Ətraf mühitin idarəetmə sistemləri

ƏTRAF MÜHİTİN
İDARƏEDİLMƏSİ
SİSTEMİ

ƏTRAF MÜHİTİN İDARƏEDİLMƏSİ SİSTEMİ
ƏTRAF MÜHİT
Litosferi, hidrosferi, biosferi və kosmik fəzanı əhatə edən,
insan və digər orqanizmlərin yaşadığı və
fəaliyyət göstərdiyi təbii mühitdir.
“Təbiət” anlayışı daha məhduddur anlayışdır və antropoloji təsirə
məruz qalmamış və ya əhəmiyyətsiz dərəcədə məruz
qalmış təbii kompleks kimi izah olunur.

ƏTRAF MÜHİTİN MÜHAFİZƏSİ
Təbii resursların qorunmasına, istehsalına və rasional istifadə
edilməsinə, həmçinin ətraf mühitin yaxşılaşdırılmasına
yönəlmiş dövlət və ictimai tədbirlər sistemidir və
tətbiqi ekologiyanın bir qoludur.
ƏTRAF MÜHİTİN MÜHAFİZƏSİ =
ƏTRAF MÜHİTİN QORUNMASI

TƏBİİ RESURSLAR – enerji mənbəsi, istehsal məhsulu və istehlak predmeti olaraq
təsərrüfat və ya digər fəaliyyətin həyata keçirilməsi zamanı istifadə edilən və ya
istifadə edilə bilən və istehlak dəyərinə malik olan təbii mühitin komponentləri,
təbii obyektlər və təbii-antropogen obyetklərdir.
TƏBİİ RESURSLAR
TÜKƏNMƏYƏN TÜKƏNƏN
Külək enerjisi
Nüvə enerjisi
Qabarma və çəkilmə
enerjisi
Günəş enerjisi
Axan su
Atmosfer havası
BƏRPA OLUNMAYANBƏRPA OLUNAN
Bitkilər
Məhsuldar torpaq
İçməli su
Təmiz hava
Heyvanlar
Təbii yanacaq
(kömür, neft)
Dəmir mineral ehtiyatları
Digər mineral ehtiyatlar
(qil, qum, fosfatlar)

EKOLOGİYA – ümumi biologiyanın bir qolu olub bitkilərin
heyvanlarla, həmçinin bitkilərlə heyvanların təbii ətraf mühitlə
qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən elm sahəsidir.
Ekologiyanın bir neçə səviyyədə tədqiq olunur: genetika, hüceyrə,
orqanizm, populyasiya və biosfer.
«EKOLOGİYA» sözü
«Oilos» = ev, təsərrüfat
və
«Loqos» = elm sözlərdən ibarətdir
«ekologiya» terminini elmə 1866-cı ildə alman alimi
E. Hekkel gətirmişdir.

ƏTRAF MÜHİTİN İDARƏEDİLMƏSİ SİSTEMİNDƏ MÜMKÜN İSTİQAMƏTLƏR
Ətraf mühitin qorunması üçün
işçilərin təfəkküründə məsuliyyət
hissinin stimullaşdırılması
Şirkətin ətraf mühitə təsirinin təhlili
Şirkətin ətraf mühitə təsirinə
nəzarət və monitorinq
Qəza halları nəticəsində ətraf
mühitə dəyə biləcək mənfi
təsirlərin qarşısının alınması
Ətraf mühit üzrə siyasətin
reallaşdırılması
Aşkar olunmuş uyğunsuzluqlara dair
tənzimləyici tədbirlərin hazırlanması
və yerinə yetirliməsi
Tullantıların minimuma endirilməsinə
dair tədbirlər.
Resayklinqin tətbiqi
Məlumatlandırma və ictimaiyyətlə
dialoq
İstehlakçılara məsləhət
xidmətinin göstərilməsi
Müqavilə üzrə tərəfdaşların da
ətraf mühit normalarına riayət
etmələrini stimullaşdırmaq

ƏTRAF MÜHİTİN İDARƏEDİLMƏSİ SİSTEMİNİN
TƏNZİMLƏMƏ MEXANİZMLƏRİ
MÜƏSSİSƏDƏ ƏTRAF MÜHİTİN İDARƏEDİLMƏSİ PROSESİNİN TƏNZİMLƏMƏSİ
Hüquqi bölüm
İnzibati-nəzarət
bölümü
İqtisadi bölüm Xüsusi bölüm Məlumat bölümü
Ətraf mühit üzrə
qanunvericilik
Gömrük
qanunvericiliyi
Ticarət üzrə
qanunvericilik
Vergi
qanunvericiliyi
Sığorta üzrə
qanunvericilik
Ətraf mühit
standartları
və normativlər
Təbiətdən istifadəyə
görə lisenziya
Ətraf mühitə
təsirin
qiymətləndirilməsi
Ətraf mühit
ekspertizası
Sertifikatlaşdırma
Ətraf mühitin auditi
Ətraf mühitin
monitorinqi
Təbiətdən istifadəyə
görə ödəniş
Vergilər sistemi
Maliyyə-kredit sistemi
Sığorta sistemi
Qiymət
formallaşdırma
sistemi
Ətraf mühitlə
bağlı tərbiyə
ətraf mühitlə bağlı
təhsil
Məlumat bazası
Ətraf mühitlə bağlı uçot
və hesabatlar
Ekoloji cəhətdən təmiz
qablaşdırma

ƏTRAF MÜHİTİN QORUNMASINA DAİR İŞLƏRİN TƏŞKİL
EDİLMƏSİNİN MÜASİR PRİNSİPLƏRİ
Birincisi,
Tətqiqatların keçirilməsi və innovasiyaların
tətbiq olunması ilə arzuolunmaz hallardan
QORUNMAQ
İkincisi,
Məhsulun istehsal müddətinin məhdudlaşdırılması
və ya dəqiq müəyyən edilməsi vasitəsilə
arzuolunmaz təsirləri AZALTMAQ
Üçüncüsü, Tullantıları təkrar İSTİFADƏ ETMƏK
Ən son addım olaraq, tullantıları DAŞIMAQ və İZOLYASİYA etmək

ƏMİS – ƏTRAF MÜHİTİN İDARƏEDİLMƏSİ SİSTEMİ -
təşkilatın ekoloji aspektlərinin müəyyənləşdirilməsini nəzərdə
tutan, ətraf mühit üzrə siyasətin hazırlanması və həyata keçirilməsi
üçün istifadə olunan inteqrə olunmuş idarəetmə sisteminin bir
hissəsidir.
QEYD 1. İdarəetmə sistemi siyasətin və məqsədlərin təyin edilməsi
və orada bəyan edilmiş məqsədlərə nail olunması üçün istifadə edilən
qarşılıqlı əlaqəli elementlərin məcmusudur.
QEYD 2. İdarəetmə sistemi özündə təşkilati strukturu, planlaşdırma fəaliyyətini,
məsuliyyət bölgüsünü, mövcud təcrübəni, prosedurları, prosesləri və resursları
ehtiva edir.

İSO 14001:2004-ün STRUKTURU
Rəhbərliyin
İSO 14001-in
tətbiqi haqqında
qərarı
İlkin təhlil
Ətraf mühit üzrə siyasət
Ekoloji aspektlər
Qanunvericilik,
normativ və
digər tələblər
Məqsədlər, göstərişlər
və proqramlar
Resurslar, öhdəliklər,
məsuliyyət və səlahiyyətlər
Peşəkarlıq, hazırlıq və
işçilərin məlumatlandırılması
Kommunikasiya
Sənədləşmənin idarəolunması
Sənədləşmə
Əməliyyatların idarəolunması
Qəza halları
Nəzarət və monitorinq
Uyğunluğun
qiymətləndirilməsi
Uyğunsuzluqlar, tənzimləyici
və qabaqlayıcı tədbirlər
Qeydlərin idarəolunması
Daxili audit
Rəhbərlik tərəfindən
Təhlilin keçirilməsi
PLANLAŞDIRMA
YOXLAMA TƏTBİQ VƏ İŞLƏTMƏ

İSO 14001:2004 TƏŞKİLATDAN NƏ TƏLƏB EDİR?
İSO 14001:2004 təşkilatdan aşağıdakıları tələb edir:
 Ətraf mühit üzrə müvafiq siyasət müəyyən etmək
 Müəssisənin ətraf mühitə təsirini araşdırmaq məqsədilə keçmiş, indiki və
planlaşdırılan fəaliyyəti, istehsal etdiyi məhsul və ya göstərdiyi xidmət
nəticəsində yarana biləcək vacib ekoloji aspektləri müəyyələşdirilmək
 Müəssisənin tərəfdar çıxdığı və onun fəaliyyətinə şamil olunan qanunvericilik
və normativ tələbləri və digər tələbləri müəyyən etmək
 Prioritetləri və müvafiq məqsəd və proqramları müəyyən etmək
 Ətraf mühit üzrə siyasəti həyata keçirmək üçün struktur və proqramlar
yaratmaq, ətraf mühit üzrə məqsədlərə nail olmaq və ətraf mühit üzrə tədbirləri
yerinə yetirmək.
 Ətraf mühit üzrə siyasətin və ətraf mühitin idarəolunması sisteminin uyğun
gəlməsini təmin etmək üçün tənzimləyici və qabaqlayıcı tədbirlərin
planlaşdırılmasını, auditini və təhlilini, və həmçinin tənzimləyici və qabaqlayıcı
tədbirlərin monitorinqini, auditini və təhlilini həyata keçirmək
 Dəyişikliklərə uyğunlaşmaq qabiliyyətini qorumaq.

İLKİN TƏHLİL
ətraf mühitin idarəolunması sisteminə malik olmayan təşkilat ilkin
təhlil vasitəsilə ətraf mühitə dair öz cari vəziyyətini
qiymətləndirməlidir. Bu təhlilin məqsədi müəssisənin fəaliyyət
növlərinin, məhsulun və xidmətin ətraf mühitə təsirlərini müəyyən
etməkdir.
Qiymətləndirməyə beş əsas sahə daxil olmalıdır:
а) təşkilatın öz üzərinə götürmüş qanunvericilik, normativ və digər tələblər.
b) ətraf mühitə əhəmiyyətli təsir göstərən bütün aspektlərin
müəyyənləşdirilməsi, müvafiq qaydada keyfiyyət və kəmiyyət cəhətdən
xarakterizə edilmiş və əhəmiyyətli hesab olunan aspektlərin reyestrlərinin
hazırlanması.
c) ətraf mühitə təsirin əhəmiyyətinin qiymətləndirmə meyarların təsviri
ç) təşkilatda mövcud olan bütün təcrübə və prosedurların yoxlanılması
d) keçmişdə baş verən normadan kənar halların tətqiqatı nəticəsində
formalaşmış əks əlaqəni tədqiq etmək.

EKOLOJİ ASPEKTLƏR
 ekoloji aspektlər hansılardır
 onlar necə eyniləşdirilir
 ətraf mühitə təsir nə deməkdir
 birbaşa və dolayı təsir göstərən aspektlər
hansılardır
 ekoloji aspektlərin qiymətləndirilməsi və
təsnifatı necə aparılır
 hansi məlumat bazaları mövcuddur
 ekoloji aspektlərin qiymətləndirmə üsulları

İSO 14001:2004
ekoloji aspekt – müəssisənin ətraf mühitlə
qarşılıqlı əlaqədə ola biləcək fəaliyyətinin,
məhsulunun və ya xidmətinin elementi (tərkib
hissəsi)
Qeyd: Vacib ekoloji aspekt ətraf mühitə əhəmiyyətli təsir
göstərir və ya göstərə bilər.
Ətraf mühitə təsir – müəssisənin tamamilə
və ya qismən ekoloji aspektləri ilə əlaqəli
olan ətraf mühitdə yaranmış hər hansı
dəyişiklik.

BİRBAŞA EKOLOJİ ASPEKTLƏRİ
Bu aspektlər müəssisənin idarəetmə sahəsinə daxil olub onun
fəaliyyətini əhatə edirlər və bura aşağıdakılar daxildir:
 Havaya tullantılar
 Suya tullantılar
 Təkrar işlənmə, təkrak istifadə, bərk və digər tullantıların xüsusilə
toksik tullantıların daşınması və basırılması,
 Torpağın istifadəsi və çirklənməsi
 Təbii resursların və ham malların istifadəsi (enerji daxil olmaqla)
 Yerli problemlər (səs-küy, vibrasiya, qoxu, toz)
 Nəqliyyət məsələləri (həm məhsula, həm xidmətlərə, həm də işçilərə
dair)
 Hadisələr, qəzalar və potensial normadan kənar hadisələrdə yaranmış
və ya yarana biləcək ekoloji qəzaların və təsirlərin riskləri

DOLAYI TƏSİR GÖSTƏRƏN EKOLOJİ ASPEKTLƏR
Fəaliyyətin, məhsulun və xidmətlərin nəticəsində müəssisədə onun fəaliyyət
sahəsinə daxil olmayan əhəmiyyətli ekoloji aspektlər əmələ gələ bilər. Bu
aspektlərə aşağıdakılar daxildir:
 Məhsulla bağlı olan məsələlər (layihələşdirmə, istehsal, qablaşdırma, nəqliyyat,
istifadə, tullantıların istifadəsi/basdırılması)
 Kapital qoyuluşu, kreditlərin verilməsi və sığorta xidmətləri
 Yeni bazarlar
 Xidmətlərin seçilməsi və strukturu (məs: nəqliyyat və ya qida məhsulları ilə təchizat)
 İnzibati və planlaşdırmaya dair qərarlar
 ekoloji effektivlik və partnyorların, podratçıların və təchizatçıların bu məsələyə praktiki
yanaşması və s.
Müəssisələr təchizat prosedurları ilə bağlı vacib ekoloji aspektlərin
müəyyənləşdirildiyini və bu aspetklərin ətraf mühitə əhəmiyyətli təsirlərinin
idarəetmə sistemini nəzarət altında olduğunu nümayiş etdirməlidirlər.
Müəssisələr onların adından çıxış edən təchizatçılar və fiziki şəxslərin müqavilə
üzrə yerinə yetirilən fəaliyyəti çərçivəsində müəssisənin ətraf mühit üzrə
siyasətinə uyğun fəaliyyət göstərməsinə cəhd göstərməlidirlər.

EKOLOJİ TƏSİRLƏR
Aşağıdakı ekoloji təsirlər müəyyənləşdirilməlidir:
 Atmosferə nəzarət oluna bilən və nəzarət oluna bilməyən emissiyalar
 Su mənbələrinə və kanalizasiyaya nəzarət oluna bilən və nəzarət oluna bilməyən
tullantılar
 Həyat üçün xüsusilə təhlükəli olan bərk və digər tullantılar
 Yeraltı topaqların, yerin səthinin, atmosfer havasının və yeraltı suların çirklənməsi
 Yeraltı sərvətlərin, suyun, yanacaq ehtiyatlarının və enerjinin, həmçinin digər təbii
resursların istifadəsi,
 İstilik və qoxu, səs-küy, toz və vibrasiya və optik təsirlər
 Ətraf mühitin müəyyən sahələrinə və ətraf mühit sistemə təsirlər
Bu təsirlərin keçmişdə və hal hazırda mövcud olub-olmaması, və/və ya
gələcəkdə mövcud olub-olmayacaqları nəzarət altında saxlanmalıdır.
 Normal istehsalat şəraitində
 Qeyri-normal istehsalat şəraitlərdə
 Gözlənilməyən hadisələrdə, qəza hallarında və təbii fəlakətlərdə
 Keçmiş, cari və gələcək planlaşdırılmış fəaliyyət zamanı

EKOLOJİ ASPEKTLƏRİN MƏNBƏLƏRİ
Vacib məsələlərdən biri keçmişdə baş vermiş
istehsalat fəaliyyəti və ya hadisələrlə bağlı olan
aspektlərin müəyyənləşdirilməsidir
Tipik problemlərə misal olaraq mayenin
tökülməsi və ya sızmalar nəticəsində çirklənmiş
zibilliklər, asbest, neft məhsulları, metal və s. kimi
toksik və ya ətraf mühit cəhətdən toksik
materiallarla çirklənmiş torpaq və yeraltı sular
(xüsusilə yeraltı çənlər və borular) və ya saxlama
çənləri və qurğuları göstərmək olar.
Məlumat mənbəsi olaraq çoxillik iş təcrübəsinə
malik olan işçilər, köhnə xəritələr, istifadəyə
icazələr və s. ola bilər
Bundan qabaqkı istehsalat fəaliyyəti
İstehsalat prosesləri
İnşaat əraziləri
Təchizatçılar
Binalar və kommunal xidmətləri
Məhsul

İstehsalat proseslərini göstərən və hər proses
üçün müvafiq materialların hərəkətlərini
müəyyənləşdirən blok-sxemlərdən istifadə
(enerji də daxil olmaqla)
Hər mərhələdə giriş məlumat-materiallar
kimyəvi maddələr və enerji məyyənləşdirilir.
Giriş məlumatlar: tullantılar, toz halında olan
metal, səs-küy və s. ola bilər.
İSO 14001 qeyri-standart şəraitlərin müəyyən
edilməsini tələb edir: işə salma, dayandırma,
texniki xidmət və qəza halları.
Şirkət öz drenaj sistemlərinin və tullantıların
mənbələrinin ən son hazırlanmış sxemlərə
malik olmalıdır. Orta ölçülü ərazi 200-ə qədər
ətraf mühit aspektlərdən ibarət oluna bilər
Təchizatçılar
Məhsul

İnşaat ərazilər müvvəqəti xarakter daşıyırlar,
lakin bu iş bir neçə illərə uzana bilər və bu
halda bir neçə ekoloji aspektlərə malik ola
bilər: enerji resurslarından istifadə, səs-küy,
toz, tullantılar, torpağa sızma, istifadə
olunmuş qablaşdırma, palçıq
Vacib məsələ hər inşaat ərazisi üçün “həssas
reseptorları” müəyyənləşdirmək və maraqlı
tərəflərin mövqeyini aydınlaşdırmaqdır.
Ola bilər ki, inşaat işləri nəticəsində hər hansı
bir çirklənmələrin baş vermədiyini sübut
olaraq göstərməsi üçün işin əvvəlində və onun
başa çatmasından sonra yeraltı torpağın və ya
yeraltı suların nümunələri götürülsün
Təchizatçılar
Məhsul

Təchizatçılar vacib aspektlərin əksəriyyətinə
görə dolayı məsuliyyət daşıya bilər, xüsusilə
üçüncü tərəflərə “çirkli” işlər təhvil verdiyi
hallarda. Sertifikatlaşma orqanı bu cür halların
nəzərdə tutulmamasına icazə verməyəcək və
tələb edəcək ki, təchizatçılarla bağlı
aspektlər aspektlərin qiymətləndirilməsinə
daxil olunsun
Əsasən təchiz edilən materialların həcmi,
onların texnoloji proseslərinin xarakteri və ətraf
mühitə ehtimal olunan təsiri və istifadə edilən
materialların ekoloji cəhətdən toksik olub-
olması nəzərə alınmalıdır.
Aşkar olunmuş aspektlər əhəmiyyətli təsir
göstərirsə, təchizatçıya təsir göstərmək üçün
tədbirlər görülməlidir və ya alternativ bir
şirkətin axtarışına başlanılmalıdır
Təchizatçılar
Məhsul

Bəzi şirkətlər, asbest kimi xidmət müddət başa
çatandan sonra xususi emalat tələb edən,
ekoloji cəhətdən toksik materiallarla çirklənmiş
binalarda yerləşir.
Havalandırma sistemləri ozon təbəqəsinin
deşilməsi üçün potensial mənbələrdir
Açıq dövrəli su soyutma sistemləri və ya istilik
əvəzedicilər də ekoloji aspektlərin mənbələri ola
bilər.
Su və elektrik enerjisinin istifadəsini də
sənədləşdirmək lazımdır
Təchizatçılar
Məhsul

ƏMİS məhsulun istifadəsini və ləğvini nəzərdə
tutmursa, o tam deyil. Buradakı tipik aspektlər
enerji resurslarının istehlakı, təkrar istifadə,
texniki xidmət zamanı və ya xidmət müddətinin
başa çatmasından sonra təhlükəli tullantıların
istifadəsi
Bəzi hallarda ətraf mühitə mənfi istismar
zamanı olan təsirlə müqayisədə istehsal zamanı
(turbinlər, mühərriklər) daha azdır (yüz hətta
min qat). Bu o deməkdir ki, bu kimi aspektləri
bu məhsulların layihələşdirilməsi zamanı
nəzərdə tutmaq lazımdır
Təchizatçılar
Məhsul

EKOLOJİ ASPEKTLƏRİN MÜƏYYƏNLƏŞDİRİLMSƏ VƏ ONLARLA BAĞLI
TƏSİRLƏRİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
MƏRHƏLƏ 1. Fəaliyyət növünün, məhsulun və ya xidmətin seçilməsi
MƏRHƏLƏ 2. Fəaliyyətin, məhsulun və ya xidmətin ətraf mühit aspektlərinin
müəyyələşdirilməsi
MƏRHƏLƏ 3. Ətraf mühitə təsirlərin müəyyənləşdirilməsi
MƏRHƏLƏ 4. Təsirlərin əhəmiyyətlərinin qiymətləndirilməsi
Fəaliyyət, məhsul və ya
xidmətin növü
ekoloji aspekt Təsir
Fəaliyyət:
təhlükəli maddələrin
yüklənməsi və boşaldılması
sızma ehtimalı Torpağın və ya suyun
çirklənməsi
Məhsul: Məhsulun
təkmilləşdirilməsi
Məhsulun həcminin
azaldılması məqsədilə
onun dəyişilməsi
Təbii resursların qorunub
saxlanılması
Məhsul:
Polistiroldan düzəldilmiş qəhvə
fincanları
Dağılmırlar və təkrar
işlənilmirlər
Torpağın çirklənməsi
Yararlı ərazilərin
azaldılması
Xidmət:
maşınların işlək vəziyyətində
saxlanılması
Maşından çıxan işlənmiş
qazların tullantıları
Tullantıların azaldılması

ƏTRAF MÜHİTİN İDARƏEDİLMƏSİNDƏN ƏLDƏ OLUNAN
FAYDA
 Rəhbərlik fəaliyyətin əsas növlərinə diqqət yetirir: hər şey təsirin
qiymətləndirilməsilə və problemlərin təsnifi və prioriteləşdirilməsi ilə
başlayır
 Suyun, enerjinin və xammalın istehlakının rasional olaraq istifadə
edilməsi və əmələ gələn tullantıların həcmlərinin azaldıması yolu ilə
məsrəflərin azaldılması imkanı
 Ətraf mühitlə bağlı qanunvericiliyin dəyişilən tələblərinə uyğunlaşmaq
 Məhkəmə məsuliyyətinə cəlb olunma riskinin minimuma endirilməsi
 Müəssisənin fəaliyyətində olan ekoloji aspektlərin aid olduğu bütün
maraqlı tərəflərin nəzərdə tutulması
 Ən yaxşı ətraf mühit göstəricilərinin olmasına görə müəssisənin
bazardakı mövqələrinin yaxşılaşması
 ekoloji göstəricilərin təkmilləşdirilməsinə nail olunması, yəni
proseslərin, məhsulun və xidmətlərin ətraf mühitin vəziyyətinə mənfi
təsirinin azaldılması.

ƏMİS-İN EFFEKTİVLİYİNDƏN ƏLDƏ OLUNAN POTENSİAL
FAYDALAR
 İstehlakçılara tanış olmaq üçün real və açıq ətraf mühit
idarəetmə sisteminin mövcudluğuna dair zəmanətin verilməsi
 Dövlət və ictimai səviyyədə etibarlı münasibətlərin saxlanılması
 Təchizatçının sertifikatlaşma meyarlarına riayət olunması
 Xərclərə nəzarətin yaxşılaşdırılması
 ətraf mühitlə bağlı insidentlərə görə məsuliyyətin əmələ
gəlməsinə gətirib çıxaran halların azaldılması
 Giriş materialların və enerjinin saxlanılması
 Dövlət və sənaye arasındakı əlaqələrin yaxşılaşdırılması
 Məsrəflərə qənaət də daxil olmaqla ətraf mühitin nəzarətinə dair
tədbirlərin yumşaldılması
 İcazələrin və səlahiyyətlərin alınmasına köməklik.

Ətraf mühitin idarəetmə sistemləri

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (8)

More from Imran Agayev

More from Imran Agayev (6)

Ətraf mühitin idarəetmə sistemləri