2. Mga Disiplina sa Pagaaral ng Buhay
Ang arkeolohiya ay
sistematikong pag- aaral ng
sinaunang buhay at kultura; ang
paleontology, ang pag-aaral ng
mga pre- historiking buhay; at
ang antropolohiya ay tungkol sa
pinagmulan at mga pagkakaiba-
iba ng kaunlaran at paniniwala
ng sang- katauhan.
3. Ang mga fossil at artifact
Ang fossil ay labi o bakas ng halaman
at hayop na nabuhay noong unang
panahon. Dahil dito, mahalaga rin
ang mga ito sa paleontologo. Ang
artifact ay mga bagay na may tampok
na katangian ng panahong ito. Sa
sinaunang panahon, maaari itong
batong pinakinis para ng sa karne ng
hayop, talukab ng ipanghiwa sa
kabibe na ginawang palamuti sa
katawan, o luwad na tapayang
pinaglagyan ng yumao.
4. Ang mga fossil at artifact
Ang mga fossil at artifact ay mga
ebidensiya ng kung paano ginawa ng
mga ang kanilang mga kasangkapan at
kagamitan, paano sila namuhay, ano
ang naging ugnayan nila sa kapaligiran,
kailan sila nagsimulang maglagalag
mula Aprika at manirahan sa iba't ibang
lupalop ng daigdig, at paano sila nag-
evolve sa pagdaan ng mga panahon.
5. Ang mga Hominin
Ang chímpanzee, gorilya, orangutan, kasama na
ang mga ninuno nito, ay mga hominid. Ang
hominid ay katawagan para sa pamilya ng mga
primate. May kalakihan ang braincase ng mga
ito. Nakapaglalakad na gamit ang mga
braso/kamay at mga binti/paa (quadrupedal).
Ang mga hominin ay tribu ng mga hominid. Mas
matalino ang sub-group na ito. Nakagagawa at
gumagamit ng kasang- kapan at kagamitan.
Nakapaglalakad gamit ang dalawang paa
(bipedal). Ang mga ngiping canine nito ay mas
maliit. Ang tao, pati na ang mga pinakamalapit
na ninuno nito, ay mga hominin.
6.
7. Australopithecus Afarensis
Ang A. afarensis ay may sapad na ilong. maliliit na
ngiping canine, nakausling brow ridge, at maliit na
brain case. Bipedal ito ngunit mahusay umakyat at
magpatayon-tayon sa mga puno dahil sa
mahahabang braso at mga nakakurbang daliri.
Natuklasan ito noong 1974 sa Hadar, Erhiopia. Mga
labi ito ng babae na tina- tayang nasa 20 taong
gulang nang mamatay. May taas itong l.06 meter (3
½ talam- pakan) at bigat na 27.21 kilo (60 libra).
Tinawag itong Lucy, mula sa pamagat ng awiting
"Lucy in the Sky with Diamonds na pinakikinggan ng
mga paleontolog nang makita ang mga fossil na 3.2
milyong taong gulang.
8. Australopithecus Africanus
Tinagurian ding Batang Taung (Taung
Child) dahil mga labi ng bata ang na-
tagpuan noong 1924 sa Taung, bayan
hilagang-kanluran ng Timog Aprika. Ang
ibang labi ay nakita sa Sterkfontein (1935),
Makapansgat (1948), at Gladysvale (1992),
lahat sa Timog Aprika. sa Mabilog ang
bungo nito at mas mala- king brain case.
Mahaba-haba ang mukha at mapanga at
may maliliit na ngipin. Gaya ng A. afarensis,
ito ay bipedal at mahusay umakyat ng
puno.
9. Homo Habilis
Maliit ang mukha at mga ngipin
ngunit nahahawig pa rin sa bakulaw
(ape),. Noong 1964, binansagan itong
handy man na ito ang Gayunman, ito
ay bipedal. man" dahil
ipinagpapalagay gumawa at gumamit
ng libo-libong kasangkapang bato na
natagpuan sa Olduval Gorge.
10. Paranthropus Boisei
Ang mga naunang fossil nito ay
natagpuan noong 1955 ngunit nauri la-
mang pagkaraan ng apat na taon nang
matukoy na katulad sa mga
natuklasan8 labi sa Olduvai Gorge sa
Tanzania. Sa mga hominin, kasama na
ang moder nong tao, ito ang may
pinakamalalaking molar. Tinatawag din
itong "Nutcracker ang mga panga at
ngipin ay kayang dumurog at gumiling
ng mga buto, nuts, at ugat.
11. Homo Erectus
"Taong nakatayo" (upright man) ang ibig
sabihin ng tawag dito. Ipinagpapalagay na
ito ang mga hominin na kumalat sa la- bas
ng Aprika. Ang unang nauri ay nakita noong
1891 sa Java, Indonesia kaya tinaguriang
Taong Java. Ang Taong Peking ay natuklasan
sa Tsina noong 1921. Ang katawan nito ay
nahahawig sa modernong tao. Mahaba ang
mga binti, mas maiikli ang mga braso, at may
mas malaking utak.
12. Homo heidelbergensis
Natagpuan ang mga fossil nito noong 1908 sa
Mauer, Alemanya. Ipinagpapalagay na mga
unang hominin na nakaangkop sa malamig na
klima kaya maaaring ang mga ito rin ang
nakatuklas sa apoy at unang natutong
magkontrol sa gamit ng apoy. Batay sa mga labi
ng mga kasangkapang ginawa at ginamit nito,
gaya ng kahoy na sibat, ang H. heidelbergensis
ay nanganga- so ng malalaking hayop. Ito rin
ang unang hominin na gumawa ng payak na
tahanan mula sa kahoy at bato.
13. Homo Neanderthalensis
Natuklasan ang mga labi nito sa Engis,
Belhika (1829) at Gibraltar, Espanya (1848)
ngunit tinawag lamang na H.
neanderthalensis nang matuklasan ang
mga katulad na fossil noong 1856 sa
Lambak ng Neander sa Alemanya. Habilog
ang bungo nito na may maba- ba at malit
na noo, makapal-kapal na brow ridge, at
matataas na cheek bone. Malaki ang ilong
nito para makapag-humidify at mapainit
ang malamig at tuyong hangin.
14. Homo Neanderthalensis
Ang katawan nito ay mas maliit ngunit
mas matipuno kaysa modernong tao
para makaangkop sa malamig na
kapaligiran nito. Ang brain case nito ay
sinlaki, kundi may mas malaki kaysa
atin. Mas maunlad ang mga
kasangkapan H. neanderthalensis kaya
mas may kontrol ito sa gamit ng apoy,
nakagawa ng tirahan, gumawa at
nagsuot ng saplot Sa katawan bilang
proteksiyon sa lamig.
15. Homo Naledi
Natuklasan ang mga fossil nito sa
Dinaledi Chamber ng Rising Star Cave
sa Timog Aprika noong 2015. Mahigit
1500 espesimen ang natagpuan mula
nang simulan ang ekspedisyon noong
2013. balikat at kamay ng H. nale Ang
mga di ay ideal para umakyat at
maglambiau Sa mga puno. Mahahaba
at may kapayatan ng mga binti at paa
kung kaya maaaring bipedal ito.
16. Homo Sapiens
Siya ang modernong tao, ang tac hag-
iisip, at ang tanging hominin na
bubuhay hanggang ngayon. Malaki a
brain case ng H. sapien kung kaya
matalino ito. Mas magaan ang
pangangatawan kaya mas nakakikilos
nang mabilis at maayos. Nagsimula sa
pangangaso at pangangalap ng
pagkain hanggang natuto siyang mag-
alaga ng mga hayop at magtanim ng
mga halamang makakain.
17. Homo Sapiens
Maraming imbensiyon ang nagawa
mula sa payak na panulat hanggang
sa mga kompyuter. Nakapagtayo ng
naglalakihan at nagtata- asang gusali.
Nakagawa ng mga sasakyang
pandagat at panghimpapawid
maging sasakayang nagdala sa kaniya
sa buwan at sasakyang gumagalugad
sa ibang bahagi ng kalawakan.
18. Homo Sapiens
Wala pang 200 000 taong nabubuhay
ang H. sapien. Kung ihahambing sa H.
erectus, na nabuhay nang 1.9 milyon
hanggang 140000 taon, ang H. sapien ay
bata pa. Ngunit higit siyang matalino at
masigasig sa mga pagsisikap para
umunlad ang kani-yang pamumuhay.
Ang malaking hamon sa kaniya ay
pangangalagaan at pagsisinop mga
yamang likaspara mabuhay pa nang mas
matagal.
