Малчны байгууллагын 100 түүх/Success story of herder institutions (2013-2017)

Улаанбаатар хот
2017 он
МАЛЧДЫН БАЙГУУЛЛАГЫН
АМЖИЛТЫН ТҮҮХ
SUCCESS STORY OF HERDER
INSTITUTIONS
(2013-2017)

SUCCESS STORY OF HERDER INSTITUTIONS
МАЛЧДЫН БАЙГУУЛЛАГЫН АМЖИЛТЫН ТҮҮХ
Эмхэтгэсэн: Ч.БАЯРМАА, Г.ХИШИГБАДАМ
Хянан тохиолдуулсан: Ч.БАЯРМАА
Цаасны хэмжээ: 176x250
Хэвлэлийн хуудас: 11 х.х
“ТЭПЭ” хэвлэх үйлдвэрт хэвлэв.
2017 он

SUCCESS STORY OF HERDER INSTITUTIONS 3
АГУУЛГА
ӨМНӨХ ҮГ.............................................................................................................................4
FOREWORD............................................................................................................................5
ӨМНӨХ ҮГ.............................................................................................................................6
FOREWORD............................................................................................................................7
ТОВЧИЛСОН ҮГ....................................................................................................................8
ABBREVIATION.......................................................................................................................8
БҮЛЭГ 1. Малчдын байгууллагыг хөгжүүлж, малчдын нийгэмд эзлэх байр суурь,
оролцоог нэмэгдүүлэв.........................................................................................................9
CHAPTER 1. Development of herders’ institutions and increased participation and
status of herders in the society.............................................................................................9
БҮЛЭГ 2. Бэлчээрийг зохистой ашиглах, сэргээн сайжруулах чиглэлээр малчид
уламжлалт аргыг дэвшилт технологитой хослуулан ашиглаж байна............................39
CHAPTER 2. Combination of traditional and advanced technologies used by herders for
improved and proper use of rangeland..................................................................................39
БҮЛЭГ 3. Малчид хоршиж нэгдсэнээр орлого нь нэмэгдэж, өрхийн амьжиргаагаа
дэмжих эх үүсвэр болов......................................................................................................67
CHAPTER 3. Herders organized into PUG system increased their income for improved
livelihood................................................................................................................................67
БҮЛЭГ 4. Бэлчээр сайжруулахаар нэгдсэн малчдын дундын сангийн
хөрөнгө тогтмол өссөөр байна...........................................................................................93
CHAPTER 4. Increased matching fund of herders who are organized for
improved rangeland...............................................................................................................93

МАЛЧДЫН БАЙГУУЛЛАГЫН АМЖИЛТЫН ТҮҮХ4
ӨМНӨХ ҮГ
Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн Ногоон Алт
төсөл 2004 онд 3 суманд хэрэгжиж эхэлснээс
хойш 12 жил өнгөрчээ. Энэ олон жилүүдийн
туршид олон зуун малчид, орон нутгийн
удирдлага, төрийн мэргэжлийн байгууллагуудын
удирдлага, ажилтнуудтай хамтран Монгол орны
үнэт эрдэнэ болсон бэлчээр нутгийг зүй зохистой
ашиглах, хайрлан хамгаалах энэ сайхан ариун
үйлст зүтгэлээ. Өнөөдрийг хүртэл нийтдээ 21
аймгийн 180 гаруй сумдын 100 000 малчин өрхүүд бэлчээр ашиглалтын хэсгийн
зохион байгуулалтанд орсны дүнд бэлчээрийн нөөцөө зөв зүйтэй ашиглах боломж
бүрдлээ. Мөн Монголын бэлчээрийн төлөв байдлын үнэлгээ хяналтын системийг
дэлхийн стандартад нийцүүлж, 100 гаруй малчдын хоршоог дэмжин зохион байгуулж
бэхжүүлжээ. Түүнчлэн малын гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрүүд,
хоршоодтой хамтран Монголын малын гаралтай бүтээгдэхүүнийг дэлхийн зах зээлд
гаргахад амжилттай хамтран ажиллалаа. Энэ жилүүдэд Ногоон Алт гэдэг нэг брэнд
болтлоо хүмүүсийн сэтгэлд хүрч, Монголчуудад байгаль эх дэлхийдээ хүндэтгэл,
хайр гамтай хандах, хойч ирээдүй үр хүүхдийнхээ төлөө байгалийн тэнцвэрт байдлаа
хамгаалах, дэлхийд ганц Монголын нүүдлийн соёл иргэншлийг хадгалахын ач
холбогдлыг сануулсан таних тэмдэг болсонд их баяртай байна.
Энэ боломжийг бидэнд олгосон Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн үе үеийн
удирдлагууд, Швейцарийн ард түмэнд баярласнаа илэрхийлж байна. Ногоон Алт
Төслийг түүчээлэн авч яваа малчид, Бэлчээр ашиглагчдын хэсгийн ахлагчид, сум орон
нутгийн удирдлагуудад баярлалаа. Ногоон Алт Төслийн дэмжлэг, олгосон боломжийг
ашиглан амьдрал ахуйгаа өөд нь татаж, нутаг орондоо үлгэр жишээ болж яваа энэ
амжилтын түүхийг бүтээсэн бүх малчид, хамтран ажиллагчиддаа баяр хүргье.
Хүндэтгэсэн,
Ц. Энх-Амгалан
Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн Ногоон Алт-Малын
Эрүүл мэнд Төслийн Зохицуулагч

FOREWORD
It has passed 12 years since Green Gold Project of
Swiss Agency for Development and Cooperation has
commenced in 2004 in three pilot soums in the wake of
heavy dzud in early 2000s in Mongolia. Over these years,
GreenGoldProjectTeamhasbeensupportingthousands
ofherdermenandwomen,localgovernmentleadersand
state professional agencies to realize this noble task of
preservingandmaintainingsustainableuseofMongolian
rangelands-the backbone of rural economy.
As of to this date, we have provided technical assistance
to over 40 000 herder households to organize themselves into Pasture user groups and establish
Rangelanduseagreementwiththelocalgovernmenttoensuresustainablerangelandmanagement
practices. Based on the institutional evolvement of Pasture user groups and Soum Associations
of Pasture user groups, herders have created about 70 business marketing cooperatives for
improved market access and value of livestock products. Alongside, in cooperation with state
professional agencies, Green Gold Project has up graded thenational rangeland health monitoring
and assessment system to enable decision making at all levels of government base on accurate
and timely information on the state of rangeland health and on the demand of herders.
With the support of Green Gold Project unique and new livestock products combed yak wool and
baby camel wool has been developed and in cooperation with domestic processing companies,
herders’ business marketing cooperatives has built up a value chain and access to international
markets.
It is a soul fulfilling experience to witness that during these years name of the project “Green Gold”
hasbecomeabrandamongMongolianpeopleappealingafrugaluseandprotectionofMongolian
green rangelands and its resources for the sake of future generations and for preserving unique
nomadic culture and way of livelihood.
TakingthisopportunityonbehalfofallMongolianpeople,Iwouldliketoexpressourdeepgratitude
to the management and team at the Swiss Agency for Development and Cooperation in Mongolia
and Swiss people for providing us with the opportunity to overcome the challenges faced during
transition period.
Finally, I would like to express my thanks to Mongolian herders, local leaders and partners for their
great partnership and friendship we developed and built up together and making the best use of
Green Gold Animal Health Project support to fulfill their objectives to achieve better livelihood and
the society as a whole and to embrace the value of thriving democratic Mongolia.
I am sure these success stories would serve as an inspiration to herders and local leaders across
Mongolia and be beacon of inspiration.
Yours respectfully,
Ts. Enkh-Amgalan
Green Gold-Animal Health Project Manager

ӨМНӨХ ҮГ
Монголын бэлчээр ашиглагчдын нэгдсэн холбоо
хэмээх малчдын хамтын оролцоонд тулгуурласан
байгууллагыг хөгжүүлэх замаар бэлчээрийн тогтвортой
менежментийг төлөвшүүлэх, эрх зүйн орчныг
сайжруулах чиглэлээр үндэсний хэмжээнд ажиллаж
байна. Бид судлаачдыг дэмжих, судалгааны шинэлэг
арга зүйг нэвтрүүлэх, бэлчээрийн харилцааны дэд
бүтцийг хөгжүүлэх чиглэлээр иргэн, төр, хувийн
хэвшлийн оролцоог хангаж ажилладаг.
Манай байгууллага Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн
Ногоон Алт-малын эрүүл мэнд төслийн хамтын ажиллагааны хүрээнд 21 аймгийн 163
суманд үйл ажиллагаа явуулж байна.
Малчдыг дундын бэлчээрээ хамтран ашиглаж ирсэн уламжлалт хэлбэрээр зохион
байгуулалтад ороход нь арга зүйн дэмжлэг үзүүлж байгаа нь манай улсын нийт хүн
амын тэн хагасыг ажлаар хангаж, орлогын үндсэн эх үүсвэр нь болдог бэлчээрийн
мал аж ахуйн үйлдвэрлэл, эдийн засгийн хөгжилд томоохон үүрэг гүйцэтгэдгээс гадна
тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлалд нийцэж байгаа юм.
Үндэсний хэмжээнд 11 аймгийн 151 суманд 1257 бэлчээр ашиглагчдын хэсэг, 70 орчим
бизнесийн болон хадгаламж зээлийн хоршоо үйл ажиллагаа явуулж байна.
Эгэл жирийн хөдөлмөрч ардын ажил үйлсийн нэгээхэн хэсгээр “Малчдын байгууллагын
амжилтын түүх” цувралын 2 дахь удаагийн бүтээлийг бүтээн Монгол орны бэлчээрийн
үндэсний форум зохион байгуулах энэхүү түүхэн мөчид та бүхэнд хүргэж байгаадаа
баяртай байна.
ЭРҮҮЛ БЭЛЧЭЭР, ЭРҮҮЛ МАЛ, ЭРҮҮЛ МОНГОЛ ХҮН
Монголын Бэлчээр Ашиглагчдын Нэгдсэн Н.Ганхуяг
Холбооны гүйцэтгэх захирал

FOREWORD
Mongolian National Federation of Pasture User Groups
(MNFPUG) is working nationwide towards improved
rangeland management and conducive legal environment
through development of herder collective organizations
and increased rangeland resilience. MNFPUG is working
with stakeholders from government, private sector and
individuals to support researchers, introduce latest
research methodologies and improve infrastructure
of rangeland relations. Since 2017 MNFPUG has been
mandated to implement Green Gold - Animal Health
project funded by Swiss Agency for Development and
Cooperation in 163 soums of 21 Aimags.
We provide methodological support to herders to restore traditional way of organizing
themselves on common rangeland. Grazing livestock provides employment to almost
half of the workforce of the country and contributes significantly to the nation’s economy.
Improving such important sector is vital for further development of Mongolia.
MNFPUG is composed of 11 Aimag Federations of Pasture User Groups, 151 Soum
Associations of Pasture User Groups and 1257 Pasture User Groups and around 70
agriculture and savings and credit cooperatives. Around 1500 leaders are working in herders’
institutions with full of successes in in their endeavour to achieve sustainable development.
Therefore, we are very much pleased to introduce some success stories of these people
through the book titled “Success story of herders’ institutions” at the historic moment
of organization of Mongolian national forum on rangelands. First part of this book was
published and presented in 2012.
HEALTHY PASTURE, HEALTHY LIVESTOCK, HEALTHY MONGOLIANS
Executive Director, Mongolian National N.Gankhuyag
Federation of Pasture Users Groups

ТОВЧИЛСОН ҮГ
АБАХ Аймгийн Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо
БАХ Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо
БЗД Багийн Засаг дарга
ЗДТГ Засаг Даргын Тамгын Газар
ИТХ Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал
МЭҮТ Мал Эмнэлэг Үржлийн Тасаг
СБАХ Сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо
ХЗХ Хадгаламж Зээлийн Хоршоо
ABBREVIATION
AFPUG Aimag Federation of Pasture User Groups
APUG Soum Association of Pasture User Groups
CRH Citizens Representative Khural
GGAHP Green Gold and Animal Health Project
MNFPUG Mongolian National Federation of Pasture User Groups
PUG Pasture User Groups
RUA Rangeland Use Agreement
SCC Saving and Credit Cooperative
VABU Veterinary and Animal Breeding Unit

БҮЛЭГ 1
МАЛЧДЫН БАЙГУУЛЛАГЫГ
ХӨГЖҮҮЛЖ, МАЛЧДЫН НИЙГЭМД
ЭЗЛЭХ БАЙР СУУРЬ, ОРОЛЦООГ
НЭМЭГДҮҮЛЭВ
CHAPTER 1
DEVELOPMENT OF HERDERS’
INSTITUTIONS AND INCREASED
PARTICIPATION AND STATUS OF
HERDERS IN THE SOCIETY

Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын Бэлчээр
Ашиглагчдын Холбоо сумын Засаг даргатай гэрээ
байгуулан 10 га газар авч, бэлчээр ашиглагчдын
хэсгүүдэд хуваариллаа. Ингэснээр говь нутгийн
малчид малын тэжээл тарьж, хадлангаа
бэлтгэдэг боллоо. Тэдний нэг “Багабаян” БАХ-
ийн малчид 1 га газарт 2 жил дараалан малын
тэжээл тариалж, малчдад нийлүүлж байна.
Малчид бэлчээр сайжруулах зорилгоор 11 гар
худаг гаргаж, 5 малын хашаа сэргээн засварлаж,
3 саравчтай хороо шинээр барьжээ.
The Bayanlig soum APUG in Bayankhongor aimag
obtained 10 hectares of land on a contract basis with
the soum governor and allocated the land for PUGs.
As a result, the Gobi herders have become able to
plant and harvest fodder and forage. “Bagabayan”
PUG, in Bayanlig soum have been planting animal
fodder in 1 hectare of land for the second year. To
improve the rangeland, PUG herders collectively
constructed 11 hand wells, fixed 5 shelters and built
3 sheds for their livestock.
2017 10
Да Мя Лх Пү Ба Бя Ня
30 31 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29

Баянхонгор аймгийн Бэлчээр Ашиглагчдын
Холбоо нь тором самнах сургалтын үеэр хаягдал
төмрийн хоолойгоор хийсэн тором самнах
зориулалтын хашааг туршсан нь малчдын
сэтгэлд ихээхэн нийцэв. Тус хашаанд тором
самнаснаар ноосыг хог, шороотой холилгүйгээр
үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, малд ээлтэй аргаар
ноос самнахад чухал ач холбогдолтой боллоо.
The Bayankhongor AFPUG made a fence, designed
for combing baby camels, out of waste iron pipes.
They tested the fence during the baby camel combing
training. Herders liked the fence very much as it is
useful for preparing baby camel wool not suffering
the animal and also preventing from mixing the fibre
with dust and waste during the combing process.
Thus, the value of the fibre will be increased from
improved combingtechnology.
2017 11
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30

Завхан аймгийн Идэр сумын бэлчээрийн
менежментийн ажлын хэсэг малчдын саналыг
газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тогтмол
тусгаж, хэрэгжүүлдэг. Малчид жил бүр 35.000
орчим га бэлчээрийг сэлгэж, өнжөөж хэвшсэн.
Багийн ИНХ-ын саналыг үндэслэн бэлчээр
ашиглалтын журам мөрдөхгүй, заасан хугацаанд
нүүгээгүй малчдыг хөдөлмөрийн хөлсний доод
хэмжээг дөрөв дахин нийлүүлсэн хэмжээгээр
торгох арга хэмжээ авдаг болжээ. Ингэснээр
бэлчээрийг хуваарьтай ашиглах журмын
хэрэгжилт сайжирсан.
Rangeland Management Working Group of Ider soum,
Zavkhan Aimag, constantly includes herders feedback
and suggestions in soum land management plan.
Annualrotationaluseof35000hectareoflandbecome
tradition for herders. In response to the regulation
adopted by the Bagh Citizens Representative Khural,
the working group has started to levy penalty fee
for herders who are breaching the regulation by not
moving at specified date. As a result, enforcement
of the regulation to use the rangeland on a seasonal
schedule has been improved.
2017 12
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Баянхонгор аймгийн Богд сумын “Жаран Богд”
БАХ-ийн 52 өрх бэлчээр нутгаа дөрвөн улирлын
хуваарийн дагуу өнжөөж, сэлгэн ашиглаж байна.
БАХ-ийн хурлыг улирал тутам зохион байгуулж,
тулгамдсан асуудлаа ярилцдаг. Тэд жилд таваас
доошгүй малын хашаа барьж, хадлан хадах, мал
ноослох ажлаа хамтын хүчээр хийж, ажлынхаа
хөлсийг дундын сандаа хуримтлуулж байна.
Fifty-two families of “Jaran Bogd” PUG in Bogd
soum, Bayankhongor aimag, rest and rotate their
rangelands according to the seasonal schedules
agreed by all members.They organise a PUG meeting
each quarter to discuss the facing issues. Each
year, they collaboratively build at least five livestock
fences, make hay for the animals and prepare wool
and cashmere during the combing season. Incomes
gained from such activities are often accumulated in
their matching fund.
2018 01
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31

Баянхонгор аймгийн Жинст сумын Бэлчээр
Ашиглагчдын Холбоо “Бэлчээрт ээлтэй малчин”
шалгаруулах ажлыг санаачилсан нь малчдын
сэтгэлд нийцэж, таатай хүлээн авлаа. Уг шагналыг
олон малтай малчинд бус бэлчээр сайжруулахад
хүч, хөрөнгө, сэтгэл гарган ажиллаж буй малчинд
олгодог болсноор малчдын бэлчээр нутгаа
хамгаалах хүсэл эрмэлзлийг улам бадраажээ.
Jinst soum APUG in Bayankhongor aimag has taken
an initiative to name a “rangeland-friendly herder”
each year, which has been highly appreciated by
herders. The award does not go to a herder with the
biggest number of livestock, but to a herder that has
devoted significant effort to improve the rangeland.
Hence, this was a timely move, motivating herders to
care for their rangelands.
2018 02
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28

ЦэнгэлсумынБэлчээрАшиглагчдынХолбоо,түүний
дэргэдэх “Малчны хөгжил” Хадгаламж Зээлийн
Хоршоо хамтран “Мөнгөн мал”, “Мөнгөтэй малчин”
хөтөлбөр хэрэгжүүлж байна. Хоршооны гишүүдийн
83,4% нь малчид байдаг ба тэдний бэлчээрийн
даацаас илүү малыг борлуулахад дэмжлэг үзүүлж,
орлогыг хадгаламжинд авч “Мөнгөн мал” болгон
жилд 24-30 хүртэл хувиар өсгөдөг. Ингэснээр
малын тоог бууруулж бэлчээрийн даацад
тохируулах, малын тоо буурахад малчдын орлого
буурах биш эсрэгээр өсөн нэмэгдэх хоёр чухал
асуудлыг шийдвэрлэж эхэллээ.
Tsengel soum APUG and its “Malchny khugjil” savings
and credit cooperative are co-implementing the
programmes“Cashherd”and“Wealthyherder”.Herders
constitute 83.4% of the cooperative members. The
cooperative helps the herders in selling the number of
livestock exceeded the rangeland carrying capacity and
keeping the income in their savings (cash herd) with
24-30% annual interest rate. Within these initiatives, the
APUG has started tackling two main issues by keeping
the rangeland carrying capacity and increase herders
income in spite of reducing their number of herds.
2018 03
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31

Говь-Алтай аймгийн Бэлчээр Ашиглагчдын
Холбоо бэлчээр ашиглалт, усан хангамж,
малын үүлдэр угсаа, эрүүл мэндийг сайжруулах,
хадлан тэжээл бэлтгэх, зам даваа засах зэрэг
59 төслийг 14 суманд хэрэгжүүлжээ. Мөн орон
нутгийн захиргаатай хамтран 11 төсөлд хөрөнгө
оруулжээ. АБАХ төслийн явц, биелэлтэнд хяналт
тавьж, орон нутагтай хамтран комисс гаргаж
хүлээж авдаг нь хөрөнгө оруулалтын үр дүнг
сайжруулдаг.
Govi-Altai aimag Federation of Pasture User
Groups implemented 59 projects in 14 soums to
improve rangeland management, water supply,
animal breeding, livestock health, hay making and
renovation of mountain roads and passes. A total of
11 projects were implemented with co-funding from
the local government. Joint monitoring for project
implementation, quality control and handover for
completed work resulted in improved effectiveness
of the project.
2018 04
30 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29

Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр сумын “Үерт” БАХ-
ийн ахлагч Н.Цогбаяр малчдаа хэсгийн зохион
байгуулалтанд бүрэн оруулж 6.0 сая төгрөгийн
дундын сантай, 100 хувийн эргэн төлөлттөйгөөр
үйл ажиллагаа явуулж байна. Малчдын өвөлжөө,
хаваржаа нь нөмөр нөөлөг багатай тал газар
байдаг тул хамтран чулуун хашаа барьж
хаврын салхи шуурганаас бага насны малаа
хамгаалж чаддаг болсон нь бусад малчдад үлгэр
дуурайл болж байна. Ингэснээр малчид төлийн
хорогдолгүй малаа онд мэнд оруулж байна.
Initiative of N. Tsogtbayar, a leader of “Uert” PUG
of Delger soum, Govi-Altai Aimag have become
exemplary story for other herders, as he organized
PUG herders to build a stone fence to protect
animals from cold spring winds. Herders are now
raising lambs and new born cattle without a loss.
Amount of the PUG matching fund has reached MNT
6 million with 100 percent repayment rate.
2018 05
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31

Говь-Алтай аймгийн Төгрөг сумын В.Даваамөнх
ахлагчтай “Тунгалаг” БАХ-ийн малчид “Ногоон
алт” төслийн сургалтын үр дүнд жил бүр 100-
300 тором самнаж, 0.5-1.0 тонн ноос бэлтгэн
үндэсний үйлдвэрт нийлүүлж байна. Төслийн
санхүүжилтээр тором самнах зориулалтын хашаа
барьж өгсөн нь малчдад томоохон дэмжлэг
болсон. Тором самнаж, орлогоо нэмэгдүүлэх
боломж байгааг тус хэсгийн малчид харуулж
байна.
As a result of trainings given by GGAHP, herders of
“Tungalag” PUG of Tugrug soum in Govi-Altai aimag,
leaded by V.Davaamunkh, comb 100-300 two year
old baby camels each year and supply national
producers with 0.5 to 1.0 ton of wool. Special baby
camel combing fences built by the project turned out
to be a big support for herders in this regard. The
success shows that herders are able to increase
their income by combing baby camel.
2018 06
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30

Завхан аймгийн Тэс сумын Баян-Уул багийн
малчид, тэртээ 1845 онд Тэс голын дагуух
малчдын шашин, соёлын гол төв Гандан хийд
байсан, түүхийн ээдрээтэй он цагт устан,
овоолсон шороо, ухсан нүх болсон газрыг
шороогоор булж, тэгшлэн сэргээж малын
бэлчээр болгожээ.
In order to improve the rangeland, herders of Bayan-
Uul bagh in Tes soum, Zavkhan aimag filled the dug
holes along the Tes river and flattened the pile of soil,
where there once was the main monastery in 1845,
but destroyed afterwards during the repression
period. Herders are now using the even land for
pasture.
2018 07
30 31 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29

Завхан аймгийн Сантмаргац сум малчдын
оролцоонд тулгуурласан бэлчээр зохион
байгуулалтын чиглэлээр бусдадаа үлгэр дуурайл
болж байна. “Бэлчээр сайжруулах талаар
малчдын саналыг сум газар зохион байгуулалтын
төлөвлөгөөнд тусган хэрэгжүүлдэг. Таван БАХ-ийн
улирлын бэлчээрийг төлөөлөх 14 цэгт мониторинг
хийж, бэлчээрийн төлөв байдал, даац зэрэг
мэдээллийг БАХ-ийн бэлчээр ашиглалтын гэрээнд
тусгадаг. Энэ нь гэрээт бэлчээрийн ашиглалтын
нөлөө, төлөв байдлын өөрчлөлтийг үнэлж дүгнэхэд
чухал үзүүлэлт болдог” гэж газрын даамал Баярхүү
ярьлаа.
Santmargats soum of Zavkhan aimag is leading
other soums by its PUG based bottom-up rangeland
management approach. Mrs.Bayarkhuu, a soum
land manager remarks “Herders feedback and
suggestions on rangeland improvement reflected
in soum land management plan. Results of PUG
rangeland photomonitoring such as rangeland state
and carrying capacity made on 14 points of five PUG
seasonal rangeland are included in PUG rangeland use
agreement concluded with the soum government. This
monitoring is significant to assess the grazing impact
and rangeland state transition”.
2018 08
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31

Завхан аймгийн Цагаанхайрхан сумын
С.Дүгэрсүрэн ахлагчтай “Их мянган” БАХ-
ийн малчид, сумын ИТХ, ЗДТГ, Багийн Засаг
даргатайгаа хамтран Хуримтын голд 3 сая
төгрөгийн хамтын санхүүжилтээр 4 метрийн
өргөн, 12 метрийн урт гүүр барьжээ. Ингэснээр
ширүүн урсгалтай, үер ихтэй голоор нялх төл,
таргатэвээрэгмуутаймалтөдийгүймалчидтөвөг
чирэгдэлгүй нүүж гарах боломжтой болжээ.
“Ikh Myangan” PUG, with leader S.Dugersuren,
of Tsagaankhairkhan soum, Zavkhan Aimag, in
cooperation with Soum Citizens Representative
Khural, Governor’s office and Bagh governor jointly
built 4 meter wide and 12 meter long bridge with co-
funding of 3 million tugriks over flood prone torrent
of Khurimt river. Thanks to this bridge herders, baby
and weak animals can move with far less trouble.
2018 09
1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30

ЗавханаймгийнЦэцэн-Уулсумын“Тэгшулаантуг”
хоршоо 2017 онд 8 га талбайд тариалалт хийж, 20
орчим тонн төмс, 20 гаруй тонн ногоон тэжээл
хураан авав. Хичээл зүтгэлтэй ажиллавал гантай
жил ч ургац алдахгүй байж болохыг тэдний
хөдөлмөр харуулав. Үүний зэрэгцээ хоршооны
гишүүн малчид түүхий эд борлуулалтын үнийн
зөрүү болон ноогдол ашиг авч хоршооны үр
шимийг хүртэж байна.
“Tegsh Ulaan Tug” cooperative of Tsetsen soum,
Zavkhan Aimag planted vegetables in 8 hectares of
land in 2017 and harvested 20 tons of potato and
over 20 tons of green fodder. This success highlights
that with purposeful effort herders can harvest
enough vegetables and fodder even in drought
condition. Cooperative members receive pay back
from the sales of raw materials thus reaping benefit
of the membership.
2018 10
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31

Монголын Бэлчээр Ашиглагчдын Нэгдсэн
Холбоо нь сарлагийн хөөвөр, торомны ноосны
бэлтгэлийн хэмжээ, чанар, үнэлэмжийг
нэмэгдүүлэх зорилгоор аймаг, сумдын бэлчээр
ашиглагчдын холбоодтой хамтарч сарлагийн
хөөвөр, тэмээний ноосны нөөц бүхий 10 аймгийн
39 сумын 2200 гаруй малчдад сургалт зохион
байгууллаа. Ингэснээр торомны самнасан
ноосны нийлүүлэлт 2.4 дахин, малчдын орлого
2.7 дахин нэмэгдлээ.
To increase the quantity, quality and price of yak and
baby camel wool, Mongolian National Federation
of Pasture User Groups in collaboration with
federations of aimag and soum pasture user groups,
organized trainings for 2200 herders of 39 soums
in 10 Aimags. Consequently, supply of combed
baby camel wool increased 2.4 times while herders’
income increased 2.7 times
2018 11
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30

Ховд аймгийн Цэцэг сумын СБАХ-ны тэргүүн
Б.Удвал бага зардлаар олон малчдад хүрсэн
үр дүнтэй сургалт, уулзалт зохион байгуулахыг
зорьж ажилладаг. Малчдын орлогыг нэмэгдүүлэх
ноосон эдлэлийн шаталсан сургалтыг санаачлан
эмэгтэйчүүдээ оролцуулсан. Сарлагийн хөөвөр
самнах сургалт явуулснаар хөөврийн нийлүүлэлт
тогтмол нэмэгдэж байна. СБАХ-ны байрны
ашиглалт, зохион байгуулалт сайн, цэвэр цэмцгэр,
байрны нэг өрөөг буудлын зориулалтаар ашиглан
ажиллуулж байгууллагын санхүүгийн эх үүсвэрийг
нэмэгдүүлж байна.
Udval B, APUG leader of Tsetseg soum in Khovd aimag
puts effort to organise effective and inclusive training
and meetings with small budget for as many herders as
possible. She initiated and organized wool craft training
among female herders, aiming to increase their income.
As a result of yak combing training, yak wool supply is
constantly increasing. The use and organization of the
APUG building is very orderly and neat. One room of the
building is used as motel, which becomes an alternative
source of income for the organization.
2018 12
31 1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30

Архангай аймгийн Чулуут сумын Бэлчээр
Ашиглагчдын Холбооны дэргэдэх “Буга зүрх”
хоршоо жил бүр 15 га талбайд ногоон тэжээл
тариалж 20-30 тн ургац хураан авдаг ба хураасан
тэжээлээ хямдралтай үнээр малчдад борлуулж
байна.
The “Buga zurkh” cooperative at the Chuluut soum
APUG of Arkhangai aimag plants fodder on 15
hectares of land and harvests 20-30 ton crops each
year. They provide the fodder to PUG herders for a
discounted price.
2019 01
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31

Сарлаг,торомсамнахажиллагаагхөнгөвчлөх,ноос,
хөөврийн гарцыг нэмэгдүүлэх, сав баглаа боодол,
түүхий эд нийлүүлэлтийн эргэн мөшгөх системийг
сайжруулах зорилгоор Монголын Бэлчээр
Ашиглагчдын Нэгдсэн Холбооноос малчдыг
тором, сарлаг самнах зориулалтын сам, уут, гарын
авлагаар хангалаа. Үүний үр дүнд гологдол түүхий
эдийн хэмжээ багасаж, малчид 2017 онд 41 тонн
сарлагийн хөөвөр, 7.1 тонн торомны ноос самнаж
нийлүүллээ.Торомны сайн чанарын самнасан ноос
кг нь 12.000 төгрөгт, сарлагийн самнасан хөөвөр
10.000 төгрөгт хүрч нэмэгдлээ.
Mongolian National Federation of Pastuer User Groups
assisted herders with combs, sacks and manuals for
baby camel and yak combing to ease the yak and baby
camelcombingprocess,andtoincreasewoolproduction,
improve traceability, packaging and raw material
supply. Correspondingly amount of scrap raw materials
decreased relatively and the herders supplied 41 tons of
yak wool and 7.1 tons of baby camel wool. High quality
combed baby camel wool is now priced at 12 000T while
price of combed yak wool increased to 10 000T.
2019 02
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28

Холбооноос зохион байгуулсан торомны
ноосыг сэрмэн хайчилж самнах сургалтын
дараа Дундговь аймгийн Дэлгэрхангай сумын
хоршооны дарга Ц.Өнөрсүрэн бусдыгаа
манлайлан, малчдынхаа бэлтгэсэн торомны
ноосыг үндэсний үйлдвэрт өөрийн биеэр ирж
тушаажээ.
Baby camel combing training was organised in
the project new aimags by Mongolian National
Federation of Pasture User Groups. As a result,
Unursuren.Ts, head of Delgerkhangai soum
cooperative in Dundgovi aimag is leading other
soums on baby camel wool supply. He visited a
processing factory in Ulaanbaatar in person with the
baby camel wool prepared by the herders.
2019 03
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Ховд аймгийн Мөст сумын СБАХ-ны дэргэдэх
“Баянтөл” хоршоо бүх гишүүдийн хурлаа тогтмол
хийдэг, гишүүдийн бүртгэл, түүхий эдийн үнийн
зөрүү, ноогдол ашиг олгосон бүртгэл, байгууллагын
бичиг баримтын эмх цэгц, соёл сайн. Хоршооны
гишүүдийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 2011 онд 3,8 сая
төгрөг байсан бол 17,3 сая төгрөг болж нэмэгджээ.
Сарлаг самнах сургалт болон бэлтгэн нийлүүлэлтийн
чанартхяналттавьжажилласнаархөөвөрбэлтгэлийн
чанар, хэмжээ сайжирсан. Хоршоо нь сумын төсвийн
4 байгууллагатай цагаан идээ нийлүүлэх гэрээ
байгууланажиллажбайна.
The “Bayantul” cooperative at Must soum APUG of Khovd
aimagregularlyorganisesthemeetingofallmembersand
properly keep all documents such as the registration of
members, disbursement of raw material price incentives
anddividendsaccordingtothecooperativedocumentation
standard.Thesizeofsharedassetofherdersincreasedto
17.3 million tugrugs this year from 3.8 million tugrugs in
2011. Quality and supply of yak wool improved due to the
yak combing training and quality control measures. The
cooperative is suppyling dairy products to 4 organizations
inthesoumonacontractbasis.
2019 04
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30

Холбооноос 2017 онд Өмнөговь аймгийн
Ханхонгор, Булган, Сэврэй, Мандал-Овоо
сумдын малчдад тором самнах сургалт зохион
байгуулсны үр дүнд малчид 40 тн тэмээний ноос,
2.2 тн торомны ноос бэлтгэн дотоодын үйлдвэрт
тушааж, орлогоо нэмэгдүүллээ.
Mongolian National Federation of Pasture User
Groups organized baby camel combing training for
herders of Khankhongor, Bulgan, Sevrei and Mandal-
Ovoo soums in Umnugovi Aimag and resultantly
herders collected 40 tons of camel wool, 2.2 tons of
baby camel wool for domestic factories increasing
their income.
2019 05
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31

Өмнөговь аймгийн Ханхонгор сумын малчин
С.Мааманхүү 2010 онд Олон улсын нүүдэлч малчдын
холбооны дэд ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байхдаа
Аймгийн малчдын холбоог байгуулжээ. Холбоо
хүрээгээ тэлж, сум бүрт салбартай болж, малчдын
дуу хоолойг шийдвэр гаргахад тусгаж ажилласнаар
аймгийнИТХ-аасжилбүрийнесдүгээрсарынсүүлийн
долоо хоногийн баасан гаригийг “Малчдын өдөр”
болгон тэмдэглэх шийдвэр гаргав. Тус холбоо өдгөө
Швейцарийн хөгжлийн агентлаг, Монголын Бэлчээр
Ашиглагчдын Нэгдсэн Холбоо, “Говийн оюу” сантай
хамтранаймгийнхааесөнсумандбэлчээрсайжруулах
чиглэлээражиллажбайна.
When S.Maamankhuu, a herder in Khankhongor soum of
Omnogobi aimag was working as a deputy president of
International Nomadic Herders’ Association, she set up
Aimag Herders’ Association. The association opened its
branches in all soums raising herders voice in decision
making. As a result, Aimag Citizens Representative Khural
passed a decision to celebrate “Herders’ Day” on Friday
of last week of every September. The association is
currentlyworkingwithSwissAgencyforDevelopmentand
Cooperation, MNFPUG, and “Gobi Oyu” foundation and is
implementingaprojectinninesoumsoftheAimag.
2019 06
1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30

Ховд аймгийн Үенч сумын Бэлчээр Ашиглагчдын
Холбооны дэргэдэх “Үенч Малчны ирээдүй”
олон төрөлт барааны дэлгүүр нь малчдын эрэлт
хэрэгцээнд тулгуурлан гүйлгээгээ бараа солилцоо,
малын гаралтай түүхий эд, бэлэн мөнгө зэргээр
хийдэг учраас тэдний хамгийн их үйлчлүүлдэг
газар болсон. СБАХолбооны 302 малчин өрхийн
хуримтлалаар үүсгэсэн дундын сан БАХ бүр дээрээ
тусгай данстай бөгөөд сангийн хөрөнгө 40 сая
төгрөгт хүрээд байна. Дундын сангийн хүүгийн
орлогоор гишүүдээ урамшуулах, зарим жижиг
төслийг дэмжиж санхүүжүүлэх зэрэг ажлуудыг
зохион байгуулж байна.
“Uyench Herders’ Future” shop, set up by Uyench soum
APUG in Khovd Aimag, supplies herders with needed
products and sells the items by barter agreement,
livestock raw materials or in cash. It has become
most visited place for herders. On top of the fact that
every PUG has its own separate bank account for the
matching fund contributed by 302 herder families, and
asofnowthefundhasreached40milliontugriks.Some
of the cumulated interest of matching fund is used for
herders incentive and funding of small projects.
2019 07
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31

Увс аймгийн Бөхмөрөн сумын Бэлчээр
Ашиглагчдын Холбооны тэргүүн Б.Соёл-Эрдэнэ
холбооныхоо трактор, тоног төхөөрөмжийг
ашиглан 3000 боодол өвс бэлтгэн БАХ-ийн
малчиддаа хямдралтай үнээр нийлүүлжээ.
Тус холбоо жил бүр хадлан бэлтгэж, малчдын
өвөлжилтийн бэлтгэлийг хангахад дэмжлэг
үзүүлдэг бөгөөд энэ нь байгууллагын үйл
ажиллагааны тогтвортой байдлыг хангах нэг эх
үүсвэр болдог.
A leader of Bukhmurun soum APUG in Uvs Aimag,
B.Soyol-Erdene, by utilizing the association’s
technical resources, harvested 3000 bales of hay and
sold them to the member herders at a discounted
price. It has become a custom of this APUG to
harvest hay and assist herders in winter preparation.
On the other hand, these activities ensure APUG
further financial sustainability which is a win-win
situation to both APUG and member herders.
2019 08
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31

Увс аймгийн Давст сумын малчин өрхийн 50 орчим
хувь нь малаа угаалгад хамруулж, мал эмнэлгийн
үйлчилгээг тогтмол, чанартай авах нөхцөл бүрдэв.
Сумын МЭҮТ, сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоо,
“Хангай Давст” хувийн мал эмнэлгийн нэгж хоёр
багт мал эмнэлгийн үйлчилгээ үзүүлэх хоёр
жилийн хугацаатай гэрээ байгуулжээ. Энэ хүрээнд
малчдын 3.3 сая төгрөг, “Ногоон алт” төслийн 4.7
сая төгрөгийн санхүүжилтээр 2000 оноос хойш
шороонд дарагдаж ашиглалтгүй байсан, мал
угаалгын ванныг засчээ.
Fifty percent of herder families of Davst soum in Uvs
Aimag are now able to have regular access to quality
veterinary services through livestock washing facility.
Soum VABU, APUG and “Khangai Davst” private
veterinary company signed tri-partite agreement on
provision of veterinary services in two baghs of the
soum. Within the framework of this agreement, with
co-funding of 3.3 million tugriks from herders and 4.7
million tugriks funding from GGAHP, herders repaired
livestock washing bath which was out of service since
2000.
2019 09
30 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29

Увс аймгийн Ховд сумын Газрын даамал Н.Адъяа
сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбооны үйл
ажиллагааг дэмжиж, хамтран ажилладаг,
туршлагатай ажилтнуудын нэг юм. Тэрээр малчдын
саналыгсумынгазарзохионбайгуулалтын2017оны
төлөвлөгөөнд цогцоор тусган хэрэгжилтийг ханган
ажиллаж байна. Жил бүр сумын бэлчээрийн даацыг
БАХ-ийн улирлын бэлчээр тус бүрээр тооцон гаргаж
ИТХ-даа танилцуулж батлуулдаг. Төслөөс зохион
байгуулсан сургалтуудад хамрагдаж бэлчээрийн
экологийн чадавхи тодорхойлох, фотомониторинг
хийх, үр дүнг малчдад мэдээлж, зөвлөмж өгөх
мэдлэг, ур чадвараа сайжруулсан.
N.Adiya, land manager of Khovd soum in Uvs Aimag
has good collaboration with the Soum Association
of Pasture User Groups. She holistically reflected
feedback and suggestions raised by herders in “Soum
Land Management Plan-2017” and is ensuring its
enforcement. Every year she introduces the soum
rangeland carrying capacity based on the PUG seasonal
pasture monitoring to soum CRH members for approval.
She has been actively participating in the trainings
organized by the project and improved her knowledge
and skills on rangeland ecological site description, photo
monitoring, and recommendations to herders based on
the rangeland monitoring result.
2019 10
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31

Ховд аймгийн 16 сумын 80 БАХ-ийн 88% нь
сумдын Засаг дарга нартай бэлчээр ашиглалтын
гэрээг 15-40 жилийн хугацаатайгаар байгуулжээ.
Бүх сумд бэлчээрийн фотомониторингийн
судалгаа хийж, 2-5 жилийн БАХ-ийн бэлчээрийн
төлөв байдлын мэдээллийн бааз суурьтай болов.
Аймгийн Бэлчээр Ашиглагчдын Холбооноос
бэлчээрийн харилцаанд оролцогчдын аймгийн
зөвлөгөөнийг жилд 2-4 удаа зохион байгуулж
байгаа нь хамтрагч талуудыг мэдээллээр хангах,
үр дүнтэй хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд
ихээхэн түлхэц болж байна.
Eighty Pasture User Groups of 16 soums of Khovd
Aimag signed rangeland use agreements with
respective soum Governors for the period of 15-40
years. All soums have carried out rangeland photo
monitoring and developed information database
of rangeland state for the next 2-5 years. On top
of that, Aimag Federation of Pasture User Groups
held a conference of multi-stakeholders in aimag
rangeland management 2-4 times a year for effective
collaboration and information sharing.
2019 11
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30

Ховд аймгийн Үенч сумын Бэлчээр Ашиглагчдын
Холбооны хадлангийн салаа жил бүр 200-600 тн
өвс бэлдэж малчдад нийлүүлж байгаагаас гадна
БАХ-ийн малчид 400-800 тн хадлан бэлтгэж,
нөөц бүрдүүлдэг. Түүнчлэн ИТХ-аар “Нүүдэлчин
үенчүүд” хөтөлбөр батлуулж мал эрүүлжүүлэх,
малын үзэсгэлэн худалдаа, сургалт зохион
байгуулах, нүүдэлчдийн ёс заншлыг сурталчлах
зэрэг олон ажил зохион байгуулж байна.
Hay making unit of Uyench soum APUG in Khovd
Aimag, supplies herders with 200-600 tons of hay
each year. On top of that, PUG herders harvest 400-
800 tons of hay for winter preparation. “Nomadic
Uyench” program was developed by APUG with
approval from Soum Citizens Khural. Under
this program, various kinds of activities such as
promotion of nomadic cultures, livestock health
activities, animal exhibition and sales, and trainings
are carried out by APUG.
2019 12
30 31 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29

Ховд аймгийн Дуут сумын бүх БАХ сумын Засаг
даргатай15жилийнхугацаатайбэлчээрашиглалтын
гэрээбайгуулсанньүрдүнгээөгчбайна.Уулуурхайн
лиценз авах 17 хүсэлт суманд ирсэн боловч Засаг
дарга малчдаар хэлэлцүүлэн санал авч хүсэлтийг
буцаасан. “Халзан бүргэдэй” БАХ-ийн малчдын
гэрээг үндэслэн нутагт нь олборлолт хийж буй
компани 18 км зам тавих, 2 гар худаг засах, үйл
ажиллагаанд нь малчдаас хийж буй хяналтын
зардлыг санхүүжүүлсэн байна. Нэг БАХ гэрээгээ
үндэслэн тус БАХ-ийн нутаг дэвсгэрт байдаг ангийн
отгоос жилд 800,000 төгрөгийн төлбөр авч бэлчээр
сайжруулах үйл ажиллагаанд зарцуулдаг байна.
All PUGs of Duut soum in Khovd aimag signed rangeland
use agreements with their soum governor that are valid
for 15 years. This has been proven to be useful. When
the soum received 17 proposals from mining companies
for exploration license, the soum governor rejected the
proposals based on the RUA with herders. Within the RUA
signed with the soum government, “Khalzan burgedei”
PUG herders received funding from the mining company
operating in the soum to fix 18 km loan mountain road
and passes and repair 2 hand wells. The cost of herders
doing monitoring to the company’s operation is covered
also by the mining company. One of the PUGs charges
MNT800,000everyyearfromthehuntingtribewithofficial
permissionandinvestitinimprovingtherangeland.
2020 01
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31

БҮЛЭГ 2
БЭЛЧЭЭРИЙГ ЗОХИСТОЙ АШИГЛАХ,
СЭРГЭЭН САЙЖРУУЛАХ ЧИГЛЭЛЭЭР
МАЛЧИД УЛАМЖЛАЛТ АРГЫГ
ДЭВШИЛТ ТЕХНОЛОГИТОЙ
ХОСЛУУЛАН АШИГЛАЖ БАЙНА
CHAPTER 2
COMBINATION OF TRADITIONAL AND
ADVANCED TECHNOLOGIES USED BY
HERDERS FOR IMPROVED AND
PROPER USE OF RANGELAND

Архангай аймгийн Ихтамир сумын “Алтан сандал”
БАХ-ийн ахлагч Л.Ганхуяг 12 жил ажиллах
хугацаандаа мал угаалгын ванн, тарилга туулгын
хашаа барих, булгийн эх хашиж хамгаалах, гар
худаг гарган бэлчээрийг чөлөөлөх, бэлчээрийн
сэлгээ болон отор нүүдэл хийх ажлыг БАХ-н
малчидтай хамтран амжилттай зохион байгуулж
байна.
L.Gankhuyag, while working as a leader of “Altan
Sandal” PUG of Ikhtamir soum, Arkhangai Aimag,
for twelve years, has built livestock washing bath,
fences for animal vaccination, fences for protection
of springs, hand wells, and organized rangeland
rotations and migrations with members of his PUG
successfully.
2020 02
1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29

Архангай аймгийн Ихтамир сумын “Ишгэнт”
БАХ-ийн ахлагч Я.Буянхишиг хэсгийнхээ хурлыг
тогтмол хийж хурлаар баталсан бэлчээр
ашиглалтын төлөвлөгөөний дагуу бэлчээрээ
сэлгэн, өнжөөж, хуваарьтай ашиглаж ирсэн. Гар
хадуурын бригад байгуулж зургаан га талбайг
хашиж, өтөг бууцаар бордон, хадлангийн гарцыг
нэмэгдүүлснээр төл малаа бордож онд мэнд
оруулдаг. 2016 оноос Ихтамир сумын ИТХ-ын
төлөөлөгчөөр сонгогдон орон нутгийн бодлого,
шийдвэрт малчдын дуу хоолойг тусган ажиллаж
байна.
Ya.Buyankhishig, a leader of “Ishgent” PUG of
Ikhtamir soum, Arkhangai Aimag, held the PUG
meeting regularly and rotated rangelands as
specified in the rangeland use plan. Hay making
team set up at PUG fenced 6 hectare of crop land by
fertilizing it with manure. Due to it, they increased the
yield and substantially helped herders to overcome
winters successfully. In 2016, he was elected to
Soum Citizens Representative Khural and reflecting
herders voice in local decision making.
2020 03
30 31 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29

Архангай аймгийн Чулуут сумын Бэлчээр
Ашиглагчдын Холбоо нь сумын ЗДТГазар,
“Наран” БАХ-ийн малчидтай хамтран 1.5 сая
төгрөгийн санхүүжилтээр гүүр барьжээ.
Ингэснээр малчдын нүүдэл суудал хийх цаг
хугацаа, хөрөнгө мөнгийг хэмнэсэн төдийгүй
бэлчээр нутгаа сэлгэж, өнжөөх боломж олгосон
бүтээн байгуулалт болсон.
APUG of Chuluut Soum in Arkhangai aimag
constructed bridge with 1.5 million tugriks co-
funding from soum government and “Naran” PUG
herders. This bridge is now helping herders to save
time and cost and make rangeland rotations more
easily.
2020 04
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30

Баянхонгор аймгийн Богд сумын СБАХ малчидтай
хамтран хуучин цагт аль нутагт ямар мал өсгөж
байсныг нарийвчлан судалж, уламжлалаа сэргээх,
бэлчээрийн даацад тохируулж ямар мал өсгөхөө
тодорхойлж бод мал, ялангуяа тэмээг түлхүү өсгөж
байна. Малчдын саналаар сумын хадлангийн
талбай, отрын бүс нутгийг тодорхойлж, хадлан
хадах болон оторт гарах хугацааг нарийн тогтоон,
мөрдөж байна. Зарим газрыг орон нутгийн тусгай
хамгаалалтанд авч, нэн ховор заган ойгоос түлш
бэлтгэхийг бүрэн зогсоосноор загийн хэмжээ эрс
нэмэгдэж, хамгийн чухал нь иргэдийн хүрээлэн буй
орчноо хайрлах сэтгэл, хандлага сайжирлаа.
Based on the rangeland carrying capacity and
traditional scheme of livestock herding based on the
vegetation type suitable for animals, Bogd Soum APUG
in Bayankhongor aimag put more emphasis in growing
big animals. In consultation with herders, they have
set hay making and otor reserve area boundaries and
schedule to use. APUG initiated the registry of some
areas under local protection and adoption of regulation
to prohibit the use of rare zag wood for firewood. More
importantly, consciousness of local people towards the
environmental protection has been enhanced.
2020 05
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Увс аймгийн Цагаанхайрхан сумын Бэлчээр
Ашиглагчдын Холбоо газрын даамалтайгаа
хамтран БАХ-ийн улирлын бэлчээр төлөөлөх 33
цэгт хийсэн фотомониторингийн үр дүнг орон
нутгийн удирдлага, малчдад танилцуулж, авах
шаардлагатай арга хэмжээний талаар малчдад
зөвлөдөг. Сум, багийн удирдлагууд энэхүү
мэдээлэлд тулгуурлан бэлчээр сайжруулах
төлөвлөгөөг малчдын саналд тулгуурлан гаргаж,
хэрэгжүүлдэг. 2017 онд 35000 орчим мал даацаас
хэтэрсэн тул 56000 га бэлчээрийг баг бүрт сэлгэсэн
байна.
The Tsagaankhairkhan soum APUG of Uvs aimag,
in cooperation with the land manager, carries photo-
monitoring at 33 points of PUGs seasonal rangeland.
They inform the photo-monitoring results to local
authorities and herders and provide recommendations
to herders with necessary measures to take. Based
on the information provided by the land manager
and the APUG and feedback from herders, soum and
bag authorities develop and implement rangeland
management plan. According to the estimation in
2017, the rangeland carrying capacity was exceeded by
35 thousand heads of livestock and the bagh and soum
government made the decision to rotate 56 thousand
hectares of rangeland.
2020 06
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30

Баянхонгор аймгийн Богд сумын “Бор-Овоо” БАХ-
ийн “Амна-Ус” бүлэг 18 өрхтэй. Бэлчээрийн даацад
малын тоо толгойг тохируулах чиглэлээр сумын
Засагдаргатайбэлчээрашиглалтынгэрээбайгуулан
амжилттай хэрэгжүүлж байна. Гэрээний хүрээнд
байгуулсан эрсдлийн сангийн санхүүжилтээр малын
гурван хашаа барьж, нэг гар худаг засварлажээ.
Бэлчээрээ улирлын хуваарьтай ашиглаж, тогтсон
нэг өдөр өвөлжөөнөөс гарч, өвөлжөөндөө буудаг
ньсумынмалчдадүлгэрдуурайлболжбайна.Намар
малаа нэгдсэн журмаар борлуулж, малынхаа тоо
толгойг тогтмол хэмжээнд барихын зэрэгцээ, бод
мал, ялангуяа тэмээг илүүтэй өсгөж байна.
Eighteen households of “Amna-Us” group in “Bor-Ovoo”
PastureUserGroupofBogdSoum,BayankhongorAimag
has established two-tier rangeland use agreement with
soum Governor. The group has contractual duty to keep
the rangeland carrying capacity. Within the framework
of the agreement, the group members established
livestock risk fund and with the fund herders have built
three livestock fences and one hand well. On top of that,
PUGherdersarestrictlyfollowingthedatesetformoving
in and out from the winter area, which has become an
exemplary practice for other herders. PUG members
also sell their livestock in autumn in unison. To keep the
carrying capacity groups herders make collective sales
ofanimalsinautumnandfocusingtoraiselargeanimals,
especially camel.
2020 07
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31

Архангай аймгийн Ихтамир сумын СБАХ-ны
тэргүүн Л.Нэргүйбаатар “Хонгор-Овоо” БАХ-ийн
ахлагчаар 11 жил ажиллаж, малчидтай хамтран
сум, багийн нөөцөд жилд 40-60 тонн өвс бэлтгэн
нийлүүлж байжээ. 2016 оноос СБАХ-ны тэргүүнээр
сонгогдож Ихтамир сумыг бэлчээрийн шилдэг
менежментэй сум болоход их үүрэг гүйцэтгэсэн.
СБАХ 20 га талбайд ногоон тэжээл, 5 га талбайд
төмс, хүнсний ногоо тарьж, малчдад зах зээлийн
ханшаас хямдаар борлуулж байна.
Nerguibaatar.L, Ikhtamir soum APUG leader of
Arkhangai aimag worked as “Khongor Ovoo” PUG
leader for 11 years. During his tenure as PUG leader, he
prepared 40-60 tons of forage each year to his soum
in cooperation with the PUG herders. Since being
appointed as APUG leader in 2016, he has played a
significant role in presenting Ikhtamir soum as one
with the best rangeland management. The APUG is
currently planting fodder and forage on 20 hectares
and potato and other vegatables on 5 hectares of land
and selling them to herders with competitive market
prices.
2020 08
31 1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30

Увс аймгийн Түргэн сумын ЗДТГ нэгдлийн үед
хэрэгжиж байсан “Нүүдэл угтах үйлчилгээ”-г Улаан
даваан дээр зохион байгуулжээ. Түргэн, Сагил
сумын малчид хавар, намартаа Хархираа уулыг
давж хол зам, өндөр давааг туулж нүүдэллэдэг юм
байна. Малчдыг цай, хоолоор дайлан, морь малд нь
өвстэжээлтавьжөгчтүрамраагаадүддэггэнэ.Мөн
аймгийн шеф байгууллагуудаас малчдад хүнс, ахуйн
хэрэглээ, нэмнээг нүүж буй малчдад өгдөг байна.
Энэ үйлчилгээнд малчид маш их сэтгэл хангалуун
байна. Энэ ажил нь олон сумдад үлгэр жишээ
болохуйц сайн туршлага болжээ.
Uvs aimag, Turgen soum Governor’s office organised
“Reception service” on top of Ulaan hill, for families
movingfromonepasturetoanother.Thisserviceusedto
be provided during the socialist collective era. Herders of
Turgen and Sagil soums travel far during the spring and
autumn crossing high hills and the Kharkhiraa Mountain
ontheway.Receptionserviceprovidehotteaandfoodto
herders and hay and fodder for the animals. In addition,
some organisations of the aimag provide herders with
food and different items. Herders are very happy with
this service and this initiative has been a great example
to other soums.
2020 09
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30

Баянхонгор аймгийн Жинст сумын Ж.Батсайхан
ахлагчтай “Аанайн Жинст Хайрхан” БАХ жил бүр
ажлын төлөвлөгөө гаргаж, бэлчээрээ улирлын
хуваарийн дагуу ашиглаж байна. Тус хэсгийн
хуралд гишүүд ямагт тавиас дээш хувийн ирцтэй
оролцдог ба уг хэсэг нь дундын сангийн үйл
ажиллагаа, бэлчээр ашиглалт, бэлчээрийн гэрээ
байгуулах ажлаар бусдыгаа манлайлж байна.
Ундны усыг хамгаалахын тулд малчид хоёр
худгийг хашиж, хүн, мал цэвэр усаар хангагдах
нөхцөл бүрдүүлэв.
“Aanain Jinst Khairkhan” PUG of Jinst soum,
Bayankhongor Aimag, leaded by J.Batsaikhan develop
its annual plan and is currently using the rangelands
according to adopted seasonal plans. Attendance
of meetings of this PUG is always higher than 50%.
‘Aanain Jinst Khairkhan’ is leading other PUGs by their
matching fund activity, proper use of rangeland and
enforcement of rangeland use agreement. In order to
protect water resources, they fenced two wells which
ensured clean and healthy water for humans and
livestock.
2020 10
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31

“Ногоон алт-Малын эрүүл мэнд” төслийн
бэлчээрийн менежментийн загвар сумдын нэг
болох Говь-Алтай аймгийн Чандмань сумын бүх
БАХ сумын Засаг даргатай бэлчээр ашиглалтын
гэрээ байгуулжээ. Малчдын эрх ашиг болон
газар нутгаа хамгаалах зорилгоор нийт нутгийн
80 хувийг орон нутгийн тусгай хамгаалалтанд,
Шалын хоолойн отрын бүс нутгийг орон нутгийн
тусгай хэрэгцээнд авч, кадастрын бүртгэлийн
системд оруулсанд малчид сэтгэл хангалуун
байдаг.
Chandmani soum of Govi-Altai Aimag is one of
the demo soums of GGAHP. All PUGs of this soum
entered into agreements with the soum governor
regarding rangeland use. For protection of the local
territory and rights of the herders, 80% of the local
land and “Shaliin Hooloi” otor reserved area have
been registered under local protected area and
registered in the cadastral database.
2020 11
30 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29

Говь-Алтай аймгийн Чандмань сумын “Чандмань
уул” БАХ-ийн нийт нутаг дэвсгэрийн 30 хувьд
үлийн цагаан оготно тархсан бөгөөд “Ногоон алт”
төслөөс нэг сая төгрөгийн дүн бүхий бичил төсөл
хэрэгжүүлэх санхүүжилт авч, нэг га талбай дахь
хортон мэрэгчийг устгажээ. Энэ туршлагадаа
үндэслэн орон нутгийн хөгжлийн сангийн 18 сая
төгрөгийн санхүүжилт авч гурван БАХ-ийн 8000
га талбайг хортон мэрэгчээс чөлөөлжээ.
Thirty percent of “Chandmani Uul” PUG rangeland in
Chandmani soum, Govi-Altai Aimag is infested with
rodents. Therefore, “Chandmani Uul” PUG received
1 million tugrik financial support from GGAHP and
carried out de-infestation in one hectare of land.
Based on the de-infestation result, PUG herders
received 18 million tugrik funding from local
development fund for rodent combatting in 8000
hectare of land belongs to three PUGs.
2020 12
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31

Говь-Алтай аймгийн Халиун сумын СБАХ-ны тэргүүн
А.Эрдэнэсүрэн сумын ИТХ-ын төлөөлөгч бөгөөд
орон нутгийн хөгжлийн сангаас 2016 онд 20 сая
төгрөгийг бэлчээр сайжруулах ажилд тусгахад хувь
нэмэр оруулжээ. Уг хөрөнгийг үлийн цагаан оготно
устгах, шувууны суудал хийхэд зарцуулж, үр дүнд нь
бэлчээрийнургацнэмэгдсэнбайна.Төслийнхөрөнгө
оруулалтаар гүн өрмийн 2 худаг, нэг гар худгийг
зассан нь усан хангамжийг нэмэгдүүлэх, бэлчээр
сайжруулахад үр дүнгээ өгчээ. Мөн сумын бэлчээр
ашиглах нийтлэг журмыг баг, БАХ-ийн бэлчээрийн
журамд үндэслэн боловсруулж, 2015 онд ИТХ-аар
батлуулан мөрдөж байна.
A.Erdenesuren, a leader of Khaliun soum APUG,
Govi-Altai aimag has been elected to Soum Citizens
Representataive Khural and lobbied to allocate 20 million
tugriks for rangeland management. Allocated funding
has been used for rodent combatting and construction
of bird seats for mice catching. Due to the rodent
combatting vegetation yield has been increased. With
the project funding, APUG repaired two deep wells and
one hand well to increase water supply and improve
rangeland. In 2015, soum rangeland use regulation was
approved by soum CRH which was developed by APUG
in line with bagh and PUG rangeland management plan.
2021 01
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Дорнод аймгийн Бэлчээр Ашиглагчдын
Холбоо “Ногоон алт” төслийн хүрээнд аймгийн
бэлчээрийн чадавхийн зургийг Газрын харилцаа
барилга хот байгуулалтын газартай хамтран
боловсрууллаа. Ингэснээр аймгийн хэмжээнд
бэлчээр ашиглагчдын хэсгийн зохион байгуулалт,
бэлчээрийн чадавхид суурилсан уламжлалт мал
аж ахуйг хөгжүүлэх боломж өргөжив.
Dornod Aimag Federation of Pasture User Groups
developed aimag rangeland capacity mapping in
cooperation with Department of Land Relations and
City Planning, with assistance from the “Green Gold
- Animal Health” project. Mapping will help traditional
livestock herding to grasp more modern technology
and develop PUG and resilience based rangeland
management.
2021 02
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28

Завхан аймгийн Идэр сумын малчин Насанжаргал
“Манай гэр бүл БАХ-ийн дундын санд 30,000
төгрөгийн хувь нийлүүлсэн, сүүлийн 3-4 жил
тогтмол зээл авч байна. Энэ жил өвөлжөө бууцаа
засахад зээл авсан. Бага зэрэг очер дараалалтай
хүлээгддэгээсөөрнэгиххүндрэлгардаггүй.Бэлчээр
ашиглалтын хувьд бэлчээрийн өнжөө, сэлгээний
хуваарь, нүүх суух хугацаагаа хурал дээрээ тохирдог
боловч зарим малчид зөрчдөг. Сумын журмаар
хугацаандаа нүүгээгүй өрхийг торгодог. Торгуулийн
хэмжээ ахиу байвал журмын хэрэгжилт илүү сайн
байна. Энэ зун зуслангийн гол нутаг болох Идэрийн
голыг амраах төлөвлөгөө гаргаж нэг ч өрх үлдэлгүй
нүүснээр ургац маш сайн гарсан” гэж ярьлаа.
Mrs.Nasanjargal, herder from Ider soum of Zavkhan
aimag said “My family invested MNT 30,000 to PUG
matching fund. In the past 3-4 years, we have taken
loans from the matching fund several times. This year,
we have used the loan in fixing our winter camp. Apart
from having to wait for a little while to get the loan, we do
not face any other difficulties. As for collective pasture-
use, herders agree on rangeland resting and rotation
schedules at the PUG meeting. However, some herders
are fined for breaching the rules. Enforcement of the
rulescanbeimprovedwithhigherfineamount.Thisyear,
the vegetation yield at Ider river basin, the main summer
camp area for herders, has significantly risen as all
families released the area according to the plan.”
2021 03
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31

Увс аймгийн Ховд сумтай хил залгаа сумын малчид
нүүдэллэн ирж байгалийн баялаг, ан амьтанг
ихээр сүйтгэдэг байлаа. Малчид энэ асуудлыг
сумын Бэлчээр Ашиглагчдын Холбоотой хамтран
шийдвэрлэх хүсэлт гаргаж нөхөрлөл байгуулжээ.
Нөхөрлөлийн малчид төслийн санхүүжилтээр 4
самбар хийж нутгийн хил заагт байрлуулж, хил
залгаа сумын малчдад шаардах хуудас тараасан
байна. Нөхөрлөлийн хамгаалалттай газарт буусан
малчдад гишүүд, багийн Засаг дарга нар шаардлага
тавьснаар бэлчээрийн маргаан багасаж, байгалийн
нөөц ашиглалт, хамгаалалт сайжирчээ.
Flow of herders from nearby soums caused major
environmental destabilization, rangeland degradation
and loss of wild animals in the soum. Therefore,
herders of Khovd soum, Uvs Aimag organized into
partnerships and requested assistance from APUG
in solving this problem. With project support, herders
built four billboards on the border of their soum
territory and sent notification letters to herders of the
neighboring soums. Herders and Bagh Governors
visited households residing in the protected area with
the notification letters to move back and this reduced
rangeland disputes while restoring natural resources
and protection.
2021 04
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30

Өвөрхангай аймгийн Бат-Өлзий сумын СБАХ-ны
тэргүүн Х.Алтанцэцэг нь тус ажилд сонгогдож
ажилласнаас хойш гурван сар болж байгаа хэдий
чсургалт,мэдээлэлсайнөгснөөрмалчидбэлчээр
ашиглалтын 8 хэсгийн зохион байгуулалтанд
оржээ. Нэг БАХ-д намар, өвлийн бэлчээрийг
чөлөөлөх ажлыг туршилтаар хэрэгжүүлсэн нь
малчдын талархлыг хүлээж, мөн 30 гаруй га
бэлчээрийг хаших ажилд зөвлөгөө өгч хамтран
ажиллаж байна.
Even though only three months have passed since
Mrs.Altantsetseg was appointed as a head of Bat-
Ulzii soum APUG in Uvurkhangai aimag, she has
successfully organised herders into eight PUGs by
providingthemwithdetailedtrainingandinformation.
At one PUG, autumn and winter pastures were rested
as pilot and it was highly appreciated by the PUG
herders. In addition, the PUG herders were assisted
in fencing 30 hectares of pastures with her advice
and recommendation.
2021 05
31 1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30

Увс аймгийн Завхан сумын “Хяргас нуур” БАХ-ийн
малчид 6.5 сая төгрөгийн хувь хөрөнгө нийлүүлж,
дундын сангийн хүүгийн орлогоос 200 мянган
төгрөг зарцуулан Хөвүүдийн хойд, Хөхнурууны
дарагдсан гар худгуудыг засчээ. Ингэснээр тус
БАХ-ийн 3000 га бэлчээрийг ашиглах нөхцөл
бүрдэж, 60 гаруй малчин өрх, 20.876 мал усны эх
үүсвэртэй болов.
With contribution of 6.5 million tugriks from herders
and 200 thousand tugriks from the matching fund
“Hyargas Nuur” PUG herders rehabilitated hand
wells of Khuvuudiin Khoid and Khukhnuruu areas.
As a result, 3000 hectares of unused land became
available for grazing and over 60 herder households
and 20876 livestock had access to the water supply.
2021 06
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30

Увс аймгийн Завхан сумын “Хяргас нуур” БАХ-
ийн малчид Хяргас нуурын хөвөөнд аялагч,
жуулчдын хаясан хогийг цэвэрлэж, нуурын усыг
бохирдохоос хамгаалсан байна. Мөн Хар бөөрөг,
Худгийн хар орчмын 2000 га бэлчээрийг сэлгэх
төлөвлөгөө гаргаж, 25 хоног өнжөөсний үр дүнд
ургамал 25-30 см өндөр ургаж өсөлт, хөгжлийн
үеэ гүйцээжээ.
Herders of “Khyargas Nuur” APUG of Zavkhan
soum, Uvs Aimag cleaned litters and garbage left by
tourists and visitors around Khyargas lake to protect
ecological balance of the lake. They also rested 2000
hectares of land for 25 days according to the agreed
schedule. PUG herders found out that grass height
was 25-30 centimeters with full germination and
growth.
2021 07
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31

Увс аймгийн Завхан сумын Бэлчээр Ашиглагчдын
Холбоо нь орон нутгийн хөгжлийн сангийн
хөрөнгөөр худаг засуулах хүсэлт гаргасан “Алтан
Оргил”, “Цагаан түнгэ” БАХ-ийн малчдад саналаа
эрэмбэлэн сонгогдоход нь зөвлөж, дэмжлэг
үзүүлжээ.Малчидороннутгийнхөгжлийнсангийн
6 сая төгрөгийн санхүүжилтээр Баяндаан хөндий,
Үнэгтийн 2 гар худгийг засварласан. Ингэснээр 2
жил гаруй ашиглалтгүй байсан 4000 га бэлчээр
ашиглалттай болж, 10 гаруй мянган малыг усаар
хангах боломжтой болжээ.
Zavkhan APUG of Uvs Aimag assisted “Altan Orgil”
and “Tsagaan Tunge” PUGs to submit and get
selected their requests to local development fund for
the investment of well rehabilitation. Consequently,
herders received 6 million tugriks funding from
Local Development Fund and rehabilitated two hand
wells in Bayandaan Khundii and Unegt. Due to the
investment, 4000 hectare of land which haven’t
been used for the last two years, has now become
available with enough water supply for grazing of 10
000 livestock.
2021 08
30 31 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29

Увс аймгийн Зүүнхангай сумын Бэлчээр
Ашиглагчдын Холбооны тэргүүн Б.Буянбат малчдын
хүсэлтийгуламжланНогооналттөслийн6саятөгрөг,
орон нутгийн 1 сая төгрөгийн санхүүжилтээр Согоо
нуурт зуны отрын 5 байр, Хөх үзүүр, Хавтгайд өвлийн
2 байрыг малчдын оролцоотой барьжээ. Өвөл
цас их унадаг, зун намаг ихтэй тул дээрх газар руу
машинаар нүүх боломжгүй. Отрын байр барьснаар
4 БАХ-ийн 400 гаруй малчин өрх, сумын нийт малын
80% өвс, ус сайтай ашиглалтгүй бэлчээрт оторлож,
бэлчээрийначааллыгбууруулах,малынондоролтыг
нэмэгдүүлэх боломж бүрдэв.
With the request from herders B.Buyanbat, a head of
Zuunkhangai APUG in Uvs Aimag has built 5 summer
house in Sogoo Nuur and 2 winter house in Khavtgai
with physical help of the herders and with six million
tugriks support from the project with additional 1 million
tugrik from local government. As these places usually
covered with heavy snow in the winter and rainfall in
summer, these lands are quite boggy to reach by truck.
So, with newly built grazing ranches, around 400 herder
families of 4 PUGs and 80% of the soum livestock are
now gaining access to previously unused rangeland with
plenty of grass and water. It will obviously reduce the
overuse of the rangeland and increase livestock survival.
2021 09
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30

Увс аймгийн Тариалан сумын СБАХ-оос
сумын бэлчээрийн менежментийн ажлын
хэсэгтэй хамтран Бэлчээрийн төлөв байдлын
фото мониторингийг жил бүр хийж хэвшжээ.
Бэлчээрийн фото мониторинг хийх 16 цэгийн
эхлэл, төгсгөлийг тэмдэгжүүлж, хатуу цэг
болгосноор мэдээллийн үнэн бодит байдлыг
хангах, хугацаа хэмнэх, цэгийн байршлаа
шуурхай зөв олоход дөхөм боллоо.
Tarialan soum APUG of Uvs Aimag, in cooperation
with Soum Rangeland Management Working Group
carry out rangeland photo monitoring each year. 16
points for rangeland photo monitoring have been set
up and marked to ensure data reliability, save time
and find the points in a short period of time.
2021 10
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Увс аймгийн Тариалан сумын Бэлчээр
Ашиглагчдын Холбоо, орон нутгийн захиргаа,
малчидтай хамтран Бошигтын бух сувгийг
12.3 сая төгрөгийн хамтарсан санхүүжилтээр
сэргээжээ. Малчдын хүсэлтэнд үндэслэсэн энэ
ажлын үр дүнд Мянган, Хөхөө БАХ-ийн 120 орчим
малчин өрхийн 12.000 мал усаар хангагдаж,
ашиглагдахгүй бэлчээр устай боллоо. Сумын
бэлчээр ашиглах журамд сувгаас таван км
дотор буухыг хориглосон заалтыг 10 км болгон
нэмэгдүүллээ. Энэ нь тариалангийн талбайд мал
орох явдлыг таслан зогсоож, арвин ургац авах
боломж бүрдүүлжээ.
TarialansoumAPUGinUvsAimagrestoredBoshigtiin
Bukh channel in cooperation with local government
and herders with co-funding of 12.3 million tugriks.
The work implemented per the request from herders
is now benefitting around 120 households and 12
000 animals of Myangan and Khukhuu PUGs.
2021 11
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30

Увс аймгийн Түргэн сумын СБАХ, сумын
бэлчээрийн менежментийн ажлын хэсэг хамтран
Баянхайрхан багийн хаваржаа, намаржааны бүс
нутаг болох Цүнхэгийн бэлийн талхлагдсан 4000
га талбайг малын хөлөөс чөлөөлөв. Үр дүнд нь
ургамлан бүрхэц 2.4 хувиар нэмэгдсэн байна.
Turgen soum APUG in Uvs Aimag rested 4000
hectares of spring and autumn seasonal rangelands
of Bayankhairkhan bagh in collaboration with Soum
Rangeland Management Working Group. As a
result, vegetation coverage in previously degraded
rangelands of Tsunheg Bel has been improved by
2.4%.
2021 12
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31

Увс аймгийн Тэс сумын II багийн малчин
Л.Дүгэрсүрэн санаачилж, малчид хамтран
Үхэгийн гол дагуух цөлжсөн талбайг усжуулж,
250 га хадлангийн талбай гаргажээ. Тэрээр мод,
төмрөөр хэрэглээний зүйлсийг урлаж, өөрийн
болон зэргэлдээ аймаг, сумдаас захиалга авч,
орлогоо нэмэгдүүлдэг.
By the initiative of L.Dugersuren, a herdsman
of 2nd bagh of Tes soum, Uvs Aimag, herders
irrigated deserted banks of Ukheg river and cleared
250 hectare land for haystack making. He earns
additional income from production of different
wooden and metal items for every day use of herders
based on orders received from neighboring aimag
and soums.
2022 01
31 1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30

Увс аймгийн Ховд сумын Бэлчээр Ашиглагчдын
Холбооноос санаачлан сумын бэлчээр
ашиглалтын журам боловсруулж СИТХ-аар
батлуулан ажиллаж байна. Журмын хүрээнд
малчдын нүүх, суух хуваарийг зохицуулж, журам
зөрчсөн малчныг 1 хониор торгодог болсноор
малчид заасан хугацаанаас өмнө журам зөрчин
нүүхээ больсон байна.
APUG of Khovd soum, Uvs Aimag developed soum
rangeland regulation and got the document approved
by the soum CRH. According to the regulation,
seasonal movement schedules are regulated by this
document and impose fine to herders breached the
rule by one sheep. As a result, herders strictly follow
the schedule for seasonal movement.
2022 02
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28

Хөвсгөл аймгийн Цэцэрлэг сумын “Эрээний
цээж” БАХ-ийн малчин Д.Галбадрах 2009 онд
20 кг төмс тариад намар нь 200 кг төмс хураан
авч маш их урамшжээ. Таримлын төрөл болон
талбайн хэмжээгээ жил бүр нэмэгдүүлж өдгөө 2
га талбайд 10-аад төрлийн хүнсний ногоо тарьж
байна. Хураан авсан ургацаараа өрхийнхөө
хэрэгцээг хангаад зогсохгүй, Могойн голын
уурхай дахь байгууллага, аж ахуйн нэгж, мөн
хавь ойрынхоо малчин өрхийн хүнсний ногооны
хэрэгцээг хангаж байна.
D.Galbadrakh, a herdsman of “Ereenii Tseej” PUG
of Tsetserleg soum, Khuvsgul Aimag planted 20
kg potato and harvested 200 kg potato with much
satisfaction in 2009. Then he gradually increased
variety of his vegetables and field size each year and
now he plants over 10 varieties of vegetables in two
hectare land. On top of meeting vegetable needs
of his own family, he now supplies nearby herder
households and organizations at Mogoin gol mining.
2022 03
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31

Архангай аймгийн Ихтамир сумын “Хөхнуур” БАХ-
ийн ахлагч С.Алтантуяа жил бүр БАХ-ийн бэлчээр
ашиглалтын төлөвлөгөөг хурлаараа хэлэлцэж
бэлчээр сэлгэх, амраах ажлыг тогтмол зохион
байгуулж ирсэн. БАХ-н хадлангийн фондыг
малчидтай хамтран бэлтгэж, халгай луулиар
дарш бэлтгэж, малчдаа үзэсгэлэн худалдаанд
зохион байгуулж оролцуулдаг. Бэлчээрийн
менежментийг сайжруулахад эмэгтэй малчдын
үүрэг, оролцоо чухал гэдгийг Алтантуяагийн
ажлын амжилт харуулж байна.
S.Altantuya, a leader of “Khukhnuur” PUG in Ikhtamir
soum, Arkhangai Aimag, chairs a plenary meeting
of herders every year to discuss annual rangeland
use plan and organizes rotational use of rangelands.
Members of this PUG collectively prepares hay for
PUG reserve fund, make silage by nettle and other
plants and participate in trade fairs. Altantuya’s
success exemplify importance of participation and
duties of herdswomen in improvement of rangeland
management.
2022 04
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30

БҮЛЭГ 3
МАЛЧИД ХОРШИЖ НЭГДСЭНЭЭР
ОРЛОГО НЬ НЭМЭГДЭЖ, ӨРХИЙН
АМЬЖИРГААГАА ДЭМЖИХ ЭХ
ҮҮСВЭР БОЛОВ
CHAPTER 3
HERDERS ORGANIZED INTO
PUG SYSTEM INCREASED
THEIR INCOME FOR IMPROVED
LIVELIHOOD

Архангай аймгийн АБАХ-ноос Ихтамир,
Тариат, Өндөр-Улаан, Чулуут сумын малчдыг
хэсгийн зохион байгуулалтад оруулж, бэлчээр
ашиглалтын жилийн төлөвлөгөөг малчдын
саналд үндэслэн боловсруулж, сумдын ИТХ-аар
батлууланхэрэгжүүлжбайна.Малчдынбэлтгэсэн
сарлагийн хөөвөр, хонь, торомны ноосыг
үндэсний үйлдвэрүүдэд нийлүүлж, зөрүү ашгийг
малчдад буцаан олгож байна. Аймгийн 14 суманд
БАХ-д суурилсан бэлчээрийн менжементийн
туршлагыг нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна.
Arkhangai Aimag Federation of Pasture User Groups
organized herders of Ikhtamir, Tariat, Undur-Ulaan,
Chuluut soums into PUG and in consultation with
herders formulated and submitted annual rangeland
plan and have that document approved by Soum
CRH. It also acts as a sales agent of yak wool to
national producers on behalf of herders and allocates
back the relevant profits of the sale to the herders.
Now the Aimag Federation is working to upscale
PUG based rangeland management approach in 14
soums of the aimag.
2022 05
30 31 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29

Архангай аймгийн Тариат сумын Бэлчээр
Ашиглагчдын Холбоо “Монгол сарлаг” фестивалыг
2015 онд анх удаа зохион байгуулж дотоод,
гадаадын 3000 гаруй жуулчин оролцож, малчдын
аялал жуулчлалын үйл ажиллагаанаас олсон
орлого өмнөх онтой харьцуулахад 20 хувиар
нэмэгджээ. Холбооны дэргэдэх “Хоргын Мишээл”
хоршоогоор дамжуулан малчид 2017 онд 3.5 тонн
хөөвөр нийлүүлж хамгийн их хөөвөр бэлтгэсэн
хоршоогоор шалгарсан байна. 2013 онд сарлаг
самнах зөөврийн хашааг туршсан нь амжилттай
болж сарлаг бүхий бусад аймгуудад нэвтэрчээ.
The Tariat soum APUG of Arkhangai aimag organised
the “Mongol Yak” festival in 2015 for the first time
where about 3000 international and local tourists
attended. As a result, the income of herders, gained
from tourism activities, increased by 20%, compared to
the previous year. In 2017, the soum herders supplied
3.5 tons of yak wool to domestic producers through
“Khorgiin misheel” cooperative at the APUG getting
nominated as the biggest supplier of yak wool among
all other cooperatives. Testing of portable fence by
APUG in 2013, designed for combing yaks, proven to
be successful and therefore introduced to other aimags
with yaks.
2022 06
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30

Малчны байгууллагын 100 түүх/Success story of herder institutions (2013-2017)

Малчны байгууллагын 100 түүх/Success story of herder institutions (2013-2017)

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (17)

Similar to Малчны байгууллагын 100 түүх/Success story of herder institutions (2013-2017)

Similar to Малчны байгууллагын 100 түүх/Success story of herder institutions (2013-2017) (20)

More from GreengoldMongolia

More from GreengoldMongolia (20)

Малчны байгууллагын 100 түүх/Success story of herder institutions (2013-2017)