Aurkikuntzen Garaia eskemen bidez

1. Gertaera: XV. mendearen hasieran europarrek Europa eta Mediterraneoaren eta
XV. mendean Itsaso Beltzaren inguruko lurraldeak soilik ezagutzen zuten.
ezagutzen zuten Bazekiten beste lurralde batzu zeudela (India, Txina eta Japonia), Erdi Aroko zenbait
lurraldeak bidaiak egin zituztelako (Marko Polok, adibidez).
Munduko gainerako lurraldeak ezezagunak ziren Europako biztanleentzat. Afrika eta
8,75
Asia barrualdeko lurraldeei buruz, ez zekiten ezer ez. Eta ez zuten Amerikaren eta
Ozeaniaren berririk.
Gertaera: Esplorazio asko egin zituzten:
1. Ekialderako beste merkataritza-bide batzuk egin zuten.
Aurkikuntzen •Mapa berriak
kausak 2. Aurrerapen teknikoak •Nabigatzeko tresnak (astrolabioa, iparrorratza, koadrantea)
•Itsasontsi berriak (karabela)
Karabela: Oso azkarra zen eta zama-edukiera handia zuen. Bi eratako belak zituen:
karratuak (abiadura hartzeko) eta triangeluarrak (maniobrak egiteko).
Gertaera: XV. mendearen hasieratik Portugalek Indiarako bide berria bilatu zuen Afrika
inguratuz.
Aurkikuntzen Portugaldarren Portugaldarrek pixkanaka egin zuten aurrera. Lehendabizi, Madeira (1418) eta Azore
garaia esplorazioak (1431) uharteak aurkitu zuen eta bertan bere erresumak ipini zituen.
Bartolomeu Diasek Esperantza Onaren lurmuturra igarotzea lortu zuen.
1498an, Vasco de Gama Indiara heldu zen. Europaren eta Asiaren arteko beste kide bat
sortu zen, turkiarren mendeko lurraldeetatik igaro beharrik gabe.
Gertaera: Portugal eta Gaztelako Koroa lehiakide handiak izan ziren. Hauek mende-
balderantz bidaiatzea erabakitu zuten. Oso ekintza arriskutsua izan zen inor ez baitzen
Atlantikoan sartu, haien irudiko behintzat.
Gertaera: Kristobal Kolon Genovako nabigatzaile bat zen, eta Asiako ekial-
deko kostaldera iritsi nahi zuen, Ozeano Atlantikoa zeharkatuz. Kolonek lu-
rra esferikoa zela uste zuen, baina garai hartako pertsona askok lurra laua
zela pentsatzen zuten. Errege-erregina Katolikoei aurkeztu zien bere
Gaztelauen proiektua eta espedizioa 1492ko abuztuaren 3an izango zen. Espedizioa
esplorazioak Amerikaren hasi zen Palos de Fronteratik 90 marinelekin eta 3 itsasontsiekin (Niña,
aurkikuntza Pinta eta Santa Maria karabelak). Baina Kolonen kalkuluak oker zeuden.
Haren ustez, Lurra errealitatearen txikiagoa zen. Asteak igaro ziren eta Ko-
lonek ez zuten lurra ikusten. Azkenik Kolonek Japoniara heldu zela uste
zuen, baina oker zegoen: Amerikara heldu zen eta. 1504an Kolon
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Espainara heldu zen eta bi urte geroago hil zen. 1502an Ameriko Vespuzio
eta 9 ariketak esan zuen beste kontinente bat zela eta Amerika izena jarri zion.

2. Gertaera: 1519an bost ontziz eta 250 marinelez osatutako esperdizio bat
abiatu zen Sevillatik, Fernando Magallanes eta haren kontramaisu Juan Se-
bastian Elkano buru zirela. Ozeano Atlantikoaren eta Ozeano Barearen ar-
teko igarobidea aurkitzea eta munduari bira ematea zuten helburu. 1520an
Gaztelauen Munduari ozeano biak lotzen dituen itsasartea aurkitu zuten (Magallanes itsasartea) eta
8,75
esplorazioak lehen bira Filipina uharteetara iritsi ziren. Han hil zen Magallanes, atiboen aurkako
borroka batean , eta Elkanok hartu zuen agintea. Ontzi bat besterik ez zen
heldu, Victoria ontzia, eta 18 gizon. Munduari lehen biira ematea lortu zuten
bai eta Lurra biribila zela frogatzea ere.
Gertaera: Espainiarrak Amerikara iritsi aurretik kultura asko zeuden kontinente horretan.
3 zibilizazio zeuden Kolonaurreko Amerikan:
Maiek antzinako zibilizazio bat zen Yucatán penintsulan sortutakoa: Gaur
egungo Mexiko, Guatemala eta Hondurasko beheko lurraldeetan bizi ziren.
Maiak Maiak hiri-, estatuan zeuden kontrolatuta, buruzagi goren baten agindupean.
Maien gizartean lau maila zegoen: nobleak, klerikoak, nekazariak eta esklaboak.
Piramide mailakatua erabiltzen zuten.
Aurkikuntzen Produktu berriak hartzen zituzten: kakaoa, indabak, kuiak, tomateak, espeziak,
garaia etab.
Matematikan eta astronomian parte hartzen zuten (oso arte aberatsa).
Inkek Kolonaurreko Amerikako inperioa handiena zuten: Gaur egungo Peru,
Kolonaurreko
Bolivia, Ekuador, Argentina eta Txilen zati batean edo osoan bizi ziren.
Amerika Buruzagi gorena INKA zen, Eguzkiaren Semea , hain zuzen ere.
Inkak Biztanle gehienak nekazariak ziren eta labore garrantzitsuenak artoa eta patata
ziren.
Bazekiten urrea eta kobrea lantzen.
Aztekak Mexikoko haranean bzi ziren, XII. mendetik aurrera. Hiru hiriren
arteko ituna zen inperioaren oinarria (Tenochtitlán hiriburua, Texoco eta
Tacopán). Espainiarrak iritsi zirenean 100 urte baino gehiago ez ziren pasa
konfederazio hori eratu zenetik; beraz, inperioa hasierako aldia zegoen.
Aztekak gerrariak ziren eta tributan zeuden antolatuta, zenbait gizarte-
Aztekak taldetan: apaizak, nobleak, gizaki askeak eta esklaboak. Ekonomiaren oinarria
artoaren eta nekazaritzako beste produktu batzuen laborantza zen; esaterako,
kuia eta tomatea. Ur gaineko baratzeak (chinampak) lantzen zituzten, Texcoco
8, 9 eta 10 eta Xochimilco aintziren gainean. Aztekek zerga handiak kobratzen zizkieten
ariketak garaitutako herriei eta etsaiak sakrifikatzeko ohitura zuten. Hori dela-eta,
menderatutako herriek gorroto handia zieten.

3. Portugalek eta Gaztelak itsasoz haraindiko bi inperio handi bat sortu zituzten. Beren arteko
Aurkikuntzek arrazoirik ez sortzeko, 2 herrialdeek esploratzeko eremuak banatzea erabaki zuten
izan zituzten Tordesillasko Itunean (1494 urtean). Meridiano baten bidez mugatu zituzten alde biak.
ondorioak Europaren nagusitasuna hasi zen mundu osoan. Zientzien aurrerapena ekarri zuten,
besteak beste, gure planeta osatzen duten lurrak eta ozeanoak zehatz-mehatz ezagutzeko.
8,75
Asko sustatu ziren geografia, natura-zientziak eta kartografia.
Aurkikuntzen
garaia
11, 12 eta
13 ariketak

4. Aurkikuntzen kausak
Kolore biziko
banderatxoak
Bela latindarra
edo triangeluarra Bitik laura bitarteko mastak Astrolabioa
izaten zituzten, baina
hirukoak ziren ohikoenak.
Mesana
Masta Nagusia
Trinkete
Iparrorratza
Bela karratua
Kalamuzko
sokak
Koadrantea
Popako
gaztelua
Aingura
Lema Branka-haga
Kapitainaren Tripulazioa 30 gizon baino
gela gutxiagok osatzen zuten.
Kroskoak kolore biziz margotzen zuten

5. Portugaldarren esplorazioak
PORTUGALGO BIDEAK
Diogo Cao 1482
Bartolomeu Dias 1487
Vasco de Gama 1497-99
GAZTELAKO BIDEAK
Kolon 1492-93
Magallanes-Elkano 1519-22
BESTE BIDAIA BATZUK
Joan Caboto 1497
Giovani da Verrazzano 1524

6. Amerikaren aurkikuntza
PORTUGALGO BIDEAK
Diogo Cao 1482
Bartolomeu Dias 1487
Vasco de Gama 1497-99
GAZTELAKO BIDEAK
Kolon 1492-93
Magallanes-Elkano 1519-22
BESTE BIDAIA BATZUK
Joan Caboto 1497
Giovani da Verrazzano 1524
Kristobal Kolon
Amerikara heldu zenean

7. Kolonaurreko Amerika
Inkak Maiak
Aztekak

8. Aurkikuntzek izan zituzten ondorioak
Tordesillasko Itunean ezarritako mugak
Amerika ageri
den lehenengo
mapa, Juan de
la Cosak egin
zuen, 1500 urtean
Codex Mendozaren xehetasuna