi geçmiş olduğu için
ölçünün tam kısmı 7,00 mm dir.
Hareketli tamburun kenarı yatay çizginin altında 7 mm den sonra gelen 0,50 mm
çizgisini’ de geçmiş olduğu için 0,50 mm daha ilave edilir(7,00 + 0,50 = 7,50 mm )
Hareketli tambur üzerindeki 0,01’ mm lik bölüntülerden 15, yatay çizgi ile karşılaştığı için
15 x 0,01 = 0,15 mm daha ilave edilir.
Görüldüğü gibi ölçü üç değerin toplanması ile bulunmaktadır. Eğer yatay çizginin
altındaki 0,50 mm çizgisi görünmüyorsa 0,50 ilave edilmez , ölçü iki değerin toplamıyla
bulunmuş olur.

29. 29
KUMPASIN KULLANIMI
1.Kumpaslar ve Kumpas Kullanımı
Ayarlanabilen bölüntülü ölçü aletleridir. Kumpaslar uzunluk ölçülerini, iç çap, dış
çap, derinlik ve kanal ölçülerini ölçmede kullanılır.
Kumpaslar cetvel ve sürgü olmak üzere iki esas parçadan meydana gelmiştir. Sabit
çene cetvelle, hareketli çene ise sürgü ile tek parça halinde yapılmıştır. Sürgü üzerinde
verniyer bölüntüsü vardır. Cetvelin bir tarafı (mm), diğer tarafı ise (“) parmak bölüntülü
olarak yapılır. Kumpaslar paslanmaz çelikten yapılırlar. Şekil 1.2. Cetvellere göre ölçme
hassasiyetleri daha yüksektir.
Şekil 5.1:Kumpasın Görünüşü ve Kısımları
1.1. Ölçü Sistemlerine Kumpaslar
Metrik ölçü sistemine göre yapılan kumpaslar
• 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpaslar
• 1/20 mm verniyer taksimatlı kumpaslar
• 1/50 mm verniyer taksimatlı kumpaslar
Parmak ölçü sistemine göre yapılan kumpaslar
• 1/32 ” verniyer taksimatlı kumpaslar
• 1/64 ” verniyer taksimatlı kumpaslar
• 1/128 ″ verniyer taksimatlı kumpaslar
• 1/192″ verniyer taksimatlı kumpaslar
• 1/1000″ verniyer taksimatlı kumpaslar

30. 30
1.2.Kullanım Alanlarına Göre Kumpaslar
• İç ve dış çap kumpasları
• Derinlik kumpasları
• Özel kumpaslar
• Modül kumpasları
1.3Metrik Ölçü Sistemine Göre Yapılan Kumpaslar
1.3.1 1/10 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar
Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 9 mm’lik kısım verniyer üzerinde 10 eşit parçaya
bölünmüştür. Cetvelin üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki
çizgi aralığı 9 / 10 = 0,9 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,9 = 0,1 mm’dir.
Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam
değerden sonra 0,1 olarak okunur.
Şekil 5.2.
1.3.1.1 1 / 10 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslarda Ölçü Okuma
Şekil 5.3.
Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgi ile çakışmıştır. Buna göre okunan
ölçü 7 mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı
çizgi olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün
10 çizgisi çakıştığı için buna göre ölçülen değer: 7 mm’dir.

31. 31
Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 62 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 4.
çizgisi cetvel üzerindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre ölçülen değer; 62
+ 0,4 = 62,4 mm’dir.
Şekil 5.4.
1.3.2 1/20 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar
Şekil 5.5.
Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 19 mm’lik kısım sürgü üzerinde 20 eşit parçaya
bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki
çizgi aralığı 19 / 20 = 0,95 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,95 = 0,05
mm’dir.Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam
değerden sonra 0,05 olarak okunur.
1.3.2.1 1 / 20 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslarda Ölçü Okuma
Şekil 5.6.

32. 32
Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgiyi geçmiştir. Buna göre okunan ölçü
7mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı çizgi
olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün 10.
çizgisi çakıştığı için ölçülen değer:7 + ( 0,05 x 10 ) = 7,50 mm’dir.
Şekil 5.7.
Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 51 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 7.
çizgisi cetvel üzeindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre okunan değer: 51
+ ( 0,05 x 7) = 51,35 mm’dir.
1.3.3 1/50 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar
Şekil 5.8.
Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 49 mm ‘lik kısım sürgü üzerinde 50 eşit parçaya
bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzeindeki çizgi
aralığı 49 / 50 = 0,98 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,98 = 0,02 mm ‘dir.
Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam değerden
sonra 0,02 olarak okunur
1.3.3.1 1 / 50 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslarda Ölçü Okuma
Şekil 5.9.

33. 33
Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 40. çizgiyi geçmiştir. Buna göre okunan
ölçü 40 mm ve 41mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı
çizgi olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün
40. çizgisi çakıştığı için; ölçülen değer: 40 + (0,02 x 40) = 40,80 mm’dir.
Şekil 5.10.
Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 61 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 17.
çizgisi cetvel üzeindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre okunan değer: 61
+ (0,02 x 17) = 61,34 mm’dir.

34. 34
ELEKTROSTATİĞİN UYGULAMALARI
1.STATİK ELEKTRİĞİN TARİHÇESİ
Bir cismin sürtünme ile elektriklenmesi yaklaşık olarak 2700 yıldan beri
bilinmektedir. Bilhassa naylon miktarı fazla olan kazaklar giyilirken veya çıkarılırken
kıvılcımların oluşması elektrik yükünün hareketine bir örnektir. Yağmurlu havalarda
bulutlarla yer arası veya buluttan buluta oluşan şimşekler de bir diğer örnektir.Uzun yıllara
dayanan gözlemler sonunda sürtünme ile elektriklenme de iki tip elektrik yükü olduğu
bulunmuştur.İpeğe sürülen bir cam çubuk diğer bir cam çubuğun yanına getirilirse
çubuklar birbirini itecektir. Diğer taraftan kürke sürtülmüş bir plastik çubuk ,aynı cam
çubuğun yanına getirilirse onu çekecektir.ABD bilim adamlarından Benjamin
Franklin(1706-1790), plastik çubukta oluşan elektrik yüküne (-) negatif ve cam çubukta
oluşan elektrik yükün (+) pozitif terimlerini getirmiştir. Ben Franklin'nin yıldırım çubuğu
en önemli buluşlardandı.
Şekil 6.1
Günümüzde halen kullanılan bu çubuk, 250 yıl içinde değişme gösterdi ve çeşitli
şekillerde kullanıldı.Örneğin; Fransa'da 1970'e kadar,tüm binalarda kullanılan yıldırım
çubukları radyum (226Ra) ile kaplıydı.Ucunda oluşan iyonizasyon fırtına bulutu
olduğunda nötrölüzasyon akımını arttıracaktı.Her ne kadar en azından teoride bu doğru
olsa da,çubuklar az miktarda radon ürettiler.Radyumun yarı yaşam süresi 1600 yıl
olduğundan ,eski yıldırım çubukları iyi bir sistemdir.

35. 35
Yıldırım çubuğundan başka ,20. yüzyılın başında elektrostatiğin ilk endüstri
uygulamaları yapılmıştır.1906'da Frederick Cottrell elektrofiltreyi yada Elektrostatic
Precipitator'ı üretti. Yanan cisimlerden çıkan külleri tutarak çevre kirliliği oluşmasını
engellemiştir.
Şekil 6.2.
Elektro filtreler bu olayın başlangıcıydı. Daha sonra çeşitli partikülleri birbirinden
ayırmak için yöntemler bulundu,örneğin boya fışkırtmak için yada kuru tabakalar (kumaş
yada zımpara kağıdı için)üretmek için bulunan metotlar gibi.Hukukçu ve fizikçi Carlson
patent ofisinde çalışıyordu,patent kağıtlarının fotokopilerine ihtiyaç duyuldu.Carlson' da
fotokopi makinesi yapmaya karar verdi.Fotoiletken ve elektrostatiği kullanarak çalışma
prensibini oluşturdu ama kimse çalışacağına inanmıyordu ve haklı çıktılar.Yıllar sonra
elektrostatik olarak bilinen bu çalışmalar çok büyük etki yaratan Xerox' la sonuç verdi.
1930'larda Orta-Batı Amerika'da tahıl ambarlarında patlamalar (haftada bir tahıl ambarı
patlıyordu) yaşandı. Hastane operasyon odalarında ve laboratuarlarda patlamaların artması
da statik elektriğe bağlandı.

36. 36
Şekil 6.3.
Elektrostatik deşarj bu tür patlamaların kaynağıydı.1950 ve 1960'larda yeni bir
patlama türü ortaya çıktı. Yağ tankerleri yüksek basınçlı sularla yıkandığında çeşitli
kazalara sebebiyet verdi. Patlayıcı buhar-hava karışımı hidrokarbon artığından gelse de,
patlamanın sebebi hala bilinmiyordu. Nedeni homojen olmayan alan içinde suyun darbe
vuruşları olarak görülüyordu. Statik elektrikteki olay sadece patlamalardan dolayı
değildi.1930'larda tekstil endüstride olduğu gibi basım endüstrisinde de etkisini gösterdi.
Kağıtlar birbirine yapışıyordu,fiberler filtreleri tıkıyordu.Statik elektrik araba radyosunun
çatırdamasına yada bir şeye dokunduğunuzda çarpılmanıza neden oluyordu.
Bunlar da lastiğe karbon karıştırılarak iletken hale geçmesi olayına önderlik etti.
1940 ve 1950'lerde naylon ve teflon gibi malzemelerin üretilmesiyle,statik elektrik her gün
kullanılan bir olgu haline geldi.İnsanlar statik elektriği giysilerin üzerimize yapışma yada
su musluğuna dokunduğumuzda istenmeyen şoklara maruz kalma nedeni olarak
algıladı.Ayrıca televizyon ekranın yada monitörlerin kirlenmesine neden oluyordu.Halkın
inanışına göre statik elektrik baş ağrısına neden oluyordu ve atmosferdeki iyi negatifle kötü
pozitif iyonların dengesiydi.

37. 37
Statik elektrik ufak bir ayrıntı olarak bilinmekte.1960'larda statik elektrik yeni bir
sektöre sıçradı:ELEKTRONİK.Bazılarına göre Mosfetler elektronik devrinin
başlangıcıydı. Mosfetlerden önce statik elektrik kendini hissettiriyordu ama bu
bilinmiyordu.Elektrostatik (statik elektrik değil) elektronik dünyasına yerleştirilen bir
uygulama değildi. Komplike elektronik devreler bozulduğunda,bazı elektronikçiler yükle
elektrik alan şiddeti arasındaki ilişkinin (Şekil 6.4'te de gösterildiği üzere) bozulmaya
neden olabileceğini savundular.
Şekil 6.4.
Çoğu insana göre elektrostatik elektronik endüstride oldukça yeniydi.Elektrostatiği
yeni bir alan olarak kabul ettiler ve ona yeni bir isim verdiler:Elektrostatik Deşarj
(ESD).Günümüzde kıvılcım,korona,fırça ESD' nın uygulamalarındandır.
2. Elektrostatiğin Uygulama Alanları
Havada uçan uçaklar, havayla sürtünme sonucu elektrikle yüklenirler. Bu yüzden
uçaklar yere indiği anda üzerlerindeki yükleri tekerlekleri aracılığı ile toprağa bırakırlar.
Uçak tekerleklerinin yapısında iletken madde bulunur. Karada giden araçlar yer ve hava ile
sürtünme sonucu elektrikle yüklenir. Özellikle tehlikeli madde taşıyan tankerlerin,
üzerinde biriken elektrik yüklerinin zararından korunmak için tankerin arka tarafına uzun
zincirler takılır.
Tanker üzerindeki fazla yükler zincir aracılığı ile toprağa geçer. Eğer tanker
üzerindeki bu fazla yükler toprağa aktarılmazsa elektrik kıvılcımları oluşabilir ve bunlar
tankerdeki yakıtın alev almasına sebep olabilir.